Speciale

Feti Tunuzliu: Dokumente që zbulojnë bashkërendimin ndërinstitucional të drejtësisë serbo-jugosllave gjatë bombardimeve të NATO-s

E shtune, 10.08.2024, 06:55 PM

Dosje

DOKUMENTE QË ZBULOJNË BASHKËRENDIMIN NDËRINSTITUCIONAL TË DREJTËSISË SERBO-JUGOSLLAVE GJATË BOMBARDIMEVE TË NATO-s (1999)

Nga Feti Tunuzliu

Gjeneza e dokumenteve, objekti i bashkërendimit dhe subjektët e drejtësisë

Dy dokumentet e specifikuara më poshtë të karakterit sekret janë pjesë të lëndës arkivore të ish-gjykatës serbe të qarkut në Mitrovicë personeli i së cilës qe larguar nga Kosova me mbarimin e luftës 78 ditëshe, kur do pasojë ndarja e Kosovës nga Jugosllavia duke u vënë nën administrimin e Misionit të Përkohshëm të Kombeve të Bashkuara (UNMIK) dhe duke u vendosur në Kosovë NATO (KFOR), ndërsa shqiptarët kështu do shpëtojnë nga dhuna e represioni barbar i forcave qeveritare ushtarake, policore dhe paraushtarake ushtruar sistematikisht në trajta nga më të trishta gjatë dekadës së fundit (1990-1999) të shekullit që lamë pas (XX).

Me këto dy dokumente zyrtare, ç’është e vërteta, mëtohej që përmes komunikimit ndërinstitucional të sigurohen prova materiale me përmbajtje informatash burimore e me vërtetësi dokumentare nga vendngjarjet ku kanë përfunduar jetëra njerëzish, kanë pësuar plagosje apo ku janë shkaktuar dëme materiale përmasash të mëdha. Kësisoj, tentohej të provohen dhe ilustrohen “krimet e luftës” pas 24 marsi 1999, kur filluan operacionet ushtarake (ndërhyrja humanitare) të Organizatës së Traktatit të Atlantikut Verior në ish-Jugosllavi. Këto operacione përfunduan më 9 qershor 1999 me nënshkrimin e Marrëveshjes Teknike Ushtarake në Kumanovë me forcat jugosllave dhe serbe për terheqje nga Kosova, ndërsa më 10 qershor 1999 Këshilli i Sigurimit i OKB miratoi Rezolutën 1244 për vendosjen e pranisë ndërkombetare në Kosovë më 12 qershor 1999 që pasuan ndërprerjen e gjakderdhjes në ish-Jugosllavi dhe spastrimin etnik të shqiptarëve. Pra, kësisoj, aparati shtetëror federal e republikan serb mëtonte t’i shfrytëzoi si burim temash e “motivesh kriminale” një varg pasojash të bombardimeve për t’i lënë pas vetes një varg dokumente origjinale atribuuar “krimeve të luftës” të kryera nga NATO.

Të përpiluar në kohë lufte, në prill 1999, njëri prej Ministrisë së Drejtësisë të Jugosllavisë Federale (Serbi, Mali i Zi), kurse tjetri prej Ministrisë së Drejtësisë të Serbisë, që të dy dokumente të natyrës sekrete të shtypura në alfabetin çirilik serb, shpalosin aspekte kruciale retrospektive dedikuar bashkërenditjes së aktiviteteve ndërministrore të drejtësisë – në njerën anë dhe të aktiviteteve të këtyre ministrive tejtësisë me organet e jurisprudencës serbe – në tjetrën anë.

Ç’është e vërteta, detajet e këtyre dokumenteve, në përgjithësi konsistojnë në ndërlidhjen funksionale për sigurimin, administrimin, ruajtjen dhe mbrojtjen e materialit të tillë autentik sipas kërkesave ligjore e nënligjore, këshillave e udhëzimeve të organeve të sistemit juridik në ish-Jugosllavi, përkatësisht në Serbi.

Dokumenti i Ministrisë së Drejtësisë federale

Dokumenti i parë sekret 6/0-16/2-99-06 i shtypur në tekst prej një faqe dhe i firmosur nga ministri i Drejtësisë të Republikës Federale të Jugosllavisë në Beograd, Zoran Knezheviq, i adresohet (faxohet) homologut të tij, Ministrit të Drejtësisë të Serbisë, Dragolub Jankoviq.

Autori i dokumentit federal fillimisht bën të ditur se është “Komiteti për mbledhjen e të dhënave për krimet e kryera kundër njerëzimit dhe të drejtës”. Aludohet në “veprat penale” të sanksionuara me Kodin Penal të ish-Jugosllavisë. Tutje, autori i kësaj shkrese nënvizon se Komiteti në fjalë ishte organ i veçantë në kuadër të Qeverisë Federale, me Ligj i themeluar qysh në vitin 1993. E themelimi i këtij Komiteti duket se ishte parapërgatitje legjislative me kohë për të juridizuar “viktiminzimin” e serbëve dhe “dokumentimin” e ngjarjeve të luftës e cila qe nxitur nga Millosheviqi në Bosnje e Hercegovinë dhe Kroaci (ish-Jugosllavi).

Ç’është e vërteta, vetëm një vit nga fillimi i luftës në Bosnje e Hercegovinë në prill të vitit 1992, serbët kishin shpallur Republikë serbe territoret që po i kontrollonin me ndihmën e armatës jugosllave dhe Serbisë e më pas, kroatët do t’i refuzojnë kompetencat e Qeverisë së Bosnjes e Hercegovinës e kështu edhe këta do e shpallin republikën e tyre me ndihmën e Kroacisë. Gjatë viteve që pasojnë, ky konflikt i përgjakshëm do shndërrohet në luftë trepalëshe për territore dhe do përfundoi me Marrëveshjen e Paqës së Dejtonit, në nëntor 1995, pas një gjenocidi të forcave serbe ndaj popullatës muslimane.

