Hyqmet Hasko: Demir Gjergji - ''Orë akulli''

Rreth përmbledhjes poetike “Orë akulli” të poetit Demir GJERGJI

Një akt poetik midis traditës, modernizmit e postmodernizmit

Nga Hyqmet Hasko

Demir Gjergji është një nga poetët më të rëdësishëm të brezit të tij, brez që u konturua në letrat poetike shqipe në fund të epokës së realizmit socialist dhe në fillimin e ndryshimeve demokratike në vendin tonë, që sollën me vete një çlirim të gjithçkaje e, në këtë kuadër, dhe të letrave tona, nga shtampat dhe falsitetet.

Autor i njëmbëdhjetë vëllimeve me poezi, që kanë arritur të zgjojnë vëmendjen e lexuesit dhe të kritikës, pra të vendosin një raport të kënaqshëm marrëdhëniesh, Gjergji sjell një optikë të veçantë këndvështrimi poetik, ku befasimi, akuareli i pamjeve dhe peisazheve të pikturuara me penelein e fjalës së magjishme, janë mjete strukturore, që ai i kthen në një mënyrë të procedimit të tij poetik.

Nga përmbledhja në përmbledhje, për të ardhur tek vëllimi i fundit “Orë akulli”, Tiranë 2012, botim i shtëpisë botuese “Ombra GVG”, poeti ka ardhur duke ngjitur kurba të reja parashtrimi dhe realizimi të artit poetik, në një poezi e cila ka ardhur duke u bërë gjithnjë e më e pjekur, më filozofike dhe më mbresëlënëse.

Nga vetë titulli, “Orë akulli”, duket se është një metaforë e çmitizimit të kohës reale në raport me kohën poetike, e cila nuk matet me njësi normale kohe, por me një njësi shpirti, me pejëzat e shpirtit që dridhen pas çdo regëtime dhe gjallimi të bukurisë, në kuptimin më të gjërë të kësaj fjale, në këtë botë, ku përditshmëria në përgjithësi nuk të ofron asgjë poetike.

Demir Gjergji ka një poezi që endet midis poezisë më të mirë të traditës poetike shqipe dhe poezisë moderne e postmoderniste, duke ruajtur gjithmonë individualitetin e tij, aq të spikatur dhe të pacënueshëm nga “shkollëzat” eksperimentale, që lulëzojnë si kërpudhat pas shiut në këtë vend, ku për fat të mirë, letërsia është çliruar nga çdo presion i jashtëletrares.

Gjergji është i natyrshëm dhe veveteja, qoftë, bie fjala, në poezinë me titull “Hija” (Kushtuar poetit Ali Asllani), e cila është një poezi e matur, me rimë dhe ritme të rregullt, pra një poezi tradicionaliste, qoftë në poezinë moderne “Shiu i atij prilli”, qoftë në poezinë me tendenca postmoderniste “Testament i gjallë”. Të trija këto prirje të aktit të plotë poetik të Gjergjit i bashkon sponaniteti, pasi poeti nuk “shtërëzon” për të prodhuar vargje, por shkruan ashtu siç i vjen për shkruar. me pejëzat e shpirtit, me frynën e gjoksit, thënë ndryshe, shkruan ngaqë nuk mund të rrijë pa shkruar dhe pa nxjerrë jashtë tallazet që i vlojnë nga brenda.

Në vizatimet e tij poetike, Gjergji shpalos një botë të thyer, me amplituda lëkundjesh të mëdha, me përplasje të forta shpitërore, me trille e “kurthe” të shumta, me pasione dhe ëndrra të kulluara, me drama dhe dyzime, ku konurohen dukuri të transfiguruara të realitetit të jetës së përditshme.

Poezia e Demir Gjergjit është një endje në tezgjahun e kujtesave, ndjesive, përvojave jo të zakonshme, një kërkim në kujtesën e kohës, e cila duket se ka lënë gjurmë jo vetëm në lëkurën por dhe në shpirtin e tij. Ajo është poezi e flladit dhe psherëtimave dashurore në breg, e grunajave të dehura dhe e femrave të etura për nektar jete, e idileve të vrara dhe ëndrrave të copëtuara në kohët e pa koha, një kërkim shpirtëror në pemën gjeneologjike të fatit njerëzor.

