Faik Islami: Përmbysja e Botës (III)

Permbysja e Botes

 

Roman

 

Nga Faik Islami

 

Ja këto më thoshte e shkreta nënë. Më dolën që të gjitha. Më dolën dhe unë e shkreta mirë u solla. I zbatova sa më thoshte ime mëmë. Ime vjehrrë linte kokën për mua. Se mos vjehrri im më pak! Si bijën e tyre më deshën. Dhe ky burrë ziu, më ka qënë ëngjëlli i dynjasë. Si nuk më foli një herë rëndë! Meazallah! Po ime vjehrrë, gjet rahmet! Edhe ajo fjalë ëmbël ishte. Si bijën e saj më mësoi. Nga ajo mësova më shumë se nga nëna ime. Pata fat në jetë. Në këtë derë bote që u bë shtëpia ime e vërtetë. Eh moj e bekuar jetë! Gënjeshtare je! Por e bukur ama! Këto kam për t’i thënë edhe lules time. Por nuk më kanë lënë hallet e punët. Do ta gjej rastin e t’ja numëroj të gjitha. Më dëgjon ajo, mua, më dëgjon. Se më ka shpirt. Sa pak të jep lumturi dhe sa shumë halle! Sa lulja e  kungullit zgjati ajo jetë e qetë e pa telash, për mua fakiren. Plasi kjo e shuar luftë. Që u shofshin inshallah kush i ndez këto të shkreta! - i doli me ofshamë mallkimi nga thellësia e shpirtit të saj të plagosur.

- Ç`pate nënë? - e pyeti i biri që po ecte disa hapa para nënës, me një tjetër lloj meditimi.

- Jo biri im. Nuk e pata me ty, por me këtë të shuarën luftë. Shuajti dynjanë o bir!

- Dje numurova plot 24 ballona, që kaluan mu sipër qiellit tonë. Nuk qenë gjermane se ato kanë kryqe. Ishin me rrathë të rrumbullakët ca, kurse ca të tjera thoshin “USA”. Ishin amerikançe, si thotë babai. Unë i dalloj të kujt janë, nëno!

- I dallon të keqe nëna se të kam të mënçur, por inshallah nuk ja u shikojmë më shënjat e surratin. Për të keqe vinë o bir, jo për mirë.

- Ata luftojnë gjermanët, o nënë.

- Po biri im, por gjermanin ta kishin luftuar në Gjermani, jo në vatrën tonë. Pse tani kur ai derr  erdhi në derën tonë? Kur bien bombat e tyre, vrasin pa faj fëmijët tanë, njerëzit tanët, shkatërrojnë e djegin mallin dhe prokopitë tona, jo të atyre. Zihen ata dhe e pësojmë neve, fukarenjtë e shkretë. Pse do të duhej të merrte dyfekun yt atë? Përse? Qemë mirë në punën tonë, në hallin tonë, në fukarallëkun tonë. Pse duhej të na vinin fashistët dhe gjermanët dhe të na bënin shkrumb e hi të gjitha? Pse me neve?

- Vërtetë, pse o nënë?

- Për punë të tyre o bir. Erdhën italianët për Kuçovën tonë se ka vajguri. Pastaj erdhën  gjermanët, se nuk u qëndruan këmbët italianëve. Na zaptuan dhe bëjnë si u do qejfi në vëndin tonë. Kush e duron të huajin, që vjen e të zapton? Vjen pa e ftuar. Asnjë. Dhe pastaj plas lufta. Luftrat janë për keq or bir. Se vrasin gra e fëmijë, pleq e plaka. Nuk e vranë Selamin e Ruke dhe  atë të shkretën Servete të Daimit, që e zuri bomba duke korrë bar, për të vetmen lope me të cilën ushqente me dhalla pesë fëmijët? Po atë fëmijën katër vjeçe të kushërirës time, që e pati sakat edhe burrën, nga që një bombë aeroplani ja preu që të dyja gjer në gju? Ja, e shikon biro se sa të këqija sjell kjo virane luftë?! Mos e paçim fat thuaj, se fati i zi nuk thërritet. Vjen  e të gjen ku të jesh. Si desh na gjeti me kreun e shtëpisë, me tyt atë. Aq qoftë thuaj biri im!. Jam lutur me mijëra herë, që të mbetet me kaq fati i keq për shtëpinë tonë! Se nuk ka fund e keqja, biro!. Por jepmu këmbëve se dhe pak e ja arritëm.

- Sa miell do na japi daja?

- Sa të ketë or bir.

