Kulturë

Makensen Bungo: Bisedë për Prof. Dr. Isuf Luzaj

E diele, 23.10.2011, 07:59 PM

Bisedë për Prof. Dr. Isuf Luzaj

Nga Makensen Bungo

Këto ditë po përmendet shumë emri I Prof . Dr. Isuf Luzaj dhe po analizohet veprimtaria e tij letrare dhe shkencore . Gjithashtu shkrimtarët e klubit ‘‘ Petro Marko “ të Vlorës ,me propozimin e zonjës Vilhelme Vranari , Haxhiraj në një takim e nderuan me titullin anëtar nderi I atij klubit . Po në atë takim zonja Vilhelme Vranari , Haxhiraj propozoi që Presidenti I Republikës së Shqipërisë , zoti Bamir Topi , ta nderojë Prof . Dr. Isuf Luzaj me titullin Nderi I Kombit . Unë mendoj së Presidenti I Republikës së Shqipërisë , duke marrë parasyshë veprimtarinë e këtij njeriu si luftëtar , politikan , antikomunist , poet , pedagog , publicist , poliglot , estet , dhe si gjuhëtar me një veprimtari të madhe si brenda dhe jasht Atdheut për të mirën dhe për nderin e Shqipërisë , do ta miratojë këtë kërkesë . Mua më erdhi shumë mirë që po zhvillohet kjo veprimtari për këtë personalitet të kulturës shqtare dhe në këtë bisedë do të mundohem të paraqis disa vecori të Prof. Dr . Isuf Luzaj si luftëtar , si politikan , si antikomunist e pak si poet me qenëse kam patur rastin ta njoh personalisht , me gjithë se pak , shumë vite më parë në Shqipëri si dhe vitet e fundit të jetës së tij këtu në SH.B.A. , ku edhe kam patur me te një letërkëmbim të shkurtër . Këto vecori të këtij personaliteti do të mundohem t ‘ I plotsoj edhe me kujtimet e ndonjë personaliteti ushtarak të kohës së Luftës së dytë Botërore që e ka njohur mirë luftëtarin Isuf Luzaj gjatë asaj kohe dhe me kujtimet e bashkëpunëtorëve të tij politikë . Këtë punë do të mundohem ta bëj për të ndihmuar biografët , që kanë për t’u marrë në të ardhëmen me jetën dhe veprimtarinë e këtij personaliteti me vlerë kombëtare të përbaltur nga Diktatura komuniste gjithë ato vite të egzistencës së saj dhe pothuaj se të harruar e deri sot .

***

Prof .Dr. Isuf Luzaj deri tani , me sa di unë , nuk është përmendur , ose është përmendur shkarazi si luftëtar , si antikomunist dhe si politikan . Po kështu edhe si poet nuk është përmendur sa duhet , sepse ndonjë vepër e tij ka humbur , ose nuk është publikuar deri tani . Këto cilësi të karakterit të tij , si në Shqipëri , ashtu edhe larg saj janë të lidhura ngushtë me njëra tjetrën , prandaj duhet të analizohen së toku për të nxjerrë portretin e tij sa më të plotë .

Isuf Luzaj është lindur më 22 shkurt të vitit 1913 në një familje fetare . Babai I tij ishte hoxhë I fshatit dhe si I tillë ishte një intelektual I I njohur për atë kohë dhe një atdhetar I përfshirë në ngjarjet atdhetare që po zhvilloheshin në Shqipëri dhe si I tillë që në vogëli I futi në gjak të birit dashurinë për atdheun dhe e mëkoi ate me dashurinë për njeriun , për vllazërinë midis njerëzve , me ndershmërinë , besën dhe burrërinë , me bujarinë dhe mikpritjen e familjes shqiptare dhe me fjalën e urtë .

Isuf Luzaj shkollën fillore e mbaroi në qytetin e Vlorës , mbas fillores , u arësimua në gjymnazin e Shkodrës , ku u dallua si një nga nxënësit më të mirë të asaj shkolle , ndërsa studjimet e larta për letërsi dhe filozofi I kreu në Francë , në universitetin e Sorbonjës . Gjatë kohës që qëndroi në Francë pati aftësinë që të mos gënjehej nga ideologjija marksiste -leniniste që vlonte atëherë në atë vend , si u gënjyen disa studentë shyqiptarë të asaj kohe atëherë që studjonin në shtetet perëndimorë të Evropës , shumë nga të cilët edhe e pësuan më vonë nga komunizmi .Mbasi kreu studimet e larta u kthye në Atdhe dhe filloi punën si professor në shkollat e mesme të Shqipërisë , si në Normalen e Elbasanit , ne Liceun e Korcës dhe në shkollën tregtare të Vlorës .

