Eluizë Lumi: Java e Kulturës Kroate në Kosovë

Java e Kulturës Kroate në Kosovë

– Promovimi i librave të autorëve kroatë

Nga Eluizë Lumi

Java e kulturës kroate 27 -31 Maj 2024 -promovimi i librave të autorëve kroatë të përkthyer dhe të botuar në shqip: Libri me tregime i autores Jadranka Pintariq ishte i pari që u prezantua për t’iu lënë vendin librave me poezi: “Mollët e qiellit” të autores Diana Burazer,  “Hoteli i të vdekurve”  i autores Lana Derkaq,  “Interpretimi i dimrit” i autorit Davor Shalat dhe librit “Qyteti i shpirtrave” i autorit Nedjelko Shpilek. Programi është udhëhequre nga shkrimtareje e re Dea Halimi dhe poeti Nedjelko Shpilek.

Ngjarja u zhvillua në ambientet e bibliotekës Kombëtare të Kosovës në Prishtinë në ditën e dytë të Javës së Kulturës Kroate që po mbahet në Kosovë. Me këtë rast foli ambasadorja e Kroacisë në Kosovë Zonja Danijela Barishiç duke e cilësuar të mirë bashkëpunimin në mes të dy kulturave tona dhe uroi që ky bashkëpunim të vazhdoi edhe më tej dhe të jetë sa më i frytshëm. Më  pas fjala iu dha Kritikës letrare Profesoreshës Dije Demiri Frangu e cila dha një analizë të mirë për të gjithë librat duke krahasuar krijimtarinë letrare që krijohet në Kroaci dhe atë që krijohet këtu të ne. Ajo mori disa shembuj të mirë nga shkrimtarët kroatë të cilët ngritën  letërsinë kroatë aty ku është tani. Pas leximit të poezive nga autorët fjala iu dha shkrimtares, përkthyeses dhe botueses Fatmire Duraku e cila foli gjerësisht për krijimtarinë letrare kroate duke veçuar disa autor kroatë që kanë lënë gjurmë në letërsi si:  August Harambashiq, Andrija Palmoviq, Mirko Bogoviq, Antuna Gustava Matosha, Antuna Branka Shimiqa, Tin Ujeviq, Vesne Parun, Silvia Strahimir Kranqeviq, Dragutin Domjaniq, të cilët do t’i gjeni në antologji të përkthyer në gjuhën shqipe të titulluar “Tri Gota”. Më këtë rast ajo theksoi se Vesna Parun dhe Tin Ujeviq janë vula e poezisë Kroate. Me pas vazhdoi me autorët që ishin prezent:

“Diana Burazer, e cilësuar nga kritika letrare si poete e mirë, deri më tani ka botuar gjashtë përmbledhje me poezi. Së fundmi botoi përmbledhjen e shtatë poetike  të titulluar Mollët e qiellit, deri me tani libri me poezi – Naran?a -Portokalli  është cilësuar si vepra e saj më e suksesshme.  Libër që ne po e promovojmë sot është përkthyer në gjuhën shqipe dhe është  botuar nga Shtëpia botuese Fad. Vargjet e autores janë më cilësore dhe me të realizuara artistikisht se sa në librat paraprak, koj do të thotë se autorja ka arrit të skalit pendën e saj,  ajo prek tema të ndryshme dhe arrin të shprehet çartë inserte dhe peizazhe të ndërlidhura me emocione rreth jetës dhe natyrës. Libri  hapet me ciklin “Kam blerë një kodër”  dhe përfundon me ciklin që mban titullin e librit “Mollët e qiellit”.   Në tersi libri “Mollët e qiellit” është një përmbledhje e suksesshme në të cilën shprehen emocionet e kësaj bote dhe  botës tjetër duke i ndërlidhur në mënyrë të çuditshme  në vargje.

Poezia “Bleva një kodër” e autores kroate Diana Burazer është një reflektim mbi konceptin e një shtëpie apo një strehë. Poezia përshkruan tre aspekte të ndryshme të një shtëpie: një vend banimi, një burim ngrohtësie dhe ushqimi dhe një qenie të gjallë. Te poezia “VARGJE TË PABOTUAR”  të Diana Burazerit ka një ndjenjë që shpreh vlerat në jetën njerëzore. Nëpërmjet imazheve metaforike, autorja flet për një realitet që emocionet janë si anije që fundoset pa u vlerësuar si duhet. Poezia flet edhe për sfidat e rikthimit në fillimet e reja dhe për konfliktin midis jetës dhe vdekjes.

Vargje të pabotuara : Titulli i poezisë sugjeron se vargjet që janë shkruar nuk janë realizuar ose nuk janë ajo që autori i tyre ka dashur të shpreh me anë të saj, duke treguar për një ndjenjë të pambushur në brendësi të tyre. Kjo frazë mund të interpretohet si një mesazh që do të mbetet pas nesh, si një emocion  intelektuale, që autori pothuajse asnjëherë nuk është i kënaqur me arritjet e tij dhe është i etshëm që gjithherë të krijoj diçka te re dhe me vlera më të larta.

Vargjet si bartëse të emocioneve : Autorja paraqet vargjet si bartës të emocioneve tona, duke iu referuar atyre si entitetet që na shoqërojnë në udhëzimin tonë të jetës.

Vdekja e pashmangshme e vargjeve ose jeta në librin e fundit : Kjo frazë shfaq kontrastin midis dy realiteteve - vdekjes përsëri dhe se jeta është e papranueshme, ndërkaq jeta mund të jetohet apo të ngjaj me vargje që nuk janë te përfunduara.

Interpretimi i gjithë poezisë: Poezia reflekton emocionalisht she mendohet se autorja ka synuar të theksoj se shpirti i njerëzor është i pasigurt dhe i tronditur nga sfidat e jetës. Vargjet e pabotuara simbolizojnë gjithashtu detyrat apo ëndrrat që nuk janë realizuar në mënyrën e tyre të mirë apo te plot.

Konkluzion: Poezia “VARGJE TË PABOTUAR” nga Diana Burazer ësht nj? vepr artistike që flet per humbjen, mungesën e vlerave dhe sfidat e rikthimit në fillimet e reja. Me ane te imazheve poetike dhe metaforave autorja arrin të shpreh një realitet kompleks emocional dhe filozofik.

Librat Dianës janë  përkthyer në gjuhët maqedonase, ukrainase, bullgare dhe shqipe. Është fituese e çmimit "Ante Zemljar" për vitin 2024, i cili ndahet nga Shoqëria Kroate e Letërsisë për shkrimtarët nga vendi dhe jashtë vendit, të cilët kanë lënë gjurmë të jashtëzakonshme në fushën e letërsisë me krijimtarinë dhe origjinalitetin e tyre.”

Me pak fjalë Duraku do të shpjegoji se kush është Lena Derkaç dhe cili është libri i saj me poezi “Hoteli i të vdekurve”

“Autorja është një poete kroate e lindur në Pozheg të Kroacisë, e cila  njihet për vargjet e saj, veçanërisht në librin  "Hoteli i të vdekurve". Ky libër ka marrë vlerësime pozitive nga kritika letrare si në Kroaci ashtu edhe jashtë vendit. Është përkthyer edhe në shqip, duke treguar shtrirjen e tij përtej audiencës kroate-folëse. Temat e eksploruara në “Hoteli i të vdekur” janë të ndryshme, duke reflektuar në aspekte të ndryshme të jetës, marrëdhënieve, emocioneve dhe çështjeve shoqërore. Stili poetik dhe përdorimi i gjuhës së Lena Derkaç kontribuon në thellësinë dhe ndikimin e poezisë së saj. Poezia me të cilën hapet libri titullohet “Numërimi” ku autorja eksploron temat e kujtesës, pasigurisë dhe natyrës kalimtare të jetës përmes imazheve të gjalla dhe reflektimeve introspektive.  Në strofën e parë autorja përshkruan një moment para gjumit në kuzhinën e errët, duke u sjell përreth një kanaçeje. Ky akt simbolizon një kërkim për diçka të prekshme ose ngushëlluese në errësirë, duke përfaqësuar ndoshta një kërkim më të thellë për stabilitet ose siguri në jetë. Kjo mund të pasqyrojë sfidat e mbajtjes së gjurmëve të veprimeve ose vendimeve të dikujt, duke rezultuar në pasiguri për pasojat. Imazhet zhvendosen në mëngjes, me borën që shkrihet nën strehën e shtëpisë, duke simbolizuar natyrën kalimtare të momenteve dhe përvojave. Frymëmarrja që shkrin borën mund të përfaqësojë kalimin e kohës dhe ndryshimin që sjell ajo.

