Pilo Zyba: Ali Tepelena, Pouqueville dhe e vërteta mbi Ardian Klosin

ALI  TEPELENA, POUQUEVILLE, dhe e vërteta mbi Ardian Klosin

Shënime mbi librin “ ALI  TEPELENA”  të   Français Pouqueville

Nga PILO  ZYBA

Në datën 21 shkurt, mbushen plot 189 vjet nga drama dhe komedia  40 vjeçare që luajti Ali Pashë Tepelena në skenën politiko – ushtarake europiane, dhe mbyllja e perdeve në mënyrë tregjike dhe prapaskeniste të fuqive të kohës.Që nga dita e vdekjes së tij dhe deri më sot, koka e tij vërtet u pre, por jeta e tij, vepra dhe mendimet e studjuesve jo vetëm nuk u prenë, por ato gjatë gjithë rrugës nëpër shekuj,shkruhen,shtrëmbërohen,trasformohen,

shfrytëzohen  sipas kohës dhe interesave, qëllimeve, dëshirave, këndvështrimeve, të lidhura këto me dashje apo pa dashje në hallkat e zinxhirit të madh historik Europian, Ballkanik apo më ngushtë.

Pas rënies së diktaturës komuniste, e përsëris, komuniste, pasi ka dhe diktatura të tjera, që mund të quhen demokratike apo liberale, por, që mund të kenë të njëjtat qëllime, ndoshta jo si ajo komuniste, por shpesh herë qëllime  më të këqia.Qofshin këta, sisteme, rrethe intelektualësh apo individë që qorrollepsen në mendimet e tyre, apo të nisur nga interesat e karjerës, emrit, famës, apo interesave të ngushta vetiake...

Në ardhjet e mia të shpeshta në Shqipëri  për interesa botimi apo familjare, më ra në dorë dhe libri i Konsullit Francez PUKVILI, për kohën dhe sundimin e Ali Pashë Tepelenës, përkthyer nga Ardian Klosi.Libri në fjalë është shoqëruar edhe me një nënshkrim “ Në vënd të pasthënies”.Të them të drejtën, shumë herë këto pasthëniet nuk më pëlqejnë.Ky mos pëlqim ka një arsye të veçantë për mua, prandaj kërkoj ta bëj publike, për si më poshtë:

E pas thënura, për mua, është si puna e atyre që diskutojnë pasi mbyllet tryeza e diskutimeve.Ata flasin për të sqaruar ato që nuk u thanë, që nuk u kuptuan, që nuk u sqaruan.Vlerat e atyre që nuk u kuptuan dhe që i zbuloi i kuptuari, i sqaroi ai që jep mendimet mbi to.Dhe ky është i nderuari, i dituri, i mënçuri, që lëshon lehjet e të pasthënave, për ato qe “ kanë lehur të tjerët” në interes të tyre, të kohës, për të ulur apo manipuluar vlerat, për të shtrëmbëruar ato në interes të qëllimeve, dhe duke shtuar ( unë) mendimet e të parathënit për interesat e tij.

Meqënë se përkthyesi, pasthënësi, analisti, historiani, shkrimtari, mendimtari Ardian, pas një pune 10 vjeçare në studim e përkthim, i mbështetur dhe nga ministria e jashtme Franceze, përsëris, mbështetur nga Ministria e Jashtme Franceze dhe ajo për marrdhënie të kulturës, kështu thotë në librin e tij që ka përkthyer. Ardiani, analizon, sqaron, ato që Pukvili nuk i pati sqaruar në librin e tij, por që edhe nuk mund ti sqarojë më ( sepse nuk jeton), për këtë vendos veton dhe e bën z. Ardian Klosi. Njëkohësisht për të prurë në kohën tonë vlerat që i paskemi humbur, apo na i kanë mohuar sistemet, individët dhe luftrat e brëndshme politike.