Isuf Luzaj , i mëkuar me ndjenjën e dashurisë për atdheun që në gjirin e familjes e i formuar si intelektual nacionalist në shkollat ku u edukua dhe në rrethet intelektuale ku punoi si professor e kundërshtoi pushtimin fashist së pari me demostrata e më vonë me armë në dorë .

Kështu më 28 nëntor të vitit 1939 Isuf Luzi . professor në shkollën tregtatre të Vlorës , nxiti dhe udhëhoqi studentët e asaj shkolle në një demostratë kundër pushtimit fashist . Forcat pushtuese u përleshën me studentët dhe arrestuan dymbëdhjetë nga manifestuesit , midis të cilëve edhe profesorin Isyf Luzaj që ishte në rreshtin e parë të demostruesve . Dhe I burgosën . Burgosja e tij këtë radhë ishte e dyta , sepse në kohën e monarkisë ai u mbajt në burg mbi një muaj , I akuzuar së në veprën e tij të parë që botoi , një vëllim me poezi titulluar “Rrëfime “ në një poezi të këtij vëllimi akuzohej se kishte aluduar për mbretin Zog .

Pushtuesit fashistë mbasi e mbajtën disa ditë në burg , profesorin Isuf Luzaj e internojnë në ishullin Ventetone , një ishull Italian I shkretë , shkëmb e gurë , ku fashizmi mbajti ajkën e atdhetarizmit shqiptar , sepse e kundërshtoi ate . Aty profesor Isuf Luzin e mbajtën dy vjet e gjymës .Kur u lirua dhe u kthye në atdhe , aderoi në organizatën Balli Kombëtar dhe formoi nje cetë me luftëtarë trima nga fshatrat e Vlorës , midis të cilëve përmendim Pasho Muhametin , Ibrahim Cepratin dhe Shahin Nuredinin , ky I fundit , një nga dëshmorët e parë të kësaj cete që ra heroikisht në luftë për clirimin e Atdheut nga fashizmi dhe sot , pothuajse I harruar fare .Me cetën e tij ai zhvilloi shumë beteja kundër fashizmit dhe për këto përmendet me respekt si luftëtar dhe komandant cete . Rrjedhimisht në vitin 1941 e shohim anëtar të Komitetit të organizatës së Ballit Kimbëtar për qarkun e Vlorës tok me Aristdh Rucin , Dr . Vasil Dhimitrin , Skënder Mucon e tj .

Gjatë gjithë kësaj kohe Isuf Luzaj ka qenë mbështetës I Dekalogut të Ballit Kombëtar dhe kishte respekt vecanërisht për kryetarin e saj , Mithat Frashërin . Por , me gjithë ate , ai ka debatuar shpesh herë me udhëheqësit e organizatës së Ballit Kombëtar për disa problem të kiëësaj organizate që atij I dukeshin jo të drejta . Kështu ai ishte kundër organizimit të forcave nacionaliste në baza krahinash , miqësishë e njohjesh . Pamvarësisht se ai nuk kishte një kulturë ushtarake , ai ishte për një organizim ushtarak të cetave të Ballit Kombëtar të komanduar nga ushtarakë . Gjithashtu ai ishte për një luftë të vazhdueshme e pa kompromis kundër fashizmit dhe për bashkimin e të gjitha forcave në këtë luftë pamvarësisht nga përkatësia politike . Vec këtyre ai ishte edhe kundër plogështisë politike dhe luftarake që kishin filluar të cfaqeshin të disa udheheqësa të kësaj organizate . Këto debate I ka bërë jo për t’iu kundërvurë udhëheqjes , por për të mirën e mbarëvajtjen e punës të organizatës , ku ai bënte pjesë .Si rrjedhim I këtyre mendimeve Isuf Luzaj bëri pjesë në grupin e të rinjëve të organizatës së Ballit Kombëtar , që filloi të cfaqet në radhët e rinisë së kësaj organizate që barte këto mendime .

