Speciale » Alia
Lutfi Alia: Dinastia e Dukagjinëve (2)
E hene, 23.10.2023, 06:59 PM
DINASTIA E DUKAGJINËVE
(PJESA II)
Nga Lutfi ALIA, Siena – Itali
Në
vitet 1272-1373, Principata e Dukagjinëve, ishte pjesë integrale e Mbretërisë
së Albanisë (Regnum Albaniae), me mbret Karlin I Anzhùin. Në dy diploma, që kishte nxjerr kancelaria mbretërore më 20 dhe 21
shkurt 1272, Karli I Anzhuin iu premtoi mbrojtjen e fisnikëve arbëror (protectionem
suam) dhe njohjen e privilegjeve, të normave e të dokeve të mira të
mëparshme, pra pranonte kodin arbëror. Si kuptohet në këtë përiudhë kohe,
Dukagjinët i administronin trojet e tyre sipas normave e ligjeve lokale, pra
sipas kodit të drejtës arbërore. Në vitin 1278, për dokumentohet Duka
Tanush I Dukagjini sundimtari i Lezhës. (Dux Ginum Tanusius Albanensem).
[M. Šhufflay et al.
Acta Albaniae 1913, vol. I,
doc. 270].
Mbreti Karli I Anzhùin, i
nuk e respektoi marrëveshjen, që kishte nënshkruar për formimin e mbretërisë së
Albanisë, ku theksonte se do t’iu njihte privilegjet prijësave dhe do të
respektonte normat dhe rregullat lokale, çka provokoi reagim të disa princave
arbëror, ndër ata dhe Duka Gjin Tanush Dukagjini. [Gianvito Campobasso. Alcune fonti per lo studio del Regnum
Albaniae degli Angiò: documenti,
epigrafi, araldica e visual eviden-ces. Melangès e l’ècole Francaise de
Rome. 2016, pp. 128 - 132].
Duka Gjin Tanush
dukagjini në vitet 1280 – 1281 mori pjesë në betejën e Beratit, që ishte
kryeqendra e Principatës të Muzakëve. Duka Gjini u rradhit përkrah ushtrisë të
Perandorit Bizantin, kundër ushtrisë të anzhuinëve, që kishin rrethuar qytetin
e Beratit. Šufflay thotë se Gjin Tanush Dukagjini ishte partizan i Paleologëve
bizantinë. Gjatë luftimeve në Berat, Duka Gjin Tanushi u kap rob nga kapiteni
anzhuin i Durrësit dhe e burgosën në kështjellën e Tranit në Pulja. Në urdhërin
e burgimit të mbretit Karli I, theksohej se Gjini ishte “nga të fuqishmit e
oborrit të Paleologut”, andaj kështjellari i Tranit, në zbatim të urdhërit të
mbretit, e mbante Gjin Tanush Dukagjinin me këmbët e lidhura me hekura. [Milan
Šufflay. Srbi i Arbanasi. Njihova simbioza u Srednjem vijeku. Beograd 1925,
f. 123, 268].
Mbreti Karli I dhe
mëkëmbësi i tij në trojet arbërore, organizuan administratat qendrore dhe
lokale sipas modelit napolitano-francez duke kontribuar në plazmimin e
fisnikërisë arbërore me kulturë perëndimore dhe ndikuan në konsolidimin e
katolicizmit në popullatën arbërore. Një ndër masat e rëndësishme
administrative në organizimin e shtetit ishte hartimi i statuteve qytetare,
proçes paralel i shtrirë në të gjithë mbretërinë, duke filluar me statutin e
Barit (Consuetudines Barenses) dhe vazhdoi në Albania me statutin e
Ulqinit në vitin 1280, me statutin e Shkodrës (1349), i Vlorës (1357), i
Tivarit (1369), i Durrësit (1392) dhe i Drishtit në vitin 1397. Drejtimi i
mbretërisë dhe i shoqërisë arbërore me norma juridike të parashikuara në
statutet qytetare, dëshmon për nivelin perëndimor të organizimit politik,
administrativ dhe social-kulturor të Albanisë në shekujt XIII - XIV. [Gianvito Campobasso. Alcune fonti per lo studio del Regnum Albaniae degli Angiò. Rome. 2016, p. 132].