- Po sa na duhet neve, o nënë?

- Sa të hedhëm këtë hallin e dasmës.

- Do mjaftojnë dhjetë qillo nënë?

- Ishallah na e bën dymbëdhjetë! Do kemi shumë njerëz o bir. Nja shtatë apo tetë qillo na duhen të situra, për byrekë dhe lakrorë. Pastaj do bëjmë dhe disa kulaç gruri me vezë e djathë, të pjekur në saç. E duan burrat për të shoqëruar mezet.

- Pse tani dasmën, o nënë?

- Se ata kërkuan të shënonim marrjen në këtë ditë dhe ne nuk ja u prishëm. E tyre është tani Lutfija e nënës.

- Si e tyre?

- Do bëhet nusja e tyre, mor bir.

- Po ajo është motra ime, është jona...

 - Është vajzë dhe vajzat venë në derë të burrit.

- Pse nuk vjen ai… tek neve?

- Ka dhe ai nënë e babë, motra e vëllezër. E duan për gëzimin e tyre, për shtëpinë e tyre, zëmra ime.

- Se e duan ata dhe duhet patjetër të na e marrin neve?

- Ashtu është e caktuar biro.

- Kush i cakton këto nënë?

- Zoti i madh, bir.

- Ç`punë ka Zoti me Lutfijen tonë?

- Ka bir, ka, se vetëm ai i ka rregulluar mirë këto punë.

- Si i paska rregulluar kaq mirë sa të heqi Lutfijen time dhe të ma marrë një burrë bote? Unë e dua shumë time motër.

- Dhe ajo jep jetën për ty, biri im. Por jetën e ka për ta jetuar në vënd tjetër, për ta jetuar me burrin e vet. Me atë do të krijojë familjen e saj. Ka nevojë se u rrit tashti, për të krijuar dhe ajo folenë e saj. Jeta është si foleja e zogjve, biri im. Seicili do të tijën, për të jetuar. Kështu e ka bërë Ai..

- Po unë nuk dua të na ikë motra!

- Duhet o bir. Kështu është. Dhe për ty, nesër që të rritesh, do të kërkojmë nuse. Dhe nëna do të gjejë një nuse që të jetë... e bukura e Dheut.

- Nuk e dua. Dua të mos na iki Lutfija jonë.

- Tu bëftë nëneja ty, more bir, por tani nuk je më i vogël. Je bërë burrë, biri nënës. Nuk bën të thuash të tilla fjalë. E marrin vesh krushqit e kushedi si do të mendojnë pastaja. Na e merr vesh dhëndëri dhe na mërzitet.

- Ou! Më plasi mua! Mu bë vonë mua se e mori vesh ai. Kush do t`i thotë?

- Jo bir, se nëna jote edhe atë do ta ketë si djalë. Si… si ty jo, por do ta duam dhe atë se do bëhet burri i Lules tonë. Hë! Si thua, të mos e duam kur atë do ta doje Lulja e nënës?

- Pse do ta dojë Lulja, atë? Ajo nuk e njeh fare. Pastaj ai, një herë që e pashë unë, kur erdhi atë ditë me atë babanë e vet, rrinte si hu. I hodhi nja dy herë sytë nga Lulja, kur ajo po zbriste shkallët me bardhakun e ujit në dorë, por një ta parë unë dhe ai, fap e i ngriti sytë që nga tavani. Kujtovi ai se nuk e pashë unë. Unë atë shihja. Ai se si është ashtu. Koti fare. Pastaj më zgërdhihej mua sa herë që unë i hidhnja sytë për ta parë. E kam inat! Të kem ta vras fare!

- Jo, biri im! Mos thuaj nga ato fjalë. Është turp dhe gjynah karshi Lutfijes. Ti e do shumë apo jo?