Duhet të përmendim se ai luftën kundër fashizmit nuk e shikonte vetëm për clirimin e Shqipërisë nga fashizmi , po edhe bashkimin e të gjithë trojeve shqiptare në një shtet të pamvarur , realizimin e një Shqipërije etnike , që ishte atëherë ideali I nacionalizmit shqiptar .

Gjatë luftës Isuf Luzaj është dalluar si luftëtar , si komandant , si organizator edhe si orator . Si I tillë ai është dërguar nga Komiteti Qendror I Ballit Kombëtar në qytete te Shqipërisë për organizimin e rinisë nacionaliste dhe për mbajtje konferencash me karakter atdhetar si për shembull në qytetin e Shkodrës dhe në ate të Elbasanit . Për aftësitë e tij si luftëtar Isuf Luzaj për një kohë të shkurtër është caktuar edhe komandant I të gjitha cetave të Ballit Kombëtar të rretht të Vlorës .

Gjatë luftës figura e luftëtarit , komandantit dhe politikanit Isuf Luzaj vjen gjithënjë në rritje dhe bëhet një nga figurat kryesore të organizatës së Ballit Kombëtar . Si I tillë ai caktohet dhe merr pjesë në Mbledhjen e Mukjes , por jo si vëzhgues I thjeshtë ose si pjesëtar I delegacionit me votë konsultative , si disa komandantë të tjerë të Ballit e të Clirimtares , që muarën pjesë në atë Mbledhje . Ai mori pjesë në atë Mbledhje si anëtar I delegacionit që përfaqësoi organizatën e Ballit Kombëtar në ato bisedime tok me Mit-hat Frashërin , av. Hasan Dostin , av.Thoma Orollogain , av. Skënder Mucon , komandant Hysni Lepenicën , komandant Kadri Cakranin , major Rauf Fratarin , prof . Nexhat Peshkopinë , av. Halil Mënikun , Ismail Petrelën , e prof . Vasil Andonin . Mbas Mledhjes së Mukjes Isuf Luzaj u caktua nga udhëheqja e Ballit Kombëtar së bashku me Etëhem Haxhiademin ,Vasil Andonin ,Abaz Omarin dhe Halil Mënikun si anëtar I delegacionit të organizatës së Ballit Kiombëtar në përcaktimin e Komitetit Definitiv për Shpëtimin e Shqipërisë , që do të drejtonte luftën kundër okupatorëve dhe do të plotsonte programin e miratuar deri në clirimin e vendit . Këto dy detyra me të cilat u ngarkua Isuf Luzaj në këtë ngjarje me shumë rëndësi politike dhe ushtarake për Shqipërinë dhe për shqiptarët tregon se Isuf Luzaj në këtë kohë kishte arritur të bëhet një personalitet I kësaj organizate nacionaliste .

Në këtë kohë , sidomos nga fundi I luftës , Isuf Luzaj u dallua shumë edhe si politikan . Ai së bashku me intelektualen Musine Kokalari , Skënder Mucon dhe Selman Rizën duke u mbështetur te Dekalogu I Ballit , mendon dhe punon për themelimin e Partisë social- demokrate të Shqipërisë . Me themelimi e kësaj partije këta nuk u hodhën kundër Ballit Kombëtar dhe as nuk u larguan nga kjo organizatë , por këtë veprim e realizuan sepse shikonin plogështinë te disa udhëheqeës të Ballit dhe se kërkonin sa më shumë veprimtari dhe bashkim . Në këtë kohë Isuf Luzaj jo vetëm që është njëri nga themeluesit e Partisë Social demokratike , por së bashku me Musine Kokalarin është edhe përpiluesi I programit të kesaj partije . Isuf Luzaj gjatë kësaj kohe ka ndihmuar Musine Kokalarin edhe për nxerrjen e organit të kësaj partije titulluar “ Zëri I lirisë “ dhe se ka qenë edhe bashkëpunëtor I kësaj gazete , sepse në numrin e parë të saj është botuar edhe një poezi kushtuar dëshmorit Hysni Lepenica , e hartuar nga ai .

