Pierre-Pandeli Simsia: Bisedë me Doktorin e Shkencave Filologjike, Zymer Neziri

  - Sa është numri i studentëve në këtë Institut?

   - Momentalisht, ne nuk punojmë me studentë. Kemi studentë vetëm për master dhe doktoratë, të cilët mësimet i vijojnë në fakultet, kurse këtu vijnë për këshillime dhe për literaturën në bibliotekën tonë.

Më herët kishim studentë të shkallës së tretë dhe të katërt, për mbrojtje të magjistraturës dhe të doktoratës.
Në këtë institut kemi pasur dhe kemi studentë për doktoratë, që i kanë mbrojtur ose i mbrojnë temat në Universitetin e Prishtinës.

Kanë kaluar këtu për këshillime me ekspertë të fushave të ndryshme albanologjike.

Në mars të këtij viti është miratuar propozimi në katër degët e këtij instituti dhe në Këshillin Drejtues që të fillojnë përgatitjet e drejtorisë sonë për hapjen e studimeve për master dhe për doktoratë, nga tetori 2010.

   - Keni bashkëpunim me institutet e vendeve të ndryshme të Ballkanit apo të Evropës?

   - Me institute të vendeve të Ballkanit kemi fare pak bashkëpunim, me përjashtim të Institutit të Folklorit në Shkup, ku veprojnë edhe studiues shqiptarë.

Janë një pakicë e vogël, e në tubimet e tyre shkencore ne shkojmë. Fatkeqësisht, një institut albanologjik i tanishëm në Shkup është i vonuar për shqiptarët e atjeshëm, por besoj se, do të ketë rezultate.

Përsa i përket bashkëpunimit me institutet e tjera të ish-federatës jugosllave, mund t’ju them jo, pra nuk kemi bashkëpunim, përveç Zagrebit.

Arkeologët e Institutit tonë bashkëpunojnë me kolegët e vet në Zagreb dhe marrin pjesë në tubimet e tyre shkencore.
Edhe pse ne kemi bërë përpjekje të kemi lidhje me Sarajevën dhe Zagrebin, nuk i kemi ato lidhje të duhura. Vlen të përmendet rasti me boshnjakët, kur isha në një konferencë shkencore para dy vjetësh, që e organizuan amerikanët, saktësisht, Universiteti i Harvardit, bashkë me Universitetin e Tuzllës. Ata janë të interesuar për bashkëpunim. Unë besoj se nuk kemi asnjë arsye që të mos bashkëpunojmë me Ljublanën, Zagrebin, Sarajevën. Por, edhe me Shkupin besoj se do të jemi më afër.
Bashkëpunojmë kryesisht me institucione të Evropës e të Amerikës. Nga viti 2002 kemi marrëdhënie edhe me Universitetin e Harvardit, saktësisht me Koleksionin e Milmen Perit (Milman Parry), ku ruhet një thesar i madh i trashëgimisë sonë etnokulturore, sidomos i epikës gojore. Një projekt i përbashkët po përfundon, me shpresë se do të fillojë edhe një tjetër.

Kam pasur fatin e madh të jem pjesë e ekipit. Do të pëfaqësohemi në Harvard, me kumtesë, së bashku me etnomuzikologun arbëresh Nikolla Skalldaferi (Nicola Scaldaferri), në konferencën shkecore të dhjetorit të sivjetëm, kushtuar punës së profesor Millmen Perit.

Edhe dy studiues të Harvardit, nga Koleksioni i Millmen Perit , Dejvid Ellmer (David Elmer) dhe Pitër Mëkmëri (Peter McMurray), kanë qenë nga dy herë në Prishtinë.
Me Poloninë po ashtu kemi marrëdhënie të mira. Me Univeritetin e Torunjit kemi nënshkruar marrëveshje më 2003, kurse më 2004 kam qenë profesor mysafir në këtë univeritet dhe në Varshavë e Poznanj. Edhe dy herë të tjera, me disa kolegë, kemi marrë pjesë në koferencat e tyre shkencore.
Mbajmë lidhje edhe me universitetet në Kozencë dhe Vjenë, ku po ashtu kam qenë edhe profesor mysafir (2004 dhe 2008). Lidhje të ngjashme mbajmë edhe me Universitetin e Milanos. Studiuesit e këtyre qendrave tashmë kanë botuar disa studime me interes në rev. tonë «Gjurmime albanologjike».

