Bedri Tahiri: Gulçimi

Tregim

Bedri TAHIRI

Gulçimi

Një njeri intelektual, është ai që një gjë të lehtë, e tregon me fjalë të mëdha. Një artist është ai, që një  gjë të vështirë e tregon në mënyrë të thjeshtë.

Charls Bukovski

- Kurrë mos u ngut e mos gulço, biri im, se veprat mira e punët e mëdha bëhen ngadalë- ngadalë, me vend e me rend!

Kështu e këshillonte, thuajse për çdo mbrëmje, xha Hamiti djalin e vet, që, pas shumë sakrificash, kishte arritur të zë vend në mesin e atyre që po e udhëheqnin vendin. Them çdo mbrëmje, sepse, më në fund, edhe vetë plaku ishte vendosur në kryeqytet. Shikuar hollë e hollë, edhe pse zori e kishte detyruar të bënte një gjë të tillë, prapëseprapë, malli për vendlindjen nuk i hiqej dot nga mendja. I shkreti plak, ku mund të përshtatej në atë hapësirë frymëzënëse, midis gjithë atyre rrokaqiejve e asaj zhurme tunduese e marramendëse. Ato, ore të shkretën, e mbysnin cilindo e jo më atë malësor që ishte mësuar në ajër të pastër, atje maje bregoreve kaltëroshe, ku, në pikë të vapës, të rrahnin erërat nga malet kësulëbardha e veriu të grinte si me shpatë. Atje, gripi e flama nuk kishin vend as për të marrë frymë e lëre më për t’iu vardisur dikujt. Këtu, të mallkuarat, qëndruakan si mumie para derës dhe fap t’u ngjitkan si rrozgat për bishtin e kalit.

Paskëtaj, herë- herë, i hipte sëkëlldia e madhe dhe e merrte malli për arat e shumta, të cilat, për derisa  e dëgjuan duar e këmbë, kurrë nuk i la djerrinë. Me buaj e me qe i kishte punuar dhe, i qoftë falë asaj toke pjellore, gjithmonë e kishte shpërblyer, ia kishte bërë bereqetin për lakmi. Hanedan, kosh e hambar i pati plot e përplot. Lypësarët që trokitënin në derën e tij, kurrë nuk i këtheu duarthatë.

- Babë, nuk mund të të lë vetëm këtu, duhet të vish tek unë në banesë,- i tha një ditë djali, edhe pse e shoqja nuk e priti aq kënaqshëm këtë veprim.

Ky, u kujtua sa u kujtua dhe nuk pati kah t’ia mbante. Tashmë iu kishte sosur sokaku, siç i thonë një fjale. Shoqja e jetës, Hyra, e kishte lënë vetëm tash e dhjetë vjet. Më tradhtoi e bekuara e më la në gjysmë të rrugës, bënte me vete, duke e “akuzuar”atë  pse kishte vajtur në atë botë para tij.

Ditën që i la lamtumirën vatrës stërgjyshore dhe shtëpisë së lindjes, gati sa nuk i kishte pushuar zemra. Edhe vetë çuditej se si nuk e kishte lëshuar shpirti në ato çaste. Aq shumë qe mërzitur dhe i kishte rënë xëci syve, sa nuk i shihte as nuk i dëgjonte njerëzit që e përshëndesnin rrugës.

- A edhe ti po e braktis katundin, o Hamit Fazlia!

- Të gjitha i kemi menduar, por që ti do t’ia kthen shpinën këtij vendi, kurrë nuk kemi besuar!

- Për hajr qoftë, veçse, ta dish, se na i shkurtove krahët!

