Speciale » Basha
Sabile Basha: Familja Jashari - Heroizmi përtej kohëve
E merkure, 22.01.2025, 07:05 PM
27 VJET NGA SULMI I DYTË I FORCAVE SERBE NDAJ FAMILJES JASHARI
FAMILJA
JASHARI: HEROIZMI PËRTEJ KOHËVE
Nga
Prof. Dr. Sabile Keçmezi- Basha
Gjatë
këtyre viteve që merrem me shkrime, si në një udhëtim përmes kohës dhe
dhimbjes, kam shkruar punime e libra që përpiqen të kapin frymën e asaj që nuk
duhet harruar kurrë. Lufta heroike e Kosovës ka qenë për mua një burim i
pashtershëm frymëzimi dhe një detyrim moral për të shënuar të vërtetën e asaj
periudhe që tronditi shpirtin e një kombi, por njëkohësisht e ngriti atë drejt
kancelarive botërore.
Pena
ime ka rrëshqitur mbi letra pa fund, duke ngjizur punime e libra që ndriçojnë
heroizmat dhe sakrificat, ato momente ku zemrat e njerëzve ndriçonin si
pishtarë në errësirë. Fjala ime ka kërkuar të jetë një zë për ata që dhanë
gjithçka për lirinë, një testament për ata që qëndruan të patundur përballë
fatkeqësive.
Kështu,
çdo rresht, qoftë në një punim akademik apo në një poezi të ndjerë, është një
dëshmi e gjallë e një historie të dhembshme dhe të lavdishme. Dhe unë, si një
shkencëtare e këtyre kohëve, ndiej një barrë të shenjtë për ta mbajtur këtë
flakë gjallë – për ti kujtuar botës se Kosova, përmes dhimbjes dhe guximit, e
gjeti rrugën drejt lirisë.
Për
Familjen Jashari – emri i tyre që tashmë shndrin si një monument i përjetshëm
në historinë e Kosovës – dhe për gratë e guximshme që sakrifikuan gjithçka për
lirinë, kam derdhur fjalë me një përkushtim që buron nga thellësitë e shpirtit.
Secila fjalë, një lutje e heshtur, një përulje përpara madhështisë së tyre, një
përpjekje për të përjetësuar kujtimin e tyre nëpër breza.
Familja
Jashari janë shumë më tepër se një familje; ata janë simboli i guximit të
pathyeshëm dhe qëndresës së papërkulur. Në altarin e lirisë, ata u bënë
mishërimi i dashurisë për atdheun, duke u ngritur si një flamur që nuk do të
ulej kurrë. Pena ime ka kërkuar t’i ndjekë hapat e tyre, duke përshkruar çdo
përpjekje, çdo flijim, çdo rrahje zemre të fundit, si një testament i
pavdekshëm për luftën dhe dhimbjen e tyre.
Por
nuk janë vetëm burrat e kësaj historie që e mbajnë peshën e saj. Janë gratë –
ato figura të heshtura, të forta, dhe shpesh të harruara – që u përballën me
dhimbjen më të madhe dhe prapë qëndruan si shtylla të pathyeshme. Janë nënat,
motrat, vajzat, bashkëshortet që dhanë gjithçka pa u lëkundur, duke u bërë roje
të lirisë edhe me çmimin e jetës së tyre. Për to, kam shkruar me një përkushtim
të veçantë, duke u përpjekur të nxjerr në pah forcën e tyre të heshtur dhe
sakrificën e pamatshme.
Shkrimet
e mija doja që të ishin një homazh për ta, një përpjekje për të thurur një
kurorë me fjalë, për të çmuar jetët e tyre të shenjta. Ato gra nuk janë vetëm
kujtime, por yje që ndriçojnë rrugën e historisë sonë, duke na kujtuar se liria
nuk është kurrë e lirë dhe se guximi i tyre është trashëgimia jonë më e çmuar.
Çfarë
të shkruash dhe çfarë të mos shkruash – kjo është pyetja që më ndjek si një
hije e heshtur në çdo moment kur përpiqem të gdhend kujtimin e atyre që u
flijuan për atdheun. Në detin e historisë sonë të përgjakur, ku valët e
dhimbjes përplasen me brigjet e krenarisë, përzgjedhja e fjalëve bëhet një akt
i shenjtë, një barrë që mbartet me peshën e përgjegjësisë.
Ka
çaste kur më duket sikur fjalët janë të pamjaftueshme, si të mos mund të
përfshijnë madhështinë e sakrificës apo dhimbjen e pafundme që u fshihte brenda
asaj familje heroike. Si mund të shkruash për një flijim që i tejkalon kufijtë
e të kuptuarit njerëzor? Si mund të përshkruash me fjalë një dhimbje që thyen
zemrat, por njëkohësisht na ngrit drejt dritës së lirisë? Dhe si të heshtësh,
kur heshtja do të ishte një tradhti ndaj kujtimit të tyre? Kjo dilemë më
përcjell si një thirrje e pashuar, një etje për drejtësi përmes fjalës.
Në
çdo festë, në çdo moment gëzimi, kujtimi i kësaj familjeje të shenjtë ndizet si
një qiri në mendjet tona. Në ditët kur shoqëria këndon këngët e lirisë dhe
feston, për shqiptaret, ky gëzim ndërlidhet me një dhimbje të thellë, sepse
liria jonë është e larë me gjakun e tyre. Ata ranë për tokën nënë, për të
mbjellë farën e shpresës dhe të ardhmes në zemrën e saj të përvuajtur.
Na
kujtohet familja Jashari si një flamur i përjetshëm që valëvitet mbi horizontin
tonë, duke na kujtuar se çdo hap që bëjmë mbi këtë tokë është një dhuratë e
tyre. Kujtimi i tyre është i pashlyeshëm, një testament i gjallë i çmimit të
lirisë, një pasqyrë që reflekton më të mirën dhe më të dhimbshmen e qenies
njerëzore. Dhe kështu, përmes çdo fjale që shkruajm, përpiqemi të mos lëmë
asgjë në harresë – sepse kujtimi i tyre është më shumë se një histori, është
një dritë që duhet të na udhëheqë përherë.