Si të shkoj, të gjej vetveten,

Atje larg, ku po vetmon?!

Udhët ma ndalojnë ecjen.

Mbrapsht më kthejnë në çdo stacion.

Ekzistencialist, në kuptmin e filozofisë jetësore që e motivon, Gjergji iu shkon gjer në fund të vërtetave të unit, i cili është dhe protagonist lirik i aktit të tij poetik.

Figura bazë e poezisë së Gjergjit është metafora, rreth së cilës ai vërtit enumeracione, metonimi, sinekdoka, figura të tjera të freskëta, të gjetura mjeshtërisht, që i shërbëjnë për ta përforcuar dhe për të bërë më të prekshëm mesazhin e tij poetik. Ky mesazh vjen sa me anë të tekstit aq dhe me anë të nëntekstit, duke bërë që poeti të gjejë një të mesme të artë midis të thënës në mënyrë të drejpërdrejtë dhe të nënkuptuarës, të aluduarës… Objekte të shqyrtimit poetik të Demir Gjergjit janë të ndryshme, me një larmishmëri për t‘u admiruar, nga gjërat e dukshme dhe të prekshme, deri tek transhendenca e së ashtuquajturës “shqisë e gjashtë” (poezia “Parandjenjë”) etj. Ai shkrin një vektor realen me fiksionin, të mundshmen me të pamundurën, realitetin me ëdnrrën e kulluar, projeksionet e pavetëdijes me kredot e vevetishme.

Gjeografia e tij poetike është e gjërë dhe e thellë, shfaqet e zhduket kodrave e maleve, lumenjve e deteve, trilleve e idileve, mbretëive të vendit e mbretërive të huaja, mëkatit e vyrtitit, brigjeve të ëndrrës e të zhgënjimit, kohës e kundërkohës, kopështit të Edenit e apokalipsit, romancave në re e uverturave në tokë, etj.

Gjergji nuk është uniform në aktin e tij kriujes, ai përdor teknkia të larmishme vjershërimi, duke operuar me stile dhe struktura të befta, me figura të gjalla dhe të thyera, sicc është peisazhi i tij poetik.

Zhbirimet e holla psikologjike, etike, filozofike, transhendente të Gjergjit në poezitë e tij më të mira, tregojnë shkallë të lartë mprehtësie dhe inteligence natyrale, fuqinë e poetit, për të na dhënë mirazhe dhe peizazhe të larmishme të jetës së gjallë dhe të shpirtit njerëzor.

Ai është si një lirik sa i ngrohtë dhe i shtruar, aq i thellë dhe i rrëmbyer, me një diapazon të gjëra figurash, impresionesh, gjendjesh dhe mesazhezh, me teknika bashkëkohore vjerërimi. Poezia e tij është një këngë gjithmonë në rrugëtim për dashurinë, dashurinë në kuptimin më të gjërë të kësaj fjale, dashurinë të cilën ai e ka ngritur në kult dhe për të cilën zhbiron e kërkon me artin e tij poetik, me përkushtim krijues dhe teknika ta pasura krijimi.

Më shumë se me tekstin, me fjalët dhe stilemat që përdor për të hyrë në korrelacione esetike me lexuesin, poeti komunikon me nëntekstin, me të nënkuptuarën, me atë thagmë shpirtërore, që përftohet nga gjendja, imazhi dhe strukturat e brendshme të aktit poetik.

Gjergji hyn në kategorinë e atyre që quhen “poetë të vështirë”, jo për shkak të ndonjë manie shkrimore, ekstravangance apo moderniteti si qëllim në vetvete, por për shkak se parapëlqimi i tij në lidhje me shkrimin dhe komunikimin me anë të poezisë lidhet me një botëvështrim të veçantë që ai ka në lidhje me objektin dhe subjketin e kësaj poezie.

Ky botëvështrim, e mban atë të mbërthyer në ndjesitë e holla të investigimit të dukurive që bën objekt shqyrtimi estetik, duke i parë ato në shumë pamje, për ta lënë lexuesin, që në këtë mozaik, të zgjedhë pamjen që atij i pëlqen më shumë dhe me të cilën mund të identifikohej bota shpirtërore dhe psikologjia e tij.