     -Cilat janë rrethanat që u krijuan pas luftës në Kosovë për zhvillimin e shkencës?

     - Rrethanat që u krijuan pas luftës çlirimtare në Kosovë të UÇK-së, më 1999, nuk ishin të mira për shkencën, nuk ishin të mira për albanologjinë, për shkak se vetë ky institut nuk u trajtua mirë nga bashkësia ndërkombëtare, që ishte e njohur këtu me emrin UMNIK dhe që ende vazhdon të jetë e pranishme. Për shkak se ata kishin marrë të dhëna nga “miqtë” e albanologjisë dhe udhëzime se Instituti Albanologjik i Prishtinës paraqet një rrezik për bashkëjetesën dhe ndërtimin e jetës multietnike ne Kosovë dhe faktikisht, UMNIK-u e mbylli këtë institut. Në nëntor 1999 ne e mësuam të vërtetën se Instituti u mbyll. Mirëpo, ne megjithatë e vazhduam punën tonë në kushte shumë të vështira, ndonëse na e ndaluan ujin, energjinë elekrike, linjat telefonike, na i ndërprenë të ardhurat, etj. Dhe kjo nuk ishte hera e parë.

Ne në fakt, nuk e prisnim këtë gjë, sidomos nga bashkësia ndërkombëtare, pas qershorit 1999, kur përfundoi lufta jonë kundër Serbisë dhe Malit të Zi.

Instituti u trajtua keq deri në janar 2005, kur na lejuan të ishim pjesë e financimit të rregullt nga buxhetit të Kosovës.
Nga janari 2005 deri në shtator 2009 ishim dhe nuk ishim pjesë e asaj që na takonte, si edhe fakulteteve. Por dua t’ju them se, në përgjithësi në Kosovë, për Institutin, për shkencën, ka shumë pak financim.

Sipas të dhënave nga shtypi ynë, Kosova në këtë vit realizon përqindje tejet të vogël për shkencë nga bruto prodhimi i saj vjetor, shumë fish më pak se mesatarja evropiane. Shkallë të këtillë nuk gjeni askund në rajon. Pra, jemi afër zeros. Jemi 4 institucione që merremi vetëm me shkencën: Akademia e Shkencave, Instituti Albanologjik, Instituti i Historisë dhe një institut i sllavistikës në Mitrovicë. Për veprimtari kemi përafërsisht 2,5 milionë euro.

     - Në një bisedë të lirë pak më parë, ju përmendët edhe profesorin japonez, Yamomoto, i cili është i njohur edhe për shqiptarët për librin e tij mbi Kanunin. 
Ç’lidhje keni ju me profesorin japonez?

     - Me profesor Yamomoton pata rastin të njihem, meqë ai është vijues i regullt i Seminarit në Prishtinë, seminar ndërkombëtar, i filluar në fillmvitet ‘70.

 Ai është një studiues shumë i nderuar në qarqet shkencore, jo vetëm të këtij instituti, por edhe më gjerë.
Kam pasur fatin, që bashkë me profesor Yamomoton, të njoh edhe Dr. Selahedin Velaj, një mik i tij, një përkthyes i veprës së tij, dhe natyrisht, një miku ynë këtu në Prishtinë. Prof. Yamomoto solli një risi në Prishtinë, që nuk e kanë sjellë studiuesit e tjerë, as nga Evropa, as nga Azia, as nga Amerika, sepse është njeriu i parë që tërhoqi një paralele midis jetës sonë etike në Eposin e Kreshnikëve dhe në Kanun, në krahasim me jetën homerike. Dhe këtu nxjerr rrënjët e thella të traditës së lashtë shqiptare, të etnokulturës së tyre, në vijimësi nga Iliria e deri më sot.
Prof. Yamomoto nderohet, jo vetëm në Institut, ku botohen punimet e tij. Një punim i tij këtu del së shpejti nga shtypi. Ka pasur edhe punime të tjera, që janë botuar edhe në Akademinë e Shkencave të Kosovës, përveç botimeve të Tiranës. Kjo më bën që Yamomoton ta veçoj nga studiuesit e tjerë që sot merren me albanologji nga të gjitha vendet e botës, sepse është shumë i veçantë, për një të veçantë të aspekteve që ai prek në studimet e tij, që neve deri më sot na mungonin.