Nuk
ka përvjetor që kalon pa e vizituar atë vend të shenjtë, atë tokë që flet me
zërin e të rënëve dhe jehonën e guximit të pavdekshëm. Prekazi – ai vend ku
historia dhe shpirti kombëtar takohen – është për shqiptarët më shumë se një
tokë; është një tempull i shpirtit dhe i sakrificës, një altar ku përulen
zemrat dhe mendjet me respekt të thellë.
Për
ne, shqiptarët, Prekazi është Meka, Medina dhe Jerusalemi ynë. Është ai vend i
shenjtë ku nuk shkohet thjesht për të parë, por për të ndjerë, për të kujtuar
dhe për të reflektuar mbi çmimin e lirisë. Në atë tokë, çdo gur, çdo pemë, dhe
çdo pëllëmbë toke flet me një gjuhë të shenjtë, duke na kujtuar se heroizmi i
Jasharajve nuk ishte vetëm një akt lufte, por një flijim që u bë themel i
lirisë sonë.
Në
çdo përvjetor, njerëzit vijnë nga të gjitha anët e botës shqiptare dhe përkulen
me radhë, me një ndjenjë që tejkalon thjesht respektin – një ndjenjë që
përfshin dashuri, dhimbje, dhe një përkushtim të palëkundur ndaj kujtimit të
tyre. Përkulja përpara varreve të Jasharajve nuk është një akt fizik; është një
akt shpirtëror, një dialog i heshtur me ata që dhanë gjithçka për të ardhmen
tonë.
Prekazi
është një kujtesë e gjallë e forcës dhe qëndresës shqiptare, një vend ku e
kaluara jonë e dhimbshme bashkohet me të tashmen dhe të ardhmen tonë. Është një
vend që nuk na lë të harrojmë, një vend që na sfidon të jemi të denjë për
lirinë që kemi trashëguar. Dhe kështu, çdo përvjetor bëhet një rit i shenjtë,
një kthim në atë tokë të shenjtë, për të ripërtërirë zotimin tonë për të
mbajtur gjallë flakën e sakrificës së tyre dhe për të ndjekur rrugën e lirisë
me krenari dhe përkushtim.
Sa
e sa herë kemi shkuar në atë vend të shenjtë, ku çdo hap tingëllon si një lutje
dhe çdo gur duket se mban peshën e një historie të përgjakur. Në heshtjen e
atij peizazhi, ku dheu dhe qielli duket se flasin me një gjuhë të përbashkët
dhimbjeje dhe krenarie, jemi ndalur përballë një rreshti emrash, të skalitur në
përjetësi nga vetë dora e sakrificës.
I
kemi lexuar ata emra me një përkushtim që buron nga thellësitë e shpirtit.
Secili prej tyre, një dëshmi e një jete të ndërprerë brutalisht nga dora mizore
e okupatorit. Secili, një histori që zë vend mes yjeve të qëndresës dhe
krenarisë sonë kombëtare. Dhe ndërsa zëri jonë pëshpëritë ata emra të shenjtë,
dhimbja na përshkon fijet më të holla të qenies, duke na mbushur me një ndjesi
që ishte më shumë se dhembje – ishte një ndjesi humbjeje universale, një
boshllëk që dukej se shtrihej deri në kufijtë e botës.
Dhembja
na dukej si një oqean i pafund, valët e të cilit përplaseshin në brigjet e
shpirtit tonë, duke lënë pas një jehonë të hidhur e të bukur njëkohësisht.
Ishte një dhembje që të lë pa frymë, por që njëkohësisht të frymëzon. Një
dhembje që të kërrus përpara peshës së humbjes, por të ngre lart përpara
madhështisë së flijimit.
Çdo
emër i lexuar ishte një shigjetë në zemër dhe një pishtar në errësirë. Ata emra
nuk ishin thjesht fjalë të gdhendura në gur; ishin pjesë e gjallë e kujtesës
sonë, rrënjë që na lidhin me një të kaluar të dhimbshme, por qëndrueshmëri të
palëkundur. Dhe ndërsa i lexojmë, ndiejmë një nevojë të thellë për ti mbajtur
gjallë kujtimin e tyre, për të mos lejuar që dhimbja e tyre të tretet në
heshtje.
Ata
emra janë një kujtesë për ne të gjallët, një thirrje për të mos harruar kurrë
se liria jonë është një dhuratë e fituar me gjak dhe sakrificë. Dhe sa herë i
lexojmë, e ndiejmë që dhimbja jonë është e përbashkët me dheun, qiellin dhe çdo
frymëmarrje të kësaj toke, sepse kjo dhembje është pjesë e përjetësisë së
shpirtit shqiptar.
Brenda
pak orëve, një familje e tërë – një trung i shenjtë që mbante brenda tij
rrënjët dhe degët e një historie të tërë – u shfaros nga dora mizore e
padrejtësisë. Nuk kishin bërë asgjë, nuk mbanin mbi vete asnjë faj; i vetmi
"krim" i tyre ishte se ishin shqiptarë, se guxuan të ëndërrojnë për
lirinë, se nuk pranuan të nënshtrohen përpara tiranisë.
Imagjino
atë çast: një shtëpi e mbushur me zëra, shpresa dhe dashuri, shndërrohet në një
altar dhimbjeje. Në ato pak orë të errëta, ku errësira mbuloi çdo rreze të
humanizmit, jeta u shua në mënyrën më të pamëshirshme. Burrat, gratë, fëmijët –
çdo jetë qëndroi përballë një force që s’kishte as mëshirë, as ndjesi.
