Thani Naqo: I fundit i shalëgjatëve

Thani Naqo

FRAGMENT NGA ROMANI "I FUNDMI I SHALËGJATËVE" (ku shpaloset dhimbja mbarë kombëtare)

x.

Hoqa çantën nga gjunjët dhe rehatova më mirë shpinën mbi derën e berberanës të Shejtanit. Nuk di sa minuta kisha fjetur. Sytë më digjnin nga pagjumësia, por mendjen e kisha të kthjellët; menjëherë dora më shkoi në xhepin e brendshëm të xhaketës. Kisha hallin e parave. Nuk më kishin vjedhur dhe, për t’u siguruar, u dhashë rrugë gishtave të kontrollonin përgjatë çantës; e gjetën kutinë ku kisha futur lekët e tjera.

 

“Paraja shqiptare nuk shkon në Evropë – më tha Iloja ditën kur shita tufën e dhive – Që të çash përmes Evropës duhen marka gjermane ose dollarë amerikanë. Hapi sytë mirë mos të ta hedhin: në Shqipëri ka plasur valuta fallco. Ti, o, I Fundmi i Shalëgjatëve, nuk di ç’bëhet poshtë malit dhe mos e pësofsh siç e pësova unë. Xhambazët e parave ta hedhin kur të duash” dhe Iloja, ustai i fshatit, më dha këshillën e fundit:

 

“Mos i këmbe paratë tek mafiozët e valutës, por shko në bankë. Qeveritë janë ndruar tri herë gjer tani por, sido që janë, ato e kontrollojnë paranë e tyre.”

 

Atë ditë që Iloja më dha këto këshilla, qielli ishte i kthjellët, teto Dabucka mbuloi tavolinën me një mbulesë të re duke thënë “sa mirë që kemi përpara dy javë me mot të mirë. Kam hallin të më thahen oshafet prej kumbulle, mollçine dhe gorice. ” Ishim në verandën e shtëpisë së saj dhe ajo na bëri kafe dhe, për çudi, nuk solli gotat trembëdhjetë gramshe, por gota njëqindgramshe, me fron të hollë e gjatë. “Këto gota – thoshte teto Dabucka – i solli im’shoq kur bënte kurbetin në Austri. Fronin e kanë njëlloj si takat e sandaleve vesh Marjana e Lonit sa herë ajo dhe Loni, shkojnë në qytet për provat e festivalit të Gjirokastrës,” sepse Marjana hiqte vallen grarishte të Vjelëseve të Mollëve, kurse Loni vallen “Lojë me shputat e ariut.” Kjo valle të bënte qeshje dhe, nga e qeshura, duhej mbaje barkun me dorë. Mirëpo Iloja e kujtoi Lonin e shkretë, piu gotën me fund për kujtimin e tij dhe me fund e piva edhe unë gotën time. Atëherë teto Dabucka na i mbushi gotat sërish rrafsh me raki, mërmëriti “ditëziu Loni u bë për të harruar” dhe, papritur dhe pa iu dredhur qerpiku e as qimet e rralla mbi buzë, lëshoi shishen me raki mbi tavolinë e tha tërë qejf:

 

“Dabucka nuk është kurnace. Pini sa të doni, por mos u dehni. Bëni durim; kam vënë saçin për të pjekur lakrorin dhe katër kuleçë”  dhe solli një shuk të ngjeshur me djathë dhije, e preu djathin në riska si kutitë e shkrepses dhe shkoi mbrapa shtëpisë, ku ishte furra dhe vatra ku ajo kishte vënë saçin për t’u nxehur. Unë dhe Iloja bëmë pazarin që të meremtoheshin të dyja çatitë e shtëpive: të teto Dabuckës dhe timen. Mirëpo Ilos nuk i kujtohej kur i pati meremetuar për të fundit herë çatitë dhe pyeti me zë të lartë teto Dabuckën:

 

“Dabuckë, ç’vit ishte kur rregullova çatinë e shtëpisë tënde?”

 

“Viti nuk më kujtohet por, e mbaj mend fare mirë: ishte dita kur Enveri e drodhi këmbën” erdhi zëri i teto Dabuckës që mbrapa shtëpisë.

