Isuf Spahiu: Rreth pavarësisë së Shqipërisë

RRETH PAVARËSISË SË SHQIPËRISË

Nga Isuf SPAHIU - Mësues i merituar

Ka shumë obsione dashakeqe të cilat e paraqesin pavarësinë e Shqipërisë herë si zemërgjërësi të Perandorisë Osmane dhe herë si kontribute të shteteve fqinje, në rastet më fatkeqe dhe më të pabesueshme, nga Serbia apo fqinji tjetër jugor, Greqia. I pari na ka mbytur vazhdimisht duke na shtrenguar e duke na shkelur edhe pragjet e shtëpive, i dyti ka dashur të na e sos frymëmarrjen duke na puthur. Por ka edhe gjykime të tjera  të cilat qëndrojnë më pranë realitetit, edhe pse ndikohen nga nacionalizmi i sëmurë, prej të cilit autorët s’kanë mundur të shpëtojnë. Kumtesa vijuese, ben objekt refleksioni gjykimet te “Histori e Shqipërisë”, shkruar nga Streten Drashkiq, djali i gjeneralit serb Panda Drashkiq, i cili komandonte një regjiment të Divizionit “Drini II”, i drejtuar nga Bozhidar Jankoviq. Krahas Drashkiqit, po afrojme edhe mendimet e serbit tjetër Gjok Shijepceviç

Streten Drashkiq e përshkoi Shqipërinë nga Serbia Qendrore deri në brigjet e detit Adriatik, foshnjë, duke udhëtuar me kuaj, i vendosur në kosha; më vonë diplomat i administratës serbe, i cili studioi arkivat e Romës, Beogradit dhe Vjenës.

“Histori e Shqipërisë” shkruar nga historiani serb Gjok Sjepçeviç, Vjenë, 1974.

“Pravi Ballkanski rat”, shkruar nga Borisllav Ratkoviq, i cili hulumtoi arkivat e Beogradit dhe pasqyroi Luftën Ballkanike të filluar më 8 tetor 1912.

Kosta Novakoviq, pjesëtar aktiv i Divizionit “Drini 2”, në pamfletin “Nëpër Shqipëri”.

Historinë kur nuk e shkruajmë vetë, na e shkruajnë kundërshtarët, sigurisht ku dominon subjektivizmi.

Më 30 tetor 1912 shtetet ballkanike bënë mobilizim të përgjithshëm. Më 18 tetor 1912 Serbia i shpalli luftë Turqisë.

Armata e parë serbe zuri vend në Luginën e Moravës. Armata e tretë serbe, me 76 mijë ushtarë, e komanduar nga Bozhidar Jankoviq, zuri vend në Toplicë – Merdar – Medvegjë.

Më 23 tetor 1912 ushtria turke thyhet dhe Isa Boletini, me 15 mijë vullnetarë shqiptarë, në Podujevë e Kumanovë, pushtohet nga armata e tretë serbe te Gryka e Ceralevës dhe Qafë Dula. Më 5 nëntor armata e tretë serbe vendoset në Prizren.

Në këtë situatë, në Lumë zhvillohet “Kuvendi i Dheut”, organizuar nga Islam Spahia, Dervish Bajraktari, Mustafa Lita etj. për t’i paraprirë rrezikut serb.

“Historia as nuk mund të fshihet, as të shtrembërohet”, - thotë historiani serb Streten Drashkiq, siç ndodhi në periudhën e diktaturës komuniste për hir të luftës së klasave.

Marrëdhëniet shqiptaro-serbe kanë qenë të turbullta e me konflikte të vazhdueshme historikisht në shekuj, me përjashtim ë shekullit XIV, kur shqiptarët, nën udhëheqjen e Gjergj Balshës II,Teodor Muzakës, Gjon Kastriotit etj. u bashkuan me forcat serbe e ndërballkanike në betejën e Fushë-Kosovës, në afërsi të Prishtinës, në vitin 1389, ku mbeti i vrarë sulltan Murati I nga një shqiptar, si dhe periudha e mjaltit serbo-shqiptare në vitet 1944-1948, e nisur që nga viti 1941, kur Shqipëria u rrezikua të përfshihej  në Federatën Jugosllave.

Nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit e deri më 13gusht1912 kryengritjet  kosovare, ku eventualisht u përfshi Luma, si pjesë e Kosovës, kanë qenë të vazhdueshme me kërkesat: Gjuha zyrtare shqipe krahas turqishtes, shkolla në gjuhën shqipe dhe autonomi për katër vilajetet – Kosovë, Shkodër, Shkup e Manastir.

“Shqiptarët e fitojnë luftën në betejë, por e humbin në tryezën e bisedimeve”. Kështu ndodhi në Shkup më13gusht 1912, - thotë Streten Drashkiq.

Më 12mars 1912 u bë marrëveshja Bullgari – Serbi. Sipas kësaj marrëveshjeje, u vendos:

1. Serbia i njeh Bullgarisë territoret në lindje të Rodopit e lumit Strume.

2. Bullgaria i njeh Serbisë tokat në veriperëndim të malit të Sharrit, Novi-Pazarin, Kosovën dhe vilajetin e Shkodrës me dalje në Adriatik, Durrës e Shëngjin.

Në bazë të kësaj marrëveshjeje u vendos ndarja e Shqipërisë dhe Maqedonisë. U lidhën me Serbinë Mali i Zi dhe Greqia.

Lufta Ballkanike filloi më 8 tetor 1912.

Në Luftën Ballkanike shqiptarët mbajtën anën e Turqisë. Forcat serbe, të komanduara nga Bozho Jankoviç, u nisën për Prizren me qëllim të vazhdonin rrugën në perëndim drejt detit Adriatik.

Austro – Hungaria paralajmëroi qeverinë serbe, me anë të një note, që trupat e saj të mos kalonin në perëndim përtej Prizrenit. Mbas kësaj note, kryeministri serb Nikolla Pashiq, reagoi duke i dhënë urdhër ushtrisë serbe të lëvizë në drejtim të Adriatikut.

Forcat ushtarake serbe u nisën drejt perëndimit në tre drejtime: Gjakovë – Mali i Zi - Shkodër; Ura Vezirit –Ura e Fanit – Mat – Lezhë; Lumë – Dibër, Shkallë e Tiranës – Krujë.

Më 15-18 nëntor Batalioni i Ndërhyrjes së Shpejtë, Divizioni Drini II dhe një pjesë e Batalionit Shumadi – shqiptar u drejtuan drejt Qafës – Kolesjan. Forcat lumjane, të udhëhequra nga Qazim Lika, Bajram Gjana, Dervish Bajraktari, Mustaf Lita, Ramadan Çejku, Sali Spahia, Hoxhë Mehmeti, Jemin Gjana, Bislim Sulë Elezi, Ramadan Zaskoci, Emin Alia etj. Me gjithë potencialin e tyre njerëzor dhe me armatim të grabitur nga depot turke, zunë vend në Qafë të Kolesjanit dhe zonat përreth. Nga Dibra erdhën Elez Isufi e Baftjar Doda me Reç e Dardhë me dy topa. Koha ishte jashtëzakonisht e keqe, me shi të rrëmbyer dhe taktika lumjane e sulmit ballas dhe anash me krahëmarrje, paniku nga krismat e gjyleve të topave të shkrehura nga Cen Daci, që në pikëpamje ushtarake nuk luanin ndonjë rol të madh, por forcat ushtarake serbe u shpërbënë dhe morën arratinë duke ikur në panik. Një pjesë e ushtrisë serbe u mbyt në lumin Shejë. Këtë e paraqet kënga nga rapsodi popullor:

“Sheja e Lumës po rrjedh gjak

Po i thotë Drinit ndihmom pak”.

Beteja vazhdoi në Kullë-Lumë dhe në lumin Lumë deri në Qafë Zhurë. Forcat serbe ndaluan tek ura  e Vlashnit, pasi pësuan humbje të madhe, që në Lumë u mitizua 12 mijë e18 mijë të vrarë nga ushtria serbe.

Forcat lumjane humbën në sheshin e luftës mbi 200 veta, me gjakun e të cilëve vu një gur në themelin e pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912.