- Po unë nuk dua atë. Pa le ai, babai i vet. Ai qyltyku. Krushk babai im me Munir Sojdin! I gjatë sa për të mërzyer dyzet pula në të! Nuk ngopej së piri duhan me llullë. Na qelbi shtëpinë me tym. Nuk i pushonte goja atij. Llafoste për gjëra koti. Bënte sikur merrte vesh nga lufta! Zu e po i tregonte babait, se jo po do mbarojë shpejt lufta se… gjermani, po ngre plaçkat. Mirëpo ai nuk e ka shtirë ndonjë dyfek për kundër gjermanëve apo italianëve. I pa ai, atje me dhëntë, plaçkat e gjermanëve, gati për tu nisur..! Do jetë ndonjë kokërr ballisti ai si Bexheti Qerimesë. Babai i atij mburravecit, Luanit de! Ku di ai nga lufta. Nga dhëntë di shumë ai. Po kur i tha babait: “Ruaju Kasëm miku, se nuk e di i ziu njeri nga i vjen e keqja!” Deshte ta bënte dhe babain “notral”! Vetëm notrallëkun dinë ai dhe Idrizi... Mësonte ai birbo, babain tim! Babai im i plagosur në luftë dhe ai që nga ruan delet e di kur do të iki gjermani. Aty ishte dhe xhaja Liko e xhaja Ymeri. Ata po e dëgjonin dhe nuk flisnin. Vetëm xhaja Samedin ja ktheu një herë. E di si i tha?

- Hë, si?

- Zotrote, tërë këto vite lufte, qëndrove sikurse the vetë...  notral.

- Notral nuk është keq të rrishë. Se rri në punën tënde dhe nuk të trazon njeri. Po fute duart diku, nde ndonjë të krisur të errët, ato o të lagen, o të digjen, o të shpohen. Kur i ke mirë pse t`i sëmurësh, them unë. Tani notral tamëm, jo se dhe unë kam ndihmuar luftën. Kam dhënë plot berra për mish partizanëve. Apo më morën pak ata të Isa Toskës..., ja bëri.

- Neutralët janë njësoj me ata që bashkohen me pushtuesit, i tha babai.

- Lufta kërkon mundim, vështirësi, dhe... gjak në fund të fundit. Jo bagëti për mish. Nuk them se ato nuk kanë peshën e tyre, por  patriotët, atdhetarët e vërtetë duken sot.

- Me berrat, për mish na e maste luftën, birbua! Me plagë, me plagë si të babait matet, jo me berra derra dhe… llafe! Kështu ka thënë babai. Atij edhe burra të tjerë, që ishin tek neve, ja veshën, po dëgjonte ai, majmuni!

- Goxha ka dhënë i gjithë populli për luftën, ja priti xhajë Likua. Se ka dhënë e jep gjakun e zëmrës, rininë, të rinj e të reja.

Dhe e ngriti ca zërin ai. Ashtu e ngre xha Liko zërin kur nuk i kundërshton ndonjëri koti. Si ai qoftja, Idrizi. Me të atë kësulën e larë që vitin që na erdhi Italia. Ma mba mu në majë të kokës tullace. I duket si kanaçe italiane, majë mullarit të jonxhës. Mbeti sikur ju lagën ato poturkat e skuqura përpara. Ai duket sikur gjithnjë, gjysmën e shurrës e bën përsipër potureve. Dhe babai kur i thotë nëna,  “po vjen Idrizi”, ai ja kthen: “shyqyr, na erdhi notrali”, tallej. Nga Xha Likoja, atë ditë  ju skuqën faqet dhe ishte gati  të thoshte ndonjë llaf të rëndë. Se kur i hipën bëhet shumë i prapë. E humbet notral`llëkun. Mirëpo xhaja Safeti i shkeli syrin xha Likos dhe ai nuk e ngavi më. U bë një heshtje dhe mu duk se seicili priste të ikte o xha Likoja, o Idrizi. Po ku tundej ai. Priti gjithatë kohë gjer sa iku xha Liko. Pastaj si për ta harruar atë llaf që i tha xha Liko gjene u kthye në shtegun  e notralit. Zuri e fliste për gjermanët.

- Kam qeshur shumë pardje o Kaso, me Mitatin e Rafetit, nisi një tjetër mesele.

- Me Mitatin? Pse?

- Po ishim mbledhur plot në shesh se erdhi Brigada dhe njerëzia u ndjenë të çliruar, të lirë, helbete. Këndonin këngën: “Se mjaft në robëri/O emejer Shqipëri/O djem rrëmbeni pushkët/Ja vdekje, ja liri”. Kthej kokën nga Mitati dhe e shikoj të qante. Po me lotët rreke, ore!

- Po ti pse po qan, o Mitat? e pyeta.