Librin në fjalë të Pukvilit, e kam lexuar në vitin 1991 dhe e kam kaluar shumë herë nëpër duar, si rezultat i punës sime disa vjeçare për vlerat, etnografinë, këngën dhe historinë e Arvanitasve, të cilat i kam botuar herë pas here, por që së shpejti do përmblidhen në një libër të veçantë, ku bën pjesë dhe Ali Pasha, por dhe të vërtetat për jetën, politikën, lulëzimin dhe rënien e karjerës së tij.

Që në fillim të librit shkruhen meritat e autorit Pukvil, si konsull, Antar i Akademisë Franceze, etj, etj, etj. Këto bëhen që në fillim për të përgatitur lexuesin për seriozitetin e asaj që do të lexojë,vlerat, rëndësinë historike të kohës, dhe gjoja të vërtetat që për dy shekuj kishin humbur  dhe i gjeti zotëria në fjalë. “ Purtha shalet”, thoshte gjyshja ime, që jetoi 110 vjet, që njohu gjashtë pushtime dhe gjashtë diktatura, përfshirë edhe të sotmen, të njëjtën diktaturë, por në një formë të re...

Në të vërtetë, gjatë gjithë jetës njerëzore për njerzit e mëdhenj që bëjnë emër, pasuri, sjellin një ndryshim shoqëror kombëtar ( apo ndërkombëtar), vijnë pas tyre një sërë  gjoja “historianësh, analistësh, psikologësh”, të cilët, nxjerrin në shesh të “vërtetat”, të pa thënat, ose të thënat sipas analizave të tyre. Kjo vlen dhe për librin në fjalë. Me pak fjalë, Pukvili, me dashje apo pa dashje, hedh baltë mbi Aliun pas krahëve, por kur ishte pranë tij, duartrokiste, i thurte lavde.Pas rënies së tij, i hedh shpellat me shkëmbinj gjoja në emër të së vërtetës personale dhe historike.

Në analizën apo studimin, si e quan përkthyesi Ardian, sepse është tjetër të përkthesh dhe tjetër të analizosh, dhe miku im i bën të dyja, thotë se, Pikvili ishte politikan, politikan i dërguar i Napoleonit  ( dhe më pas Napoleonit). Pra, ai dinte të luante kartrat e politikës në interes të tij dhe politikës së tij. Dhe nuk sqaron se, Aliu kërkonte shtatë ishujt e  detit Jon që i kishin Francezët dhe më të rëndësishmin e tyre Korfuzin. Ardiani, harron të thotë  ( apo nuk e di) se, Aliu përkrahte Anglezët dhe qëllimet e tyre në detin Jon. Harron se këto ishin në kundërshtim me interesat e Pukvilit dhe politikës Franceze. Harron të thotë se, në ato vite Kollokotroni u bë gjeneral me urdhrin e lartë Anglez, dhe që ne e shohim shpesh në fotot e tij, por nuk pyesim  përse?

Të gjitha këto, sepse qëllimet strategjike të Pukvilit ishin në krah të kundërt.

Të lexosh sot librin e një politikani pas dy shekujsh, dhe ta analizosh në kohën e sotme, me vlerësimet e sotme, ideologjinë e sotme, psikologjinë e sotme, në kushtet historike të sotme, do të thotë se, mëndja e analistit është jashtë orbitës së ngjarjeve, kohën dhe kushtet në të cilat ato ndodhën, rrethanat historiko-politike që krijuan këto përplasje.Kjo nuk është as bindëse, as e vërtetë, por qesharake.

Ja si shprehet z.Ardian:

“ Marrdhëniet me vezirin patën lavjerje të shumta, në vartësi dhe të ngjarjeve politike të ditës, të raporteve me Perandorinë e Bonopartit “

Thjesht, bukur, pastër.Pra marrdhëniet e  Pukvilit nuk vareshin prej tij, por prej atyre që e kishin çuar të lehte në interes të tyre, dhe kur nuk dëgjoheshin lehjet e tij, zagari i Bonapartit lehte në krah të kundërt dhe shante Ali Tepelenën.Këto marrdhënie u prishën edhe më keq, kur Aliu doli hapur kundër qëllimeve të politikës Franceze ne detin Jon dhe atë kundër Perandorisë Otomane. Dhe kjo ndodhi në  traktatin e Tilsitit në vitin  1807 mes Napoleonit dhe Rusisë. Franca nuk e donte shpërbërjen e Perandorisë turke, pasi interesat e saj ishin të lidhura me influencën që Franca kishte në detin Jon, por dhe në pjesë të tjera të Ballkanit.

