Speciale » Basha
Sabile Basha: Krimet e luftës në Kosovë përmes dëshmive dhe fakteve
E hene, 10.02.2025, 07:00 PM
KOSOVA QË FLET: KRIMET E LUFTËS NË KOSOVË PËRMES DËSHMIVE DHE FAKTEVE
Nga
Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha
Sa
herë që nis të shkruaj për një temë, qasja ime e parë është gjuha – ajo është
themeli mbi të cilin ngrihet mendimi, drita që ndriçon udhën e kuptimit.
Fjalori i Gjuhës Shqipe bëhet porta e parë, ku hulumtoj me kujdes çdo term,
duke kërkuar në thellësitë e fjalëve esencën e së vërtetës. Sepse fjala nuk
është veç një tingull i shkruar, por një pasqyrë ku reflektohet historia,
morali dhe pesha e një epoke.
Kur
kërkova të përkufizoja termin "krim", gjuha vetë mu bë dëshmitare e
rëndësisë së tij. Sipas Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe, "krimi"
është një vepër shumë e rëndë, një akt që rrezikon shoqërinë dhe që dënohet
ashpër nga ligji. Por më shumë se kaq, është një shkelje e thellë e normave
morale dhe njerëzore, një plagë që shoqëria e njeh, e dënon dhe përpiqet ta
ndalë.
Dhe
ndërsa ky përkufizim shfaqet i ftohtë e racional në fletët e një fjalori, në
kujtesën tonë kolektive ai ngjyroset me gjakun e të pafajshmëve, me dhimbjen e
heshtur të mijëra familjeve, me kujtimet e djegura të një toke që u përpoqën
t’ia zhduknin zërin. Fjala "krim" bëhet një pasqyrë e asaj që
përjetoi Kosova, një term që nuk mund të rri e ndarë nga pesha e rëndë e historisë
sonë.
Sepse
nuk është vetëm një tog tingujsh që ligji e trajton si një shkelje të rëndë –
është britma e atyre që nuk mund të flasin më, është loti që s’ka gjetur
drejtësi, është dhembja që ende troket në ndërgjegjen botërore. Dhe nëse gjuha
është tempulli i një kombi, atëherë fjala "krim" e lidhur me atë që
ndodhi në Kosovë bëhet një varg i gdhendur në gur, një përkujtim i pashlyeshëm
që na fton të mos harrojmë, të mos heshtim dhe të kërkojmë drejtësi.
Dhe,
një ditë (5 shkurt 2025), e dëgjova me vëmendje të përqendruar bisedën e
drejtorit të IKKL-së, Z. Atdhe Hetemit, teksa përshkruante përmes valëve
televizive të RTK-së, në programin e mëngjesit, një rrugëtim të mundimshëm, por
të patjetërsueshëm. Fjala e tij ishte si një dritë që depërton në mjegullën e
harresës, një përpjekje për të skalitur në gurin e historisë dëshmitë e një
epoke tragjike, ku hija e krimit serb mbi Kosovën ende peshon mbi ndërgjegjen
kolektive.
Ndërsa
ai rrëfente për punën që po bëhej në institut, për përpjekjet e mbledhjes së
fakteve, dokumenteve dhe dëshmive, për të ndriçuar çdo skaj të errët të së
kaluarës, një ndjenjë gëzimi dhe shprese më pushtoi. Sepse në atë përkushtim
për të nxjerrë në pah të vërtetën, pashë jo vetëm një detyrë institucionale,
por një betejë morale, një mision që i jep zë atyre që nuk mund të flasin më,
që i jep formë kujtesës sonë kolektive.
Ishte
një gëzim i përzier me ndjenjën e përgjegjësisë, sepse çdo hap drejt së
vërtetës është edhe një hap drejt drejtësisë. Dhe kur një komb ecën përpara, jo
duke harruar, por duke e mbajtur të gjallë kujtesën, ai bëhet më i fortë, më i
qëndrueshëm. Hapat e mëdhenj në grumbullimin e të dhënave për krimet e kryera
nga Serbia nuk janë thjesht akte burokratike apo detyra administrative—ato janë
dritare nga e kaluara drejt së ardhmes, janë rrënjë të thelluara në tokën e
sakrificës sonë, që ushqejnë të drejtën për të kërkuar përgjigje dhe për të mos
lejuar që dhimbja të shuhet në heshtje.
