Klara Kodra: Poezi me dhuntinë e vetvetshmërisë

Poezi me dhuntinë e vetvetshmërisë

Mbi poezine e Albana M. Lifschin në librin"Ka gjithmone diku"

Nga Prof. Dr. Klara Kodra

Të gjithë  fëmijët dhe të gjitha lulet kur lindin në dukje ngjajnë me njëri -tjetrin apo me njera tjetrën dhe megjithatë secili prej tyre është i papërsëritshëm . Kështu ngjet  edhe me vëllimet e poezive. Duhet t'i shikosh nga afër për të gjetur veçantinë e tyre dhe kjo është detyra e kritikëve. Çdo vëllim me poezi synon drejt veçansisë për të mos përmendur  origjinalitetin që arrihet rrallë. Natyrisht  kjo lidhet me shkallën e talentit por edhe me guximin. Duhet guxim për të qenë vetvetja, për të mos imituar verbërisht as mjeshtrit e së kaluareës, as avangardët e të sotmes, për të mos iu përshtatur shijes së publikut, por për ta udhëhequr atë. Vëllimi i Albanës  e ka këtë guxim të çiltërsisë. Poezia e Albanës po të përfshijmë edhe poezitë e mëparshme e ka këtë veçori,që nuk  lindi nga ëndërrimet naive të adoleshencës, të asaj moshe që kthen gjithçka në poezi, lindi relativisht vonë nga një personalitet i pjekur që eci në fillim në rrugën e prozës. Në këtë vëlllim të tretë mendoj se autorja e ka krijuar profilin e saj të veçantë, që shfaqej qysh në vëllimin e dytë.Poezia e Albanës e lindur në një klimë lirie nuk e ka atë patetikë retorike të trashëguar prej poezisë së Rilindjes dhe më vonë të Realizmit  socialist, por nuk  e ka as atë erresi të përhapur tek poetët bashkëkohor që pretendon për thellësi e modernitet dhe që s'është veçse një modë jo e prerë për çdo individualitet krijues, një prirje që jo rallë fsheh zbrazëtirë. Poezia e Albanës nuk është as një poezi fantazie shpërhtyese apo figuracioni befasues, një lloj poezie që mund  të arrijë kulme, por që paraqet rreziqe për poetët që s’e kanë ndjenjën e masës. Por mjaft folëm për çka s'është poezia e Albanës.Le të përpiqemi ta përkufizojmë se si  është. Kjo poezi ka dhuntinë e vetvetshmërisë, kusht i çdo poezie të vërtetë që duhet  të ketë zërin e vet. Zëri i mëllenjës s'është si i bilbilit,por mund të ketë bukurinë e vet, po qe se mbetet zë mëllenje e s’pretendon  të jetë zë bilbili. Albana e ka tani këtë zë të vetin. Poezia e saj është e thjeshtë spontane dhe njëkohësisht zotëron konçizitetin dhe koncentrimin, pa rënë në fragmentarizëm,as në thatësi duke ruajtur një ekuilibër  të brendshëmn. Jo rallë kjo poezi ngjan si epigrafike. Poezia e Albanës është një poezi që e ka mesazhin e vet, por që di të integrohet me formën. S’ka gje më të  gabuar që të shikosh mesazhin dhe formën si dy bashkëudhëtarë që përpiqen të vrasin njëri tjetrin, ata janë përkundrazi  dy vëllezër siamezë që s’i ndan dot njëri nga tjetri pa rrezikuar jetën e secilit.Poezia e Albanës ka se çfarë të thotë për temat e mëdha ekzistenciale të dashurisë në kuptimin e saj të gjërë të jetës dhe vdekjes së rinise që ikën dhe për një temë nevralgjike si ato të idenditetetit  që ajo e njohu  tepër qartë e ndarë midis dy vendeve, atdheut  të origjinës  dhe vendit ku jeton e punon. Shumë domethënëse për këtë është vjersha e shkurtër "Betimi" ku në shpirtin e saj shkrihet  flamuri  me 50 yje i atdheut  të ri dhe flamuri  kuq e zi i tokës mëmë. Folëm për karakterin epigrafik të poezisë së Albanes,për koncizitetin lartë që ajo arrin aq sa ndeshim edhe vjersha që  përbëhen prej vetëm një distiku. Ka  poezi  që mbështeten vetëm në një figurë të goditur si vjersha "Shkalla e poezisë" që hap vellimin. Disa vjersha të  Albanës mbështeten  si  një gjetje,një detaj që rimerret me një kreshendo graduale për të arritur në kulmin shpërthyes siç  ndodh  në  vjershat “Dje preva floket" dhe "Dje sot dhe nesër"