Ata
nuk ishin vetëm viktima; ata ishin simboli i një qëndrese të qetë, të heshtur,
por të fuqishme. Ata qëndruan si një familje e thjeshtë, që kërkonte vetëm atë
që çdo qenie njerëzore meriton – të drejtën për të qenë të lirë, për të jetuar
me dinjitet në tokën e tyre. Dhe pikërisht për këtë guxim, për këtë refuzim për
t’u përkulur, ata u dënuan në mënyrën më të egër të imagjinueshme.
Dhe
çfarë mbetet pas një tragjedie të tillë? Një plagë që nuk mbyllet kurrë, një
dhembje që shtrihet përtej kufijve të familjes së tyre, duke prekur çdo zemër
shqiptare. Por mbetet edhe një testament i përjetshëm, një kujtesë se çdo akt
mizorie vetëm sa forcon dëshirën tonë për liri, vetëm sa ngulit më thellë
rrënjët e të drejtës sonë për të ekzistuar.
Ata
ranë pa faj, por jo pa qëllim. Flijimi i tyre na kujton se liria ka një çmim të
paimagjinueshëm dhe se çdo rrahje zemre që ne gëzojmë sot mbart gjurmët e
sakrificës së tyre. Kjo familje nuk u zhduk; ata jetojnë në çdo frymëmarrje të
kësaj toke, në çdo këngë që këndojmë për lirinë dhe në çdo hap që hedhim drejt
një të ardhmeje më të drejtë dhe më të ndritur.
Mos
vallë është mëkat të duash atdheun – atë tokë që të mban në krahë që nga
lindja, atë dhe që ushqehet me djersën dhe gjakun e njerëzve të saj? A është
mëkat të dashurosh lirinë – atë frymëmarrje të thellë që i jep kuptim jetës,
atë dritë që ndriçon errësirën e tiranisë? Dhe a është mëkat të duash të afërmit
tuaj – ata që ndajnë me ju dhimbjet, gëzimet, kujtimet dhe ëndrrat?
Nëse
dashuria për atdheun është mëkat, atëherë ky mëkat është vetë thelbi i qenies
njerëzore. Si mund ta mohojë njeriu lidhjen e tij të thellë me tokën që e
ushqen, që i jep identitet dhe ku rrënjët e tij janë ngulur thellë? Dashuria
për atdheun nuk është thjesht një ndjenjë; është një lidhje e pashmangshme që
kalon përtej logjikës, një thirrje e brendshme që jehon në çdo zemër që rreh
për diçka më të madhe se vetvetja.
Dhe
liria – ajo nuk është thjesht një dëshirë, por një nevojë e lindur, një flakë
që nuk shuhet kurrë në shpirtin e njeriut. Ta duash lirinë është të duash vetë
jetën, ta kërkosh atë është të kërkosh kuptimin e ekzistencës. Liria është ajri
që frymojmë, horizonti ku shikimi ynë përpiqet të arrijë. Si mund të jetë mëkat
diçka kaq e pastër dhe e domosdoshme?
E
mbi të gjitha, dashuria për të afërmit – për ata që janë pjesë e shpirtit tuaj,
që ndajnë çdo barrë dhe çdo gëzim – si mund të jetë mëkat? Dashuria për ta
është dashuria për vetë njeriun, për lidhjen që na bën më njerëzorë, më të
fortë, dhe më të bashkuar përballë sfidave të jetës.
Nëse
këto janë mëkate, atëherë le të mëkatonim pa fund. Sepse në këtë dashuri për
atdheun, lirinë dhe të afërmit tanë, gjendet thelbi i asaj që na bën të drejtë,
të fortë dhe të pavdekshëm si njerëz dhe si komb. Në këtë dashuri gjendet forca
që na shtyn të qëndrojmë, të luftojmë dhe të shpresojmë për një të nesërme më
të mirë. Dhe nëse dashuria për vendin është mëkat, atëherë është mëkati më i
shenjtë që mund të mbajmë mbi shpinë.
Me
përulësi dhe një dhimbje që s’tregohet me fjalë, i shikojmë ato datëlindje të
gdhendura në gurë, duke nisur nga më i madhi e deri te më i vogli i familjes.
Çdo datë, një kujtesë e hidhur e jetëve që u ndërprenë brutalisht, e ëndrrave
që u mbytën para se të merrnin frymë lirisht. Dhe aty, përballë kësaj
padrejtësie, më kap një tmerr që të ngërthen shpirtin, një mllef që të djeg
zemrën dhe një urrejtje që shpërthen si një stuhi e paepur.
Pse
vallë na detyruan këta barbarë të urrenim njeriun? Si mund të ketë në botë një
fuqi kaq mizore që jo vetëm shkatërron jetën, por ngjall edhe ndjenja të tilla
në zemrat tona? Urrejtja s’është natyra jonë, por një peshë që na u imponua
përmes gjakut dhe dhimbjes. Në atë moment, përballë atyre datave dhe atyre
emrave, pyes veten: çfarë force e çmendur mund ta çojë një njeri të bëjë një
krim kaq të pamëshirshëm ndaj një familjeje të pafajshme?
Gratë,
burrat, dhe fëmijët që u vranë – çfarë mëkati mund të kishin ata që të
meritonin një fund kaq tragjik? Dhe më tej, a mund ta imagjinojmë vallë se
çfarë ndjenin ata shpirtra në ato momente të fundit? Çfarë mendimesh i
përshkonin ndërsa përballeshin me flijimin? A ndienin frikë apo dhimbje, apo
ndoshta një krenari të qetë, duke e ditur se po sakrifikoheshin për diçka më të
madhe se vetvetja? A mund të përfytyrojmë madhështinë dhe peshën e asaj
dhimbjeje që ata mbartën me vete?
Këto
mendime janë si një dallgë që godet shpirtin pa pushim. Çdo jetë e shuar është
një yll që mungon në qiellin tonë, një plagë e pashërueshme në historinë tonë.
Dhe ne, të gjallët, mbartim barrën e përjetësimit të kujtesës së tyre. Këta
shpirtra qëndrojnë si dëshmi e forcës njerëzore përballë barbarisë, si një
thirrje që të mos harrojmë kurrë dhe të mos ndalemi kurrë së kërkuari
drejtësinë dhe dinjitetin tonë.