Ai, ecte me kokën përdhe dhe, në heshtje, mëmëriste diç nëpër dhëmbë, duke u rënë fort me kërrutën thane gurëve që i haste nëpër   rrugë. Mbi ta shfrente tërbueshëm gjithë mllefin e mbledhur lëmsh në grykë. Ecte ngadalë dhe, radhë- radhë, ua merrte hallallin gjësendeve përreth: caranit të nxirë në oxhak, shtëpisë njëkatëshe, oborrit përplot pemë, bunarit, koshit, hambarit, ahurit, plemës, furrës së bukës, kotecit, stelës, ku për vite të tëra kishte jetuar Baloja besnik, i cili nuk ia dinte as për ujqër as për arusha, avllisë me thupra shkoze, ferrave, gjerdheve me kulumbria, gurëve, lisave e sidomos varreve...Aty u ligështua së tepërmi dhe u ndalë një copë herë, duke u përshëndetur me secilin veç e veç. Prindërit i kishtë rënë t’i njohë fare pak; e ëma e kishte lënë ende pa i marrë këmbët, ndërsa i ati, një luftëtar që tërë jetën kishte qëndruar maleve me armë në dorë, derisa ishte vrarë duke e mbrojtur Sanxhakun e Jeni Pazarin prej bandave çetnike, ia la shënden ende pa i rënë briskë fytyrës...Para djalit të vogël, Petritit, dëshmorit të UÇK-së, u gjunjëzua fare dhe mezi shqiptoi fjalën: LAVDI!

*    *

   *

Në fillim, jeta në qytet, i dukej burg i zi e ferr i katranosur. Mbyllja në banesë, në katin e nëntë, për të ishte vdekje e shkuar vdekjeje. Kur i biri zgjohej për të vajtur në punë, atë e gjente mbi kanape, me kokë në dritare, duke shikuar andej ku e kishte lënë pjesën më të mirë e me të madhe të jetës, ku i kishte lënë asht e rrashtë, ku kishte lënë mund e djersë e ku i kishin rënë nëntë lëkura. Edhe reja e tij, mësuesja Dritë, që tashmë e shihte dhe kishte zënë të merakosej më shumë për të, e cila shkonte në mësim pakëz më vonë, se e kishte shkollën afër, aty e lënte, aty e gjente. Me fjalë të tjera, aty, si hutaq, gati e kalonte gjithë ditën. E çka të bënte tjetër plakziu?! Po mos të ishte niposhi i tij i vogël, Rilindi, që ia hiqte pakëz mërzinë, ai do të çmendej.

-           O gjysh i dashur, më rrëfe një përrallë.

-           Po, shpirti im,  po, tashti gjyshi të tregon përralla sa të

duash.

Dhe, ia niste, ashtu, qetë- qetë, pa i shqitur sytë andej nga përtejbjeshka.

...Na ishin njëherë një plak e një plakë. Ata jetonin të vetmuar në një fshat malor. Jetonin veç me një mace e me një qen dhe ishin të lumtur...Një ditë plaku mbeti vetëm dhe...

Kjo përsëritej çdo ditë. Madje nga disa herë në ditë, saqë, shumë prej tyre voglushi arriti t’i mësojë përmendsh.

*     *

    *

Më se rëndi e përjetonte ditën e martë, ditën kur këtu bëhej  tregu i madh. Atë ditë, mu para banesës së tyre, grumbulloheshin katundarë që sillnin gjësende për të shitur. Pulat, vezët, djadhi, tlyni, misri, specat, mollët, dardhët, mielli e çdo gjë që lidhej me jetën e përparme të tij, i ngjallnin emocione të veçanta dhe mezi përmbahej. Kur bënte mot i mirë, zbriste poshtë dhe çmallej me to. I prekte me duar të gjitha me radhë dhe zemra i fryhej e i fryhej deri në gulçim shpërthyes.

- O plak, a po merr diçka apo veç po të interesojnë,- i thoshin ata, pa e kuptuar hallin e tij.

- Jo, jo, veç pyeta se qenkan të mira,- ua kthente ky dhe vazhdonte të kënaqej me to.