Dje duke menduar për ty,

humba autobuzin,

sot duke mendur për ty,

humba trenin

nesër,nëse ende

do të jem duke menduar per ty

do të humbisja jetën…

Jo pak vjersha e zbulojnë kuptimin në vargun e fundit  shprehës dhe befasues. " Si mundet vallë të bëjë dashuri  një trup i vdekur?" (poezia:”E desha shpirtin tim të lirë) ,"Këmbëkryq nisi rrugën ky shekull i ri"(tek "Ngjyrat e këtij dimri). Ose "Ti shpirtin tim e kishe shitur,

yti qe kthyer në plumb të zi"(Medaljoni) ;”Toksorë tek  planeti i vjetër  do të kthehemi(Planeti) apo " Për shpirtin pudër gjetur's kish (Gjer në vdekje)

 Poezia e Albanës  është një poezi e çlirët, më tepër se një poezi me varg të lirë: Vargu i saj s’është tradicional,por ka një ritëm të vetin, që i përshtatet mesazhit. Rima shfaqet aty këtu për të nënvizuar fjalët çelës. Një poezi  interesante është poezia " Prifti i  shpriftëruar", një poezi dramë, drama e një prifti të ri të ndarë midis  dashurisë për perëndinë dhe asaj për një vajzë, që zgjodhi dashurinë toksore dhe u quajt mëkatar .Poezia ngjan mbivalente  si kënga e Dantes për Paolon e  Franceskën. Autorja  duket se s'mban asnjë anë, s'na thotë nëse zgjedhjen e priftit  mund ta quajmë mekatë apo sfidë të guximshme ndaj rregullave të ngurta. Ajo vetëm e pasqyron këtë dramë me dhimbje e mbase simpati për protagonistët e saj. Nuk del e qartë nëse vargjet"nëmur nga Ati do të qe përgjithmonë/nga njerëzia përgjithmonë i harruar shpreh dënimin e kishës,apo edhe atë të autores . Vjersha mbyllet me  dy vargje që pasqyrojnë mungesën në kishë të të dashuruarve, shkëputjen e tyre prej saj, vargje mjaft shprehëse.

 Një tjetër poezi interesante për mesazhin e tolerancës që natyrshëm shkrihet  me karakterin autobiografik është “Inter-fe”, ku dashuria njerëzore është si një urë vllazërimi midis feve të ndryshme për të adhuruar sëbashku të njëjtin Zot. Edhe dashurisë së nënës Albana i këndon në mënyrën e vet. Në vjershën 'Djali" ku nëpërmjet vargjeve shprehëse dhe aspak retorike a frymë didaktike i përçohet  birit një mesazh qëndrushmërie. Patosi mbizotërues që i përshkon vjershat është patosi  lirik dhe ai dramatik. Ka edhe vjersha që përshkohen nga një ironi e lehtë. Poezia e Albanës dallohet nga vetëpërmbajtja që nuk i jep ftohtësi,por dinjitet. Në poezinë e Albanës  mendimi dhe ndjenja integrohen me njeri tjetrin Lirizmi ka pamjen e një burimi të qartë që shpërthen nga thellësitë.

(Nga diskutimi i Prof.Dr Klara Kodra ne promovimin e librit te Albana M Lifschin/28 maj.)

-----

Nje javë më parë në Tiranë, u promovua libri "Ka gjithmonë diku" i shkrimtares Albana M. Lifschin me banim ne Nju Jork.. Biblioteka“Hermann Gmeiner”, ishte një gjetje e zgjedhur nga organizuesit për një mbrëmje të bukur poetike. Ambjenti ishte i këndshëm ,komod, larg stilit formal të promovimeve. Veçori tjetër e promovimit ishte se pjesmarrësit kryesisht ishin kolegë të vjetër e te rinj të autores, gazetarë e publicistë,prozatorë e poetë. Ishin të ftuara edhe artistet e njohura të kombit tonë, Margarita Xhepa, Roza Anagnosti e Marika Kallamata. Promovimi filloi nëpërmjet një bisede tërheqëse që drejtoresha e institucionit, shkrimtarja Shpresa Vreto, zhvilloi me autoren për krijimtarine e saj në SHBA. Pastaj u recituan poezi nga libri "Ka gjithmone diku" nga Margarita Xhepa e Roza Anagnosti, të alternuara nga autorja. Në fund Prof.Dr.Klara Kodra foli mbi vlerat e poezisë së Albanës ne librin e saj  më të ri.

Ilustrim fotografik: