Kristaq Turtulli: Pushkë e keqe ajo që ra

A nuk thashë se ish pushkë e keqe ajo që ra..?

Nga Kristaq Turtulli

I ati, Shtjefën Tota, u vra përpara syve të tij për gjakmarrje kur Marku ishte fëmijë i vogël. Krisma e pushkës u ndje e thatë, fërshëlleu si nepërkë dhe përcëlloi ditën e mugët e të ftohtë të prag dimrit. Shtjefni u ndeh dhe mbërtheu gishtërinjtë në gjoks si të shkulte plumbin. U lëkund disa herë, ktheu sytë nga i biri, donte ti fliste, nuk mundi. Ra përmbys si lis i prerë, i mbytur nga gjaku, pranë përroit të Zefit të vogël, në këndin e shtegut të verbër. Plumbi e pat marrë në gjoks. Qesja me kripë blerë në pazar, i shpëtoi prej duarsh, ra në përrua dhe u tret në çast. Fëmija klithi i llahtarisur, i përmbytur nga lotët, mbërtheu krahun e pajetë të atit dhe bërtiste:

-Tatë, të lutem, ngrehu!

Pranë fëmijës u ndeh një hije e rëndë, shtypëse, me pushkën e madhe në dorë. Marku donte ta shihte vrasësin e të atit por ia vrau sytë dielli i fortë. E qëlloi disa herë me grushtet e vegjël në këmbë.

-Hesht, voc,- foli mbytur vrasësi. Ai qëndroi gjithë ditën e perëndisë në pritë dhe gjymtyrët i ndjente pothuajse të mpira. Kur e pa objektin që do vritej tok me fëmijën, u tundua keqas. Oh, e shitoftë zana, - shfryu me inat dhe pastaj shau ditën dhe motin, por durimi i ish sosur dhe nervat i kish të lodhura. Tyta e pushkës lëvizi horizontalisht, preu horizontin dhe gishti i lëvizi plogështish në këmbëz. Krisma e pushkës e tronditi, i shungulloi në kokë. Atje përtej viktima ra si dru i prerë. Mbështeti fundin e kondakut të pushkës dhe u ngrit me vrull.

-S’kam më tatë,- qante fëmija dhe vazhdonte ta qëllonte me grushtet e vegjël.

-Nuk kisha çka me ba. Or ti fëmi, morti kërkonte mort,- mërmëriti me dhembje marrësi i gjakut. Vështrimi i tij nuk kish urrejtje, ish i zbrazët, si të kish bërë vend në kokërdhokë cepi i mprehtë i kosës së vdekjes. Sklepat e hirta  vareshin si kortina në cepat e syve. Vrasësi u kollit, derdhi ujin e qelbur prej opingave dhe shmangu fëmijën me lehtësi. Ktheu mbarë trupin e të vrarit, ia mbështeti pushkën tek koka, pastaj kapi Markun përdore që dëneste, e nxori në krye të rrugës së fshatit dhe i tha:

- Shko, voc, shko në shtëpi. Tregoi lokes për vrasjen dhe të lajmërojë mortin në fshat.

Marku i vogël qëndronte  i hutuar, ulur në postafin e gurtë poshtë, pranë shkallëve dhe risillte nëpër mend, fërshëllimën e befasishme të plumbit, lëvizjen e kalamendur të babës, shkundjen e mundimshme, ofshamën, rënkimin dhe rënien me zhurmë  si lis i prerë përfundi. Përsëri  fëmijës i dukej krejt e pamundur të vritej baba dhe të mos ngrihej më ngaqë i pëlqente ta krahasonte me kreshnikët e bjeshkëve, Mujin dhe Halilin. Marku priste që baba të çohej me vrull, të fshinte gjakun prej trupit, të lante fytyrën e rreshkët, të mbërthente gjakësin për gryke dhe të merrte vrapin drejt bjeshkëve dhe zanave.