Kush
vallë ra i pari përpara asaj breshërie të pamëshirshme plumbash? A ishte ai një
burrë që u ngrit për të mbrojtur familjen, apo një grua që qëndroi si një mur i
heshtur përballë dhunës? Çfarë ndjeu nëna në atë çast, kur e pa djalin e saj të
rrëzohej në tokë? A u ndje e pafuqishme, një dhimbje që shpon deri në
thellësinë e shpirtit, apo ndoshta një dëshirë e pafund për ta mbajtur atë në
jetë, qoftë edhe vetëm për një frymë më shumë?
Po
fëmija, çfarë mendoi kur pa nënën dhe babain të rrëzoheshin para syve të tij të
pafajshëm? A kuptoi ai se çfarë po ndodhte, apo ndoshta shpirti i tij i brishtë
u mbyll në një perde të errët frike dhe tronditjeje? Çfarë ndjeu vëllai për
vëllanë, teksa pa gjakun e tij të rridhte? A e ndjeu motra se kishte humbur një
pjesë të vetvetes? Dhe në atë kaos të llahtarshëm, a pati dikush mundësinë t’i
lidhte plagët, t’i ofronte një fjalë ngushëlluese, një prekje që të sillte
shpresë?
Fëmijët
– ata që janë simboli i pafajësisë dhe dritës të së ardhmes – a mund të preken
nga kjo mizori? A mund të vriten fëmijët vallë? Çfarë botë e pamëshirshme është
kjo, ku vetë esenca e pastërtisë dhe dashurisë shkatërrohet pa mëshirë? Të
vërash një fëmijë është të vërash një botë të tërë, një ëndërr që nuk do të
realizohet kurrë, një buzëqeshje që do të mungojë përgjithmonë.
Këto
pyetje përplasen si dallgë të egra brenda shpirtit, duke lënë pas një zbrazëti
që s’mund të mbushet kurrë. Dhe ndërsa mendja kërkon përgjigje, zemra thërret
me dhimbje: si mundet që bota të lejojë një tragjedi kaq të tmerrshme? Çfarë
fuqie e errët i shtyn njerëzit të shuajnë jetën me aq lehtësi? Në këtë llahtar
të dhimbjes, kujtesa e të rënëve mbetet si një thirrje e përjetshme për
drejtësi dhe njerëzi – një kujtesë që jeta, edhe në momente të tilla, ka një
forcë të pashtershme për të na ngritur lart.
Vetëm
ata që janë të dobët në shpirt dhe të zbrazët në zemër guxojnë të vrasin
fëmijët – ato qenie të pafajshme që mbartin brenda tyre dritën e shpresës dhe
të ardhmes. Vetëm ata që i tremben fuqisë së dashurisë dhe pafajësisë ngrihen
kundër grave – atyre shtyllave të heshtura të familjes dhe të shoqërisë, që me
dhembshuri e qëndresë mbajnë botën në këmbë. Dhe vetëm ata që nuk e kuptojnë as
vlerën e jetës, as peshën e dhimbjes, shkelin mbi të pafuqishmit, mbi ata që
nuk mund të mbrohen.
Të
vrasësh një fëmijë është të shpallësh luftë kundër pafajësisë vetë, është të
shuash një rreze drite që mund të ndriçonte botën. Çfarë frike duhet të kenë
ata që i ngrenë armët kundër atyre që nuk mund të mbrohen? Nuk është fuqia që i
shtyn në këto akte të pamëshirshme, por dobësia e një shpirti të errët, që e di
se nuk mund të fitojë ndryshe veçse duke shkatërruar.
Gratë
– ato që mbjellin jetë dhe e mbajnë të gjallë me dashurinë dhe përkushtimin e
tyre – janë shënjestra e tyre, sepse vetëm burracakët i drejtohen atyre që nuk
mbajnë armë. Dhe kur këto akte ndodhin, bota mbulohet me një re turpi dhe
trishtimi, duke na kujtuar se lufta më e madhe nuk është ajo mes armëve, por
ajo mes shpirtit të ndritshëm dhe errësirës së urrejtjes.
Vetëm
ata që kanë humbur çdo gjurmë të njerëzisë në shpirt, që kanë lënë frikën dhe
ligësinë t’i pushtojnë, mund të bien kaq poshtë sa të godasin ata që janë vetë
jeta. Këto akte janë dëshmi jo e forcës, por e boshllëkut të tyre të brendshëm
– një boshllëk që as urrejtja, as dhuna nuk mund ta mbushë. Dhe në këtë botë të
tronditur, mbetet detyra jonë të qëndrojmë përballë kësaj errësire, duke
mbrojtur jetën, pafajësinë dhe dinjitetin me të gjithë forcën që na jep
dashuria për njerëzimin.
Sa
jetë u shuan atë ditë skëterre, kur qielli u mbulua me tym dhe toka u mbyt në
gjak? Sa varre u hapën për ata që dikur ishin zemra që rrihnin, shpirtra që
ëndërronin, dhe zëra që mbushnin botën me gëzim? Çdo njeri është një botë e
humbur, një histori që nuk do të tregojë fundin, një ëndërr që nuk do të
mbërrijë kurrë në agim.
Në
atë kullë krenare, ku historia dhe qëndresa ishin ngulitur në çdo gur, baroti
mbuloi gjithçka – kujtimet, shpresat dhe frymën e fundit të atyre që guxuan të
sfidojnë errësirën. Sa zëra fëmijësh u shuan, sa buzëqeshje u fikën para kohe?
Në atë ditë, koha duket sikur ndaloi, dhe me të, çdo premtim për një të ardhme
më të ndritur u mbështjell me tymin e dhimbjes.
