Begzad Baliu: Ishte koha kur ushtarët shqiptarë ktheheshin nga armata Jugosllave te mbyllur hermetikisht në arkivole

Nëse mësimet e para nuk lidhen domosdo me shkollën ato i kam marrë në shtëpi. Në shtëpinë tonë ishim nëntë fëmijë, prej të cilëve unë më i vogli. Me gjashtë fëmijët e fundit të babait dhe të nënës jam rritur dhe shkolluar. Ata, natyrisht më kanë dhënë mësimet e para: Abetaren dhe Librin e leximit. Kur hyra në shkollë (në prag të moshës 7-vjeçare) unë dija shkrimin, leximin, katër elementet themelore të matematikës dhe në çantë kisha 12 numra të “Gazetës së Pionierit”, të cilat i kisha lexuar vitin e fundit dhe po jua dërgoja 11 kolegëve të klasës. Libra të veçanta nuk kam lexuar deri në klasën e dytë, ndërsa shkolla nuk kishte bibliotekë. Në shtëpi kishim një bibliotekë shumë të pasur, rreth 300 libra të ndryshëm, aq sa nuk kishte e gjithë familja ime e gjerë në qytet. Për Bibliotekën unë kisha një përkujdesje të veçantë.
Ku i morët mësimet e para dhe marrëdhëniet me shokët dhe mësuesit.
Ishim dymbëdhjetë nxënës (katër vajza dhe tetë meshkuj), në pesë banka dhe kishim raporte shumë të mira. Unë isha ndihmës mësuesi dhe përmirësoja detyrat e shtëpisë kur vonohej mësuesi, ndërsa nga klasa e dytë isha i ulur me nxënësin më të dobët të klasës. Në dy bankat e para ishin të ulura vajzat dy nga dy, pastaj meshkujt, ndërsa unë në bankën e fundit. Me mësuesin kemi pasur raporte shumë të mira, por jo të natyrës së shlirshme si tash. Unë i ikja takimit me mësuesin në rrugë, si të gjithë nxënësit e asaj kohe dhe në rast se vinte mësuesi në shtëpinë tonë, unë nuk rrija në dhomën e ndejës, e kjo do të thotë se mësuesi e dinte që unë qëndroja në dhomën ku e kishim bibliotekën, por jo aty ku ai ishte. Babai im ka qenë mjeshtër i njohur i ndërtimeve dhe në vitin 1948 kur u ndërtua shkolla e re në fshat ai drejtoi punët kryesore, prandaj mësuesi shpesh kërkonte ndihmën e tij.
 
 Lëndët tuaja të preferuara?

Kam shkruar që në klasën e parë, dhe i kam ruajtur të gjitha dorëshkrimet. Kurrë nuk kam pushuar së shkruari. Nga klasa e katërt kam mbajtur edhe ditar, gati të përditshëm. Nga klasa e pestë madje edhe një ditar të letrarizuar, në formën e një poeme rinore. Viti 1981 më zuri në klasën e shtatë. Për shkak të kontrollimit të rreptë që u bëhej familjeve shqiptare nga policët serbë e shqiptarë, prej meje u kërkua që të mos mbajë më ditar sepse ‘mund t’i bëja dëm familjes’. Familjarët kishin vënë re se në ditar unë shkruaja edhe për qëndrimet, për burgosjet dhe për dënimet politike që ju bëheshin shqiptarëve, madje shumë herë edhe nën ndikimin e komenteve të Radio Tiranës. Pastaj dy vjet nuk kam mbajtur ditar, por kam shkruar një roman me temën: lufta dhe dashuria. E ruaj edhe sot atë roman që ka titullin “Nga dashuria në luftë” (200 faqe të fletores). Fjala është për një dashuri idilike në kohën e brigadave shqiptare në Kosovë. Dua të kujtoj se në shtëpinë tonë, në atë kohë – me tregonte babai- ishin vendosur katër partizanë nga Elbasani. Fillimisht Brigadat Partizane nga Shqipëria kishin pasur jehonë në fshat e rrethinë dhe ‘serbët nuk ishin dëgjuar të gjallë’, por me t’u tërhequr ato, në fshat kishte hyrë e ashtuquajtura Brigadë Maqedono-Kosovare dhe kishte pushkatuar shtatëmbëdhjetë shqiptarë, e në mesin e tyre edhe axhën tim.
Gjatë shkollës së mesme kam vazhduar të shkruaj kryesisht poezinë. Libri im i parë me poezi “Grua e dashuruar” është vëllim me poezi të shkruara kryesisht ato vite. Kam edhe qindra poezi dhe disa poema, të cilat kam shpresë t’i përgatisë në një kohë të përshtatshme. Gjatë Gjimnazit, të cilin unë e kalove në Gjilan, përveç poezisë kam provuar të shkruaj edhe disa romane (gjashtë apo shtatë), por asnjërin nuk e kam përfunduar. Kam qenë shumë i pasionuar pas shumë aktiviteteve: leximit të romanit, kritikës dhe poezisë, muzikës, leximit të teksteve në fushë të astronomisë dhe temave fantastike, e në mënyrë të veçantë në fushë të filozofisë, prandaj nuk arrita të përfundoj së shkruari asnjë nga librat. Edhe disa nga poemat nuk arrita t’i përfundoja, prandaj me kanë mbetur ashtu në fletore e blloqe të vogla edhe sot. Atëherë drejtoja dy grupe letrare (në konvikt dhe në Gjimnaz), një diskotekë, këndin e shtypit të përditshëm (shqip e serbokroatisht) etj. Është një kohë kur merrja libra nga tri biblioteka të ndryshme. Nuk e di ku e gjeja kohën, vetëm mbaj mend se flija shumë pak. Nga diskoteka, të cilën e mbyllja në orën 23 vazhdoja leximin në mësonjëtoren e konviktit deri në orën dy pas mesnate. Në shtëpi shkoja kryesisht vetëm në fund të muajit. Dy romanet prej të cilave edhe sot nuk heq dorë dhe të cilat shpresoj t’i përfundoj një ditë janë: romani “Kërkoj dënim me vdekje”, me temë krimin e partizanëve në fshatin tim dhe “Kosmos-kos”, roman fantastiko shkencor. Romani i dytë është një përpjekje për të përdorur teorinë e relativitetit të Ajnshtajnit në çlirimin e Kosovës nga serbët. Natyrisht, atëherë nuk kisha idenë se Kosova do të mund të çlirohej në mënyrën që është çliruar në fund të shekullit XX, por fantazoja mundësinë e shkëputjes së Kosovës,
nën ndikimin e një gravitacioni të veçantë (!) dhe vendosjes së Kosovës në një sistem tjetër diellor.
Të kësaj kohe (Gjimnazit) janë edhe një numër fletoresh e blloqesh me shënime për lindjen, martesën dhe vdekjen në krahinën etnografike të Gallapit, një zonë malore prej rreth 120 fshatrash të Kosovës Verilindore, të cilave shpresoj t’iu kthehem diku në kohën e pleqërisë.

