Nue Oroshi: Bashkëpunimi i At Shtjefën Gjeçovit me studiuesen gjermane Marie Amelie Frein von Godin

Bashkëpunimi i At Shtjefën Gjeçovit me studiuesen gjermane Marie Amelie Frein von Godin në botimin në gjuhën gjermane të Kanunit të Lekë Dukagjinit

Nga Mr. sc. Nue Oroshi

Veprimtaria shkencore e at Shtjefën Gjeçovit nuk kishte vetëm shtrirje kombëtare por ajo ka pasur rrënjët e shtrira edhe tek studimet me prestigjioze gjermane.Kjo është arritur falë bashkëpunimit profesional të atë Shtjefen Gjeçovit me studiuesen gjermane Marie Ammelie Frein von Godin e cila i dha kulturës e historisë shqiptare mbi 20 vepra për Shqipërinë dhe shqiptarët qoftë studime historike, etnologjike,romane historike si edhe shume studime të tjera të cilat i botoi në revistat prestigjioze gjermane prej vitit 1912 e deri në vitin 1956.Përkthimi i Kanunit të Lekë Dukagjinit është botuar në revistën" Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung " pjesa  e parë në numrin e pesëdhjetë e gjashtë, në vitin 1953 nga shtëpia botuese Ferdinand Enke Verlag Stuttgart prej faqës 1 deri 46 me titull "Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin von Godin nga Munihu

Pjesa e dytë e përkthimit të kanunit të Lekë Dukagjinit është botuar në numrin e pesëdhjetë e shtatë të së njejtës revistë shkencore prej faqes 5 e deri në faqen 7 kurse pjesa e tretë është botuar në revistën shkencore të pesëdhjetë e tetë në vitin 1956 prej faqes 121 e deri në faqën 166. Është interesant të theksohet fakti se prej faqës 166 e deri ne faqën 198 studiuesja gjermane i bënë një analizë të thukët Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe këtë analizë e ndanë në këto pjesë:-Exkurse zum albanische Gewohneitsrecht, Volksüberlieferungen über den Kanun Herkunft und Alter des Kanuni i Lek Dukagjinit me shenimin që e jep Mari Amelie Freiin von Godin lidhur me botimet e mehershme te studiueist  Dr.Franz v. Nopcs.