E
pamundura ndodhi në atë kullë, ku krenaria u përball me mizorinë, ku dheu u bë
dëshmitar i një tragjedie që s’duhet harruar. Sa shpresa u dogjën nën flakët e
barotit? Sa dashuri u ndërprenë përpara se të arrinin plotësinë e tyre? Dhe sa
dhimbje mbeti në zemrat e të gjallëve, një plagë e hapur që koha s’ka fuqi ta
shërojë?
Ajo
ditë ishte më shumë se një tragjedi; ishte një sfidë ndaj humanitetit, një
thirrje për të mos harruar kurrë çmimin e lirisë. Në çdo varr të hapur, në çdo
jetë të humbur, në çdo kujtim të mbuluar me dhe, gjendet një dëshmi e
pashlyeshme e një historie që na përket të gjithëve. Dhe ne, të mbijetuarit,
mbartim barrën e të treguarit të së vërtetës, të ruajtjes së kujtesës, dhe të
ngjalljes së shpresës që u përpoqën të na e shuanin atë ditë të errët.
Nuk
i dua mallkimet, sepse ato bartin një peshë të errët që nuk i takon shpirtit
njerëzor. Por në këtë vend të shenjtë, ku toka mban gjurmët e sakrificës dhe
qielli jehon betimin e një populli, gjithçka mund të ndodhë – përveç heshtjes.
Heshtja nuk është e mundur këtu, sepse ky vend flet me gjuhën e gjakut dhe flijimit,
duke përcjellë zërin e atyre që nuk u pajtuan kurrë me robërinë.
Në
këtë truall të larë me gjak dhe të lartë me krenari, heshtja është tradhti.
Shqiptari nuk mund të heshtë përballë padrejtësisë, sepse zëri i tij është
trashëgimia e qëndresës, një thirrje që nuk mund të shuhet nga asnjë forcë. Ai
mund të përkulet para dhimbjes, por kurrë para tiranisë. Ai mund të shkojë deri
në skajet e sakrificës, por kurrë nuk do ta pranojë robërinë si fatin e tij.
Shqiptari,
që nga lashtësia, ka mbajtur një betim të pathyeshëm: më mirë të vdesë në litar
me kokën lart sesa të jetojë i përkulur, pa liri. Për të, liria nuk është
thjesht një ideal; është ajri që frymon, toka që prek, dhe qielli që sheh.
Liria është vetë jeta, dhe pa të, çdo ditë është një burg, çdo frymëmarrje një
barrë.
Në
këtë vend të shenjtë, ku çdo gur dhe çdo pemë rrëfen një histori qëndrese,
mallkimi është i tepërt, sepse drejtësia dhe forca e shpirtit shqiptar flasin
vetë. Dhe nëse ka një mësim që ky truall na përcjell, është se liria është e shenjtë
dhe e paçmueshme. Dhe shqiptari, i lidhur me këtë tokë dhe me këtë qiell, do ta
mbrojë atë deri në frymën e fundit, duke refuzuar heshtjen, duke refuzuar
nënshtrimin, dhe duke qëndruar gjithmonë krenar përballë çdo sfide.
A
vriten fëmijët vallë? A mundet dora e njeriut të ngrihet kundër atyre qenieve
të pafajshme, engjëjve që mbartin në vete pastërtinë dhe dritën e jetës? A mund
të shuhet një buzëqeshje që ndriçon botën, një zë që pëshpërit ëndrrat e
ardhmërisë, apo një frymëmarrje që mban shpresën e të gjithë njerëzimit?
Ata
që vrasin fëmijët nuk mund të quhen njerëz. Njerëzia nuk gjen vend në zemrat që
errësohen nga një urrejtje kaq e verbër, aq e çmendur, sa të shuajë më të
pafajshmit ndër ne. Ata që ngrihen kundër engjëjve të kësaj bote, nuk përbuzin
vetëm jetën, por sfidojnë vetë natyrën e saj, atë lidhje të shenjtë që na bën
njerëzorë.
Ata
përbuzin Zotin dhe gjithë krijimin e Tij, sepse nuk ka fuqi më të madhe se
dashuria dhe kujdesi për të pafuqishmit, për ata që nuk mund të mbrohen. Dhe
kur dikush ngrihet kundër kësaj dashurie, ai shkel mbi parimet themelore të
jetës, duke u kthyer në një hije të errët që nuk i përket më dritës së
njerëzimit.
Vrasja
e fëmijëve është më shumë se një krim; është një mohim i vetë ekzistencës, një
dhunim i shpresës, dhe një plagë që nuk shërohet kurrë. Dhe në këtë akt të
tmerrshëm, vetë bota duket sikur dridhet, duke mbajtur zi për humbjen e çdo
engjëlli që nuk mund të fluturojë më.
Në
këtë errësirë, mbetet detyra jonë, e atyre që mbajmë gjallë dritën e
njerëzimit, të mos harrojmë kurrë. Të qëndrojmë përballë barbarisë me të gjithë
forcën e shpirtit, duke mbrojtur të pafajshmit dhe duke ruajtur dritën e
shenjtë që fëmijët sjellin në këtë botë. Sepse në ata, gjendet e ardhmja jonë,
dhe çdo engjëll që humb, na lë më të varfër dhe më të thyer si njerëz.
Për
të vrarë një fëmijë, duhet të kesh humbur çdo ndjenjë njerëzie, çdo fije
dhembshurie që lidh zemrën e njeriut me jetën. Duhet të jesh zhveshur nga çdo
ndjenjë dashurie dhe të mos kesh përjetuar kurrë atë magjinë që sjell prekja e
dorës së një fëmije – aq e vogël, aq e brishtë, por e mbushur me pafajësi dhe shpresë
për të ardhmen.
Lufta
që ndodhi në Kosovë, dhe mbi të gjitha masakra e Jasharajve, në Prekaz, është
një dëshmi e asaj se çfarë ndodh kur zemrat ngrihen kundër vetë thelbit të
jetës. Ata që kryen ato krime nuk ishin njerëz, sepse njeriu, me gjithë dobësitë
e tij, mban një farë të dhembshurisë në zemër. Ata ishin bisha të tërbuara, të
verbuara nga urrejtja, të etura për gjak dhe të zhytura në një errësirë që
s'mund të kuptohet nga mendja njerëzore.