Po të lexosh me kujdes librin në kohën tonë kupton se, ai i stis gjërat ashtu si do vetë, i dramatizon dhe i tjerr, i sqaron dhe i përzien sipas mënyrës që atij i vjen për shtat. Gjithmonë  pas çdo ngjarje të ndodhur pasi i ka bërë një analizë me gojën e të tjerëve,  e mbyll ligjëratën duke thënë se, këtë ma tha një grua, diku një plak, diku një fëmijë, atje një bari, por pa përmëndur kurrë emrin e personit dhe pa bërë asnjë portret të tij. Ndodhet në Delvinë kur vritet pashai, në Berat kur vritet pashai, në të gjitha konfliktet, deri dhe te vdekja e nënës së Aliut, Hankoja, për të cilën do zgjatem pak në interes të së vërtetës. Ja si shkruan Pukvili:

“Olimbia moderne, Hankoja, që vuante prej kohësh nga një kanser uterin, fryt turpi i jetës së saj të shthurur, e mbylli karjerën e saj si vëllai më i vogël për gjak i Aliut.Njeriu që m’i ka treguar  këto hollësi shtonte se, e gërryer nga një ulçër gllabëruese, dha shpirt në valët e tërbimit, duke vjellë nëma të llahtarshme kundër Providencës së amshuar”

U lutem analizojeni vetë, të nderuar lexues. Në kohën e sotme këto lloj deklamimesh historike duken qesharake, ndaj një nëne, pavarsisht nëse është e Aliut apo dikujt tjetër. Kanseri i saj i zbuluar nga mjeku, Pukvil, vinte nga jeta e shthurur që bënte nëna e Aliut, shumë qesharake...Por si të mos mjaftonte kjo, tjerr e tjerr dhe betimet për hakmarrje të Aliut mbi kufomën e saj. Këto lojra fjalësh nuk kanë lidhje me një libër historik, por me një roman të rëndomtë ku autori trillon skena të çuditshme, për të futur lexuesin në ankthin dhe kërkimin e zgjidhjes  së konfliktit. Vepron si në tragjeditë e Hamletit, kur vëllai vriste vëllain, nëna djalin, dhe motra i nxirrte sytë të dashurit për të mos parë tradhëtinë bashkëshortore që bënte.Këto prralla dhe shumë të tjera, Pukvili, i servir nga pjatanca e tij dhe ne duhet ti hamë dhe ti shijojmë? Jo, zotërinj.Për nënën e tjetrit, Pukvili shton se ishte një kurvë, por për të tijnë e thotë një gjë të tillë? E shan Aliun, por në haremin e tij gdhihej me ditë e net bashkë me të vëllanë.Dhe së fundi, e di Adriani se, takimin e Aliut me turqit në ditën që u pre koka e tij, Francezët ishin të tretët, ndërmjetësit ,organizatorët e tryezës së bisedimeve. Dhe kush më thotë se dhe Pukvili nuk ishte organizatori i saj, sepse diplomacinë  franceze ai e përfaqësonte në Greqi.

Më poshtë, i nderuari studjues, thekëson se, “Bajroni te “Childe Haroldi” kur flet për Pukvilin, paraqitja e tij për këtë burrë të jashtëzakonshëm është e pa saktë”, dhe as nuk e përkthen fare thënien e tij. Studjuesi nga ajo që lexoi, studjoi, apo kartrat e interesave të të shkruarit, shkruan dhe përkthen fjalët e klerikut T.S.Hugha, i fut në thonjza dhe kujdeset dhe për kaligrafinë dhe gabimet drejtshkrimore sepse ai e ngren lart emrin e Pukvilit, prandaj të nderuar lexues pasthëniet nuk më pëlqejnë.

