Udhëpërshkrim
Ndue Dedaj: Tokë pa njerëz
E shtune, 05.08.2023, 08:00 PM
TOKË PA NJERËZ
(Reportazh
i munguar nga bjeshkët e Pukës)
NGA
NDUE DEDAJ
Nëse
ke ndarë mendjen të ngjitesh në lartësitë e bjeshkëve për të shkruar, nuk ka
nevojë për asgjë, bile as për laps e letër, pasi nuk do të mbash shënim si
dikur shifra dhe fakte nga puna në sharra, aq më pak ndonjë diktofon, ngaqë nuk
ke se kë të intervistosh, përpos zogjve të malit. Mjafton një fuoristradë nga
ato të Rellit dhe kaq. Ti kurrë s’e kishe menduar se do të vinte një ditë që
banorë të maleve nuk do të ishin më njerëzit, por vetëm shpezët dhe kafshët e
egra. Ah, po, do të bësh kujdes të mos futesh gabimisht në ndonjë “zonë të
ndaluar” pa tabelë, ani se jo ushtarake, pasi do të detyrohesh të kthehesh
mbrapsht…
Tonin
Alia ka udhëtuar 150 kilometra nga Tirana, duke iu bashkuar dhe ne në Rrëshen,
për një ditë turistike, thuaj në dash dhe nostalgjie, nëpër bjeshkët e Pukës.
Ndalon makinën në Qafë Mali dhe nis e rrëfen për kohën kur shërbente në pyjore
e kujdesej për disa parcela eksperimentuese në këto anë, duke na treguar ndanë
rrugës një lloji të veçantë pishe italiane, që ai ia thotë emrin në latinisht,
po ne s’e mbajmë mend. Nga rrëfimet e tij, nis të rikthehet një botë e shkuar
në shuarje dhe jo thjeshtë një kohë e kaluar. Në këtë kuptim, Tonini i
“Ardenos”, siç e njohim tashmë, na duket si një “përkthyes” i asaj bote
druvarësh, barinjsh, shtegtarësh, që i kanë mbetur vetëm kujtimet, ndonjë copë
mur nga themelet e barakave të dikurshme të sektorëve pyjorë, toponimet që
nesër do të harrohen dhe një krua në Lak të Hithit, që nuk është prej druri, po
prej një tubi çeliku!? Ky copë metal është e vetmja ndotje mjedisore, nëse nuk
llogarisim ca kanaqe birre dhe disa qese plastmasi, nga ata që janë ngjitur
deri këtu për turizëm ekzotik e kanë lënë prapa pak pisllëk, si kudo tjetër…
Mali
është mbi 1600 metra, por ne jemi ndaluar në lartësinë 1250 metra dhe, veç
pishës dhe ahut, shohim plot bimë karakteristike të zonës, ku mbizotëron fieri,
hithi, që i ka dhënë dhe emrin këtij vendi, ku na bën përshtypje sidomos një
bimë që nuk e njihnim më parë, me emrin e çuditshëm shurrëpela, që në Selitë e
kemi parë dhe si ujëvarë. Po ashtu na duket interesant Laverdardha si toponim,
ku vetëm pak kilometra më tej është Kunorë Dardha, por dhe mikrotoponimi Guri i
Ndrikullës, ku ndrikulla ndoshta qe bareshë e ndonjë “kumbarë” iu vardis nëpër
pyje deri aty, por që nuk e kapi dot, pasi ajo u mbajt te ky gur. Toponimi Laku
i Qymyrit tregon për korçarët që patën ardhur aty si qymyrxhinj, ku rasti e
solli që njëri sosh, Pali Miska, të bëhej drejtues i rrethit të Pukës dhe të
ngjitej deri në Byronë Politike.
Prej
Qafë - Bene mund të kundrosh një malësi të pafundme bjeshkëtare, nga fshatrat
më të afërm, si Kryeziu në njërën anë e Fleti në anën tjetër, që kulmojnë këtu,
masivin e përthyer luginor deri në Kukës, pllajat e Hasit etj. Është
impresionuese ta fotografosh Munellën që këndej dhe në vazhdimësi Malin e
Roshit, nga njëra anë e të cilit buron uji “Lajthiza” e në anën tjetër “Qafë
Mali”, dy investime serioze në bashkinë e Fushë-Arrësit, që hyjnë në çdo
shtëpi. Me ne është dhe Pali nga Fleti, që kujton hapjen e rrugës së Fierzës
për të kaluar materialet e hidrocentralit. Ngaqë urat nuk ishin të forta dhe
nuk i mbanin peshat e rënda të turbinave dhe makinerive, skoda e Mehmet
Delvinës kalonte anash tyre, nëpër rrugë që hapeshin si ato variantet pyjore.
Te Kroi i Fletit është vënë një stol dhe një tabelë që uron mirëseardhjen në
shqip dhe anglisht, shenjë e një kulture të re. Makinat në këtë rrugë janë të
pakta, por edhe pse thuhet se me një lule nuk vjen pranvera, ato pak minuta që
ne qëndruam në asfalt kaloi një rulotë (makinë kampingu) me targa çeke.
Sigurisht që nuk është vetëm një “lule”, në resortin Sh&Sh (hotel me katër
yje) dhe baret e Fushë-Arrësit shumica e atyre që drekonin këtë të premte ishin
të huaj. Duhet thënë se nëse në lartësi nuk pipëtin asnjë zë, në pjesën urbane ka
lëvizje dhe gallëri, ndërtim vilash të reja nga emigrantët, bisnesmemët etj.,
por dhe hidrocentralesh mbi përrenj e lumenj si Fani i Madh, që dhe kur duket
se “vonojnë”, nuk ndalen.
Ulemi
nga bjeshkët e Pukës dhe tashmë është koha për t’u njohur me kronikën e ditës.
Për çudi njëri nga lajmet është prej andej nga vinim ne, Fushë-Arrësi, ku
qenkeshin zbuluar nga policia 250 rrënjë bimë narkotike, dhe jo vetëm aty po në
krejt bjeshkët veriore, Malësi e Madhe, Dukagjin etj. Don të besosh se krimi po
luftohet e rendi po vihet deri nalt në bjeshkë, por a është kjo e mundur kur
shteti nuk kontrollon pak metra katrorë poshtë Urës së Dajlanit në Durrës, ku
këto ditë u vra një vajzë!?... Lajmet sillen rreth këtij fakti tronditës,
ngrohjes globale, inceneratorëve, nga të cilët të paktën kjo verë nuk gjen
“shpëtim” etj. Fjala është te krimi dhe konfliktet e pronësisë, në rrethinat e
qyteteve të mëdha, shpesh janë mbartur nga njerëzit e shpërngulur "për një
jetë më të mirë”, duke e lënë bjeshkën e tyre shkret...
E
megjithatë, ndonëse të rrallë, nuk mungojnë idealistët, malësidashësit,
njerëzit që rreken të mos e lëshojnë malin, por ta rikthejnë jetën atje, në një
mënyrë a në një tjetër, pak sot e pak nesër, mjaft që filli të mos këputet;
përmes investimesh në turizëm, rikthimit te rrugët e vjetra, që ishin dhe më të
shkurtërat etj. Atëherë dhe titulli i reportazhit tonë do të ishte tjetër...