Nga këto fakte historike
dëshmohet se në shekujt XIII – XIV në trojet tona ishte aktive dhe vepruese e
drejta arbërore, me shoqërinë urbane të drejtuar me statutet qytetare, ndërsa
popullata rurale e drej-tonte jetën politike, sociale, administrative,
ekonomike, blegtoralo - bujqësore dhe ushtarake sipas ligjeve lokale të
Kanuneve të Maleve. Thuhet kanunet sepse nuk ekzistonte një kanun, por çdo
trevë kishte kanunin e vet, ashtu si Principata e Dukagjinëve kishte ligjet e
veta me të mirënjohurin Kanuni i Lek Dukagjinit.
Në veprën Chronique
gréco-romanes ... krahas botimit të kujtimeve të Gjon Muzakës të hartuara në
formën testamenti për fëmijët e tij, Karl Hopf prezanton dhe gjeanologjinë e
familjes Dukagjini, të cilën e fillon në vitin 1281, me Dukën Gjin Tanush
Dukagjini.
Duca
Ginus Tanusius Albanenses
Duka Gjin Tanush
Dukagjini, ishte sundimtari i Zadrimës, i Malit të Zi, i Pultit dhe i Shatit.
Duka Gjin Tanushi kishte dy djemë Gjini I, dhe Progoni I. Duka Gjin Tanush
Dukagjini vdiq në vitin 1281, i vrarë nga vasalët e tij. [Karl Hopf, Croniques
gréco-romanes. Inedite ou peu connues; avec notes et tables généalogiques.
Berlin. Librairie de Weidmann, 1873,
f. 270 - 353].
Më
periudhën e Mbretërisë së Albanisë, Dukagjinët humbën trojet e Fanit, të cilat
iu kaluan në zotërim protosevastit Gulielm Blinishti, por Dukagjinët ruajtën
zotërimet e tjera dhe u shtrinë në verilindje në trojet e Kosovës. [Kristo Frashëri, Principata e Arbërisë.
Tiranë 2014, f. 105 - 108]. Duka Gjin Tanush Dukagjini kishte një djalë Gjini që e shpëtoi dhe e rriti
Stefan Progoni.
Principata e Dukagjinit
në shekujt XIV - XV
Gjini
I Dukagjini
Duka Gjini I u martua më
vajzën e Stefan Progonit sundimtari i Kallmetit. Nga kjo martesë lindën tre
djemë Progoni I, Pali I, Leka I dhe vajzën Irena, e cila u martua me Strazimir
Balshën.
Në vitin 1368, Progoni I
ishte vojvoda i Kaninës. [K. Hopf, tab. 8]
Në vitin 1387,
vëllezërit Pali I dhe Leka I, firmosën marrëveshjen tregëtare me Republikën e
Raguzës, për qarkullimin e lirë të mallrave
nga Raguza në Principatën e Dukagjinëve. [John Van Antwerp Fine. The Late
Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late 12th Century to the Ottoman
Conquest, University of Michigan Press, 1994, p. 391].
Gjatë sundimit të Pali I dhe Leka I, Principata e Dukagjinëve shtrihej nga
Zadrima e Sipërme me kryeqendër Lezhën, përfshinte zonat malore mbi dhe nën luginën e Drinit, Mirëditën,
luginën e Matit e në verilindje Kosovën Perëndimore me kryeqendër Ulpiana. [Injac Zamputti, Rindërtimi i
mbishkrimit të Arbërit .... botuar në Illiria, Tiranë 1984, f. 215 - 216]
Pali I
Dukagjini
Ishte sundimtar i
Lezhës. Sipas K. Hopf, Pali I vdiq para vitit 1398. Pali I kishte tre djemë:
-
Progoni III, ishte prift domenikan.
Vdiq në vitin 1409.
