Kulturë
Ryzhdi Baloku: Meditimet e xha Sokolit
E shtune, 23.06.2012, 05:13 PM
MEDITIMET E XHA SOKOLIT
Nga Ryzhdi Baloku
Në qiellin
e hapur dielli kishte arritur në zenit. Rrugëve nuk shihej askush. Nuk kishte
as lëvizje më të vogla rrymash ajri. Aty pranë, rruga e shtruar nga rëra që ishte
ngjeshur nga shkelja, dukej si të ishte mbuluar nga hiri vullkanik dhe i tëri
po piqej. Mbi tokën e thatë vëreheshin siluetat në formë hijesh flake, si ta
kishte kapluar zjarri. Nga vapa e madhe përvëlonte çdo gjë.
Xha
Sokoli shikon nga dritarja. Në kopsht, gjethet e pemëve nuk pipëtinin, bari
ishte tharë e toka kishte filluar të plasaritej. Në horizont asnjë re, rrezet e
zjarrta të diellit shkrumbonin para vete. As zogjtë e sorrat nuk dukeshin në horizont.
Pa fluturime e pa lëvizje, dukej sikurse çdo gjë ka ngelur në vend.
Duke
shikuar jashtë, rrezet e ashpra të diellit ia vrisnin sytë, ai me qepalla dhe
vetulla të lëshuara mundohej t’i priste. Shikimi i tij i përqendruar e zhbirues
ia theksonte edhe më tepër rrudhat në ballë. Kah vrojtonte, ato tkurreshin e
zgjeroheshin, saqë i ngjanin shkronjave të shtypit, që dukej se po lëviznin si
titra në televizor, duke e regjistruar tërë pamjen para veti.
Këto
rrudha ishin ndërtuar në një histori të gjatë, kishin përjetuar shumë kalvare e
shtegtime, ato përmbanin dëshmitë e kohës si rrathët e lisit nëpër stinët e
viteve të kaluara.
Ndonëse s’ishte
aq i vjetër, lente përshtypjen e një burri të moshuar. Prejse mbante mend, ai
ishte përballur me përplasjet e dallgëve rrëmbyese të jetës.
Tani
shikimin e shpërqendron anash me lëvizje koke. E zgjat qafën, mundohet të zhbirojë
edhe më përtej. Shikon lisin e moçëm m’a t’anë, i cili dikur mbushej me sorra që
kapeshin e shkapeshin nga dega në degë, duke fluturuar e krakëllitur pa pra.
Asokohe,
sorrat nuk i donte, pos që e pengonte krakëllima e tyre, ato i bënin dëme të mbjellave,
megjithatë bereqeti bëhej dhe kishte me bollëk.
Xha
Sokoli ra në kujtesë, kjo qetësi mortore kishte filluar ta shqetësojë. E
ndjente se diçka po i mungon. Qe sa kohë, si për inat, sorrat nuk po dukeshin,
dhe tani lisit po i shiheshin vetëm gjethet të cilat nuk po lëviznin, por vetëm
vezullonin nga rrezet flakëruese të diellit që përplaseshin mbi to.
Pamja
para vetes i shkrihet në mendime. I duket se e gjitha po digjet. Kujton dhe
krahason të kaluarën me të tashmen. Nuk mbahet në mend ndonjëherë të ketë qenë kështu,
ky vend gjithmonë ishte me ajër të freskët që vinte nga gryka, këtu gjithmonë kishte
ujë me bollëk, por tani ka filluar të shteret. Edhe bunarit pranë shtëpisë i ka
ngelur fare pak ujë, po i shihet fundi.
Mendtë i
shkojnë andej e këndej. Tha më vete, kësi vendi nuk kishte në botë, eh çfarë toke,
edhe po të mbillje mbrapsht e pa kurrfarë kujdesi, bereqeti mbinte mbarë. Atëherë
vadë kishte sa të duash, tani të lashtat po thahen, besa edhe fryma ka filluar
të më zihet. Çfarë kohe ? ! Ka ndërruar moti, po-po edhe unë kam filluar të plakem.
Sa mirë ishte kur isha i ri.