 

-He-he-he – qeshi usta Iloja, por teto Dabucka e dëgjoi të qeshurën e tij hidhnake, nxorri kokën pas qoshe të murit, fshiu djersët e fytyrës me fundin e përparëses dhe “ishte ajo ditë kur e flake kapelen nga gëzimi dhe kapelja u rrotullua e ra në llogjet me presh, në oborrin e shtrigës Grifshë.”

 

Teto Dabucka u fsheh sërish pas qoshes të murit.

 

“Mjaftojnë njëzet e pesë kokë dhi” – pyeta usta Ilon.

 

“Mjaftojnë njëzet” – tha Iloja.

 

“Qoftë e bërë” – i thashë dhe lëshova mbi tavolinë kartmonedhat jo për njëzet kokë dhi, por për njezet e pesë. Iloja i palosi paratë dhe i futi në xhep pa i numëruar.

 

“Porosite teton tënde mos më rijë si shqiponjë mbi kokë kur unë të punoj” – tha Iloja.

 

“Do ta porosit.”

 

Çukitëm gotat.

 

“Domethënë, e vendose të ikësh” pyeti Iloja dhe i dha lart strehës së kapeles. Pashë ballin e ngushtë e plot me rrudha.

 

“Si të gjithë edhe unë” thashë

 

“Atëherë, ta bëftë mbarë perëndia.”

 

“Mbarë paç edhe ti, usta Ilo.”

 

Iloja u përkul mbi tavolinë, më pa drejt në sy dhe më pyeti papritur:

 

“Po sikur, Marjana e Lonit, të mos shkojë tek e bija në Itali?”

 

“Ku të shkon mendja o, Ilo,” gati sa nuk i thirra, por gjuha m’u lidh dhe s’nxorra një fjalë. Iloja e shkuli kapelen dhe kroi kokën. E shkundi kapelen mbi gju, më pa drejt në sy dhe qeshi “he-he-he”, me të qeshurën e tij karakteristike, por që asaj herë mu bë se nuk qe tallëse, por si psherëtimë pylli.

 

“Më dëgjo – tha Iloja me zë të ulët e seroiz. Ndezi cigaren, lëshoi shtëllunga tymi dhe i largoi ato me pëllëmbë – Më shiko në sy kur unë flas. Unë të njoh që kur u polle. Edhe dërrasën që i shtuan djepit të Shalëgjatëve, unë ia dhashë gjyshit tënd. Me tët’atë, ndjestë pastë, kam qenë mik për kokë dhe moshatar. Yt’atë bënte shaka me mua “Ilo, kur unë të vdes, e di fare mirë se ti do vihesh në siklet për dërrasa të gjata kur të bësh arkivolin tim.” I kemi ndihur njëri-tjetrit në kohë të vështira. Unë e di kush janë Shalëgjatët dhe më vjen keq që nga fisi i tyre sot je gjallë vetëm ti. Më shiko në sy – përsëriti Iloja dhe ma tundi gishtin para hundës – Ti nuk ke bërë ndonjë faj që të ulësh kokën – dhe unë e ngrita kokën dhe pashë Ilon drejt në sy e me guxim. Iloja kishte sy të vegjël, si dy kokra kullumbri mbuluar me cipën e pushit të vjeshtës. I hollë si stekë ahishte, por unë e dija se nën rrobat e ngallosura me llaç, tallash dhe pluhura, fshihej trupi i tij muskuloz. Pavarësisht se im atë kishte vdekur qëkur dhe Iloja ishte moshatar me të, për usta Ilon ishte akoma shpejt ta quaje të plakur. E kisha parë të ngjitej shkallëve si djalosh; në njërën dorë veglat dhe në tjetrën ndonjë plloçë a, dhogë, për të zëvëndësuar të thyerat nëpër çatirat e fshatit.

 

“Mjaft u copëtove për të tjerët – i thëriste e shoqja, Lefka – Do ti apo nuk do, ky fshat do të bëhet gërmadhë. Asnjëri nga të ikurit s’ka për t’u kthyer këtu, majë malit. Për punën që bën, nuk ta di njeri dhe s’ke për të marë asnjë kacidhe dhe as një faleminderit prej harramsëzëve. E mjera unë, ç’më gjeti me këtë burrë kokëshkretë.”