Në
ato fjalë të thëna me vendosmëri nga drejtori i institutit, ndjeva një ritëm që
tingëllon si një zotim: se ne nuk do të ndalemi, se e vërteta do të vijë
gjithmonë në sipërfaqe, ashtu si dielli që lind pas çdo nate. E në këtë rrugë,
çdo e dhënë, çdo dëshmi, çdo zë që del nga terri i së shkuarës bëhet një gur
themeli për një të ardhme më të drejtë, më të ndriçuar dhe më të lirë.
Krimet
e Serbisë ndaj Kosovës dhe shqiptarëve nuk janë plagë të kohëve të fundit, nuk
janë thjesht një kapitull tragjik i viteve 1998-1999. Ato janë rrënjë të
hidhura të një historie të gjatë, një zinxhir dhimbjesh dhe padrejtësish që
shtrihet thellë në shekuj. Nuk nisën me një betejë të vetme, as me një luftë të
përcaktuar në kufijtë e kohës—filluan atëherë kur hapat e parë të pushtuesit
trokitën në tokën tonë, kur hija e tij u shtri mbi fushat e blerta dhe malet
tona krenare.
Historia
është dëshmitare se Serbia nuk u bë një fqinje e paqtë, por një grabitqar që në
heshtje dhe dhunë, me mashtrime e luftëra, filloi të gllabëronte pak nga pak
trojet tona. Fillimisht me premtime të rrejshme, me fjalë të mbështjella me
mjaltë e helm, më pas me dhunë të hapur, me masakra, me shfarosje e shpërngulje
të dhunshme. Si një erozion i vazhdueshëm, që nuk ndalet as nga koha, as nga
drejtësia, as nga britmat e atyre që u përpoqën të mbroheshin, toka jonë u
çjerr, u përdhos, u ndanë kufij që kurrë nuk ishin të natyrshëm.
Serbia
nuk erdhi si mik, nuk erdhi si bashkëjetesë, por si një kthetër që u ngul
thellë në trupin e një kombi të lashtë. E rriti pushtetin e saj mbi gjakun e të
pafajshmëve, mbi djegiet e shtëpive, mbi fjalët e ndaluara, mbi emrat që u
shlyen nga regjistrat e jetës, mbi këngët që u ndaluan të këndoheshin. Dhe
kështu, nga brezi në brez, shqiptarët e Kosovës nuk u përballën vetëm me një
armik të jashtëm, por edhe me një sistem që i mohonte, i shkelte, i përbuzte.
Nuk
ishte vetëm lufta e fundit ajo që dëshmoi mizorinë serbe—ajo ishte veçse
kulmimi i një historie të përgjakshme, një vijimësi e një dhimbjeje të
trashëguar, një klithmë që ishte shtypur për shumë gjatë. Sepse e vërteta është
se krimet nuk filluan as me një dekret, as me një urdhër të vetmuar. Ato u
ngjizën me kohën, u kultivuan me etjen për pushtet, u përsëritën në çdo faqe të
errët të historisë sonë, që nga dita kur serbi u bë komshi i rrezikshëm, dhe që
atëherë, nuk u ndal më së kërkuari atë që kurrë nuk i takonte.
Por
toka mban mend. Dhe gjaku nuk tretet në harresë. Kjo histori nuk është një
përrallë e vjetër që mund të fshihet nga librat, por një dëshmi që mbetet e
gjallë në kujtesën e atyre që e përjetuan, në rrëfimet e atyre që mbijetuan dhe
në detyrën e brezave që do të vijnë—të mos lejojnë që historia të përsëritet.
Asnjëherë
Serbia nuk e ndjeu peshën e fajit, asnjëherë nuk u ndal për të reflektuar mbi
dhimbjen që shkaktoi, mbi jetë të shuar, mbi tokë të përvëluar. Nuk pati turp
për krimet e saj, sepse nuk e pa veten në pasqyrën e së vërtetës. Në vend që të
pranonte, të përulej përpara drejtësisë dhe të kërkonte falje, ajo vazhdoi të
ecë me të njëjtën arrogancë historike, me të njëjtin mentalitet të
ekspansionizmit të egër, me të njëjtën etje për t’u zgjeruar mbi gjakun dhe
dhembjen e të tjerëve.
Në
vetëdijen e saj të sëmurë, çdo dhunë që kreu nuk ishte krim, por strategji; çdo
shkatërrim nuk ishte padrejtësi, por pretendim mbi atë që nuk i përkiste.
