Editorial » Latifi
Blerim Latifi: Shënim mbi Fishtën në tetëdhjetë vjetorin e vdekjes së tij
E merkure, 30.12.2020, 05:12 PM
Shënim mbi Fishtën në tetëdhjetë vjetorin e vdekjes së tij
Nga
Blerim Latifi
Këto
dy vëllime përmbajnë pjesën më të madhe të publicistikës së Fishtës. Njeriu
ndjen kënaqësi intelektuale derisa i lexon tekstet e kësaj publicistike. Aty ne
e gjejmë shembullin e një teologu modern, i cili ka koncepte shumë të qarta për
shoqërinë moderne. Fishta shkruan për kombin, nacionalizmin, shtetin,
politikën, artin e arsimin me një qartësi e saktësi të mahnitshme filozofike e
sociologjike.
Edhe
në polemikat e tij publike ai e ruan nivelin e lartë intelektual. Polemika e
tij me ateistin Ismet Toto është polemika e parë teorike mbi religjionin në
kulturën shqiptare. Ajo mund të merret si model edukativ se si duhet polemizuar
me argumente me dikë që mbron pikëpamje krejtësisht të kundërta me ty.
Teksti
i Fishtës për kombin na kujton teoricientët e ditëve tona të nacionalizmit, siç
janë Anthony D.Smith( 1939-2016) e Ernest Gellner( 1925-1995). Aty Fishta
shkruan se “ma i qarti shenj i kombësisë është njisia e gjuhës”. Por ky element
nuk mjafton me ndërtu një vetëdije kombëtare. Për me pasë jetë kombëtare lypset
që vuajtjet e jetës të jenë të përbashkëta, shton Fishta. Këtë element
teoricientët e nacionalizmit e quajnë “vetëdija e fatit të përbashkët”. Duhet
gjithashtu të ekzistojë një histori e përbashkët dhe një mit mbi kohën e artë
të breznive të kaluara. Kjo na përkujton historianin britanik të nacionalizmit
Eric Hobsbawm ( 1917-2012), i cili shkruan se nuk mund të ketë komb pa histori.
Por as këto elemente, për Fishtën, nuk mjaftojnë për ta formësuar një komb.
Duhet gjithashtu ekzistenca e një literature të shkruar. Pa letërsi kombëtare
nuk mund të ketë komb. Kjo na kujton historianin tjetër të nacionalizmit,
britanikun Benedict Anderson( 1936-2015), i cili, në veprën e tij të madhe
“Komunitetet imagjinare”,i jep rëndësi të madhe kulturës së shkruar në procesin
e formimit të kombeve. Por, për Fishtën, nuk mjafton vetëm përfytyrimi për të
kaluarën dhe kultura e shkruar letrare për ta bërë një komb.Duhet gjithashtu
edhe ai që Fishta e quan “vullneti me rrnue së bashku”. Ky vullnet përbën
shpirtin e popullit. Një komb nuk mund të ekzistojë vetëm duke kujtuar të
kaluarën e tij, por edhe duke afirmuar forcën e vullnetit për jetë të
përbashkët në të ardhmen. Fishta e definon nacionalizmin si një “individualizëm
kolektiv”, me të cilin kuptohet kujdesi i një kombi për veten e tij. Ky
përkufizim përbën njërin nga përkufizimet më të qëlluara për nacionalizmin.
Natyrisht, Fishta nuk është shovinist. Për të nacionalizmi, si kujdes i kombit
për veten e tij, ka kufij moralë. Kujdesi për veten nuk mund të bëhet në kurriz
të të tjerëve.