-
Tanushi III, i quajtur dhe Tanushi
i Vogël, ishte sundimtari i Lezhës. Në vitin 1398, Tanushi III iu dorëzua
otomanëve, por në vitin 1402, pas disfatës të sulltan Bajazidit I në Ankara,
Tanushi III rimori trojet e principatës. [Imber Colin, The Ottoman Impire
1300 – 1650: The Structure of Power. Macmillan International Higher
Education, 2019, p. 152].
-
Andrea Dukagjini. Vdiq
në vitin 1416. Kishte dy djemë Leka II dhe Tanushi i Madh. Leka II ishte
sundimatri i Muriqanit dhe i Bushatit. Vdiq në vitin 1407. Tanushi u vendos
familjarisht me banim në Shkodër në shërbim të Republikës se Venedikut. Në
vitin 1438 Tanushin e internuan në Padova dhe nga ky vit nuk përmendet.
Leka I
Dukagjini
Sipas Karl Hopf Ishte
sundimtar i Lezhës, Zadrimës, Pukës, Seli-tës dhe Zhubës, me kryeqendër Lezhën.
Leka I Kishte katër djemë: Progoni II, Gjergji I, Tanushi II dhe Pali II.
Në vitin 1390 Principata
e Dukagjinit pushtohet nga Stefan
Uroshi II Milutini, që kishte zbritur deri në vijën Mat-Ohër. Në jug,
turqit pushuan principatat e Toka, Gjin Bua Shpata dhe Zenebishteve. Leka I
vdiq në vitin 1393, para se Lezha t’i dorëzohej Venedikut.
Progoni
II
Në vitin 1393 u martua
me Vojsava Topia. Nga kjo martesë lindën pesë djemë: Dhimitri, Gjoni,
Bartolomeo, Pali dhe Nikolla. Në vitin 1394, duke ndjerë rrezikun e dyndjeve
osmane, progoni II ia dorëzoi Lezhën Venedikut, por ruajti të drejtat të merrte
një të tretën e të ardhurave vjetore të prodhimeve bujqësore, arti-zanale dhe
tregetare. Palin e vranë në vitin 1402, kur po kthehej nga Venecia. Dy djemtë
Nikolla dhe Gjoni
i dërgoi në Venecia, që
vazhduan linjën e Dukagjinëve në Venecia. Progoni II vdiq në vitin 1401.
Gjergji
I, ishte sundimtar i Zadrimës
(Balldrenit), Kakariqit (Guri i Kuq). Gjergji I vdiq në vitin 1409. la tre
djemë: [Karl Hopf, f. Tab. 8]
Nikolla
I, sundimtar i Zadrimës në
vitet 1409 – 1454. Nikolla I u martua me Kirana vajza e Gjergj Arianiti
dhe kishin dy djemë: Drago,
vdiq në Venecia në vitin 1462 dhe Pali IV, i cili në vitin 1457 u kap rob nga
turqit dhe kaloi në shërbim të tyre. Për merita ushtarake, sulltani i dha
gradën e Pashait.
Gjergji
III (1409 – 1462). U martua
me Helenën, vajza e Gjergj Arianiti dhe kishin dy djemë: Nikolla III, në vitin
1462 u konvertua në fenë islame dhe turqit i dhanë detyrën e Sanxhakbeut. Djali
i dytë me emrin Skenderbeg, u islamizua dhe në vitin 1510 turqit e emëruan
Sanxhakbej.
Tanushi
IV (1409 – 1438). U martua
me Despinën vajzën e Gjergj Arianiti, por fëmijët e lindur vdiqën në moshë të
vogël dhe nuk lanë trashëgimtarë.
Tanushi
II Dukagjini
Në vitin 1393 ishte
sundimtar i trojeve të Fanit. Kishte dy djemë Gjergji II i Riu dhe Pali II.
Tanushi II u vendos familjarisht në Shkodër, në shërbim të Venedikut.
Tanush Dukagjini kishte
dy djemë:
Gjergji
II i Riu. Kishte dy fëmijë,
djalin Pali III, i martuar me vajzën e Gjergj Arianitit dhe vajzën Teodora.
Pali
II. Ishte sundimtari i
Principatës të Dukagjinit. Sipas Karl Hopf, në vitet 1444 – 1458, Pali II ishte
sundimtari i Buba, Selita, Gurakuqi, Lavruska dhe i Bushatit që e trashëgoi nga
Gjon Bushati.