Mentaliteti i saj kriminal nuk e njohu asnjëherë kufirin mes të ligjshmes dhe
të paligjshmes, sepse për të, ligji nuk ishte një masë drejtësie, por një vegël
për të mbrojtur gjenocidin e saj. Ajo i ndërtoi mitet e saj mbi gënjeshtra, e
mbështolli veten me një histori të falsifikuar, duke besuar se krimi nuk do të
kishte as pasojë, as ndëshkim.
Serbia
nuk kërkoi falje sepse falja kërkon vetëdije për të keqen, e ajo nuk donte të
shihte realitetin. Kërkon një ndërgjegje që dridhet përpara dhembjes që ka
shkaktuar, një zemër që ndien peshën e tragjedisë që ka lënë pas. Por Serbia
nuk ka njohur kurrë këtë ndjenjë—ajo ka parë vetëm përpara, si një grabitqar që
nuk ndalet, që nuk mendon për pasojat, por vetëm për prehën e radhës.
Historia
e saj është historia e një shteti që e ka shndërruar dhunën në traditë,
gënjeshtrën në politikë dhe mohimin në mburojë. Dhe pikërisht për këtë, për aq
kohë sa nuk pranon, për aq kohë sa nuk pendohet, për aq kohë sa nuk e prish
tempullin e gënjeshtrave mbi të cilin është ngritur, Serbia mbetet një burg i
vetvetes, një shoqëri që jeton në hije, duke u vetëmashtuar se historia mund të
rishkruhet sipas oreksit të saj.
Por
koha nuk harron. Dhe e vërteta, edhe kur mundohet të shtypet, ngrihet si një
zjarr i përhershëm që e djeg çdo përpjekje për ta fshehur. Drejtësia mund të
vonohet, por nuk do të mungojë. Dhe derisa ajo ditë të vijë, Serbia do të
mbetet e lidhur pas mëkateve të saj, si një hije që nuk mund ta braktisë, një
peshë që nuk mund ta lë pas.
A
thua krimet e Serbisë kufizohen vetëm në vrasjet e shqiptarëve, në plumbat që
morën jetë të pafajshme, në zjarrin që përpiu shtëpitë tona, në rrëmbimin e
tokës që na ushqeu brez pas brezi? A mjafton të numërosh kufomat dhe të
mbledhësh rrënojat për të kuptuar thellësinë e tragjedisë?
Jo,
krimet e Serbisë shtrihen përtej asaj që mund të shihet me sy, përtej asaj që
mund të matet me shifra e statistika. Nuk janë vetëm trupat e vrarë, por
ëndrrat e shuara, shpresat e tradhtuara, fëmijët e rritur me frikë, të
moshuarit që vdiqën me mallin e vendlindjes në zemër, pa mundur ta shohin më
kurrë pragun e shtëpisë së tyre. Nuk janë vetëm tokat e uzurpuara, por kujtimet
e fëmijërisë që u shkelën bashkë me rrënjët e një populli që u përpoqën ta
shkulnin.
Krimi
nuk është vetëm dhuna fizike – është edhe rrënimi shpirtëror, tronditja e
përhershme e një shoqërie që u detyrua të jetojë mes dhembjes dhe përpjekjes
për të mos harruar. Është dëshira e një armiku për ta shndërruar gjuhën tonë në
heshtje, për të bërë që historia jonë të shndërrohet në mjegull, për të fshirë
emrat e të parëve tanë nga guri i ekzistencës.
Krimi
është edhe shkatërrimi i librave që ruanin kujtesën tonë, djegia e shkollave që
na mësonin alfabetin e lirisë, ndalimi i këngëve që i këndonin dhembjes dhe
krenarisë sonë. Krimi është kur detyrohesh të bëhesh i huaj në tokën tënde, kur
pasuria nuk është vetëm ajo që të merret me forcë, por edhe ajo që nuk të
lejohet ta gëzosh më. Krimi është kur të bëjnë të dyshosh në vetveten tënde, në
identitetin tënd, kur përpiqen të të fshijnë jo vetëm nga realiteti, por edhe
nga kujtimet e botës.
Serbia
nuk vrau vetëm trupa – ajo u përpoq të vrasë një popull të tërë, jo vetëm
fizikisht, por edhe shpirtërisht. U përpoq ta fshijë historinë tonë, ta
dobësojë gjuhën tonë, ta trembë kulturën tonë. Por edhe pse shumëçka u dogj, u
rrënua, u grabit, një gjë nuk mundi të shkatërronte: shpirtin e një populli që
asnjëherë nuk e pranoi heshtjen si fat. Një popull që, sado të plagosur, sado
të ndjekur, sado të shpërngulur, kurrë nuk pranoi të bëhej i padukshëm.