Sipas fjalës së hyrjes që bën studiuesi gjerman Erich Pritsch njeherish edhe botues i kësaj reviste shkencore per çështje etnologjike dhe juridike ai thotë se Kanuni i Lekë Dukagjinit i botuarë ne keto revista nga studiuesja Gjermane Marie Amelie von Godin është botuar në tri vazhdime dhe kjo kryesisht është bërë për shkak të mungesës së hapësirës,ai thotë se zonja Godin  është bazuar në bazë të mbledhjës së dëshmive dhe shkrimeve të at Shtjefën Gjeçovit që i ka përgatitur në vitin 1926 kurse është botuar në vitin 1933 në Shkodër.Gjithsejt në tre numra të revistës shkencore gjermane per çështje etnologjike, juridike,dhe historike janë botuar 193 faqe material shkencor.Duhet te veçojmë faktin se studiusja gjermane Marie Amelie Frein  von Godin në vitin 1951 ka botuar edhe një studim shkencor për jetën dhe veprën e At Shtjefën Gjeçovit me titull: "Stefan Gjeçovi në revistën shkencore "Die Begegnung "ne numrin 6 në vitin  1951 në faqën 188/189.Në këto botime studiuesja Gjermane Godin jep një shenimë mjaft interesantë ku shkrunë shkurt edhe një biografi për At Shtjefën Gjeqovin, „Shtjefën Gjeqovi u lindë në vitet e nenthdhjeta te shekullitë te kaluarë në Kosovën Shqiptare si fëmijë i një fermeri vendasë, ku shkoji në seminarinë Franqeskanë në Shkodër.(Skutari).Aji i ka kryerë studimet Univerzitare në Innsbruck dhe në Hollandë,dhe më pasë u dërgua si Priftë për të sherbyer në Dukagjin,ku si të gjithë franqeskanët në malsitë shqiptare aji kishte qenë antarë i gjykatës fisnore për disa vite.Aji kishtë një energji të pashtjerrur rinore,ishte i kulturuar dhe shumë burrëror,po aqë i menqurë dhe një atdhetarë i flakët.Si një priftë franqeskanë në Kosovë,vendë i cili ju dha Jugosllavisë pasë luftës së parë botërore,ku aji ishte bër mjaftë i popullarizuarë si një shqiptarë me vetdije kombëtare, dhe eksponentë i kishës Romake.Aji u vra nga një sulmë i përgaditurë nga serbët, jo shumë kohë pasi shënimetë e tij në Kanunë i kishte perfunduarë.Në një natë ju ishte bër një thirrje për vdekje.Aji për tu kthyer në  vendin ku sherbente, duhet te kalonte nëpërmesë një pyelli.Megjithë paralajmërimet e përseritura nga famullitarët me përvoji, të qendron deri ne mengjes aji u nisë me sakrificënë e ti pa e priturë mengjesinë.Në pyellë aji u vra nga komitët serbë, sakristani mbeti i plagosurë rënd,porë më vonë ishte në gjendje të tërhiqet vetëm në shtepi dhe të përshkruaji incidentin. Është shumë interesantë te theksohet fakti se për her të parë behet e ditur ne keto studime te studiueses Gjermane Marie Amelie se Atë Shtjefën Gjeqovi perveq studimeve që kishte kryer ne Bosne, dhe Innsbruck aji një pjesë të studimeve e kishte perfunduarë edhe ne Hollandë, ky faktë historikë ipetë për her të parë në studimet shqiptare për Atë Shtjefën Gjeqovin.Ajo një fokusimë e jepë edhe rrethë punës që kishte bër rrethë viteve te tridhjeta për përgaditjen e Kanunitë të Lek Dukagjinit ku studiuesja nuk e precizon vitin e sakte porë thotë rreth viteve te tridhjet ketu ishte viti 1928 ku Marie Amelie von Godin erdhi ne Shkodër dhe së bashku me Atë Shtjefën Gjeqovin i dhanë variantin e fundit te kanunit te Lekë Dukagjinit për tu botuarë ne Gjuhën Gjermane.”Më sa mbaji mbendë rreth vitit 1930,etërit franqeskanë më derguanë tekstin me sugjerimin për të përkthyer Gjermanishtë.Unë menjëhër hyra në të dhe udhëtova për në Shkodër për disa muaj.Për disa muaji rreshtë punoja më Franqeskanët ku gjithashtu e takova Atë Shtjefninë.Ishte shume e rendesishme për mua që te botimi shqipë dialekti i Kosovës,të ishin shenimet e sakta dhe të përshtatshme, duke ruajturë shprehjet e tijë origjinale, e përkthyem atë që nuk ishte e lehtë

Botimi në tri pjesë i Kanunit te Lekë Dukagjinit në revistën shkencore gjermane Zeitschrift für vergleichende  Rechtswisenschaft.

Në mungesë të  hapësirës në revisten për qështje juridike dhe etnografike gjermane Zeitschrift für vergleichende  Rechtswisenschaft studiuesja Marie Amelie Freiin vom Godin e cila jetonte ne Munih arriti ta botoji punimin e saj shkencore të përkthyer dhe me disa hyrje dhe analiza të saji në tri pjes.Në pjesën e parë-Das Albanische Gewohneitsrecht von Marie Amelie Freiin vom Godin München për Kanunin e Lek Dukagjinit simbasë shenimeve te Atë Shtjefen Gjeqovit (Der Kanun i Lek Dukagjinit nach den Aufzeichnungen von P.Stephan Gjetschov  O.F.M mit Anmerkungen über den südalbanischen Kanun i Papazhulit duke bër edhe disa shenime krahasimtare lidhurë me nje Kanun në Shqiperin e Jugut me emrin Kanuni i Papazhulit, që i jep ne fund si shenime krahasuese i boton gjithsejt pesë kapituj të Kanunit të Lek Dukagjinit nga faqja 1 deri ne faqën 46 me kët përmbajtje:

Die Kirche (Kisha)

Die Familie (Familja)

Die Heirat (Ehewahl)(Martesa)

Die Hochzeit (Darsma)

Die Erbschaft (Trashigimia)

Në pjesën e dytë të revistës shkencore gjermane Zeitschrift für vergleichende  Rechtswisenschaft, arrin ti boton edhe katër pjesë të kanunit të Lek Dukagjinit që nga pjesa e gjashtë deri ne pjesen e nentë i botonë komplet kurse pjesën e dhjet vetem pjesërisht ku botimi i kësaj pjesë vazhdon në studimin e tretë dhe perfundimtarë.