Lart në kullë kishte shpërthyer kuja e madhe. Babë Shtjefni nuk bëzante, i mbështjellë me çarçaf të bardhë. Lokja Drande, nuse e re dhe gjyshja shkulnin faqet dhe flokët. Gjyshi plak Pjetër gjunjë mbledhur, dyllë i verdhë, ballin e rrudhur e kishte mbështetur mbi grykën e pushkës, psherëtinte:

‘A nuk thashë se ish pushkë e keqe ajo qi ra,’ mërmëriste me vete me sytë e ngulur në frëngjinë e ngushtë. ‘Pushka e keqe i kositi jetën tim biri.’

Marku nëpër mjegull dëgjoi shungullimën  e fortë që po përhapej nëpër fshat:

-Hej, hej, Simon Shkaba vrau Shtjef Totën!

Oshëtima e vrasjes së Shtjefën Totës shkundte kullat  dhe përplasej në malin e lartë të Shën Ndreut.

Gërvishti me shkop dheun e butë, bëri vija të shtrembra në tokën e fortë dhe nuk po kuptonte përse bërtisnin aq fort të rriturit, bashkëfshatarët e babës, përhapnin zëçjerrë lajmin ogurzi nga kulla në kulle, kur njëri prej tyre i vrau babën.

Gjyshi plak Pjetër Tota ja dha besën njëzetekatërorëshe familjes vrasëse, por nuk premtoi se do të jepte besën e madhe, tridhjetëditëshen të kërkuar prej katundit. Qe gati të përzinte dërgesën e katundit me të shara e të bërtitura, por kanuni i qëndronte mbi krye si sfinks i tmerrshëm dhe do ta ndëshkonte. Edhe ai, dikur, si gjithë të tjerët e kërkoi me të drejtën e kanunit besën e vogël dhe besën e madhe dhe iu dha prej familjes së viktimës. Prindi plagëhapur në zemër qe i dërmuar, i  brengosur së tepërmi. I shpartalluar, që plumbi i shpejtë si vetëtima i gjakësit nuk shkoi të merrte jetën e pavlerë të një plaku me një këmbë në varr, që e kish ngrënë me kohë kullotën. Por qëlloi keqas, pa mëshirë, i shkurtoi jetën djalit të tij, trimit, të mirit, në lule të burrërisë.

Shtjefën Tota u varros në varret stërgjyshore, ceremonia u mbyll me lot dhe dhimbje. Marku i vogël, i mbajtur në krahë nga nëna, Drandja, vështronte i përhumbur turmën e malësoreve që përshëndoshnin pjesëtarët e familjes së tij, me sy të akullt, shprehje të ngrira, shpërndaheshin kokulur pishtarë ndezur, një nga një e dy nga dy nëpër shtigje e monopate dhe humbisnin në mjegull. Ato ditë ra shumë mjegull dhe ish lagështirë e madhe. Ditën e nesërme pleqësia e katundit erdhi përsëri në kullë për të marrë besën e madhe, tridhjetëditëshen. Fshati dhe pleqësia ishin te shqetësuar, ngaqë e njihnin mirë mërinë e plakut Pjetër dhe mund të derdhej shumë shpejt gjak, nga sa ish e nevojshme dhe e pranueshme prej kanunit. Zerrja, nëna e vari këmishën e përgjakur të djalit, Shtjefnit, lart në katin e sipërm të kullës siç e kërkonte kanuni.

-Pjetër, përse nuk e jep besën e madhe?- e pyeti për herë të tretë plaka, e shoqja Zerrja, përpara se të binin të flinin:- I miri ynë, djali Shtjefën, që më hëngrët mortja, i vuri shpatullat dheut. E për ne, more burrë, nuk ka shumë rëndësi një ditë apo tridhjetëditë.

-Nuk e sheh, jam i sëmurë dhe nuk e di a do jetoj pas tridhjetë ditëve, të marr hakun e djalit,- i tha gjyshi Pjetër. Hoqi me vështirësi tirqet dhe duke rënkuar u fut në shtroje.