- E si të mos qaj, nuk më thua? Të uluras jo të qaj. Sot janë partizanët këtu, por nesër a që sonte nuk thua, mund të venë ballistët e t’ju tregojnë se në fshat erdhën partizanët dhe njerëzia zunë të këndojnë e të hedhin valle. Një të ardhur ata dhe e para kasollja ime do marri flakën. Apo nuk e mbulova këto ditë me dyzet barrë mushke, kashtë thekre, që e mora me mavrinë Gura përtej Kozeres. Ajo kashtë merr edhe nga një bisht cigareje! Tre herë e mbulova e ma dogjën. Kjo do të jetë e katërta. Kasollja ime është në anë të rrugës dhe aty e bëjnë sefte të gjitha ushtritë. Dhe ti më thua mos qaj! Të qaj sa të pëllcas, jo pak! Eja partizanët e gëzohu neve. Sa ikin ata, ja brofin gjermanët. Flaka nëpër kasollet tona! Hë! Ja, kjo është jeta jonë, nuku? më tha. Nuk kishte faj zavalli. Plot me gjermanë akoma rrugët.

- Shumë thua?

- Janë ngjitur mu në Kala, foli. “Kanë vendosur kontra ajrorët…, tha. Që aty presin të gjuajnë ballonat e inglizit. I kam parë kur lëshoj dhëntë rrëzës karshi”.., ja bëri. Me dhën e shikon luftën ai.

- Jam ngjitur dhe unë në Kala, zu e po tregonte… Sikur  të qe ndeshur me vet gjermanët.

- I rashë andej nga ngjitet ai, memeci Dines. Isha me Pertefin e Bejazes dhe Tahirin e Pestrovës… Ç`të të them Kaso vëllai?! Plot ore, për atë Perëndi, me topa dhe arka me gjyle. Vallahi gjermani ka shumë armë. Me sa më panë sytë mua, ka burrë nëne ta musi gjermanin, o Kaso?

- Do e mundim, do e mundim ke për ta parë. Njësoj si dhe italianët. Shumë shpejt ke për ta parë ti dhe të gjitha ata që presin ta shikojnë. Neve nuk presim. Ne i zëmë prita t’i shtypim kokën. Me pushkët e marra atij dhe fashistëve.

- Po do vriten shumë o Kaso. Tërë ato armë…! As inglizi nuk besoj se mund ta...

  Ja, këto i rrëfente babait. Kushedi sa do jetë mërzitur babai, por nuk e bën vehten ai. Duron, duron shumë, babai. Kur duron plumbat...!

- Ka dashur të hynte në muhabet me tët atë.

- E! Po nuk dinte nga t`ja ngiste dhe ia këputi koti. Pastaj llafoste për të mbjellat. Zuri e mburrej se sivjet do t`i bëhej bereqeti shumë. Sikur e pyeti njeri atë sa bereqet do të merrte! Mburraveci! Një më dy ai dhe kam këtë e kam atë pasuri. Sikur nuk e dinte babai im sa ka ai. Në shtëpi dy katëshe dhe ai vjen e na mburret me një copë shtëpi njëkatëshe. Kush na e gjeti këtë lloj krushku! Krushk koti fare!

- Kanë shumë pasuri dhe ata biro.

- Më shumë se ne, nuk kanë!

- Kanë,  kanë. Lulja e nënës do të jetë si pula në grurë.

- Pse për grurë do e japin neve, Lulen? Ata grurë, neve kemi shumë misër. Bukë njësoj do kemi për të ngrënë.

- Jo more bir, por nuk do të vuajë.

- Po kur atje ku venë vuajnë, pse i dërgojnë? Me pahir i nisin vajzat, nuse?

- Me pahir jo, por  janë soje-soje, familjet ku venë nuse, të shkretat vajza. Më shumë ka familje të varfëra. Dhe ato kanë djem e vajza. Do martohen dhe ato, posi. Do marrin të sërës së tyre. Do t`i mësosh dhe ti këto ore bir, por jepu këmbëve sa ja dhe pak e sosëm.

- Dhe sa më duhet mua që të jem i rritur, o nënë?

- U, tu bëftë nënoja, ty! Ti më je bërë burrë, more i miri i nënës! Dhe pakë fare, nja pesë apo gjashtë vjet dhe nëneja ty do të fejojë me vajzën që...

- Nuk dua! Dua, kur të mbarojë mirë lufta.

- Po lufta do mbarojë, o bir se mbarovi tërë dynjanë. Ja dhe neve arritëm ke shtëpia e gjyshit tënd.

- Po gjyshi jot, nga nëna, the do vinte këto ditë, pse nuk erdhi?

- Gjysh Shabani?

- Po!

- Është larg o bir. Në Selishtë të Elbasanit.

- Pse nuk erdhi? Ai më do shumë mua. E mbaj mënd kur vajtëm parsi vjet atje.

- Mbase i ka ardhur dhe djali, Oriku. E ka të sëmurë atë djalë.