Si përfundim,  poezia “Numërimi” ndërthur në mënyrë të ndërlikuar detaje shqisore dhe imazhe simbolike për të eksploruar temat e kujtesës, mospërjetueshmërisë dhe përshtatjes përballë pasigurisë.”

Të mos harrojmë të cekim se  me 2016 Lana Drtkaç është fituese e çmimit "Risto Ratkoviq" për librin më të mirë me poezi në rajonin e Malit të Zi, Serbisë, Kroacisë, Bosnje dhe Hercegovinë.

Duraku foli edhe për librin me tregime të  Jadranka Pintariqit, duke e vlerësuar lart veprën e saj,  “Mirë jam të tjerat janë gënjeshtra” , ajo ndale tek tregimi “Melankolia”

“Jadranka Pintaric është një shkrimtare kroate e njohur për veprën e saj,  “Mirë jam të tjerat janë gënjeshtra”. Ajo ka dhënë një kontribut të konsiderueshëm në letërsinë kroate me stilin dhe tregimin e saj unik.

Përveç  tregimeve të cilat janë realizuar me mjeshtëri duke zgjedhur tema nga jeta dhe sfidat e përditshme.  Unë do të  thellohet te tregimi më i gjatë “Melankolia” një temë kjo që duke eksploruar thellësitë e emocioneve dhe përvojave njerëzore që lidhen me këtë gjendje shpirtërore sjell në pah vështirësitë në të cilën gjendet njeriu në situata të tilla. Nëpërmjet prozës së saj, Pintaric kap thelbin e melankolisë, duke u ofruar lexuesve një udhëtim reflektues dhe introspektiv në kompleksitetin e psikikës njerëzore.

Stili i të shkruarit të Pintariçit në "Melankolija" përshkruhet shpesh si prekës dhe ndjellës, duke i tërhequr lexuesit në një botë ku emocionet zbulohen dhe dobësitë ekspozohen.

Ndikimi i disa veprave të autorëve në letërsi, duke përfshirë veprën nga shkrimtarja Jadranka Pintaric, ka fuqinë të ndikojë në shoqëri, të frymëzojë ndryshimin dhe të nxisë mirëkuptimin midis individëve me prejardhje të ndryshme. Përmes tregimit dhe shprehjes krijuese, autorët kontribuojnë në mençurinë kolektive të njerëzimit.”

Letërsia kroate ka një histori dhe traditë të pasur, me shumë shkrimtarë të talentuar që kontribuojnë në peizazhin e saj të larmishëm letrar. “Interpretimi i Dimrit është libri me poezi  nga autori Davor Shalat i cili u cilësua si konvencionalist i poezisë bashkëkohore kroate. Për këtë libër Duraku bën një analizë të thuktë:

“Davor Shalat është një autor që sfidon ndarjen konvencionale të poezisë bashkëkohore në fusha të ndryshme duke eksploruar sfera të ndryshme të përvojës, duke përfshirë botën dhe gjuhën. Gjatë analizës së librit “Interpretimi i dimrit” hasi që autori thellohet në një zbërthim të kufijve tradicionalë brenda poezisë bashkëkohore kroate. Duke sfiduar normat e vendosura dhe duke eksploruar ndërveprimin midis historisë, gjuhës dhe identitetit, Davor Shalat ofron një këndvështrim unik mbi rrjedhshmërinë dhe kompleksitetin e shprehjes poetike.

“Shfletimi i gjuhës” që është kjo një prozë poetike, e cila thellohet në kompleksitetin e gjuhës dhe të komunikimit, duke eksploruar idenë se fjalët kanë një fuqi për të formësuar realitetin dhe përvojat tona. Të zbërthejmë temat dhe mesazhet kryesore të përcjella në këtë tekst:

1. Shpërbërja e vargjeve: Autori përshkruan se si disa vargje duket se shpërndahen ose humbasin kuptimin e tyre kur thuhen, duke mos lënë pothuajse asnjë kuptim. Kjo mund të interpretohet si një reflektim mbi natyrën kalimtare të gjuhës. Ndonjëherë  mund të dështojnë që autorët të kapin thelbin e plotë të asaj që synojmë të përcjellim te lexuesi.