Të dy pleqtë nuk fjetën gjatë natës. U çanin kockat, u therte zemra, merreshin me kujtimet e njerëzve të vrarë në vite dhe së fundi me birin e porsa mbuluar prej dheut të shkrifët. Ndërsa këmisha, e rënduar prej gjakut, lart në katin e sipërm, tundej dhe gjëmonte prej erës së fortë. Dhoma ishte e ftohtë dhe mola gërryente me zhurmë monotone musëndrat. Shtjefni, djali i tyre i dashur u kish premtuar prindërve, se do sillte një mikun e tij nga qyteti, usta të mirë, tu  ndërronte çatinë dhe gjithë faqen kullës së tyre të vjetër, nga brenda dhe jashtë.

Gjyshi Pjetër Tota dëgjoi këshillën e dhembshur të plakës, nënës së të vrarit. Nuk mund të ngjallej i biri i vrarë në gjakësi, në tridhjetë ditë dhe as në njëmijë vjet. Ai ishte burrë malësie dhe nuk mund të dilte jashtë vetes dhe ligjeve të ngurta të kanunit, paçka se nuk i besonte pleqërisë, plagëve të vjetra dhe shëndetit të rënduar. Zëshuar, kokërënduar, duke tymosur duhan të fortë, me vështrim të murrëtyer u dha të dërguarve të pleqësisë së katundit besën e madhe, tridhjetëditëshen. Të dërguarit ikën me  nxitim dhe përhapën lajmin në katund. Plaku Pjetër i ndoqi me sy mospërfillës. Ai edhe pse po vyshkej, po thahej e mplakej dhe ish me një këmbë në varr, nuk e kuptonte fort mirë mokrën lëvizëse të kësaj mendësie, shoqërie kanunore. Pleqësia e katundit, e flamurit e deri lart në kullën e Oroshit. Kur ishin kaq të  vendosur, vendimmarrës dhe kompaktë për atë që duhej dhe ishte e domosdoshme të kërkonin, të merrej fjala dhe besa, në interes të përkohshëm të familjes së vrasësit, përse nuk mundnin të ndalnin vetë gjakmarrjen, si plagë që kosiste familje dhe fise të tëra?

Gjyshi Pjetër u mbyll në dhomë dhe qëndroi në heshtje në vetmi duke shtrënguar pushkën e gjatë me sytë e ngulur larg në anën tjetër të fshatit mbi kodër, në mugëtirë, ku ish kulla e Simon Shkabës. Kishin rreth katër breza dhe ishin bërë shumë vrasje, hapur, mbuluar dhe humbur varre, që kur filloi hasmëria me atë kullë të hirtë. Atij nuk i kujtohej saktësisht si lindi hasmëria dhe vrasjet e pandërprera mes dy kullave. Robt e dy kullave asnjëherë nuk kishin marrë mundimin të gjenin shkakun dhe fillesën e kësaj hasmërie dhe kasaphane, por merreshin me pasojat e viktimat dhe këmishët e përgjakura tundeshin prej erërave të forta derisa zverdheshin në pritje të marrjes sërishmi të gjakut.

Plaku Pjetër bridhte me hapa të ngadalta, i vetëm nëpër monopate dhe rrugë të hapura, me pushkën në krahë. I rënduar nga brengat dhe mendimet, por jo pranguar prej frikës së pritës dhe fërshëllimës së plumbit. Nuk ia u kthente përshëndetjen bashkëfshatarëve. Tre herë u ndesh ballë për ballë, në shtegun e verbër me gjakësin e të birit, i cili ecte i shkujdesur, ngarkuar me trasta. Plakut Pjetër instinktivisht i shkoi dora tek pushka dhe gishti i shkau tek këmbëza e ftohtë. Dalloi hapur tek tjetri frikën e pritjes së plumbit dhe të vdekjes. Për dreq nuk kish përfunduar akoma besa e madhe, tridhjetëditëshe. Pjetri nuk ish nga ata që shkelnin besën. Kish bërë vaki dikur që shkelej besa në momente të mjegullta çmendurake, ishte zbrazur arma. Shkelësi i besës ish përndjekur me mënyrat më të ashpra, megjithëse ish përpjekur të mbrohej duke thënë se: gishtin në këmbëzën të pushkës e urdhëroi  makthi i gjakut të mpiksur dhe jo ndërgjegjja.