Sepse
ne jemi këtu. Dhe ne kujtojmë. Dhe kujtesa jonë është dënimi më i madh për ata
që menduan se mund të na fshinin nga historia.
Po
kush do të mbajë peshën e dënimit për shqiptarët, të cilët kaluan mbi 666
shekuj, 76 vjet e 7 muaj mes mureve të errëta të burgjeve? Kush do të japë
llogari për jetët e kalbura në qelitë e lagështa, për dritën e diellit që nuk u
pa më kurrë, për fjalët që u ndalën në grykë, për ëndrrat që u thyen para se të
merrnin krahë?
A
mundet koha të shlyejë atë që është bërë? A mundet drejtësia të rikthejë rininë
e humbur të atyre që u plaken pas grilave, ndërsa vitet rrëshqisnin mbi ta si
një dëshmi e heshtur e një padrejtësie që nuk pati kurrë fund? Sa lot u derdhën
pas dyerve të mbyllura, sa nëna vdiqën duke pritur bijtë e tyre që nuk u kthyen
më, sa gra e fëmijë mbetën të gjymtuar nga mungesa, nga mungesa e një zëri që
dikur mbushte shtëpitë me jetë?
Burgjet
nuk ishin vetëm ndërtesa prej guri – ato ishin varre të hapura, ishin dhoma të
errëta ku liria vdiste çdo ditë pak nga pak, ku njeriu tretet, por shpirti i
tij nuk dorëzohet. Aty ku torturat nuk ishin vetëm fizike, por ishin edhe
përpjekje për ta shuar shpirtin shqiptar, për ta bërë të harronte kush ishte,
nga vinte, përse jetonte. Dhe sa prej atyre që u dënuan me kohën e tyre, me
rininë e tyre, me jetën e tyre, u bënë flijim për një liri që do të vinte shumë
më vonë, për një agim që ata nuk arritën ta shihnin me sytë e tyre?
Dhe
tani, pyetja mbetet pezull, si një mallkim që nuk tretet: Kush do të dënohet
për këtë? Kush do të mbajë peshën e shekujve të dhimbjes, të rinisë së vjedhur,
të fëmijëve që mbetën jetimë pa arsye, të familjeve që u ndanë përgjithmonë?
Kush do të përgjigjet për një krim që nuk matet vetëm me vdekje, por me jetën e
copëtuar të atyre që mbijetuan?
Historia
nuk harron. Dhe kur drejtësia vonon, pesha e saj bëhet edhe më e rëndë mbi ata
që mendojnë se mund t’i shpëtojnë asaj. Sepse krimi nuk është vetëm vrasja –
krimi është edhe mohimi i të vërtetës, krimi është edhe heshtja, është edhe
mospranimi i fajit. Dhe derisa ai dënim të vijë, qoftë nga njerëzit apo nga
koha vetë, kujtesa do të mbetet e hapur, si një libër që nuk mund të mbyllet pa
një kapitull të fundit të drejtësisë.
Kush
do t’i kthejë prapa vitet e humbura, kohën e ngujuar mes katër muresh të
lagështa e të ftohta, ku nata dhe dita humbnin dallimin, ku jeta nuk rridhte,
por veç tretej? Kush do t’i kompensojë ditët e gjata të robërisë, orët e
zgjatura në dhimbje, netët e mbushura me britma të heshtura, ku dhembja bëhej
zë, por askush nuk e dëgjonte?
A
mundet dikush ta blejë atë kohë? A mundet dikush ta shlyejë atë padrejtësi? A
mundet ndonjë shpirt i lirë të ndiejë peshën e një dite të kaluar në ato biruca
të pista, ku ajri mbante erën e lagështirës dhe e shpresës së vrarë? A mundet
drejtësia ta shtrijë dorën përtej hekurave që u ndryshkën nga lotët e
pafajësisë?
Në
ato vite të mëdha burgu, ku jeta nuk ishte veç një vuajtje e zgjatur, urrejtja
u shndërrua në një gjuhë të heshtur, të folur nga gardianët dhe hetuesit që
shihnin mbi robër si të ishin gjah, si të ishin gjallesa pa emër, pa histori,
pa të drejtë të ekzistonin. Sa duar të rënda, sa shikime të ftohta, sa britma e
sa lëkura të shqyera e njolla gjaku në dysheme? Dhe mbi të gjitha, sa shpirtra
të torturuar, sa mendje të ndrydhura, sa kujtime të vrara përpara se të
bëheshin pjesë e jetës?