Pronësia e vargjeve: Teksti ngre pyetjen se kush i zotëron me të vërtetë vargjet-poezitë pasi ato thuhen. Ai lë të kuptohet se ideja e poezisë ka jetën e vet përtej nesh dhe ne mund të jemi thjesht objekt nëpër të cilin ato kalojnë.

Poezia  “Shfletimi i gjuhës” nga Davor Salat është një pjesë që të ngjall mendime që thellohen në ndërlikimet e gjuhës, komunikimit, zotërimit të fjalëve të cilat kanë lidhje kozmike.

Nëse e lexojmë me kujdes gjithë poezinë  e Davor Shalatit  kapim implikimet e relativizimit të poezisë.

Duke relativizuar poezinë dhe duke vënë në pikëpyetje kategorizimet e vendosura, vepra e Shalatit i shtyn lexuesit të rishqyrtojnë mënyrën se si i perceptojnë dhe merren me tekstet poetike. Destabilizimi i strukturave gjuhësore dhe i rrëfimeve historike hap rrugë të reja për interpretim dhe kuptim, duke i ftuar lexuesin të përqafojë peizazhin poetik të shprehur në vargje.

Libri i fundit ishte "Qyteti i shpirtrave" i autorit Nedjelko Shpilek  pëe të cilin foli Duraku:

“Nedjelko Spilek është një poet kroat i njohur për vargjet e tij, duke përfshirë këtë edhe në librin "Qyteti i shpirtrave" i botuar në Prishtinë dhe i përkthyer në gjuhën shqipe. "Qyteti i shpirtrave” është një përmbledhje me poezi që thellohen në tema të introspeksionit, emocioneve dhe përvojës njerëzore. Libri tregon stilin poetik të Shpilekut dhe aftësinë e tij për të ngjallur ndjenja dhe mendime të thella përmes vargjeve.

Poezia e Shpilekut shpesh reflekton mbi jetën, dashurinë, natyrën dhe shpirtëroren. poezitë janë të njohura për cilësinë e tyre lirike dhe njohuri në kompleksitetin e ekzistencës. Nëpërmjet poezisë “Qyteti i shpirtrave”, Shpilek fton lexuesit të eksplorojnë thellësitë e shpirtrave të tyre dhe të sodisin misteret e jetës përreth..

Citoj disa vargje nga poezia “qyteti i shpirtrave”

Rëndom në agim

Vjen në dhomën time

Heshtazi si puhizë

Më shikon

*

Në shpirte më hynë

Qetazi po u vënë re,

Frymëmarrjet e mia pushon

Dhe, zhdukesh deri në mëngjesin e ri

Poezia “Qyteti i Shpirtrave” paraqet një moment të qetë dhe introspektiv në jetën e poetit. Folësi përshkruan një mëngjes të qetë ku dikush hyn në dhomën në heshtje, duke e vëzhguar me një ndjenjë qetësie. Poezia përcjell një ndjenjë paqeje dhe qetësie, pasi fryma e folësit duket sikur ndalon, duke lejuar një moment reflektimi dhe lidhjeje me vizitorin.

Imazhet e përdorura në poezi ngjallin një ndjenjë misteri dhe soditjeje. Vështrimi i heshtur i vizitorit dhe vetëdija e shtuar e folësit për frymëmarrjen e tyre krijojnë një çaste meditues. Përdorimi i gjuhës si “heshtazi si puhizë” rrit cilësinë eterike të takimit, duke sugjeruar një prani shpirtërore të kësaj ose të botës tjetër. Libri  “Qyteti i shpirtrave”, lë të kuptohet për një eksplorim më të thellë të peizazheve të brendshme dhe dimensioneve shpirtërore.”

Një vepër letrare është një histori në vete. Në këtë raste u promovuan veprat e autorve që i këndojnë atdheu dhe dashurisë me vargje, të cilat do të jetojnë me kohën. Ta zëmë, ata do të flasë kulturën dhe traditën e lavdishme të popullit kroatë e cila do të jetë një pasurim i vlerave artistike këtu tek ne. Më këtë projekt promovohet letërsia kroate. Librat janë botuar  Shtëpisë Botuese Fad,  Shtëpisë Botuese Asfodela me seli në Prishtinë.