E ftohta erdhi shumë shpejt, në fund të muajit tetor dhe ndërkohë përfundoi besa e madhe tridhjetëditëshe. Ra dëborë e madhe, u bllokuan rrugët dhe pemët u shqyen më dysh prej peshës së rëndë. Gjyshi Pjetër e priti me ankth dhe pagjumësi. Për të marrë gjakun e të birit Shtjefnit, pastronte dhe ripastronte pushkën e vjetër. Vendoste mjekrën mbi dy duart e rreshkura, kockore dhe vështronte pushkën. Si ti lutej mos më turpëro, por të qëllo drejt e në shenjë, sepse po ti shkonte plumbi huq, ish plak dhe nuk kish këllqe ta shlyente. Këmisha e varur në katin e sipërm ish zverdhur dhe prindin e dërmonte. I biri i vrarë e ftonte të merrte gjakun.

Me ndërprerjen e borës dhe zbutjen pak të motit, Plaku Pjetër u ngrit herët në mëngjes, pa kënduar gjeli, u vesh, piu me nxitim një gotë me çaj të nxehtë mali dhe doli me pushkën në krah. Plaka Zerre i ra pas duke fshirë sytë e dobëta dhe këshilluar me zë të ngjirur që ta linte pritën për një ditë më të ngrohtë, por plakut nuk i durohej sa të vinte shpagimin në vend, të merrte hakun e djalit. Pastroi dëborën, bëri një ngrehinë të vogël ku të vendoste grykën e pushkës dhe zuri pritë duke e llogaritur me mend që ta vriste vrasësin e të birit pikërisht në përroin e Zefit aty ku u këput jeta e të birit, Shtjefnit. Dikur syrin e pushkës e kish të mprehtë, si sy shqiponje, por tani shikimi i ish rrëgjuar, mpakur prej pleqërisë. Fryu erë e fortë, plakut po i thaheshin duart, këmbët dhe i kërciste nofulla pa dhëmbë. Gjakësi po vonohej ti dilte në shteg dhe dita po ikte. Një herë iu duk sikur hasmi po vinte me hapa të mëdhenj, si ti gëzohej pritës së tjetrit, por ishte veçse një përshtypje e zbehtë dimri. Shpresa se mund të shfaqej tutje në horizont gjakësi i djalit iu davarit shpejt. Vështroi rreth e rrotull, ishte vetëm në mes të masës së pamat të dëborës. Kullat e katundit dukeshin si pika të vogla të zeza. Herë si brumbuj, që iknin me nxitim në radhë njëra pas tjetrës, treteshin në sfond përpiheshin prej bardhësisë së lodhur të dëborës.

Kur iu prenë shpresat, mezi mundi të dallonte me sytë e lodhur siluetën e Simon Shkabës teksa ecte me nxitim në majat e gishtave të këmbëve, sikur kërcente mbi susta. Pjetrit i rrahu zemra me forcë dhe e mbërtheu një ankth i tmerrshëm, triumfi i pleqërisë. Mjekra dhe duart po i dridheshin prej të ftohtit të dimrit dhe padurimit. Mos më korit, mos më korit, të lutem. Futi fishekun në gojë të pushkës. Ç’ishte kjo dridhje kaq e madhe që e kish përfshirë! Oh, oh! Udha ngrihej dhe ulej si të ish e lëvizshme. Mblidhe veten Pjetër, dale, e futa në shënjestër, hë! Plaku  mori shenjë, qëlloi. Por ai nuk u mbush me frymë dhe shfryu kur lëvizi gishtin në këmbëzë dhe pushka prej forcës e goditi në sup dhe e flaku tutje, ndërsa plumbi shkoi në ajër.