Kush
do të mbajë përgjegjësi për këtë dhimbje të pamasë? Kush do të mbajë peshën e
krimit që nuk u krye vetëm mbi trupin, por mbi shpirtin e atyre që mbijetuan?
Sepse nuk është vetëm liria e vjedhur ajo që duhet rikthyer, por edhe koha—ajo
kohë që u tret në dhimbje, ajo kohë që nuk mund të blihet, ajo kohë që nuk mund
të rikthehet kurrë.
Por
ndoshta asgjë nuk mund ta shlyejë vërtet atë padrejtësi. Sepse koha e humbur
është një humbje e përhershme. Dhe ndoshta e vetmja gjë që mbetet është
drejtësia—jo si një kompensim, por si një borxh ndaj atyre që u zhveshën nga
drita e ditës, ndaj atyre që mbijetuan, dhe ndaj kujtimit të atyre që nuk patën
fatin të dalin më nga ato qeli.
Sepse
historia mund të falë, por nuk mund të harrojë. Dhe një popull që mban mend nuk
lejon që dhimbja e tij të mbetet pa përgjigje.
Po
ata atdhetarë, ata bij të dheut, të cilët nuk i pa më askush, që u zhdukën në
heshtje mes maleve, fushave e zajeve, pa një shenjë, pa një varr, pa një
lamtumirë? Kush do të japë llogari për ta? Kush do të flasë në emër të zërave
që u shuan pa u dëgjuar, për ëndrrat që mbetën të pashkruara, për zemrat që
ndaluan së rrahuri në errësirën e natës, në thellësinë e pyjeve, në rrëpirat e
kodrave ku asnjë dëshmitar nuk mbeti për të treguar?
A
mundet toka të ruajë sekretet e atyre që u tretën mbi të? A mundet dheu të
mbajë peshën e hijeve që ende lëvizin mbi fusha, të hapësirave të zbrazëta që
dikur u njomën me gjakun e të pafajshmëve? Ata nuk patën një gjyq, nuk patën
një aktakuzë, nuk patën as të drejtën për një fjalë të fundit—u morën, u
shpërfytyruan nga dhuna, u shuan në harresën që armiku deshi t’ua dhuronte si
fund.
Por
koha nuk është aleate e harresës. As dheu nuk harron. Fryma e tyre endet mbi
male, në shushurimën e gjetheve që tund era, në heshtjen e natës ku tingujt e
fundit të tyre ende jetojnë si një klithmë e pazbuluar. Sepse ata që ranë pa
varr, pa një emër të gdhendur në gur, nuk janë të humbur—ata janë të pranishëm
në çdo hap, në çdo pëshpëritje të tokës që ata deshën aq shumë.
Kush
do të mbajë përgjegjësi për ta? Kush do të përgjigjet për trupat e zhdukur, për
gjakun që u derdh pa u ndëshkuar, për jetët e flijuara në emër të një lirie që
armiku deshi ta shkelte me çizmen e pushtimit? Nëse nuk ka gjyq për ta, le të
jetë kujtesa jonë gjykimi. Nëse nuk ka dënim për fajtorët, le të jetë koha
ndëshkimi i tyre. Sepse asgjë nuk humbet vërtet—çdo gjë mbetet në kujtesën e
kombit, në zërin e brezave që nuk do të ndalen kurrë së kërkuari të vërtetën.
Ata
që u shuan në male, fushë e zaje nuk janë të harruar. Ata janë rrënjët e një
historie që nuk mund të shkulen, flaka e një kujtese që nuk mund të shuhet. Dhe
derisa të dalë e vërteta, derisa të dënohet padrejtësia, fryma e tyre do të
endet e gjallë mes nesh, si një betim që nuk mund të thyhet kurrë.
Vetëm
po bëj pyetje. Dhe nuk jam vetëm unë—pyetjet i bëjnë edhe nënat që ende mbajnë
në duar fotografinë e një biri që nuk u kthye, edhe gratë që e ruajnë në zemër
kujtimin e një burri që u zhduk pa gjurmë, edhe fëmijët që u rritën me një
boshllëk të pashpjegueshëm, me një mungesë që s’ka fjalë ta mbushë.