Veprimtarinë dhe zotësinë e Isuf Luzaj në themelimin e Partisë Social demokrate dhe përgjegjësinë e tij në organizatën e Ballit Kombëtar e ka përmendur edhe diktatori Enver Hoxha , I cili në një letër të datës 2.4.1944 , që I ka drejtuar Nako Spiros , midis të tjerave është shprehur se “ … Aty sigurisht ndodhet Isuf Luzi , I cili ka një përgjegjësi me rëndësi në Partinë Social Demokrate dhe ka qenë dhe është në përgjegjësi në rreshtat e Ballit Kombëtar. “

Ky është luftëtari , komandanti dhe politikani Isuf Luzaj , kështu kanë shkruar në kujtimet e tyre ata me të cilët ai ka bashkëpunuar , kështu kanë thënë ata që e kanë njohur nga afër në ato kohë të largëta .

O O O

Nga fundi Luftës se Dytë Botërore , kur forcat nacionaliste e kuptuan se e kishin humbur luftën , shumë intelektualë shqiptarë , atdhetarë të shquar e politikanë të mendimit të djathtë , muarën rrugën e mërgimit për t’I shpëtuar terrorit të Diktaturës që do të vendosej në vendin tonë . Kështu veproi edhe Isuf Luzaj . Ai në nëntor të vitit 1944 së bashku me disa luftëtarë la Vlorën , për të vazhduar rrugën drejtë mërgimit . Mbërritën në Durrës . Aty u rrethuan nga forcat partizane , që I ndiqnin këmba këmbës për t’I eliminuar si kriminele lufte . Qenë duke u zënë robër , por u shpëtuan me mjeshtëri . Canë rrethimin dhe natën u nisën në këmbë për në Tiranë . Nga Tirana u nisën pastaj për në Shkodër . Thonë se në këtë qytet Isuf Luzaj mbajti një fjalim para popullit që u mblodh , kur po merrnin rrugën e mërgimit . Ishte një fjalim lamtumire , shumë emocionues . Nga Shkodra kaloi nëpër Jugosllavi në këmbë , u hodh në Itali , ku , mbas pak kohe punoi në bibliotekën e Vatikanit . Prej këndej hidhet në Amerikë , në Argjentinë , ku informohemi se ka shërbyer edhe si këshilltar I presidentit të atij vendi . Së fundi hynë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës , si turist ku në sajë të aftësive të tij personale , pa qenë nënshtetas amerikan , merret te punojë si pedagog në universitetet e atij vendi . Për punë të mirë dekorohet nga presidenti amerikan Regan .

Kush tjetër nga intelektualët shqiptarë është dekoruar nga një president I Shteteve të Bashkuara të Amerikës ?

OOO

Isuf Luzaj njihet edhe si shkrimtar .Ai ka shkruar në prozë e në poezi . Ka shkruar në Shqipëri dhe në mërgim . Kur u largua nga Shqipëria dorëshkrimet e disa veprave që kishte bërë gati për botim nuk I mori me vete . I la në atdhe . Kështu më ka shkruar në njërën nga letrat që më dërgoi këtu në Amerikë .Fati I tyre është për të ardhur keq , se duhet të kenë humbur . Njëra nga këto më ka rënë mua në dorë rastësisht .

Ja se si :

Në vitin 1996 unë u mora me grumbullimin e dokumentave dhe të kujtimeve nga persona që e kishin njohur gruan e madhe të Shqipërisë me emrin Musine Kokalari , sepse do të organizohej një mbledhje përkujtimore me rastin e tetëdhjetëvjetorit të lindjes së saj . Nga materialet e shumtë që mblodha më ra në dorë edhe dorëshkrimi I një vepre .

I shtyrë nga kërshëria fillova ta shfletësoj me vemendje .

Vepra ishte një poemë epike – lirike .

. Autori në këtë poemë kishte përshkruar luftërat e popullit shqiptar për liri e pavarësi dhe përpjekjet heroike për mbrojtjen e truallit shqiptar nga qëllimet e shovenistëve të fqinjëve tanë . Në këtë poemë janë hymnizuar denjësisht heronjtë dhe dëshmorët që u dalluan në këto beteja që nga plaku Ismail Qemali e deri tek Selam Musai , duke mos harruar Bajram Currin , Preng Bib Dodën , Naim Frashërin , Themistokli Gërmenin , e Salam Musanë . Në poemë , nëpërmjet deklarimit të personave të shumtë dhe përshkrimit të tyre prej autorit , vihet në dukje krenaria e tyre për prejardhjen e lashtë të popullit tonë . Kështu Ismail Qemali thotë :

Ne jemi një komb I vjetër , që kur nisi qytetaria ,

Kur filluan qimekuqtë të dilnin tëhu nga Azia .