Më lejo të them se nuk kam pasur fatin të jem student i ëndrrave, sikur janë përgjithësisht studentët, pavarësisht se nuk jam njeri që nuk ëndërroj. Vetëm vitin e parë dhe pjesërisht të dytin e kam kaluar brenda ndërtesës së Fakultetit. Me të filluar përjashtimi i shqiptarëve nga puna, unë me disa kolegë ‘ikëm’ në Greqi (fillimisht në Selanik, pastaj në Athinë dhe në fund në Kretë), gjithsej tri vjet me ndërprerje. Në provimin e parë “Letërsi popullore” kam shkuar nga demonstratat që mbaheshin para të atëhershmit Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve, ndërsa në esenë e provimit të “Drejtshkrimit” kam përmendur parullën “Kosova Republikë”, atëherë më të përndjekurën dhe të dënueshmen me burg. Edhe sot më vjen keq për këtë. Profesori nuk njihte pikëpamjet e mija politike dhe mund ta quante provokim, por nuk më tha gjë. Ke bërë dy gabime gjuhësore më tha dhe nënvizoi parullën “K.R”. Unë nuk e hapa gojën dhe sigurisht u skuqa. Ai e kuptoi këtë dhe vuri notën (kaloi) në indeks. Porse nuk kam qenë edhe pa ëndrra. Të vetmen lëndë që e kam përcjellë gjatë vitit të parë ka qenë latinishtja. Në Greqi kam shkuar me tri libra të latinishtes, një fjalor serbokroatisht-greqisht dhe një Gramatikë të vjetër të sllavishtes. Atje punohej pakëz dhe mjaftueshëm për kërkesat e mia e të familjes sime, prandaj kohën më të gjatë e kaloja duke punuar në tri gramatikat: latinishtes, greqishtes, sllavishtes së vjetër. Kisha një ëndërr, të studioja filologjinë klasike në ndonjërin prej institucioneve shkencore-arsimore greke, por nuk e mora bekimin e familjes, sepse i frikësoheshin mbetjes sime në Greqi. Në një vend ku “nuk kishte as para të mjaftueshme, as siguri për mua”, sepse grekët konsideroheshin miq historik të serbëve, unë nuk mund të qëndroja më shumë se sa kishte nevojë familja për përkrahje financiare. Kam pasur shumë dëshira, por i kam realizuar dhe eventualisht edhe mund t’i realizoj, por nuk besoj se do të mund të realizoj ndonjëherë ëndrrën për studime në fushë të filologjisë klasike. Frikësohem se me punën time, që e bëj sot nuk do të arrij ato përmasa që i pretendoja dikur. Mbase?