Pali
II Dukagjini (1384-1446)
Në vitin 1406 Pali II
shpallet princ i parë (Principus Prioriorus)
i Principatës të Dukagjinit dhe kishte në zotërim trojet rreth Lezhës, Malësinë
e Madhe, Pultin, Pukën, Matin, Mirëditën dhe Kosovën perëndimore me kryeqendër
Ulpiana.
Pali II kishte dy djemë:
Nikolla II, Leka III dhe një vajzë Maria e martuar me Gjon Muzakën. [Giovanni
Musachio, La breve memoria de li discendenti de nostra casa Musachi, 1510, p.
292]
Në vitin 1432 – Princi
Pali II dhe djali Nikolla II, së bashku me Tanush Topia, mbështetën Gjergj
Aranitin, në luftimet kundër pushtueve otoman. Në vitin 1433, Nikolla II dhe
Tanush Topia, çliruan qytetin e Danias nga pushtuesit turq. Ky aksion ushtarak
u kundër-shtua ashpër nga Republika e Venedikut, që kishte bërë marrevshje me
guvernatorin turk të Shkodrës, për të sulmuar Dukagjinasit.
Në vitin 1444, Pali II
dhe Nikolla II Dukagjini, morën pjesë në Besëlidhjen e Arbërit në Lezhë. Në
mbeshtetje te Gjergj Kastriotit Dukagjinët mobilizuan 5000 malësorë dhe e
shoqëruan Skenderbeun në Krujë. Pali II Dukagjini vdiq në vitin 1446 dhe
sundimtarët e Principatës ishin Nikolla II dhe Leka III Dukagjini.
Nikolla
II, djali i madh i Palit II Dukagjini,
ishte bashkësundues të Principatës të Dukagjinëve. Në betejën e parë të Lidhjes
së Lezhës kundër pushtuesve osmanë në Torvjoll më 29 qershorë 1444, morën pjesë
edhe repartet e Principatës të Dukagjinasve të komanduar nga Nikolla II
Dukagjini.
Aleksandër
– Leka III Dukagjini (1410 – 1481)
Në vitin 1410, në
Ulpiana lindi Aleksandër (Leka III) Dukagjini. Shkollimin dhe formimin kulturor
Leka III i mori në qendrat më të zhvilluara të kohës si Ulpiana, Shkodra,
Raguza, Roma, Napoli dhe Venecia. Në vitin 1447 Leka III Dukagjini u martua me
Teodorën, motra e vogël e Gjon Muzakës të Beratit. Nga kjo martesë nuk patën
femije. Pasardhesit e familjes te Dukagjini in Itali dhe ato që u vunë në shërbim te Perandorise Turke, në
fakt janë femijët e adaptuar nga Pali II dhe sidomos nga vetë Leka III dhe
ishin fëmijë të mbetur jetimë pas vdekjes të prindërve në luftimet kundër
pushtuesve turqë. Pas pushtimit të trojeve arbërore nga Perandoria Osmane,
fëmijët e adaptuar të Lekës emigruan në Itali.
Nikolla
IV. U martua me Jella, vajza
e Muzak Arianitit. Nikolla u vra në luftime kundër pushtuessve turqë.
Stefani.
Ishte i martuar me
Anxhelën, e bija e Aleks Spani dhe pas pushtimit turk emigruan në Ankona. Nga
martesa e tyre lindën pesë fëmijë tre djemë Leka, Pali, Nikolla, Gjergji dhe
vajza Veza, që vazhduan degën e Dukagjinëve në Ankona. Leka u martua me
Pentisela, e bija e Kostantin Arianitit, ndërsa Veza u martua me Gjergj Kuka.
Progoni
IV dhe Gjergji IV, në
vitin 1468 emigruan në Venecia. Gjergji IV kishte një djalë Progonin.
Në shkrimin e ardhshëm
do të tregoj për Princin Leka III Dukagjini, legjislatori i Kanunit i
mirënjohur Kanuni i Lek Dukagjinit.