Ai dhe bashkëshortja e tij janë të pranishëm në Prishtinë, në familjen time, sepse janë njerëz që peshojnë shumë për punën që ata bëjnë dhe ne, sigurisht, duhet t’i nderojmë.

   - A do vijë përsëri prof. Yamomoto në Prishtinë?

   - Po! Prof. Yamomoto do të vijë përsëri në Prishtinë, në muajin gusht të këtij viti, në kohën kur mbahet Seminari Ndërkombëtar. Dhe pas mbarimit të Seminarit, do të fillojë në Institut konferenca e madhe shkencore për Eposin e Kreshnikëve , e përmasave Azi-Amerikë-Evropë, ku do të marrin pjesë rreth 70 studiues, e ndër ta edhe prof. Yamamoto.

   - Instituti juaj, a ka bashkëpunim me institutet shqiptare në Tiranë?

   - Me Tiranën, natyrisht, ne bashkëpunojmë rregullisht, vazhdimisht. Edhe këtë konferencë shkencore po e bëjme bashkërisht me Qendrën e Studimeve Albanologjike, por është një mangësi, se në projektet e mëdha rrallë jemi bashkë, se projektet e mëdha shpesh mungojnë në Tiranë, mungojnë në Prishtinë.

Konkretisht, në fushën e folklorit dhe të etnologjisë, filluam një projekt për një fjalor të madh të këtyre dy fushave, të llojit enciklopedik, një projekt i paraluftës, por që është zvarritur shumë për mungesën e lekëve, siç thuhet në Tiranë, për mungesën e eurove, siç thuhet në Prishtinë.

Është një projekt, që besoj se një ditë do t’a shohi dritën. Është një fjalor i përmasave të mëdha kombëtare dhe ndërkombëtare për folklorin dhe etnologjinë dhe, po të realizohet, pa dyshim ne do të krijonim një nga bazat e mira për enciklopedinë e ardhshme shqiptare, e cila, fatkeqësisht, neve tani ende na mungon. Pra, ky projekt nuk morri rrugën e vet, sepse nuk e pati fatin e mirë, as në Tiranë, as në Prishtinë. Përveç këtij projekti, ka edhe projekte të tjera.
Me Tiranën ne bëjmë ekspedita të përbashkëta në terren, madje që nga shkurti 1972 deri më 1979. Ato ekspedita dhe marrëdhëniet u ndërprenë pas demonstratave të përgjakshme kundërjugosllave më 1981 në Kosovë.

Pas luftës çlirimtare të UÇK-së, veçohen ekspeditat në anën e poshtme të Rrafshit të Dukagjinit, në Opojë, në Has etj. Sivjet, psh. ne kemi planifikuar një ekspeditë të përbashkët me Qendrën e Studimeve Albanologjike të Tiranës në Malësinë e Madhe, pjesa e saj që mbeti nën Malin e Zi, pra pjesa e Hotit dhe Gruda, pastaj Trieshi dhe Koja, në marëveshje me drejtorin prof. Ardian Marashi, që për mua është një ndër njerëzit më të suksesshëm, përsa i përket këtyre marëdhënieve Tiranë-Prishtinë. Fatkeqësisht, as kjo nuk do të realizohet për shkak të mungesës së mjeteve financiare.
Bashkëpunojmë edhe në revistat shkencore. Zakonisht, ata të Tiranës botojnë në revistën «Gjurmime albanologjike» dhe këta, të këtushmit, botojnë në revistat shkencore të Tiranës, sidomos në «Kultura popullore».

Të gjitha tubimet shkencore i bëjmë bashkë, në fushat e albanologjisë, folklor, letërsi, histori, gjuhësi etj.
Dua të përmend edhe bashkëpunimin e suksesshëm me Qendrën e Veprimtarive Folklorike të Tiranës, sidomos për festivalin e madh mbarëkombëtar të Gjirokastrës, për festivalin e Lezhës, festivalin e Bajram Currit etj.