Po
kush do t’ua kompensojë kohën e humbur? Kush do t’ua rikthejë netët e pagjumë,
lotët e derdhur mbi pragun bosh, shpresat e varrosura bashkë me të dashurit e
tyre? Kush do t’i mbushë tryezat që dikur kishin një vend të veçantë për ata që
nuk janë më? A mundet drejtësia të kthejë prapa një kohë që iku si era, duke
marrë me vete jo vetëm trupat, por edhe lumturinë e atyre që mbetën pas?
A
mund të kompensohet dhembja? A mund të ketë një çmim për mallin e një nëne që
çdo mëngjes hap derën me shpresën se ndoshta, ndoshta ai do të kthehet? A mund
të peshohen në monedha netët e vetmisë së një gruaje që priste një përqafim që
nuk erdhi kurrë? A mund të kthehet koha që u vodh në shpresën e një fëmije që
mbeti pa një baba për t’i treguar si ecet në jetë?
Jo,
nuk ka kompensim për dhembjen. Asgjë nuk mund ta shlyejë një mungesë që është
më e thellë se çdo dënim, më e rëndë se çdo drejtësi e vonuar. Sepse ata nuk u
larguan—ata u morën, u rrëmbyen nga duar të pamëshirshme, u shuan para kohe, u
shndërruan në kujtime kur ende duhej të ishin jetë.
Dhe
ne pyesim. Pyesim pa ndalim. Pyesim botën, pyesim drejtësinë, pyesim historinë:
kush do të mbajë përgjegjësi për dhimbjen që nuk shërohet?
Por
ndoshta e vetmja përgjigje është kujtesa. Sepse ne nuk do të harrojmë. Dhe për
aq kohë sa ata jetojnë në kujtimet tona, për aq kohë sa ne e mbajmë ndezur
zjarrin e së vërtetës, mungesa e tyre nuk do të jetë heshtje—do të jetë
thirrje. Një thirrje që nuk do të shuhet kurrë.
Kur
do të dënohet Serbia për njerëzit e zhdukur, për ata që u shuan në errësirën e
pafund të harresës së detyruar, për trupat që nuk u kthyen kurrë në tokën e
tyre, për emrat që mbetën pa varr, për zërat që u fikën pa lamtumirë? Kur do të
vijë ajo ditë kur drejtësia do ta thyejë heshtjen e rëndë që peshon mbi këtë
krim, kur bota do ta shohë fytyrën e vërtetë të një shteti që jo vetëm vret,
por edhe mohon, jo vetëm shkatërron, por edhe fsheh?
Serbia
i di ku janë. I di gropat ku u varrosën pa ceremoni, i di fushat ku u hodhën
trupat, i di ujërat që mbajtën peshën e krimit të saj. Dhe megjithatë, hesht.
Hesht jo nga padija, por nga ligësia. Hesht sepse për të, edhe vdekja është një
mjet lufte, një armë e fundit për t’i mohuar shqiptarëve të drejtën për të qarë
të tyret, për t’i varrosur me dinjitet, për të pasur një gur ku të luten, një tokë
ku të prekin me dorë dhe të thonë: këtu pushon biri im, vëllai im, im shoq,
babai im.
Por
jo. Serbia nuk e lejon këtë. Ajo, me një logjikë të sëmurë, me një mendje të
errët dhe të kalbur nga urrejtja, do që edhe të vdekurit t’i përdhosë para
botës, para shqiptarëve, para historisë. Nuk i mjaftuan plumbat, burgjet,
dhuna, djegiet, dëbimet—ajo do që edhe kockat të mos kenë paqe. Do që edhe
kujtimi të mbetet një mister i dhimbshëm, një plagë e hapur që nuk mund të
mbyllet kurrë.
Sepse
për Serbinë, zhdukja nuk është vetëm një akt i së shkuarës—është një vazhdimësi
e një krimi që nuk ka përfunduar. Një përpjekje për të vrarë një komb edhe pas
vdekjes, për të lënë pas një boshllëk që nuk mund të mbushet. Një torturë e
heshtur që vazhdon edhe sot, për çdo nënë që pret, për çdo grua që shikon
derën, për çdo fëmijë që rritet me pyetjen e pashuar: Ku është babi? Pse nuk u
kthye kurrë?