Në jetën time kam pasur shumë ditë të vështira dhe më duket sikur nuk di të gëzohem. Madje mund të them se ka kohë që të këqijat(gjërat) dhe të këqijtë(personat) i shikoj thjesht me indiferencë, natyrisht duke bërë punën time. Nëse duhet të them ditën më të vështirë, kjo është jo dita por një javë e vitit 1986 (kur isha ushtar në armatën e ish-Jugosllavisë) dhe bashkë me dhjetë shqiptarë e një dalmat (kroat) u dërguam në një kamp armatimi. Ishte koha kur çdo natë prisnim hedhjen e bunkerëve të mbushur me mina dhe barot në ajër dhe bashkë me ta edhe të vetë neve, ose dënimin tonë të organizuar, sikur u tentua të bëhej. Nuk është lehtë të shohësh se si brenda një nate të zbardhen flokët apo të mbushet grushti me flokë të rëna. Fati ynë si duket ishte një major nga Sllovenia, i cili tek “grupi ynë” prej 19 – vjeçarësh gjeti jo grupin e armiqve po të armiqësuar nga sektorë të caktuar serbësh e maqedonësh në armatën jugosllave. Nuk dua t’i kujtoj këtu të gjitha, por megjithatë po e shtoj edhe një fakt. Gjatë asaj jave, brenda gjithë atij terrori, mendjen ma ruajtën dy vepra të Dostojevskit “Krimi dhe dënimi” dhe “Të poshtëruar e të fyer”, të cilat i pata lexuar me një frymë, për t’i ikur trysnisë psikologjike, me të cilën ndesheshim, në atë zonë të thellë malore të kufirit greko-bullgar. Ishte koha kur ushtarët shqiptarë ktheheshin nga armata Jugosllave te mbyllur hermetikisht në arkivole, me mbishkrimin: “vetëvrasje”!.
Disa vjet me vonë, kur po merresha me mbledhjen e te dhënave dhe përgatitjen e biografive për martirët shqiptarë të vrarë ndërmjet viteve 1981-1995, (shih librin “Gjaku i lirisë, I-IV”, Prishtinë, 1996-2000), kam kuptuar se ndërmjet viteve 1981-1989, nga armata jugosllave me diagnozën “vetëvrasje” ose të ngjashme, janë kthyer te mbyllura hermetikisht 81 kufoma të të rinjve shqiptarë.
Ju më thoni kur keni qenë më i gëzuar. Kam disa momente të tilla (ndonëse jo shumë), por frikësohem se do të duken shumë personale, në mos të personalizuara, prandaj nuk po e theksoj në mënyrë të veçantë ndonjërën prej tyre. Në vend të saj po e theksoj një moment (natën e 15 shkurtit 1992, në kufirin shqiptar), për të cilin nuk kam mundur të ndajë gëzimin dhe dëshpërimin. Është momenti kur gëzimi dhe dëshpërimi u bënë dy pjesë të barabarta të një tërësie, por që kulmoi me një hepi end në orën pesë të mëngjesit, i ngjitur pranë kalit, në Shtatoren e Skënderbeut në Tiranë.

Në rininë time të hershme e kam adhuruar shumë muzikën argëtuese (atëherë popin dhe rokun) sado e kam çmuar edhe muzikën xhaz. Nuk e kisha të lehtë, sepse në shtëpinë tonë dëgjoheshin vetëm dy radio: Radio Kukësi dhe Radio Tirana. Pas demonstratave të vitit 1981 e kisha vështirë. Për të dëgjuar Radio Kukësin nuk ishte edhe aq e vështirë sepse aty transmetohej kryesisht muzikë folklorike, të cilët nuk e dallonte lehtë “ai” (eufemizëm për spiunin e lagjes), ndërsa kur lëshonim Radio Tiranën, e cila transmetonte komente dhe muzikë edhe nga Jugu i Shqipërisë, dikush duhej të rrinte te dyert e oborrit për të parë mos kalonte dhe e dëgjonte “ai”. Unë kam pasur fatin të bëj roje shpesh tek dyert e oborrit sepse e merrja si dënim që përveç muzikës kombëtare dëgjoja edhe muzikë të huaj. Sot, megjithëse muzika nuk është më ajo që e kam dëgjuar në rininë time të parë prej adoleshenti, ‘flokët më ngrihen’ kur dëgjoj këngëtaret Tina Tarner dhe Vaçe Zela, grupet ABBA e Boniem dhe këngën “Mora rrugën për Janinë”. Besimtarët thonë se nëse njëherë në ditë arrihet një përqendrim i plotë në Zotin, parajsa është e sigurt. Unë ende ‘rri pa frymë’ para artit dhe para këngës së tyre. Nëse është kështu atëherë parajsën time e kanë siguruar Vaçja (Shpirti ju preftë në paqe!) e Tina Tarner.
 
Sot ka një inflacion botimesh, mendimi juaj për to?