Secila prej tyre i sillte kujtime...Pulat, edhe pse shpezë më, i kishte dashur shumë. Njëherë, një klloçkë qafëcullake ia kishte hangër dhelpra dhe net të tëra e kishte rujatur derisa e kishte zënë në kurthë dinaken. Gjelat e tij ishin më të mirët në gjithë katundin. Kënga e tyre zgjaste më shumë se e të tjerëve...Edhe  dhentë i mbante të mira. Djathi dhe tlyni i tij, që vetë i punonte, përmendeshin në gjithë krahinën e tyre. Kurrë nuk i kishte qitur në treg, në shtëpi shkonin e ia blinin...Kur u çonte kosëtarëve në Livadhet e Gata përpeq me kulloshtër e ua mbushte govatën tambël të ftohtë, harronin edhe për të pushuar…

Dhe, një ditë, nuk u përmbajt dot. U zgjua më herët se zakonisht. Djalin e renë i përcolli në punë. Edhe nipin, pasi e kënaqi me përralla, e nisi për në qerdhe. Ngeli fillikat, me kokë në dritare. Katundarët, grupe- grupe, po e mbushnin  tregun. Mbase, pse ishte festa e Vitit të Ri, kësaj here kishte më shumë se herave të tjera dhe mezi po i zinte vendi.

            Xha Hamiti, prej që ishte këtu, për herë të parë, po e ndjente veten qejfli. Pasi u përgatit mirë e mirë: veshi rrobat më të mira, ato që i ruante veç për festa e për dasma, vuri plisin e bardhë në kokë, mbathi këpucat e reja dhe, me vullnetin e një të riu, mori tatëpjetë shkallëve. Për çudi, si të shkonte në dasmë, hiç pa u lodhur zbriti poshtë dhe fill u rras në mesin e tyre. Sot kishte edhe bagëti të imëta: desh, dele, qengja, dhi, cjep, edha. Erërat e kakërdhive të tyre e kthyen në mote të shkuara... Përpara syve i dolën stanët në bjeshkë. O Zot, sa lumturi që ndjenin atëbotë. Fyelli i barinjve e kënga e bareshave oshëtinin në shtatë lugje, deri atje ku dëfrenin ngeshëm shtojzovallët belholla...Tamli, që vetë e milnin dhe ashtu me tas e ftohnin në ujin gurgullues të përroit, të kënaqte shpirtin e të jepte fuqi...Lojërat e ndryshme: pidpidaku, gurapeshi, kaligjoku e mundja shokash, nuk të linin ta shihje as diellin kur fundosej në greminën e pasbjeshkëve...

 Sakaq e futi kërrutën nën këmbë dhe u ul galuç midis tyre. Aty po e ndjente veten mirë. Aq i bënte kur ndonjëra urinonte para këmbëve të tij dhe ndonjë currile i pikonte në rrobat e reja. Nuk i hante palla as pse i pengonte njerëzit në punët e tyre jetike. Çdo pazar që bëhej edhe ky e përjetonte me shpirt e me zemër. Kur ata shtyheshin, jo lirë, jo shtrenjtë, ky ndërhynte me zë të çjerrë: Ani, ani, ashtu duhet, shtyrja në Pazar është hallall!

            Dhe, koha ecte. Dielli rrokullisej pahetueshëm. Malli i ekspozuar pakësohej. Njerëzit nxitonin. Xha Hamiti mallëngjehej. Zemra e mplakur nuk po u përballonte më rrahjeve të shpeshtuara. Një lloj makthi mbytës i kishte ardhur deri në fyt dhe po e shtrëngonte e po e torturonte pamëshirshëm. U përpoq të zbrazej, por kot. Një lot i vetëm do ta çlironte. Po, po. Këtë e dinte fort mirë, sepse e kishte provuar shumëherë. Por, jo, kësaj radhe nuk ia doli. Ai sa vinte e po e ngushtonte. I dha zor të ngrihej në këmbë, as ato nuk i bënë punë, e tradhtuan. E lëshuan, çkluq. U rrëxua në tokë e u bë gërrmuç. Bagëtia e trembur lëshoi një britmë lëmëritëse. Të gjithë njerëzit e pranishëm vrapuan drejt tij. Edhe autoambulanca erdhi sa hap e mbyll sytë...

- Ç’pate plak,- i thoshin mjekët, kur u këndell pakëz, pas marrjes se infuzionit.

        - Asgjë, asgjë, burra, veç gulçimi ma zuri frymën. Gulçimi dhe përmallimi janë shumë të dëmshme, andaj ruajuni nga to,- përsëriste ai, duke dalë nga dera e spitalit, ku, poshtë shkallëve, po e priste vetura e djalit me Rilindin e vogël, i cili po lotonte papra për gjyshin e dashur…