- Pse o nënë, është i sëmurë dajë Oriku? Dajë e kam unë, atë?

- Jo tamëm dajë. Nëna ime e ka vëlla. Ti e ke nga gjyshja, prej nënës time.

- Ai është partizan… Ka partizanë të sëmurë? Unë e di që ka vetëm të plagosur.

- Eh more bir, po kjo e flamosura luftë, ku i lë njerëzinë të rehatohen, të shërojnë plagët. Plot plagë na ka hapur kjo luftë, more bir.

- Djali i gjyshit tënd, Oriku, nuk ka plagë nga plumbat si babai im.

 - Jo nga plumbi. Sëmundja e tij është veremi, biro. Ashtu i sëmurë, me verem, por nuk ndënji që iu bëftë motra e tij. Mori pushkën dhe ërr në mal me partizanët. More se i foli i jati, nëna, more se ju lutën të gjithë, bah! Ku mbahesh ai. Iku në brigadë. Ka ca ditë që isha këtu dhe gjeta time nënë që kullonte së qari. E ka vëlla, o bir! Ku dëgjonte ai! Qanin të gjithë se kishin marrë vesh që ishte shumë i sëmurë Riku. Në një spital partizan e kishin vendosur. Korba unë për të! Trimi i nënës  së vet!

- Pse nuk vete në shtëpi dhe ai. Partizanët e sëmurë nuk luftojnë dot me gjermanët.

- Di gjë unë e shkreta, o bir! Vëntë Zoti dorë e mos dëgjofshim haberin e lig. Ku duron dot xhani i atij. Mushkritë i kishte copë. Gjak nga goja villte, që kur ishte këtu. Ashtu ishte dhe ditën që iku me shokët. Qante ime nënë dhe i doli shpirti duke ju lutur. Na more Riku, qëndro more vëlla xhani! Ku vete? Ti je gjysëm njeriu, ku je ti për luftë. I luteshin të gjithë. Dëgjovi njeri ai!

“Ika, ika nënë. Mirupafshim në Shqipërinë e lirë!”Vdekje fashizmit“!, u kishte thirrur.  Aq  dhe u bë erë. More sikur të mos ishte ai, Riku verdhacuk, i sëmurë, që mezi ecte, por një tjetër. Si me krahë u qe dukur atë ditë! Luftën rinia po e bën, or bir. Këto më molloiste nëna ime e shkretë, se kishte qënë atje.

- Babai nuk është…

- Babai yt di se ç`bën, o bir.

- Po xhajallarët? Pse nuk kanë dalë partizanë?

- Ec bir, hyrë brënda! - i hapi udhën të birit dhe thirri ”Oj”. Ajo thirrje, i doli nga gjoksi si një oshëtimë, si të mos kishte shkelur kurrë më parë në atë portë. Thirrja u duk se ishte dhimbja e brëndëshme e një bije dalë nga ajo derë ku kishte lindur dhe kishte kaluar atë pjesë të  bukur të  vajzërisë. I jati i saj, Myfit Cenko, ishte njeri i qetë, fjalëpakë, i ndershëm dhe i zakonit. Kishte patur pasuri, por pasuri që nuk shtohet dita ditës, pakësohet përditë, në se nuk punohet si  bletë. Dhe një nga arsyet e mëdha ishte lufta. Myfiti nuk ishte i përzier direkt me luftën, por gjer sa kishte shumë të tijët me të çlirimtares, i ndiqte ngjarjet duke dëgjuar sa thuheshin. Veshët e tij nuk para dëgjonin mirë, por të lehurat e qenit i ndjente. E kishte bërë zakon që pasi të kollitej nja dy a tre herë delte dhe i fliste qenit: “Pusho, u tërbofsh e marrësh shushallat!”. Nuk arriti të delte jashtë. Ju duk vehtja shumë i mundur.

    Zërit të Gjyles iu përgjigj lehja e qenit. Bardoku  e njohu atë zë. Qentë nuk e harrojnë kurrë zërin e njeriut që u ka dhënë ushqim, që i kanë tundur bishtin, si shprehje falënderimi, që i kanë lëpirë duart, si shprehje e kënaqësisë për ushqimin e dhënë... Edhe pse i vjetër, Bardoku, brofi nga ku kishte kaluar tërë natën dhe si bëri një “uf” të mbytur, u sul përpara. Rrahmani u drodh nga ai vrap i Bardokut, por e përmblodhi veten tek sa e pa duke tundur atë bishtin e tij murrash,  me ca topra leshrash që i vareshin poshtë.