Simon Shkaba sa dëgjoi krismën e pushkës mbajti këmbët, ngriu dhe vështroi andej nga u dëgjua krisma. I tmerruar kontrolloi me duar trupin e tij se mos e kish kafshuar diku plumbi. Kur pa që nuk kish asnjë gjurmë gjaku, morri frymë i lehtësuar. Hodhi trastën mbi supe dhe pa parë prapa ia krisi vrapit si lepur drejt shtëpisë nga frika e ndjekjes në fluturim të ndonjë plumbi të dytë.

Po binte muzgu i mbrëmjes. Erërat e forta hynin me uturimë nëpër frëngji dhe plaku Pjetër nuk po kthehej në shtëpi. As dhe lajmi i vrasjes së Simon Shkabës nuk po dëgjohej të shpërndahej nëpër kulla. Plaka Zerre dhe nusja nuk guxonin të dilnin  prej kulle, vështronin njëra tjetrën dhe nuk bëzanin. Pritat e burrave me syrin në shënjestër të pushkës dhe gishtin në këmbëz nuk përcëllohen fort prej erërave, ani pse Pjetër Tota ish plak i rrëgjuar dhe me prostatë.

Filloi të binte dëborë e rëndë, me flashka. Plaka Zerre, e merakosur, shtrëngoi mjekrën çekiç dhe i bëri zë nuses Drande të vishej. Të dyja gratë, e reja me të vjetrën, dolën së bashku të kërkonin plakun Pjetër, nëpër shtigje të verbëta, ku mund të bëhej prita dhe të vritej hasmi. Dëbora po hidhte gunën e trashë mbi kodra, prita, brigje dhe pyje. Terri i natës zuri të kafshonte  me dhembë të hidhur pelin e të ftohte akull kryqet e të dy grave të  mërdhira. Drandja ngriti pishtarin lart dhe flaka e portokalltë lëpiu me gjuhë dëborën e bardhë. Plaka Zerre shkau dhe ra si topth mbi dëborën e butë. E reja i futi krahun dhe e ngriti pothuajse peshë. Të dyja u shtynë drejt daljes së katundit. Ngjanin si silueta të holla të ndjekura nga përpëlitja e mekur në një flake pishtari.

I ranë mes përmes monopatit të Kryqeve. Plakun Pjetër e gjetën në  shtegun e Zefvoglit të mbuluar nga dëbora dhe gjysmë të kallkanosur. Të dyja gratë e mbartën plakun në kullë. I fërkuan duart dhe këmbët e ngrira me lesh dhie të palarë, dhe i dhanë çaj të ngrohtë. Plaku Pjetër hapi sytë përgjysmë, ja nguli shikimin e shuar së shoqes. Lëpiu buzët e holla, të përthara dhe mërmëriti:

-Oj gru, më thuj, e vrava hasmin?

-Ëhë, e vrave,- e gënjeu plaka dhe kafshoi me forcë mishtat e dhëmbëve,- fli tani.

-Ah,- ia bëri plaku i lehtësuar dhe mbylli sytë:- Do bëj mirë të fle.

Plaka Zerre shtrëngoi mjekrën çekiç të mos klithte. Eci mespërthyer, krahëvarur dhe shkoi në dhomën e miqve. Shtyu derën  me shpinë e mbylli dhe rrahu me grushte kokën. Çori me thonj fytyrën e rrudhosur. Lotët e mëdhenj zbutën lëndimin e fytyrës dhe të trupit. “Pse e lashë plakun të ikte mes dëborës, pse?” këlthiti.