Masakra
e Jasharajve nuk ishte vetëm një akt dhune; ishte një sfidë ndaj vetë
humanitetit, një përpjekje për të shkatërruar jo vetëm trupin, por edhe
shpirtin e një populli. Ata që vranë gratë, burrat dhe fëmijët e pafajshëm, nuk
kërkonin vetëm të shuanin jetë, por të asgjësonin shpresën, të shuanin dritën
që mbante Kosova në zemrën e saj.
Por
në këtë akt barbarie, ata nuk arritën qëllimin e tyre. Gjaku i fëmijëve të
pafajshëm, i grave të guximshme dhe i burrave qëndrestarë nuk e shuajti
shpresën; përkundrazi, e bëri atë të ndriçojë më fort. Sakrifica e Jasharajve u
kthye në një monument të qëndresës dhe lirisë, një kujtesë se edhe përballë
bishave më të egra, njerëzimi dhe guximi mund të triumfojnë.
Dhe
kështu, ndërsa përkulemi me nderim para kujtimit të tyre, mbetet detyra jonë të
mos harrojmë kurrë. Sepse në kujtesën e atyre jetëve të humbura qëndron një
betim – që asnjëherë më mizoria të mos ketë vend në këtë tokë, dhe që çdo
fëmijë të rritet i lirë, nën qiellin e një bote që ka mësuar të çmojë jetën mbi
çdo gjë tjetër.
Ata
që guxojnë të vrasin fëmijë nuk mund të jenë prindër – nuk mund të kenë këtë
bekim të shenjtë që jeta dhe Zoti i japin vetëm atyre që mbartin në zemër
dashuri dhe dhembshuri. Të jesh prind është një privilegj hyjnor, një dhuratë
që kërkon forcë shpirtërore dhe një lidhje të thellë me vetë natyrën e jetës.
Ata që shkelin këtë shenjtëri duke ngritur dorë kundër fëmijëve, e humbin të
drejtën për ta mbajtur këtë titull, sepse zemra e tyre është e zbrazët nga
dashuria dhe ndërgjegjja.
Një
akt kaq i tmerrshëm nuk mbetet pa pasoja. Fëmija, kjo qenie e brishtë dhe
hyjnore, është si një rreze drite që lidh qiellin me tokën. Çdo fëmijë është
një premtim për të ardhmen, një dëshmi e shpresës dhe rinovimit të jetës. Të
vrasësh një fëmijë është të vrasësh një pjesë të vetë shpirtit njerëzor, dhe ky
krim nuk mbulohet kurrë nga harresa. Mallkimi i atyre shpirtrave të pafajshëm
do t'i ndjekë kriminelët brez pas brezi, duke u bërë një hije e rëndë që s’do
t’i lërë të qetë.
Këto
bisha që veprojnë me një ligësi të tillë, do të gjykohen jo vetëm nga Zoti, por
edhe nga vetë njerëzimi. Drejtësia hyjnore është e pashmangshme; ajo arrin
përtej kufijve të kohës dhe hapësirës, duke ndëshkuar ata që shkelin ligjet e
jetës dhe të dashurisë. Por edhe vetë njerëzimi, me të gjitha dobësitë e tij,
nuk mund të heshtë përballë një mizorie të tillë. Këto krime janë një plagë në
ndërgjegjen e botës, një kujtesë se duhet të qëndrojmë së bashku për të
mbrojtur më të pafajshmit ndër ne.
Dhe
kështu, ata që kanë shkelur mbi jetën e fëmijëve nuk do të gjejnë kurrë paqe.
Zoti dhe njerëzimi do t'i ndëshkojnë, duke i lënë përgjithmonë të zhytur në një
errësirë që ata vetë e kanë krijuar. Sepse fëmijët janë shpirtrat më të pastër,
dhe çdo akt kundër tyre është një sfidë ndaj vetë esencës së jetës. Dhe në këtë
botë, as Zoti, as njeriu, nuk mund ta tolerojë një padrejtësi të tillë.
Askush,
ama bash askush, nuk mund të qëndrojë indiferent përballë kësaj epopeje të
lavdishme, kësaj historie që përmban në vete madhështinë e sakrificës dhe
peshën e një tragjedie që prek thellësisht shpirtin njerëzor. Kjo nuk është
thjesht një ngjarje e kaluar, një episod i një kohe të dhimbshme – është një
monument i gjallë i guximit dhe qëndresës, një plagë që ende gjakoset në
ndërgjegjen tonë kolektive.
Kjo
tragjedi, e shkruar me gjakun dhe jetët e një familjeje të shenjtë, nuk është
vetëm dhimbja e familjes Jashari. Nuk është vetëm loti i Prekazit, as vetëm
ulërima e Kosovës. Ajo është një dhimbje që kapërcen kufijtë, një thirrje që
prek çdo zemër njerëzore, kudo në botë. Është një përplasje mes humanitetit dhe
barbarisë, një kujtesë se dhembja e një kombi mund të bëhet dhembja e të gjithë
njerëzimit.
Prekazi,
me flijimin e tij të shenjtë, nuk është vetëm një vend. Është një altar ku
dhembja e humbjes përzihet me krenarinë e qëndresës. Është një thirrje për të
mos harruar, një testament i shkruar me gjak dhe guxim që i flet çdo qenie
njerëzore për fuqinë e shpirtit përballë tiranisë.
Kjo
tragjedi është një reflektim i natyrës sonë njerëzore – të dhimbjes që ndiejmë
për njëri-tjetrin, të forcës që gjejmë për të qëndruar të bashkuar, dhe të
detyrimit për të ruajtur kujtesën e atyre që dhanë gjithçka për një të ardhme
më të ndritur. Dhe kështu, Prekazi dhe Jasharajt mbeten një thirrje për të
gjithë njerëzimin: për të mos harruar kurrë, për të mbrojtur gjithmonë jetën dhe
lirinë, dhe për të qëndruar gjithmonë krenar përballë çdo errësire.