Ndërsa heroi I Dragobisë për Kosovën martire që vuante nën sgjedhën e egër të asaj kohe shprehet :

Po njashtu si ta thotë zemra , burrë I mirë duhet përpjekur

Ta shpëtojë kët radhë Kosovën zgjedhës së serbit barbar .

Ngjarjet e poemës zhvillohen edhe më vonë .Ato përfshijnë edhe kohën e Luftës së dytë Botërore . Autori me përshkrime të goditura ka përshkruar masakrat e ushtruara gjatë vëllavrasjes të nxitur nga dishepujt sllavo-komunistë të dërguara në Shqipëri për këtë qëllim:

Janë thyer me cekan eshtra njerzish për së gjalli

Janë nxjerrë foshnja nga barku me një thikë për së cari

Janë prerë veshë e hundë , janë nxjerrrë sytë nga ballli

Janë prerë pjesë trupi që ka turp t’I shohë I gjallli .

Në këtë vepër autori ka vurë në dukje veprimtarinë atdhetare dhe sakrificat e komandantëve nacionalistë si Safet Butka e Hysni Lepenica dhe atdhetarizmin e Neki Saliut dhe të Qazim Kokoshit .

Poema ishte shkruar me makine dore , në letra me format të zakonshëm .Vepra , si shënon autori ,është shkruar në Vlorë , në fruer të vitit 1944 . Emri I autorit nuk është shënuar në asnjë vend . Vepra është shkruar në një toskërishte të pastër . Në këtë vepër autori ka përdorur vargun gjashtëmbëdhjetë rrokës , me gjithëse në disa raste të rralla edhe ka devijuar .Poema është ndërtuar në strofa me gjashtë vargje të rimuar me skemën A_A ,B_C_C_B .Në vepër ndeshim figura të bukura letrare të ndërtuara me ndjenjë e me mjeshtri . Autori ka përdorur një gjuhë të pastër dhe pa barbarizma .Vepra në fjalë ka më shumë rëndësi për ndjenjat atdhetare që përshkruan autori . Kjo është një vepër letrare që paraqet mendimin politik të asaj kohe me besnikëri dhe origjinalitet . Pikërisht në këtë këndvështrimi duhet analizuar kjo vepër . Vlerën e kësaj poeme duhet ta analizojmë në duazim me kohën që është shkruar dhe pse është shkruar .

Nga kjo vepër është shkëputur fragmenti kushtuar heroit nacionalist Hysni Lepenica dhe është botuar në gazetën “ Zëri I lirisë “ , organ I Partisë socialdemokrate , në numrin e parë , datë 1 kallnor 1944, dita e shtunë , nënshkruar me shkronjën L .

Për të formuar një ide mbi këtë poemë fragmentin kushtuar dëshmorit të nacionalizmit shqiptar Safet Butka e botova në gazetën “ Balli I kombit “ .Për të patur një ide mbi vargjet për këtë hero , po shënojmë një nga strofat e saj :

Lumthi ti që I dhurove jetën ceshtjes kombëtare

Historisë emrin ia le , shembullin rinisë shqiptare .

Punën tënde si apostull shkollës shqip për Shqipëri .

Neve jemi shokë t ‘ vërtetë , shokë të lidhur besa besë .

Kështu kombi si u përlesh , asnjë prapa nuk do mbesë ,

Pritna , se do vijmë me radhë vullnetarë për liri !

Mbasi e lexova këtë vepër , për ta njohur nga lexuesit , I bëra një prezantim në dy organe të shtypit shqiptar të asaj kohe së bashku me një fragment kushtuar dëshmorit të nacionalizmit shqiptar Safet Butka dhe për të mësuar se cili ishte autori I kësaj vepre u bëra thirrje lexuesve që , po ta dinin autorin , të më njoftonin . Por nuk munda të mësoj asgjë .