 

Kurse mua, ditën që i ndamë nënesë të dyzetat, më tha:

 

“Unë, Lefka e Lonit, do t’i lutem zotit që ty të ta ndrojë mendjen. Perëndia të dha më shumë se ç’ i kërkoj” dhe Lefka e Lonit shtriu krahun nga shtëpia e Marjanës. Rrëmbeu me vrull kovën e mbushur me ujë, llapashiti këmbët e zbathura në pellgashet para postafit të çesmës me Tre Sylynjarë dhe iku nxitimthi për në shtëpinë e saj. Pa kapërcyer ende pragun e portës, ajo u kthye nga unë, hoqi shaminë nga koka dhe shpupurisi flokët si e shkryer me të dyja duart.

 

Fshatin e përshkoi klithma e saj vajtuese:

 

“Po ike ti, kush do të na varrosë neve, një grusht pleq, o i Fundmi i Shalëgjatëve?”

 

Akoma kisha në kokë kumbimin e zërit të Lefkës dhe asaj herë u hutova dhe nuk e çukita gotën me gotën e Ilos. Rrëkëlleva të gjithë rakinë e gotës në gurmaz, por edhe usta Iloja bëri të njëjtën gjë. Kapërdiu rakinë, surbiti dy a tri gllënjka me kafe dhe “se ç’bëre ti me Marjanën dhjetë vjet me rradhë – më përmendi zëri i tij – unë dhe Lefka nuk të jemi zemëruar kurrë – Ndezi cigaren me zjarrin e së parës dhe mbështeti brylat mbi tavolinë. Tha:

 

“Do të flasim si burri-burrit” dhe vetullat më mbetën të ngrehura kur dëgjova se Iloja i Lefkës e paskej parë Marjanën e Lonit që natën e parë të dhjetë viteve të shkuara, kur ajo u përvodh nga shtëpia, përmes shiut, pa ombrellë e as mushama. Atë natë binte shi e gjëmonte. Unë dëgjoja lajmet në radion Iliria, radio me bateri, por lajmet gërvishteshin e ndërpriteshin nga shkreptimat. Më qe kujtuar Paganini. “Ah, Paganin, lum si ti. Mua, të ziun, m’i ka lidhur këmbët nëneja e sëmurë se do të kisha ikur së bashku me ty”. Ndërsa unë përfytyroja Paganinin me kitarën në dorë, në mes të turmës së rrefugjatëve në oborrin e ambasadës austriake, Iloja i Lefkës, ndërkohë kishte parë Marjanën që doli nga shtëpia dhe mori përpjetë shtegut që të çonte në vathën ku unë mbaja natën fufën e dhive. Iloja nuk po shpifte. Ai e kishte parë Marjanën atë natë me shi e bubullima, natë kur edhe bushtra e Kuqalëve angullinte duke ndjellur qentë e fshatit. Iloja i kishte parë edhe qentë e mi kur ata bënë zap qentë e tjerë dhe i hidheshin sipër bushtrës, nën tendën me llamarina të çesmës me Dy Sylynjarë.

 

“Sa ç’ klyçitej Gudua, bushtrës i hidhej Balua. Qentë e tjerë bënin sehir nën rrebeshin e shiut” tha Iloja dhe fjalët e fundit i shoqëroi me të qeshurën e tij, “he-he-he.” Atë natë vërtet ndërzehej bushtra e Kuqalëve dhe unë u pata dhënë uratën Gudos e Balos, “bëni qejf o, trimoshat e mi. Shfryjuni paq. Njëherë në vit u vjen dashuria për juve” dhe u shtriva mbi shtrojat e fierit. U mbulova me gunën e dhirtë. Zhurmërinte shiu mbi tendën e çadrës dhe nuk po ia vija më veshin  se kur qeveria do t’i lejonte refugjatët të iknin në Evropë. Llambës me vajguri ja kisha ulur fitilin. Flakëza luhatej si majuce bari e porsa mbirë, lagur nga vesa e natës. “Ishalla hapet nesër moti” po mendoja kur, papritur, u shpalos fleta e hyrjes në çadër dhe unë u hutova dhe ngurosa kur një hije larushe femërore u shfaq para meje.