Kjo
racë, që ndoshta me vështirësi mund të quhet njerëzore, ka bërë më shumë se një
gabim; ajo ka fyer vetë thelbin e asaj që na bën njerëz. Në aktet e saj të
errëta, ajo ka tradhtuar gjithçka që është e shenjtë dhe fisnike, duke lënë pas
një shteg të dhembjes dhe të poshtërimit që përplas shpirtin me pyetje të
përjetshme.
Dashuria
– ajo forcë universale që lidh zemrat dhe krijon ura përtej dallimeve – është
shpërfillur dhe flakur tej. Në vend të saj, kjo racë ka zgjedhur urrejtjen, ka
përqafuar shkatërrimin dhe ka ndërtuar botën e saj mbi themele të dobëta, ku
nuk ekziston as dhembshuria dhe as ndjeshmëria. Ajo ka fyer njeriun jo vetëm në
trup, por në shpirt, duke shkelur mbi çdo vlerë që i jep kuptim dhe dinjitet
ekzistencës sonë.
Çdo
gjë fisnike dhe e shenjtë, çdo ideal që na ngre lart dhe na afron me atë që
është hyjnore, është përbuzur dhe përçmuar. Ata kanë shkelur mbi mirësinë si
mbi diçka të parëndësishme, duke e kthyer botën në një vend ku hija e tyre
mbulon dritën. Dhe në këtë përbuzje, ata nuk kanë tradhtuar vetëm të tjerët,
por edhe vetveten, duke u zhytur gjithnjë e më thellë në humnerën e një
boshllëku moral.
Kjo
fyerje ndaj njeriut dhe çdo gjëje të shenjtë nuk është vetëm një akt i dhunës;
është një krim ndaj vetë ekzistencës. Është një plagë në ndërgjegjen e botës,
një kujtesë e errët e asaj që ndodh kur humbim lidhjen me thelbin tonë
njerëzor. Dhe në këtë shkelje të shenjtërisë, mbetet për ne, ata që besojnë
ende në fisnikëri dhe dashuri, detyra për të qëndruar dhe për të rindërtuar atë
që është thyer – me dritën e shpirtit tonë si udhërrëfyes në errësirë.
Si
mund të durojë njeriu dhe të mos derdhë lot përpara kësaj kasaphane, përpara
kësaj skene që flet me një gjuhë të dhembjes që s’mund të përshkruhet me fjalë?
Çdo qenie e gjallë, çdo zemër që rreh me ndjenjë dhe dhembshuri, nuk mund të
qëndrojë e pandjeshme përballë një tragjedie kaq të thellë. Si mund të mos
thyhet guri, të mos pëlcasë toka nga pesha e kësaj dhimbjeje, kur gjithçka
përreth është dëshmi e flijimit dhe humbjes së madhe?
Si
mund të agojë dita dhe dielli të ngrihet mbi këtë tokë të plagosur, kur në
dritën e saj mungojnë ata burra trima e krenarë, ata që ishin shtylla dhe fryma
e kësaj toke? Si mund të ngrihet agimi pa i përshëndetur ata që duhej të ishin
aty, për të gëzuar frytin e sakrificës së tyre, për të parë ëndrrën e tyre të
bërë realitet?
Liria
– ajo ëndërr që mban gjallë zemrat edhe në terrin më të thellë – është sot
këtu, por ata që e mbollën me gjak dhe qëndresë nuk janë më për ta përjetuar.
Si mund të mos ndiejmë boshllëkun e tyre, të mos dëgjojmë jehonën e zërave që
mungojnë, të mos shohim hijet e tyre që enden në çdo cep të kësaj toke?
E
megjithatë, në këtë dhembje të pafund, ka një dritë që nuk shuhet. Ata nuk janë
më fizikisht mes nesh, por janë gjithkund në frymën e kësaj toke të lirë. Janë
në çdo hap që bëjmë, në çdo frymëmarrje që marrim nën qiellin e lirisë. Dhe
ndoshta, ky është çmimi që liria kërkon: një sakrificë e tillë që na kujton
përherë se ajo nuk është e lirë, por e fituar me një çmim të pamatshëm.
Si
mund të mos qajmë? Por në këta lot ka jo vetëm dhimbje, por edhe krenari. Si
mund të mos ndiejmë dhembje? Por në këtë dhembje ka edhe një forcë që na bën të
qëndrojmë. Sepse ata që mungojnë në gjirin e kësaj dite, janë gjithnjë të
pranishëm në kujtesën dhe zemrat tona, si dritë që na udhëheq drejt një të
ardhmeje më të mirë.
Ata
që u flijuan në shtëpinë e tyre, në vendin e tyre, në familjen e tyre, janë më
shumë se heronj; ata janë gurë themeli të lirisë sonë, rrënjë të thella që
ushqejnë pemën e krenarisë kombëtare. Në muret e shtëpisë së tyre, ku dikur
dëgjohej e qeshura dhe gjallëria e jetës, u skalit një histori që do të
rrëfehet brez pas brezi. Çdo cep i atij vendi, çdo guri dhe çdo fije bari,
është i mbarsur me kujtimin e guximit të tyre.
Të
flijuar në tokën e tyre, në atë vend ku ëndrrat e tyre ishin ngulitur, ata nuk
u dorëzuan përballë barbarisë. Në pragun e shtëpisë së tyre, ku ndoshta kishin
qëndruar për të përshëndetur mëngjeset dhe për të ndarë shpresat për të
ardhmen, ata qëndruan deri në fund – jo si viktima, por si mbrojtës të shenjtë
të jetës, familjes dhe atdheut.