Ja dhe lojrat apo shabllonet e kohëve moderne:

Pas rënies së Napoleonit, Pukvili konsull në Patra shpëton me mijra njerëz nga masakrat. Pukvili, prift, politikan, që megjithse bie Napoleoni prap ai mbete në politikë, kjo po, tregon aftësinë e ti, dredhinë, dhe tjerrjen me kujdes të leshit në politikën Franceze.Pukvili shkrimtar  dhe një historian i kohës së tij, që gatuan gjëllët e shijshme, duke u hedhur erzat e interesave Franceze dhe duke i nxjerrur në tregun e propagandës europiane. Ardiani, ha nga kjo gjellë, dhe nuk e ndjen se, as rigon, as piper dhe as kripë nuk ka në të.Gjëlla, është një opium për ti rritur vlerat vetes, interesave të tij dhe baballarëve, të cilët e kanë cuar për të lehur për ta, dhe për tu hedhur hi syve bashkëkohësve,  më pas, edhe vetë pasthënësi që e shijojë dhe e përktheu për 10 vjet.

Historia e shkruar prej triumfuesve, më kujton historinë e partisë komuniste, por edhe atë të pas komunistes, të së sotmes. Historia gjithnjë trillohet, fantazohet, shumëfishohet për të krijuar bindjen dhe për të bërë sa më shumë bujë, të zërë vënd dhe një kohë sa më të gjatë në mëndjet e njerzve. Por me një ndryshim, kur shkruhet ajo të sjell më shumë andrralla, sepse sjell gjoja fakte dhe të vërteta por me qëllime të caktuara, të cilat brezat e ardhshëm e kanë më të vështirë për ti qartësuar dhe për të mësuar të vërtetën dhe qëllimet e saj të të gjitha ngjyrave.

Më pas studjuesi shkruan:

“Bindjet e Pukvilit ishin se, mënyra se si u suall sundimtari me të krishterët, krimet, shfrytëzimi, ishin shkaku i revolucionit Grek”. Pse, dhe për çfar arsye flet kështu Pukvili, analisti dhe përkthyesi as nuk e kupton dhe as nuk pyet që ta mësojë. Pse vetëm për të krishterët flet Pukvili, sa musulmanë kishte në atë kohë greqia, pyes unë ?

Apo mos Pukvili bën të njëjtin gabim që bëjnë grekët e sotëm kur thonë, Aliu ishte turk – alvani. Ose sot kur  shqiptarët musulmanë i quajnë Turq. Nuk dinë të ndajnë kombësinë nga besimi, apo e bëjnë me ndonjë qëllim tjetër. Pra, si mund të ketë qënë bindja e Pukvilit prift në këtë drejtim, në drejtimin e të dy besimeve.

Pasi u kthye Pukvili në Paris,vlerësime, dekorata, merr tituj akademikë, pse?

Një konsull ishte Pukvili, ç’ishin gjithë këto vlerësime për një prift konsull, apo një doktor – shkrimtar ? Të gjithë këta  tituj ju dhanë për politikën e tij të interesave të Francës, ato folën kundër musulmanizmit, sepse në atë kohë luftrat ishin aq sa politiko – ekonomike, po aq edhe fetare.

Më poshtë studjuesi gatuan një çorbë tjetër, në të cilën, për të dhënë shijen e keqe te gjëllës hedh mendimet e mira të Rilindasve për Aliun. Ai, nuk është në gjendje të dijë dhe kuptojë se, Rilindasve u duhej një emër, vepra, dhe vëmëndja që kishte tërhequr ajo në arenën ndërkombëtare, kjo edhe po nuk deshi studjuesi.Analizon fjalët e Sami Frashrit, diku vlerat dhe diku të “metat” që ai ka shprehur, më pas diku vë një bisht, sepse ajo ishte koha dhe e patriotit tim Sami edhe ai ishte nën kthetrat e besimit tjetër.