 

“Kush je ti” dhe njëra dorë më shkoi tek bishti i sëpatës, tjetra për të ngritur fitilin e llambës.

 

“Marjana e Lonit.”

 

Kishte veshur fustanin me lule, që “e vesh rrallë e për mall” thoshte ajo, por që atë natë fustani ishte qullur dhe ngjitur pas trupit. Edhe flokët e gjatë, të kafejta, ngjitura pas kokës. Zbathur. Marjana e Lonit kishte pulpë e këllqe të plota dhe vithet e ngrehura. Gruaja më e bukur e fshatit kishte hyrë në çadrën time dhe qëndronte para meje me krahët e kryqëzuara para gjoksit.

 

Pëllëmba e majtë ngjeshur mbi gjirin e djathtë, e djathta mbi gjirin e majtë.

 

“Ç’ka ndodhur” – mezi munda t’i them dhe në mendje më shkoi se do të kishte vdekur Loni.

 

“Kam frikë” – tha ajo.

 

“Nga kush ke frikë?”

 

“Nuk e di, por kam frikë.”

 

“Ke frikë nga Loni?”

 

“Po” – tha ajo.

 

“Vdiq?

 

“Jo – tha Marjana zëdredhur – Loni nuk ka vdekur. Është njëlloj si më parë. Sytë i mban të hapura dhe unë kam frikë të qëndroj natën në shtëpi.”

 

Me droje dhe sytë përtokë, duke u dridhur nga frika a, nga e ftohta, ajo u çapit drejt shtratit dhe më bëri shenjë të ngrija gunën që të hynte nën të. As unë nuk e mora vesh si ngrita gjysmën e gunës dhe krahu më mbeti i tezarur gjersa Marjana shkuli nga trupi fustanin e lagur. Nuk kishte këmishë nate, as mbathje dhe as sytjena. Mua m’u mbërrthyen sytë në qendër të trupit të saj. “Marjana rruan me brisk edhe qimen më të vogël në trupin e saj te bardhë dëborë” thoshin për të që kur erdhi nuse në fshat. Gjunjët të rrumbullt, si shugje dëbore. I mbështeti ato mbi shtrojën e fierit dhe trupi i saj shkau nën krahun tim. Kjo ishte hera e parë në jetën time kur një trup femre më ngjitej pas trupit dhe ai trup ishte lakuriq, por i nxehtë si furrë.

 

“He-he-he – më përmendi e qeshura e usta Ilos – Shkrepëtiu dynjaja e tërë dhe unë e pashë Marjanën kur hyri në çadrën tënde. Më ardhi keq për tim’kushëri, Lonin, por thashë “e shkreta Marjanë. Ka tre vjet që lan e shpëlan Lonin. Marjana është e re dhe s’ka përse të taposet. Por unë, o I Fundmi i Shalëgatëve, kisha hall tjetër...”

 

“Çfarë halli kishe,” thashë kokëulur, i zënë në faj.

 

Iloja u ngrit nga karrigja, shkoi tek qoshja e murit dhe, kur u bind se teto Dabucka ishte akoma tek furra ku piqeshin kuleçët, ngjeshi kapelen në kokë, qeshi he-he-he për të më hequr mua hutimin dhe tha:

 

“Kisha hallin e Marjanës mos mbetej me barrë”

 

“Ahaaa – gati sa nuk thirra – Po qe se Marjana pillte, unë do të isha martuar me të.”

 

Iloja çukiti gotën me timen dhe duke vështruar mbi çatitë e fshatit tha:

 

“Këto që më the mua, nuk do t’ ia thuash tjetër njeriu.”

 

Erdhi teto Dabucka dhe i ngjiti shkallinat duke u lëkundur në të dyja anët. Lëshoi tepsinë mbi tavolinë, preu lakrorin në ngastra, “hani sa të zhdëpi” tha me zë gazmor dhe shkoi të mbushte shishen sërish me raki.