Kemi bashkëpunim edhe me universitetet, që nga Shkodra e deri në Gjirokastër, me pjesëmarrje të ndërsjella në tubime shkencore.
Unë mendoj se ne duhet të kalojmë në fazën tjetër të bashkëpunimit: në projekte të mëdha, që do të jenë edhe projekte jo vetëm nacionale, sepse albanologjia në Tiranë dhe albanologjia në Prishtinë nuk kanë kurrëfarë ndryshimi. Ndryshimi i vetëm është se janë dy pika gjeografike të atdheut. Për studiuesit e këtushëm, unë dua të shtoj se Tirana paraqet një model të studimeve albanologjike, një model i cili ka treguar rezultate dhe u bë një model që është i pranueshëm sot në Evropë dhe në botë, sepse referuesit e studimeve albanologjike nga vise të ndryshme nuk e bëjnë kurrë një punë, pa referime për albanologjinë e sotme në Tiranë, por natyrisht edhe për këtë në Prishtinë. Prandaj dua të them se ky është një krah i albanologjisë që u zhvillua sipas modelit të Tiranës.
Unë kam sugjeruar edhe më herët, por edhe tani në biseda private dhe publike nuk i kurseva me kritikën time as qeveritë e Tiranës e të Prishtinës, se duhet bërë më shumë për albanologjinë, sepse vetëm ajo, si vlerë intelektuale, mund të shitet në tregjet ndërkombëtare të Evropës e të Amerikës. 
Dua të them se në Tiranë dhe në Prishtinë ka forca të reja, të cilat mund t’i çojnë punët përpara, mund t’i thellojnë, por, natyrisht, duhet krijuar një hapësirë e financimit, e cila tani për tani është e rrudhur në Tiranë, sidomos në Prishtinë.

Në Prishtinë është një rrudhje, që nuk ka ndodhur asnjëherë, me përjashtim të viteve ’90, kur gjendja në financa ishte zero, por kur kishim një vullnet të madh dhe nga ai vullnet u botuan 88 vëllime deri në fillim të luftës çlirimtare të UÇK-së. 
Pas luftës, siç e përmenda më sipër, nuk na trajtoi mirë UMNIK-u, po as qeveria jonë e parë. Ministri na trajtoi keq. Profesorët, akademikët u trajtuan si mësues të shkollës fillore, pa marrë parasysh gradat.

Pas vitit 2005 pati një përmirësim, por prapë gjendja vazhdon të jetë e keqe, sidomos pas shtatorit 2009.
Nëqoftëse Qeveria e Prishtinës dhe Qeveria e Tiranës nuk i hapin sytë më shumë, dua të them se edhe brezat e ardhshëm nuk do të na falin, sidomos për pjesën e etnokulturës, që është jo vetëm folklori:kënga, vallja, veglat, por edhe veshja, mitet, ritet, doket, të folmet, toponimia, leksiku etj.

Ndër to ka vlera të shkallës botërore: polifonia (në UNESCO), Eposi i Kreshnikëve, gjama, Kanuni,xhubleta.

Mungon mundësia financiare për të qenë të pranishëm në terren. Disa dalin me mjetet e veta financiare.

Këto ditë isha në krahinën e Krasniqes, Malësi e Gjakovës. Atje, në Bajram Curri, punova me lahutarë dhe duhet të vazhdojë edhe më tej punën, se punë ka ende. Atje isha që disa vite dhe shkova gjurmëve të A. Llordit, ku ai ishte më 1937.

Edhe në Triesh, Malësi e Madhe, isha në nëntor, por këto nuk mjaftojnë, sepse puna individuale nuk është si ajo ekipore. Pra, nuk janë ato që sjellin rezultate të dëshirueshme, sepse rezultatet e dëshirueshme i sjellin ekspeditat e mëdha, të përbashkëta të Prishtinës me Tiranën, me të gjithë specialistët e të gjitha fushave.

Ato dhe vetëm ato sjellin rezultate, mbushin arkivat.