Më pas fillon e mërret me Konicën. Për të arritur qëllimin e tij, fillon e i bën biografinë e gjakut, si Enver Hoxha kundërshtarëve të tij, bukur për besë.Apo si Sali Berisha që sot e kësaj dite shan politikën komuniste, dhe në të njëjtën kohë vepron si komunist mbi popullin apo kundërshtarët e tij politikë.

Pse kështu bëhetn analizat e figurave të tilla kombëtare, qofshin ato edhe si Xhinxhis Kani apo dhe Hitleri?Këtë e bëjnë ata që nuk shikojnë më shumë se ferrat që u kanë hedhur të tjerët përpara për interesat e tyre afatshkurtër.

Kudo ku ka një lopatë dhe mbi figurën e Aliut, autori nuk bën analiza.Atje ku ai lartësohet, i bashkangjitet një version, një pullë poste shoqëruese zarfit të tij për ti ulur apo hedhur poshtë ato që zotëron, qofshin ato të dukshme apo të padukshme në pamjen e parë

Përsa i përket analizës së kohës së Komunizmit dhe figurës së Aliu, Ardiani analist, tjerr mendimet e sistemit dhe me to mundohet të bëjë triko dhe tua veshi  të tjerëve, por këto triko janë të thjeshta, pa stil, pa mozaikë dhe forcë bindëse. Janë kërcunj të rritur nën hije, që edhe pse i vë në zjarr nuk digjen,por bëjnë vetëm tym dhe të largojnë nga e vërteta historike.Në kohën e monizmit Ali Pasha nuk kishte një bust të vetëm në teritorin shqiptar që të tregonte emrin, veprën dhe kombësinë e tij. Studjuesi thotë gjithashtu se, teritoret e Aliut nuk ishin të gjitha në Shqipëri...më falni të nderuar lexues, Aliu ishte në territorin e Pirros, por më duket se studjuesi është miop.

Studjuesi dhe përkthyesi Ardian ka një problem të madh, ose të huazuar, ose të servirur, dhe ja cilat janë ato:

Te  “Historia e Popullit Shqiptar” , thotë ai, ngjarjet janë treguar keq, ndryshe nga ç’i ka treguar Pukvili. Nuk më thua i nderuar Ardian, pse duhet të jenë ashtu si i ka shkruar Pukvili, cili është mendimi juaj apo i miqve të tu? Nisur nga ato që thamë më lart, pse duhet të dëgjojmë violinën e Pukvilit, i cili kur ishte pranë oborrit të Aliut dhe kur ra Napoleoni i thurte lavde, dhe më pas i binte daulles së tellallit për ta sharë? Pse të dëgjojmë violinën e Pukvilit dhe jo orkestrën e harmonizuar me Bajronin, Link, Nobhaus, Holand, Njuz,Durhan etj, etj, etj.

Studjuesi Gjerman FOLLMERAYER  pas revolucionit Grek shkruan se, shqiptarët përbëjnë shumicën dërrmuese në greqi. Për këtë unë që jetoj në greqi prej 20 vjetësh  u jap fakte që nga viti 1870 – 1907 të vetë administratës dhe dokumentacioneve greke. Kur, Ai, nuk kishte shprehur këtë fakt, grekët i dhanë katedrën e historisë që ai nuk e pranoi, dhe kur nxori në shesh të vërtetat, e shanë, e mallkuan, e zunë me gurë në rrugët e athinës, pastaj nuk e përkthyen për 180 vjet. Kjo ishte edhe në dëmin tonë.Kështu është e krijuar lufta, mik i nderuar, ajo që nuk u interesonte grekëve, na interesonte neve. Ajo që neve na dëmton me Pukvilin u intereson grekëve që nuk pushojnë për Aliun dhe emrit të tij.Kështu ndodh edhe me Pukvilin konsull, prift, historian, doktor, politikan në marrdhëniet  e tij me Ali Pashën dhe Francën.Pas fjalëve të tij fshihen të gjitha titujt e interesave  dhe tregëtimeve diplomatike të kohës që kishin të bënin me figurën e tij dhe pashallëkun e vezirit Shqiptar.