Mbas një viti unë u largova nga Shqipëria dhe u vendosesa në Shtetet e Bashkuara të Amerikës , ku shpejt mësova se atje jetonte edhe Isuf Luzaj . U lidha me ate dhe me anë të një letërkëmbimi të thjeshtë mësova të dhëna mbi formimin e Partisë Socialdemokratike më 12 tetor 1943 dhe , vec të tjerave . edhe se kur ishte larguar nga Shqipëria professor Isuf Luzaj kishte lënë në Atdhe disa vepra të pabotuara , midis të cilave edhe një poemë titulluar “Prosopopea “ . Nga ky letërkëmbim me Prof . Dr . Isuf Luzaj mësova se cili ishte autori I veprës “ Prosopopea “.

OOO

Letërkëmbimi I im me Prof. Dr. Isuf Luzaj nuk qe I gjatë . Me të unë këmbeva vetëm tri letra .Kur I shkrova së pari , ai pranoi të bisedonte me mua me gëzim , me gjithëse nuk njifeshim . Në telefon nuk bisedova , se më njoftoi , që nuk dëgjonte mirë . Edhe shkrimin , një shkrim dore të ngadalshëm dhe me vështirësi , dukej se e kishte shkruar me mundim . Pleqëria kishte filluar të bënte punën e saj .Më erdhi shumë keq . Njerzit e mëdhenj të Shqipërisë po na linin . Ku po shkonte Shqipëria e jonë ?

Në ato tri letra ai shprehte dashurinë e tij të madhe për Shqipërinë dhe gëzimin që ndjente se ne shqiptarët kishim shpëtuar nga sgjedha komuniste dhe po mendonim e po punonim për Shqipërinë . Ai më njoftoi se kishte themeluar Partinë social - demokrate dhe shprehte respektin më të madh për femrën e madhe shqiptare me emrin Musine Kokalari dhe së fundi më tregonte se kur ishte larguar nga Shqipria , kishte lënë disa dorëshkrime me disa njoftime për ato .

. Ku do të jenë , vallë sot ?

Sa vepra të tilla humbën , u zhdukën , u grisën , u kalbën nëpër bodrume , u dogjën . Një krim I shëmtuar nga Diktatura ndaj kulturës .

O O O

Prof . Dr . Isuf Luzaj pati një jetë të gjatë : jetoi plot 87 vjet .

Lindi në Kaninën historike të Vlorës dhe mbylli sytë në Cikago më 7 nëntor 2000 .

Një jetë e gjatë me një veprimtari të madhe , por edhe më një dhimbje të thellë .

U burgos , u internua dhe luftoi me armë në dorë kundër pushtuesëve për clirimin e atdheut e për bashkimin e trojeve të cunguara shqiptare me nënën Shqipëri të dhe u detyrua të marrë rrugën e mërgimit duke e lënë Shqipërinë ndër duarët e një tirani monstruaz që sbatoi mbi popull terrorin e kuq sllavo-komunist .

Mësonte nga larg arrestimet , burgosjet , torturat , pushkatimet dhe zhdukjen e atdhetarëve të Shqipërisë dhe zemra I ridhte gjak . Ishin njerzit e tij , bashkëluftëtarët e tij , shokër e tij . Shqipërisë po I vritej truri , po I zhdukej inteligjenca . A kishte tronditje më të madhe se kjo për një njeri të kulturës shqiptare ?

I la fëmijët në djepe , të pamëkëmbur dhe të palindur dhe u rritën nëpër kasolle e haure .

I la njerëz të lirë dhe diktatura I syrgjynosi nëpër kampe internimi dhe I përplasi nëpër burgjet skëterrë .

U bashkua me njerzit e tij mbas një gjysëm shekulli . Djemtë nuk njihnin babanë dhe babai puthte djemtë e tij të burrëruar .

Cdo shtëpi në Shqipëri ka një histori , por familja Luzaj ka një tragjedi , një tragjedi me vuajtje , por të mbarsur me krenarinë e shqiptarit krenar të heshtur .

Kur e ndjeu se po I afrohej vdekjes nuk la ndonjë amanet se ku donte të varrosej . Nuk donte t’I shqetësonte njerzit e tij . Mjaft kishin vuajtur . Por herë mbas here u thoshte se toka e Kaninës atje në Shqipëri , përballë Vlorës së Pamvarësisë , është një tokë e pastër , tokë e butë , e shkrifët , pa lagështirë , tokë e thatë . Djemtë e tij e dëgjonin dhe tundnin kokën . Nuk flitnin , por me heshtjen e tyre bënin një betim , betimin për t’I plotsuar babait të tyre një dëshirë , dëshirën e tij të fundit , që ta varrosnin në Kaninën e tij të dashur , në tokën e stërgjyshërve të tij , në atë tokë për të cilën ai kishte punuar e luftuar si shqiptar .