Dhe
ne pyesim. Pyesim botën. Pyesim historinë. Pyesim drejtësinë. Deri kur do të
vazhdojë ky krim? Deri kur do të lejohet që dhimbja jonë të mbetet peng i
gënjeshtrave dhe mohimit? Deri kur do të duhet të jetojmë mes hijes së atyre që
nuk u gjetën kurrë, mes pritjes që nuk ka përgjigje, mes dhimbjes që nuk njeh
fund?
Dhe
nëse askush nuk do të dënojë Serbinë, atëherë le të jetë kujtesa jonë ndëshkimi
i saj. Sepse nuk ka dhimbje më të madhe sesa një komb që nuk harron. Dhe ne nuk
do të harrojmë. Kurrë.
Shqiptarët
nuk mund të heshtin. Nuk mund të rrinë duarkryq, të mbështeten në të tjerët, të
presin që drejtësia të vijë vetë, sepse historia na ka mësuar se asgjë nuk na
është dhënë pa mund, pa luftë, pa sakrificë. Ne duhet të flasim, të punojmë,
dhe jo thjesht të punojmë, por të punojmë me gjithë fuqinë e mendjes dhe
shpirtit tonë, sepse përballë kemi një politikë që nga vetë lindja e saj është
ndërtuar mbi urrejtjen ndaj shqiptarëve, mbi mohimin e të drejtës sonë për të
ekzistuar, mbi krimin si filozofi shtetërore.
Nuk
është një betejë e sotme, nuk është një sfidë që lindi dje. Kjo është një rrugë
e gjatë, një përballje që ka nisur shumë më parë, që ka rrënjë në shekuj
padrejtësish dhe gjakderdhjeje. Dhe çdo shqiptar duhet ta dijë këtë, ta mbajë
mend dhe ta shohë si një thirrje për të mos qenë kurrë i shkujdesur. Sepse
historia na ka treguar se armiku nuk pushon, nuk lodhet, nuk ndalet. Ai vetëm
ndryshon maskën, vetëm ndërron mjetet, por qëllimi i tij mbetet i njëjtë: të
mohojë qenien tonë, të errësojë të ardhmen tonë, të shtrembërojë të vërtetën
tonë.
Prandaj,
nuk kemi luksin të qëndrojmë në vend. Nuk kemi luksin të harrojmë. Nuk kemi
luksin të mendojmë se dikush tjetër do të luftojë për ne. Ne jemi ata që duhet
të mbrojmë veten, të ndërtojmë të ardhmen tonë, të sigurojmë që e vërteta jonë
të mos mbetet në hije. Kjo nuk është thjesht një detyrë, por një domosdoshmëri.
Sepse të rrish pa folur është njësoj si të pranosh padrejtësinë. Të rrish pa
vepruar është njësoj si të dorëzohesh.
Ne
duhet të jemi të vetëdijshëm për atë që kemi përballë: një politikë që nuk njeh
ndërgjegje, një mentalitet që është ndërtuar mbi mohimin e lirisë sonë, mbi
krimin si mjet për të ruajtur pushtetin, mbi dhunën si metodë për të mbajtur
gjallë pretendimet e tij. Dhe e vetmja mënyrë për të fituar mbi këtë politikë
është duke qenë më të fortë, më të bashkuar, më të mençur. Duke folur të
vërtetën, duke punuar për të ardhmen, duke mos lejuar që historia jonë të
shkruhet nga të tjerët.
Sepse
shqiptarët janë një popull që nuk kanë lindur për t’u nënshtruar. Jemi një komb
që ka ditur të mbijetojë, që ka ditur të ringrihet pas çdo tragjedie, që ka
ditur të mbajë gjallë frymën e lirisë edhe kur çdo gjë dukej e humbur. Dhe për
këtë arsye, nuk mund të ndalemi tani. Nuk mund të lejojmë që përpjekja jonë të
dobësohet, që zëri ynë të shuhet, që puna jonë të ngadalësohet. Sepse ajo që
kemi përballë nuk është thjesht një politikë armiqësore—është një politikë që
synon zhdukjen tonë.
Dhe
ne, si gjithmonë, kemi vetëm një përgjigje: të flasim, të punojmë dhe të
qëndrojmë. Të mos dorëzohemi kurrë.
Krimet
e Serbisë janë të mëdha, të panumërta, të përbindshme. Ato janë të gdhendura në
historinë tonë si plagë të hapura, si kujtime të pashlyeshme që përndjekin të
kaluarën dhe të tashmen tonë. Janë të dëshmuara në varret masive, në shtëpitë e
djegura, në tokën e përgjakur, në sytë e atyre që panë tmerrin dhe mbijetuan
për ta treguar. Dhe për sa të jetojë kujtesa, këto krime nuk do të mund të
fshihen, nuk do të mund të shuhen në heshtje.