Tutje, në këtë dokument, i pari i drejtësisë nga Qeveria federale cilëson “agresion” ndërhyrjen me force ushtarake, përkatësisht fushatën e NATO-s, që sipas qëndrimeve zyrtare serbo-jugosllave, është bërë “pa miratimin e Këshillit të Sigurimit të OKB” duke “rënë ndesh” me Kartën e OKB. Por, duke iu shmangur me koshiencë faktit relevant - se aktet e dhunës së forcave serbo-jugosllave ndaj popullësisë shqiptare dënoheshin gjithandej globit - përveç nga OKB edhe nga organizata e agjenci ndërkombëtare si dhe organizata joqeveritare.

Duke nxjerrë në dritë subjektët që pretendonin të kenë përgjegjësi penale, autori i dokumentit sekret thekson se, për krimet e kryera “gjatë agresionit të NATO-s” mbajnë përgjegjësi penale sikundër “ekzekutorët e drejtpërdrejt” ashtu edhe “urdhërdhënësit e tyre”.

Sapo e quan “të dobishëm” grumbullimin e provave, ministri federal shton se “gjykatat, pas këqyrjes së vendit të ngjarjes, kopjet e procesverbaleve t’ia dërgojnë Komitetit të përmendur”. Pikërisht prej tyre do formohet një “dokumentacion unik” për “krimet” e kryera nga NATO. Në vijim, bën të ditur se ky, ta quajmë “Libër i Bardhë”, me përmbledhje dokumentesh burimore dedikuar enkas “krimeve të luftës” do të “përdorej në planin ndërkombëtar në luftë kundër agresorit”. Në këtë kontekst, do shfrytëzohej edhe “për vërtetimin e përgjegjësisë individuale për krime të kryera gjatë asaj periode”, theksohet aty.

Në përmbyllje të dokumentit sekret, Ministri propozon “ndërmarrjen e masave gjegjëse”. Punët e tilla “me rëndësi të jashtëzakonshme për vendin në tërësi”, aspiron që të kryhen “me kohë, plotësisht dhe kualitativisht”.

Dokumenti i Ministrise se Drejtesise serbe

Dokumenti i dytë sekret (Njoftimi) prej dy faqesh tekst që përmban shkurtesën origjinale të klasifikimit POV. 5/99-14, datë 15.4.1999 dhe nr. tjetër 021-05-37/99-05-03, datë 9 prill 1999, firmosur nga Ministri i Drejtësisë serbe Dragolub Jankoviq, i adresohet (faxohet) eprorëve të organeve të jurisprudencës serbe (gjykatave të qarkut, gjykatave ekonomike, prokurorive publike të qarkut, këshillave për kundërvajtje, enteve për ekzekutimin e sanksioneve penale).

Në pjesën e I, autori i dokumentit sekret, njofton këto organe se agresori paska “shkaktuar dëme edhe në objektet ku ishin të vendosura gjykatat, prokuroritë publike, organet e kundërvajtjeve dhe entet për ekzekutimin e sanksioneve penale në Serbi (organet e jurisprudencës).” Duke i pikasur “këto dhe të gjitha dëmet tjera” ministri republikan obligon që dëmet e tilla të evidentohen “me pedantëri”. Lidhur me këto të dhëna dokumentare do pasojë kërkesa për përgjegjësi të dyfishtë: civile dhe penale, nënvizon ai.

Në pjesën e II të dokumentit sekret, Ministri identifikon dinamikën dhe format e veprimeve konkrete që duhet ndërmarrin organet e sipërpërmendur të jurisprudencës serbe. Kështu, për dëmet e shkaktuara deri më 10 prill 1999, thekson se këto institucione “duhet menjëherë të informojnë Ministrinë e Drejtësisë për datat e dëmeve, mënyrën në të cilën janë shkaktuar dëmet dhe vëllimin e dëmeve”. Përtej kësaj, obligon serish që njejtë të veprohet edhe për dëmet e shkaktuara pas 10 prilli 1999.

Në pjesën e III të dokumentit sekret, i pari i drejtësisë nga Qeveria serbe jep instrukcione obligative gjykatës edhe përkitazi me llojet e provave që duhet siguruar, subjektëve që mund të ndihmojnë në këtë çështje dhe subjektëve që do t’i përdorin të njejtat.

“Përveç Procesverbaleve të këqyrjes, duhet të sigurojnë edhe xhirime të filmuara, foto xhirime”, shprehet ai dhe shton se duhet të marrin deklarata nga dëshmitarët … të jenë të bazuara, ashtu sikurse veprohet në kushte paqeje. Pastaj rekomandon për mundësinë e shfrytëzimit të teknikës së MPB, dhe televizioneve lokale. Me të përfunduar këto punë, obligon gjykatat t’i dërgojnë provat e tilla urgjentisht. Të njejtat duhet përfshinë detajet e informatave të nevojshme me që materiali i tillë, përveç në Serbi e në Jugosllavi, do të shfrytëzohet edhe nga autoritetet kompetente të drejtësisë ndërkombëtare.

Duke përfunduar këtë shkrim të theksojmë se derisa në pjesën e IV të dokumentit sekret, Ministri i drejtësisë obligon organet e jurisprudencës serbe që informatat t’ia dërgojnë kësaj Ministrie, në pjesën e V, të fundit, i njejti sugjeron organet e drejtësisë serbe që këtë Njoftim të drejtësisë serbe t’ua dërgojnë “menjëherë të gjitha organeve lokale”.