Dhe atje e varrosën , në Kaninën , ku ai kishte lindur dhe ku kishte dëshiruar të varrosej .

Ku degjet edhe sot e kësaj dite .

OOO

Me interesimin e familjes Luzaj dhe nën kujdesin e shkrimtarit Xhevat Beqaraj deri tani janë botuar disa nga veprat e Prof . Dr.Isuf Luzaj . Ka ardhur koha që vepra e këtij personaliteti shqiptar të botohet e plotë me gjithë ato të shkruara në gjuhë të huaja , por të përkthyera në gjuhën tonë . Përfundimi I kësaj pune atdhetare I bie Ministrisë së Kulturës , Turizmit , Rinise e Sporteve . Një punë të mirë në këtë drejtim kjo Ministri ka bërë për botimin e veprës të heroinës Musine Kokalari , të prozatorit të pashoq Mitrush Kuteli e te ndonjë tjetri . Mendoj se , për ato që shprehëm më lart , për botimin e një opera omnia të këtij njeriu , kjo Ministri nuk ka pse të mendohet shumë .

O O O

Për cilësitë e rralla të këtij njeriu në luftën kundër fashizmit e nazizmit për clirimin e Atdheut , në fushën e politikës si atdhetar , në lëmin e poezisë , në fushën e kulturës dhe të mendimit për të mirën e vendit , mendoj se Prof . Dr. Isuf Luzaj I ka bërë vend vetes që tëv ulet në sofrën e njerëzve të mëdhej të vendit tonë . Ne kemi shumë njerëz të mëdhenj dhe duhet t’I kujtojmë , t’I nderojmë e t’I respektojmë , t’u hekim pluhurin dhe baltën që u vuri ajo kohë e egër me egërsinë e saj .Disa popuj nuk kanë të tillë dhe I krijojnë . Ne I kemi dhe I nënvleftësojmë e s ‘ I kujtojmë , madje edhe I burgosëm , I torturuam , I vramë dhe I varëm .

Le t’I kujtojmë ata që punuan për ne e na nderuan , se është detyre atdhetare .Le t’I nderojmë ata që na nderuan , se nderojmë kombin tonë . Madhështia e atyre që punuan dhe u sakrifikuan për Atdheun është krenari kombëtare për mbarë popullin tonë .Madhështia e tyre nuk ka nevojë për fjalët tona , ne kemi nevojë për madhështinë e tyre . Kështu nderojmë kombin , Shqipërinë , veten tonë .

Midis këtyre , duhet të kujtojmë dhe të nderojmë edhe Prof . Dr. Isuf Luzaj dhe Presidenti I I Republikës së Shqipërisë , zoti Bamir Topi pa tjetër do ta miratojë propozimin e zonjës Vilhelme Vranari , Haxhiraj , për ta nderuar këtë shqiptar me titullin Nderi i Kombit me rastin e 100-vetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë . Kjo është dëshira e shumë intelektualëve shqiptar kudo që ndodhen , se Prof . Dr . Isuf Luzaj nuk I përket vetëm Vlorës . Ai është një njeri që I përket gjithë shqiptarëve , se na nderon të gjithëve , ku jemi e ku nuk jemi , të ndarë në pesë shtete nga Fuqitë e Mëdha në Konferencën e Londrës të vitit 1913 dhe sot , në këtë tranzicion të egër , të shpërndarë si zogjtë e korbit në cdo skaj të globit toksor .

Vecanërisht njerzit e artit dhe të kulturës të Vlorës duhet të mëndojnë që me rastin e 100-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, nën drejtimin e bashkisë së qytetit të tyre , atje , në Kaninën e tij , pranë varrit , ku ai prehet përjetësisht , të vendoset edhe truporja e këtij njeriu , drejtuar nga qyteti I Vlorës që ai e nderon me madhështinë e tij .Për këtë edhe biznesmenët e Vlorës duhet të tregohen të gatshëm .