Por
as dhuna, as terrori, as përpjekjet për të na zhdukur nuk ishin dhe nuk janë më
të fuqishme se dashuria jonë për këtë tokë. Asnjë armik, sado i pamëshirshëm,
nuk mund ta shkulë atë që është rritur me rrënjë të thella në shpirtin e një
kombi. Sepse ne nuk e duam këtë tokë si një pronë të zakonshme, si një hapësirë
gjeografike të përcaktuar nga kufijtë—ne e duam atë me një pasion që lind me ne
dhe vdes me ne. Dashuria jonë për tokën është betimi ynë më i madh, është forca
që na mban, është shtylla ku mbështetemi edhe pas dhimbjeve më të rënda.
Dhe
pikërisht kjo dashuri e ka mundur çdo krim. E ka mundur çdo përpjekje për të na
zhdukur, çdo përpjekje për të na tretur në harresë. Liria e Kosovës nuk është
vetëm një çlirim fizik—është një rikthim i dinjitetit, një hakmarrje e heshtur
ndaj atyre që menduan se mund të na shuanin. Liria është kompensimi më i madh,
sepse ajo nuk është vetëm fundi i dhunës, por edhe fillimi i një epoke ku ne e
ndërtojmë të ardhmen tonë, jo më të gjunjëzuar, por të ngritur, të fuqishëm, të
vendosur.
Liria
nuk mund të fshijë dhimbjen, nuk mund të rikthejë ata që ranë, nuk mund të
kthejë pas atë që u mor me forcë. Por ajo mund të bëjë diçka edhe më të
fuqishme: të sigurojë që e keqja nuk do të përsëritet kurrë, të na japë fuqinë
për të qëndruar të pathyeshëm, të na mësojë se dashuria për atdheun është arma
më e fortë që kemi pasur dhe që do të kemi gjithmonë.
Sepse
armiku mund të vrasë trupin, mund të djegë shtëpitë, mund të plaçkitë, mund të
rrënojë qytete, por nuk mund të vrasë shpirtin e një populli që e do lirinë .
Dhe ne, me gjithë plagët e së kaluarës, jemi dëshmia më e gjallë se dashuria
për këtë tokë është më e fuqishme se çdo armik, më e madhe se çdo krim, më e
pavdekshme se çdo përpjekje për të na zhdukur.
Liria
e Kosovës është përgjigjja jonë. Dhe ajo është e përjetshme.
Dhe
në fund, duke dëgjuar fjalët e tij dhe duke njohur përkushtimin e Atdheut, e di
me siguri se ai do të bëjë një punë të jashtëzakonshme—një punë që shkon përtej
kërkimit shkencor, përtej analizës së ftohtë të fakteve. Ai do të jetë zëri i
së vërtetës, duart që mbledhin dëshmitë, mendja që lidh fijet e historisë për
të zbardhur një të shkuar që ende peshon rëndë mbi ne.
Do
të hulumtojë me ngulm, do të kërkojë me këmbëngulje, do të grumbullojë të dhëna
me përpikëri, sepse e di se nuk po merret me numra, por me jetë të humbura, me
plagë të hapura, me histori të vërteta që presin të dëgjohen. Do të dijë me
mençuri ku duhet drejtuar hulumtimi, do të dijë si ta ndriçojë errësirën e
mohimit dhe manipulimit, do të dijë si ta vërë përpara drejtësisë atë që për dekada
e ka menduar veten të paprekshëm. Sepse nuk është e lehtë të përballesh me
padrejtësinë, por është e domosdoshme. Nuk është e thjeshtë të ndërtosh një
mozaik të së vërtetës mes mijëra fragmenteve të dhimbjes, por është detyrë e
atyre që nuk pranojnë harresën si fund.
Dhe
ai do t’ia dalë. Sepse është i udhëhequr nga e drejta dhe nga dashuria për këtë
tokë. Sepse është një nga ata që nuk e sheh këtë punë si një detyrë
profesionale, por si një mision për drejtësinë e atyre që nuk mund të flasin
më. Sepse ai e di se kjo nuk është vetëm një punë dokumentimi, por një betejë
kundër heshtjes, një luftë për të çliruar të vërtetën nga prangat e
gënjeshtrës.