Haus,Vieh und Landgut (Shtepi,Gja e Pronë)

Der Handel (Tregtia)

Die Ehre (Ndera)

Die Schaden (Damet)

Der Kanun gegen das Verbrechen(Kanuni Kundër Mbrapshtive)

Kët studimë të dytë studiuesja Gjermane Godin në revistën shkencore Zeitschrift für vergleichende  Rechtswisenschaft e boton prej faqës 6 e deri ne faqën 72.Ësht interesantë te theksohet fakti se studimet e Marie Amelie von godin lidhur me Kanuninë kjo revistë, i ipte një rendesi te madhe ku gati qdo herë këto studime botoheshin në fillim të revistës shkencore që ësht edhe nje kontribut i qmuarë i botuesit tjetër gjermanë që e udhëhiqte kët reviste Erich Pritsch.Në pjesën e tret dhe te fundit botohen edhe tre kapitujt e fundit të Kanunit te Lek Dukagjinitë si dhe nje analizë e gjatë dhe shumë e thukët e plotsuarë për historin dhe prejardhjen e Kanunit të Lek Dukagjinit ky studimë botohet preji faqës  122 deri në faqën 196.

Der Kanun gegen das Verbrechen(Kanuni Kundër Mbrapshtive)

Der Altenrat (Kanuni i Pleqnis)

Befreiungen und Ausnahmen (Shlirime e Perjashtime)

Exkurse zum Albanische Gewohnheitsrecht(Ekskurzione Ne te Drejten Zakonore Shqiptare)

Përfundimi

Dua të them se sa më thellë të thellohën studiuesit dhe gjurmuesit e At Shtjefën Gjeçovit aq vjen e rritet biografia e tij qoftë në aspektin atdhetarë, shkencor dhe në shumë fusha të ndryshme.Dhe krejtë në fund dua ti them disa fjalë për studiuesën gjermane Mari Amelie Frein von Godin e cila i la kulturës shqiptare mbi 20 vepra shkencore,kulturore,romane historike si dhe shkrime që kanë të bëjnë për etnologjinë,si dhe ngjarjet historike të Shqipërisë prej vitit 1912 ku ajo ishte prezente kur u shpall Pavarësia e Shqipërisë dhe e mori flamurin kombëtar nga shtëpia e Ekrem Bey Vlorës dhe i dha luftëtareve shqiptarë, që ta ngrisin në Vlorën historike.Ky flamur u ngrit në Vlorë.E jo siç na kanë genjyer historianët e vijes komuniste me përrallat e Marigonës.Një dëshmi mjaftë interesante na jepë studiuesja Godin rreth një marrëveshje bashkëpunimi dhe tolerance në mesë të Turqeve dhe Kishës Ortodokse ku thot”Turqitë pasë pushtimit të Konstantinopolit arritën ta bëjn një marrëveshje te tolerancës me Kishën Ortodokse; e kurr me Kishen Romake.Kleri katolik Romak shtrinte ndikimin e vetë në viset malore të pa arritshme.Kjo ësht arsyeja pse shqiptarët katolik u islamizuan,ose u bën ortodoksë nëpër shekuj,por serbet ortodoksë,bullgarët,rumunët, dhe greket mbetën të krishterë. Ky faktë i thenë të gjitha argumentët historike të disa historianeve joseriozë se perenderoia Osmane nuk kishte aplikuarë dhunë me rastin e nderrimitë të religjionit dhe kthimit të shqiptarëve ne islamizëm por kjo dhunë ishte e dyanshme kundër shqiptarëve disa ti kthejnë në islamizëm e disa në ortodoksizëm dh ky bashkpunimë në mesë te serbëve dhe turqeve vazhdoi neper shekuj dhe po vazhdonë edhe sotë kundër orjentimitë përendimorë të shqiptarëve.Marie Amelie Frein Von Godin arriti ta lartësoj punën e artë shkencore të Atë Shtjefen Gjeçovit kurse Shoqatës" Trojet e Arbit "i mbetët ta mbaj një sesion të veçantë shkencor lidhur me Kontributin e studiueses gjermane Mari Amelie von Godin e cila një jetë ja kushtoj kulturës dhe historisë shqiptare, duke u keshillua shumë ngushtë nga katër figurat tona të mëdha kombëtare si: at Gjergj Fishta,Imzot Nikollë Kaçorri, Ekrem Bey Vlora dhe at Shtjefen Gjeçovi.