Forcat serbe në Vlashën u përforcuan nga forca të freskëta të tjera serbe që erdhën nga thellësia.Forca të tjera serbe erdhën nga Maqedonia, Tetova e Gostivari nëpërmjet Dragashit dhe Grykë - Çajës – Kallabak e Dibër. Sulmojnë  forcat lumjane në të gjitha drejtimet.

Forcat lumjane tërhiqen secila në krahinën e vet. Kjo, e përshkruar në gazetën “Posta e Shqipëniës”, shtypshkronja “Zoja e Papërlyer”, Shkodër dhe librat  “Beteja e Drinit”nga Shaban Brahaj, “Dy Drinat” nga Farudin Berisha, “Luma e luftat e saj” nga Tahir Kolgjini, me revista “Shejzat” shkrimet e Tahir Zajmit,”Luma e lufta e vitit 1912”, nga  Shefqet Hoxha si dhe nga Tafil Boletini.

Forcat serbe vazhduan të përparonin drejt Adriatikut. Batalioni Shumadia-shqiptar hyri në Krujë më 27 nëntor1912, në Tiranë më 28 nëntor 1912, në Durrës më 29 nëntor 1912. Hyrja e forcave serbe në Elbasan terrorizoi popullsinë e qytetit.

Forcat serbe pushtuan Shqipërinë nga lindja në perëndim më 1912, më1913, më 1915. Sipas historianit serb Gjok Shijepceviç një togë ushtarësh serbë hynë në detin Adriatik deri në grykë dhe pagëzuan Detin Adriatik në Detin Serb duke bërë kryq me shpatë.

Më 28 korrik 1914 Austro-Hungaria i shpalli luftë Serbisë.

Forcat ushtarake serbe u sulmuan nga shqiptarët: tek Ura e Vezirit, te ura e Fanit, në Bisakë ku mbetën të vrarë 46 ushtarë serbë e qindra të plagosur, tek Ura e Lapave ku zunë rob200 ushtarë serbë, pranuar nga historiani Streten Drashkiq, pa përcaktuar vendin e ngjarjes. Beteja e Lapave u udhëhoq nga Sali Spahia, Ramadan Çejku, nip e dajë. Kjo sipas Mati Logoroecit.

Nga situata e re e krijuar:

a) Kontradiktat në mes aleancës treshe, Austro – Hungari, Gjermani, Itali nga njëra anë dhe Antanta,e përbërë nga Anglia, Franca e Rusia nga ana  tjetër,

b) Fillimi i Luftës Ballkanike në 8 tetor dhe 16 dhjetor 1912.

c) Ndarja territoreve shqiptare të administratës turke të katër vilajete: Shkodëre, Kosovë, Shkup dhe  Manastir dhe synimi serb për të dalë në detin Adriatik, gjë të cilën e kundërshtonte Austro-Hungaria, u bënë shkas që Ismail Qemali, me një intuitë të shkëlqyer zëvendësoi kërkesën për autonomi me pavarësi të plotë të shtetit shqiptar.

Për shpalljen e pavarësisë u mor vendimi i Komitetit Qendror të Stambollit në prezencë të Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit. Një vendim i tillë u pasua nga minoriteti shqiptar i Bukureshtit dhe gjeti përkrahje e miratim nga Austro-Hungaria, personalisht nga Bertold dhe Andrash.

Austro-Hungaria përcolli me avullore delegacionin shqiptar nga Trieste për në Durrës, i cili arriti në Vlorë më 28 nëntor 1912. Deklaron Shqipërinë të pavarur dhe ngrihet flamuri duke krijuar qeverinë me kryeministër Ismail Qemalin.

Nënshkrues të aktit të pavarësisë janë 83veta,4 nga Bukureshti dhe një nga Egjipti, sipas Streten Drashkiqit. Kurse dokumenti i Pavarësisë ka 43 nënshkrime.

Qeveria e IsmailQemalit iu drejtua për njohje Fuqive të Mëdha dhe Turqisë. Fuqitë e Mëdha nuk iu përgjigjën, kurse Turqia iu përgjigj negativisht.

Pavarësia e Shqipërisë u njoh nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër më 17 dhjetor 1913.