Nexhmedin Saqipi: “Fondi i Luginës” - Ide e duhur, kohë e gabuar?

Reflekse

“Fondi i Luginës”: Ide e duhur, kohë e gabuar?

Analizë kritike mbi iniciativën e deputetit Shaip Kamberi për një fond qeveritar për Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë

Nga Nexhmedin Saqipi

Dy ditët e fundit, deputeti nga Lugina e Preshevës, Shaip Kamberi, i është drejtuar zyrtarisht Kryetarit të Kuvendit dhe Kryeministrit të Serbisë me idenë për të krijuar një “Fond të veçantë për zhvillimin e komunave Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë”. Sipas propozimit, fondi do të ishte vjetor, me vlerë 10 milionë euro, i menaxhuar nga Trupi Koordinues, ndërsa përfitues do të ishin komunat, shoqëria civile, mediat, organizatat sportive dhe bizneset e vogla e të mesme në tre komunat.

Në letër, tingëllon si përgjigje ndaj nevojave reale: frenimi i ikjes së të rinjve, hapja e vendeve të punës, krijimi i një klime që tërheq investime. Por politika nuk është vetëm lista e dëshirave; është po aq proces, legjitimitet dhe koherencë.

Çfarë propozohet – dhe çfarë mungon

Kamberi e kornizon nismën si kalim “nga retorika te investimet konkrete”. Megjithatë, dy boshllëqe shfaqen menjëherë:

• Pa strategji, s’ka instrument: Nuk paraqitet një kornizë zhvillimore me prioritete (punësim, arsim profesional, infrastrukturë, shëndetësi, kulturë), as indikatorë matës (IKR, vende pune, paga mesatare, normë migrimi). Një shumë “10 milionë €” pa plan buxhetor programatik rrezikon të shndërrohet në transfertë të pa-targetuar.

• Menaxhimi nga Trupi Koordinues: Duke propozuar administrimin jashtë qeverisjes lokale, lind pyetja: a dobësohen komunat shqiptare si bartëse të zhvillimit? Si garantohet që prioritetet vendosen nga poshtë-lart (bottom-up), jo nga lart-poshtë?Koha dhe koherenca politikeIniciativa vjen në kulmin e tensioneve të shkaktuara nga mospranimi i pjesëtarëve shqiptarë në radhët e MPB-së serbe.

Pikërisht kur besimi i komunitetit është i brishtë, Kamberi ka ngrirë mandatin dhe ka bojkotuar seancat plenare. Këtu lind paradoksi politik: si mund të kërkosh instrumente qeveritare të reja, ndërkohë që vetë je jashtë sallës ku ato negociohen, amandamentohen dhe miratohen?

Ky diskordancë mes aktit simbolik të bojkotit dhe kërkesës pragmatiste për fonde zbeh fuqinë bindëse të nismës dhe e ekspozon ndaj akuzave për veprim “extra-institucional” – një terren i rrëshqitshëm ku politika e identitetit lehtë triumfon mbi rezultatin konkret.

Legjitimiteti: kush flet në emër të kujt?

Kritikët e akuzojnë deputetin se po anashkalon institucionet shqiptare lokale dhe po “provokon” me kërkesa në Beograd pa mandat të freskët dhe pa konsultim të gjerë. Edhe nëse akuza tingëllon e ashpër, një pyetje legjitime mbetet:

• A ka pasur proces formal konsultimi me kuvendet komunale, odat ekonomike, universitetet, rrjetet e diasporës dhe shoqërinë civile të Luginës?

Pa një protokoll të qartë konsultimi, edhe një ide e mirë humb terren, sepse nuk shihet si produkt i nevojave të komunitetit, por si manovër politike personale.

Rreziku i “fondit pa gardhe”Pa mekanizma të fortë integriteti, një fond i tillë mund të rrëshqasë në:

• Politizim të shpërndarjes (favorizim klientelist, dënim i kritikëve);

• Dublim programesh dhe shpenzim joefikas (nëse nuk hartohet një hartë e qartë e financimeve ekzistuese);

• Mungesë transparence (nëse nuk ka publikim të hapur të aplikimeve, kontratave, progres-raporteve dhe auditimeve).

Çfarë do ta bënte nismën të besueshme

Nëse synimi është realisht zhvillim, jo PR politik, këto pesë kushte janë thelbësore:

1. Mandat lokal: Rezolutë miratuar në të tre kuvendet komunale, me lista prioritetesh dhe projekte të rankuara publikisht.

2. Bordi i përzier i menaxhimit: 50% përfaqësim lokal (komuna, biznese, akademia, shoqëri civile), 50% qendror. Mbledhje të hapura, minuta dhe vendime të publikuara.

3. Rregulla të qarta grantimi: Thirrje publike, kritere të pikëzuara, konflikt interesi i deklaruar, apelim i vendimeve, kontrata standarde, këste të lidhura me arritjen e indikatorëve.

4. Auditim i dyfishtë: Audit shtetëror + audit i pavarur vjetor; publikim i raporteve dhe i listës së përfituesve me shumat dhe rezultatet.

5. Fokus tematik dhe matshmëri: Minimum 70% e buxhetit të lidhet me projekte që krijojnë punësim direkt/indirekt (inkubatorë, arsim profesional, infrastrukturë biznesi, digjitalizim administrate), me KPI të matshëm (vendet e punës, praktikat, start-up-et e reja, rritja e xhiros).

Politika e ditës vs. politika e zhvillimit

Ka edhe një akuzë që qarkullon: se nisma i shërben axhendës së kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, për të devijuar vëmendjen nga krizat në Kosovë. Edhe po të jetë thjesht retorikë polemike, çdo gjë që krijon perceptimin e instrumentalizimit partiak e minon projektin që në nisje. Zhvillimi kërkon gjuhë të ftohtë: numra, plane, kontrata, afate, jo parulla.

Përfundim: nga fjala te besimiPropozimi për “Fondin e veçantë” mund të jetë urë mes nevojave reale dhe mjeteve konkrete. Por urat bien kur themelet janë politike, jo institucionale. Pa mandat lokal, pa arkitekturë të fortë qeverisjeje dhe pa standarde të transparencës, 10 milionë euro në vit mbeten premtim në ajër.

Nëse Kamberi – dhe cilido aktor tjetër – e sjell këtë fond në binarë të rreptë institucionalë, me pjesëmarrje reale të komunave dhe komunitetit, atëherë nisma kalon testin e parë: besueshmërinë. Pa të, çdo fond është vetëm një tjetër titull i ditës.

(Autori është analist, publicist dhe kryetar i Shoqatës së Gazetarëve nga Lugina e Preshevës)