Iu kujtua
me pietet shoku i tij Zeka. Pamja e tij i doli para syve, sa burrë i fortë që ishte,
i zgjuar, bujar, besnik dhe trim të rrallë si ai tani nuk ka. Kur ishim të ri ai më pat ndihmuar ta
murosi bunarin, këtë që është në oborr. Zekës i shkonte çdo gjë për dore. Kishte
afinitet për zeje të ndryshme, çka i shihte syri ia punonte dora. Mjeshtërinë e
bënte për merak. Madje, njëherë ma pat riparuar edhe gjilpërën e pushkës. Edhe
dollapët në Tophane i riparonte vetë, tërë jetën ia kushtoi zejes së tabakut.
Tani më ka
lënë vetëm, ma bëri me hile, iku. Medet ! S’është më që të shohë sesi ka ndërruar
moti, e t’i përjetojë këto ndodhi.
Dikur si
fëmijë me Zekën dhe shokët tjerë loznim nën hijen e atij lisi. Edhe babai im si
fëmijë kishte lozur aty. Zoti e di sa i moçëm është ? Sa erëra e furtuna e kanë
përshkuar atë dhe ende po qëndron si lapidar. Besoj se edhe këtë thatësirë do
ta përballojë.
Duke
menduar që brenda do të freskohej sadopak e të frymojë më lirshëm, xha Sokoli u
ngrit në këmbë, për ta çelur derën e divanhanes. Pasi e hapi, u kujtua: Ndoshta
jashtë është më fllad, dhe pa menduar gjatë doli në çardak, pastaj u ul në kanape.
Edhe këtu diç po e pengonte! Për ta
gjetur shkakun pse nuk po rehatohej, e lëshoi një shikim rreth e përqark, dhe
filloi të mërmërisë: More, këtu qenka edhe më vapë ! Pa u hamendur fill u kthye
aty ku ishte më parë. U bind se brenda shtëpisë ishte më fllad, u ul në divan e
po kujtohet: Po të ishte Zeka gjallë do
t’ia bënim disi, do ta gjenim zgjidhjen, ndoshta është mirë të shkoj në Tophane,
atje të dollapët. Nuk besoj që jazin e kanë lënë të shteret, sepse puna nuk bën
të ndalet, besoj se çdo pikë uji do ta kenë drejtuar aty. Me siguri në atë vend,
stom jazit nën shelgje është më fllad, aty ku dikur rrija dhe kuvendoja me Zekën.
Ai nuk e kishte hallin për freski, por nuk i rrihej se mallëngjimi e kishte kapluar për Zekën, thënë të drejtën në odë e kishte më fllad. Tophanet e tërhiqnin, atje e kishte kaluar një pjesë të mirë të jetës rinore në shoqëri me Zekën.
Pasi u
kollit disa herë, iu duk se po frymon më lirshëm. Mendoi: Tani mund të ngrihem.
Zëri i
ishte çjerrë, u mundua të fliste me një ton më të lartë, që ta dëgjonte e
shoqja.
Si prej
bucele u dëgjua kumbimi i thirrjes:
- Oj Zojë,
po shkoj deri në Tophane.
Nga dhoma
tjetër ia bëhu ajo me nxitim, i tha :
- Çka po
do atje or njeri ? A nuk po e vëren se çfarë zallahie është ? Askush s’po
shihet rrugëve. Nga kjo vapë do të pëlcasë edhe dreqi, e ti po kërkon të dalësh
jashtë. Mos iu bë mendve hyzmet me dalë. Nëse del do mbetesh në vend e do
shkosh atje, te Zeka në parajsë. Më freskët se këtu afër malit e buzë Lumëbardhit,
nuk mund të gjesh vend në qytet. Mos shko në këtë pikë të vapës. Prit sa dielli
të arrijë shikimin në grykë, si të perëndojë pas bjeshkëve do të bie pak
fresku, pastaj nisu. Pas tërë këtyre fjalëve
nuk i mbeti tjetër pos të qëndrojë aty ku ishte, ndërsa e shoqja Zoja
pasi foli nisi të largohej, por për një çast u
ndal, e ktheu shikimin kah i shoqi dhe me një ton të butë i tha:
- Njeri,
pasi shporeti është i ndezur meqë po zihet gjella, a po do me ta qitë një kafe
?
- Mirë pra,
por ma sillni dhe një gotë me ujë të ftohtë, - iu përgjigj ky me një ton dëshpërues.
Nuk vonoi
shumë kohë, e reja Tringa ia solli kafen
dhe ujin.
- Urdhëro
babë, të bëftë mirë, - i tha ajo.
- Kah e
kemi vocërrakun, - e pyeti ky, vetëm sa për t’i folur.