Në
familjen e tyre, ku dashuria dhe kujdesi i përditshëm ishin fjalët që lidhën
brezat, ata gjetën forcën për t'u përballur me të paimagjinueshmen. Ata nuk
ishin vetëm luftëtarë, por edhe prindër, bij, motra e vëllezër, njerëz që
ndjenin dhimbjen dhe dashurinë në të njëjtën masë. Dhe pikërisht në këtë lidhje
të shenjtë me familjen dhe vendin, ata gjetën një forcë që as plumbat nuk mund
ta shuanin.
Sakrifica
e tyre nuk ishte vetëm një akt qëndrese, por një testament i pavdekshëm. Ata
nuk u flijuan në një vend të huaj, në një tokë të ftohtë dhe të largët, por në
gjirin e dheut të tyre, ku historia dhe shpirti i kombit takohen. Dhe në atë
flijim, ata u bënë më shumë se kujtime; ata u kthyen në flamuj që valëviten në
zemrat tona, në yje që ndriçojnë rrugën tonë drejt një të ardhmeje të lirë dhe
të drejtë.
Ata
që u flijuan në shtëpinë e tyre, në vendin e tyre, dhe në familjen e tyre, janë
një kujtesë e përjetshme se liria dhe dinjiteti nuk janë vetëm fjalë, por vlera
që duhen mbrojtur me çdo çmim. Dhe ne, që ecim në gjurmët e tyre, mbetemi të
përulur përballë madhështisë së tyre, duke e ditur se ata janë themeli mbi të
cilin qëndron ëndrra jonë e lirisë.
A
ka drejtësi në këtë botë që mund t’i dalë hakut kësaj familjeje të shenjtëruar,
që u flijua në altarin e lirisë? A ekziston një peshore që mund të matë dhimbjen
e tyre, një gjyq që mund të sjellë para drejtësisë ata që shkatërruan jetët e
tyre dhe plagosën një popull të tërë? Dhe, a ka dashuri aq të madhe që mund të
mbushë boshllëkun që ata lanë pas, një dashuri që të shërojë plagët e kësaj
toke të vuajtur?
Drejtësia
njerëzore, me gjithë përpjekjet e saj, duket e vogël përballë madhështisë së
kësaj tragjedie. Si mund të gjykohet e keqja që shkon përtej fjalëve, që thyhet
çdo normë njerëzore? Çfarë dënimi do të mjaftonte për ata që i kthyen jetët e
pafajshme në numra të ftohtë dhe që e mbollën këtë dhe me gjak dhe dhimbje?
Gjyqet mund të ndëshkojnë trupat, por a mund të ndëshkojnë shpirtin e një
mizorie kaq të thellë?
Dhe
dashuria – ajo forcë hyjnore që na mban të bashkuar dhe na ngushëllon në orët
më të errëta – a mund të jetë e mjaftueshme për të rikthyer atë që është
humbur? A mund të kompensojë ajo humbjen e bijve, të nënave, të baballarëve, të
një brezi të tërë që u flijua? Për këtë familje të shenjtëruar, dashuria mund
të jetë vetëm një balsam, por kurrë një zëvendësim për jetët që nuk do të
kthehen më.
E
megjithatë, shpresa nuk shuhet. Drejtësia mund të mos jetë e përsosur, por
kërkimi i saj është një detyrë që s’duhet braktisur kurrë. Dashuria mund të mos
shërojë çdo plagë, por është ajo që na ndihmon të ngrihemi dhe të ecim përpara.
Dhe kjo familje – kjo familje që u bë simbol i qëndresës dhe sakrificës – nuk
kërkon vetëm drejtësi; ajo na thërret të mos harrojmë, të mbajmë gjallë
kujtimin e tyre dhe të ndërtojmë një botë ku asnjë sakrificë e tillë të mos jetë
më e nevojshme.
Në
këtë thirrje gjendet një forcë që i sfidon kufijtë e të mundshmes, një dëshmi
se shpirti njerëzor, edhe në vuajtjen më të thellë, është i aftë të kërkojë
dritë dhe shpresë.
Kjo
dhembje, që i përket jo vetëm një toke, por një kombi të tërë, ka një emër –
familja e madhe Jashari. Një emër që nuk është thjesht një kujtesë, por një
simbol i sakrificës dhe qëndresës. Ata nuk ishin thjesht një familje; ishin një
monument i gjallë i guximit, një flakë që nuk u shua kurrë, edhe përballë barbarisë
më të egër.
Dhembja
që mbart ky emër është e thellë, e përmasave të pakonceptueshme, por gjithashtu
e mbushur me një krenari që sfidon kohën. Familja Jashari nuk ra vetëm për
veten e saj; ajo u bë një betim i pashlyeshëm për lirinë e Kosovës, një thirrje
që na kujton se liria nuk është kurrë e lirë. Gjaku i tyre, i derdhur në dheun
e Prekazit, u bë fara e një kombi që nuk u përkul dhe nuk u dorëzua.
Lavdia
e tyre është e përjetshme. Ata që ranë nuk janë më fizikisht mes nesh, por
jetojnë në çdo frymëmarrje të kësaj toke të lirë, në çdo buzëqeshje të një
fëmije shqiptar, dhe në çdo hap të hedhur me krenari nën flamurin e Kosovës.
Lavdia e tyre nuk është vetëm për të kujtuar të shkuarën, por për të ndriçuar
të ardhmen, për të na kujtuar gjithmonë çmimin e lirisë.
Dhe
kështu, emri i tyre qëndron i gdhendur jo vetëm në gurë, por në zemrat tona.
Familja Jashari është më shumë se një kujtesë historike; është një testament i
jetës dhe dinjitetit, një thirrje për të qëndruar gjithmonë të bashkuar, për të
mbrojtur lirinë dhe për të ndërtuar një të ardhme që është e denjë për
sakrificën e tyre. Lavdi e përjetshme atyre që ranë, sepse në rënien e tyre,
ata na dhanë forcën për të ngritur një komb të lirë dhe krenar.
2 janar 2025