Burimet dhe Literatura:

1.Zeitschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart "1953 "Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  Munihu.s-1-46.

2.Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung  Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart 1954"Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  München (Fortsetzung).s-5-73

3. Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung  Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart 1956"Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  München (Schluss).s-121-198.

4. Exkurse zum albanische Gewohneitsrecht, Volksüberlieferungen über den Kanun- Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  München (Schluss).s-166-180.

5.Exkurse zum albanische Gewohneitsrecht, Volksüberlieferungen über den Kanun-Herkunft und Alter des Kanuni i Lek Dukagjinit,s.180-195

6.Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart "1953 "Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  Munihu.s-7.Stephan Gjetschov wurde in den neunziger Jahren des vorigen Jahrunderts im albanischen Kossovo als Sohn eines dortigen Freibauern geboren und trat.Er machte seine Universitätsstudien in Innsbruck und Holland und wurde dann als Pfarrer im Dukagjin eingesetzt,wo er –wie alle Franziskanerpfarrer im albanischen Hochlandmehrere Jahre dem Stammesgericht angehörte.Er war ein  kultivierter und hoch Mann volljugendlicher Energie, ebenso klug wie glühender Patriot. Als Pfarrer in dem nach dem ersten Weltkrieg Jugoslawien zugesprochenen Kossovo, wo er als nationalbewusster Albaner und Exponent der römischen Kirche sich missliebig gemacht hatte,fiel er nicht lange nach Vollendung seiner Aufzeichnungen über den Kanun einem serbischen Mordanschlage zum Opfer.Eines Nachts wurde er zu einem Sterbenden gerufen; um ihn aufzusuchen ,musste P.Gjetschow einen Wald durchwandern. Trotz mehrfacher Warnung erfahrener Pfarrkinder machte er sich mit seinem Sakristen auf den Weg ohne  den Morgen abzuwarten.Im walde wurde er von serbischen Komitadschis erschlagen; der Sakristan blieb schwerverwundet liegen, konnte sich aber später heimschleppen und den Vorfall schildern.

7. Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin   München.s-7.Soviel ich mich erinnnere, um das Jahr 1930.Die Patres schickten mir den Text mit der Anregung zu,ihn ins Deutsche zu übersetzen. Ich ging sogleich darauf ein und reiste für etliche Monate nach Shkodra, wo ich täglich mit den Patres arbeitete und auch P.Stephan traf.Es lag mir viel daran, da Albanische der Veröffentlichung (Dialekt von Kosovo) unter Wahrung seiner urwächsigen Ausdrucksweise genau und sinngemäss zu übersetzen,was nicht ganz leicht war.

8. Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart "1953 "Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  Munihu.s-2-3.

9. Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung  Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart 1954"Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  München (Fortsetzung).s-5-7.

10. Zetschrift für vergleichende Rechtswissenschaft  einschlieslich der ethnologischen Rechtsforschung  Herausgegeben Erich Pritsch Köln Ferdinand Enke Verlag Stuttgart 1956"Das Albanische Gewohnheitsrecht " Marie Amelie Freiin  von Godin nga  München (Schluss).s-121-122.

11 Exkurse zum albanische Gewohneitsrecht, Volksüberlieferungen über den Kanun-Herkunft und Alter des Kanuni i Lek Dukagjinit,s.184-Die Türken hatten bei der Eroberung Konstantinopols mir der ortodoxen Kirche,ein Duldungsabkommen geschlossen;nie mit der römischen Kirche.Die römische katholische Geistlichkeit hilet sish nur in den unzugänglichen nördlichen Berggauen.Das ist der Grund.Warum die römisch–katholischen Albaner im Laufe der Jahrhunderte zum Islam abfielen oder orthodox wurden , die orthodoxen Serben,Bulgaren,Rumänen und Griechen aber christlich blieben.