Në sajë të politikës së diskutushme, të politikës që binin ndesh me bashkëkohësit, me përplasjet e fuqishme me supërfuqitë më të mëdha të kohës, me mbylljen tragjike të dramës së tij 40 vjeçare, me këto u bë i njohur në Europë dhe në botë Ali Tepelena. Ndryshe do mbetej në një qoshe të kazanit të mbeturinave të historisë së kohës së tij, dhe i harruar edhe për kohën tuaj, z.Ardian, si shumë pashallarë të tjerë.Për këto dhe të tjera, që ju nuk i dini, por po ti kërkoni do ti gjeni e mësoni, disa e duan famën e Aliut dhe disa e luftojnë, disa e luftojnë haremin e tij, disa e ëndërrojnë, disa e urrejnë violencën e tij disa e kërkojnë, disa e shpresojnë dhe disa e kërkojnë thesarin sot e kësaj dite.Por thesari i tij ishte historia dhe vepra që i la kohës, me të mirat dhe të këqiat e saj, me armiqtë dhe miqtë, me ata që e urryen por dhe që e admiruan njëkohësisht.Jeta dhe vepra e Aliut, është një rrugë e gjatë që duhet shkelur me kujdes, duhen zbuluar me dashamirësi  shënjat e gjurmëve, pa u ndikuar nga të tjerët, por duke parë e prekur nga afër të vërtetën dhe shijen e mirë apo të keqe që ka ajo.Duhet qëruar mirë gruri nga egjri, i cili e hidhëron bukën, por që edhe të pret oreksin dhe të sëmur. Prandaj përpara se të bëhen analiza të përcipta, apo të hidhen në tryezë gjëllra të gatuara nga guzhinjerë me tendenca të caktuara, duhet futur thellë luga në kazanin e madh të historisë, dhe të shijohet me kujdes shija e mendimeve të hedhura..sepse këshu bëjmë gabime të rënda që historia në të ardhmen nuk do të na e falë, do të na qeshë dhe do të na tregojë me gisht.

Miku im!

Nuk ishte e nevojshme që lexuesi të lexojë studimin tuaj për të kuptuar Pukvilin, mos e mbivlerësoni veten me servirizma të tilla.Mendimi se, duke u marrë me figura të mëdha ngjitesh në pjedestalin e të mëdhejve është i gabuar.

Studimi është i juaji, por nuk ka pse ti bashkangjitet, Pukvilit,  besoj se, Pukvili nuk ka nevojë për avukat mbrojtës. Ai ato që trilloi, i shkroi që ti lexojmë,por kjo nuk do të thotë se ne do ta hamë sapunin për djathë. Siç e shikon, lumi i historisë ka 200 vjet që rrjedh dhe shumë kucura i theu nëpër shkëmbenj, ose i nxori nëpër zae, ndërsa rrjedhën e tij e çoi në detin e madh të historisë.

Nëse Ali Pash Tepelena diskutohet, luftohet,apo vlerësohet, kjo tregon se është një figurë komplekse, që ka tërhequr vëmëndjen  e studjuesve për ato që ka bërë, dhe që hapen dritare të reja ende të pa njohura, të cilat, duke ecur nëpër rrjedhën e burimit kërkohet të gjëndet e vërteta, qoftë historike, qoftë shoqërore apo private. Për të bërë portretin e tij të vërtetë, nuk kemi pse të mbështetemi te Pukvili, dhe as të tjerë pukvilë, por të kërkojmë mirë hambarët e historisë, për të parë nga na i kanë fshehur të vërtetat, dhe më pas të bëjmë një portret kozmopolit të tij që i mbetet historisë dhe kombit, qofshin ato të meritave, por edhe të dobësive.