- Është në
dhomën përdhese, e vura me fjetë, prej vapës së madhe mezi e zuri gjumi, - iu përgjigj
me një timbër hareje.
Në shenjë
pohimi, xha Sokoli e drodhi bisedën për motin.
- Dëgjo
Tringa, trupi i im është kalitur në shi e breshër, në acar e shtrëngatë, por
asnjëherë gjatë jetës sime nuk kam përjetuar vapë e thatësirë të gjatë si tash.
Për ta përmbyllur
bisedën me të, u kollit dhe vazhdoi:
- Mirë nuse
mirë, kohë pas kohe kthehu te djali, dhe mos ma lërë nipin vetëm se ende është i
vogël.
Me të dalë
të saj nga divanhanja, xha Sokoli i fryu kafes në cepin e filxhanit, e shijoi,
e foli më vete:
- Tamam i
paska qitur sheqer për merakun tim, pastaj mori gotën me ujë dhe e piu pandërprerë
të tërin.
Nga xhepi
i pantallonave e nxori qesen me duhan dhe ngadalë me një ritual e ceremoni
filloi ta mbështjellë cigaren. Derisa në mes të dy gishtave të dorës së majtë e
mbante letrën në formë lugu, me gishtat e dorës tjetër e shpërndante duhanin
duke e ngjeshur lehtë përgjatë saj. Pasi e shtrëngoi në masën e dëshiruar, pa e
përfunduar tërësisht mbështjelljen e lagu cepin e letrës me gjuhë e buzë për ta
puthitur për të, pastaj duke e dredhur pakëz me një lëvizje të lehtë e të ngadaltë
e futi cigaren në çibuk. Ngriti dorën te kraharori dhe nga gjepi i këmishës
nxori çakmakun, e shkundi dy herë resht që fitili t’i lagej më shumë e të shkrepte
më lehtë. Me të shkrepurit e tij të parë iu ndez fitili. Ia afroi flakën
cigares dhe e kalli duke e thithur tymin përmes çibukut, e që një pjesë e tij
ishte prej qelibari.
Filxhanin
e afroi të buzët, kafja kishte filluar të ftohet, duke e shoqëruar me tymosje
duhani, nisi ta gjerbë pa frikë se do të përvëlohej.
Megjithëse
dera dhe dritaret qëndronin hapekrah, fare nuk kishte lëvizje ajri. Tymi i
cigares si shtëllungë leshi ngjitej përpjetë në rrathë duke u shpërndarë nëpër
tavan sikurse retë në horizont.
Kohë pas
kohe, në momentet kur duhej shkundur shpuzën e duhanit, shikimin e përqendronte
kah shpuzorja. Shkundjen e bënte përmes tundjes së çibukut duke e rrahur me
gishtin tregues të dorës.
Me të shkundur
të shpuzës, në një çast e vërejti se cigarja ishte zvogëluar, aq sa gati e tëra
ishte kallur. Kujtohet e po krahason më vete: Edhe jeta është si kjo cigare, ecë
duke i ardhur fundi. E piu kafen, e ndrydhi duqin e cigares në shpuzore, mendtë
i shkuan te vdekja. Ja kështu përfundon edhe jeta, iu përgjigj vetvetes.
Nisi e po
i kujton shokët me rend. Ky shok jetonte në këtë mëhallë, ai tjetri në atë mëhallë
dhe mëhallë pas mëhalle duke flatruar me mend para veti i doli tërë pamja e
qytetit me rrethinë. I dukej se po i sheh si në shuplakë të dorës, të gjithat
me radhë: fushat, malet, kopshtet, rrugët, shtëpitë dhe objektet tjera
interesante që me kohë ishin regjistruar në mendjen e tij si në një arkiv me shënime
e skica të sakta.
Duke i parafytyruar të gjitha këto, mendja iu kthye në ngjarjet e të kaluarës urbane e historike të kësaj treve, për të cilat kishte dëgjuar nga të tjerët, të përcjella brez pas brezi, por edhe për disa që i kishte përjetuar vetë në të kaluarën. Nisi me i shpalosë me rend, me përshkrim e pamje si në film dokumentar. U thellua aq shumë në mendime, saqë kaloi në meditim duke iu dukur vetja protagonist autentik i ngjarjeve të përjetuara edhe për ato periudha kohore për të cilat kishte lexuar apo dëgjuar nga më të vjetrit.
Fragment nga prologu i romanit në dorëshkrim: MISTICIZMI I DOLLAPËVE TË TOPHANES