- U trëmbe bir?

- Jo! Por se si mu duk kur u vërsul. Ky edhe të vetëve edhe të huajve, po njësoj u lëshohet.

- U plak. Pa kur ishte më i ri ku mbahej Bardoku. Eja! Eja tek unë se të kam ushqyer.

   Qeni zuri të kërcente me dy këmbët e para në gjoksin e Gjyles. Tundte bishtin si të ishte në kulmin e një gëzimi të munguar. Se edhe kafshët, por sidomos qentë e shtëpive e shprehin me veprime atë që nuk ja u thotë dot goja. Nuk ka kafshë që ta shprehi kënaqësinë dhe dashurinë, për njeriun e munguar, por që i është gjendur pranë në vite, se sa qeni. E Gjylja për atë kishte qenë, ajo që e kishte ushqyer me qumësht kur ai kishte qenë këlysh, disa ditësh, deri sa zuri të lehte. Pastaj ajo kishte vajtur në derën e saj dhe ai rrallë e kishte parë. Gruaja, kur hedh këmbët në derën e shtëpisë nga doli nuse, mallëngjehet në pakufi. Se i shfaqen tërë vitet e vajzërisë. Mallëngjimi lind për ato vite vajzërie, që nuk i kthehen më. Tamëm për ato vite, Gjyles, iu mbushën sytë me lot. Dhe ato lot nisën së pari nga që Bardoku i vjetër e përkëdheli si të ishte njeriu i dashur për të. Kthimi i bijave në derë babai, në se nuk nis me përkëdhelëri, zëvendësohet me mallëngjyeset. Në ato vite lufte, përkëdhelëritë, dukej se u kishin mbetur vetëm qenve. Njerëzia  ishte egërsuar, duke lënë mënjanë tërë fjalët e mira të jetës. Kur hyn e keqja në njerëzi, të mirat dalin jashtë. Gjer në këtë pikë, për njerëzinë, më mirë se luftërat asgjë tjetër nuk mund ta arrijë.

  Nëna, shtyu derën e rëndë prej druri dhe hynë në sallon. Ishte akoma errësirë edhe pse dera kishte qenë e pa mbyllur që brënda. Por Gjylja e dinte që ajo derë kurrë nuk ishte mbyllur nga brenda. Babai i saj ishte i njohur në tërë Gorajt, si burri i një shtëpie derëhapur e mikpritëse.

- Akoma gjumë juve, more! - u foli.

- Shtrirë, pa gjumë gorrica. - ju përgjigj i ati.

- Po juve, gjermani ju zgjovi, që morët  arratinë, që në pikën e sabahut?

- Eh! Me gjermanët u mësuam tani. Vamë vite jo pak. Eja ata e ikë neve. Ikin ata e kthehemi neve për  në shtëpitë tona. Ke parë, që sikur nuk na jep më atë tmerrin e vitit të parë. U mësuam.

- Eh..! Po hele-hele, pse kaq herët?

- Ja për atë miellin e grurit.

- Filluan problemet e damës, moj bijë? Ja filluat o posi! Kohë dasme gjetën dhe ata të Sojdëve. Doemos, ku rri dot Munir Sojdi, pa nuse në derë. Po dale more i uruar, dale të llagarohet vëndi një herë, pa Lutën e babait aty e kishte.

- Ja... që u ishte dhënë fjala. Qe shënuar data dhe...

- Po xhanëm, po. E zakoneve dera juaj si gjithnjë. Nejse, nuk më thua si u bë i plagosuri?

- Ja, ashtu, si më mirë po duket. Njëra nga plagët sikur ka vënë apori(kore). Ajo tjetra, e ijës nuk është mirë. I rrjedh dhe nuk ka shënja përmirësimi. Kam frikë mos ka mbledhur brënda.

- Plagë plumbi bijë, jo e gjëmbit. Ku mbyllen kollaj.

- Si të ka nëna, moj bijë? - e pyeti e ëma që sa ishte ngritur nga shtrati  i dhomës karshi. Aty ku flinte i ati.

- Nuk të ndjeva fare. Rashë shumë vonë. Më dhimbte kjo e shkretë kokë.

- Nuk pive ndonjë gjë për gjumin?

- Eh! Do pi atë që po më vjen!

- Mos fol ashtu, o nënë!

-Pse apo do bëhet kiameti,  po i ka unë?

-Kiametin ja bën këtij,  jo vetes tënde.

-Lere atë moj bijë, se nga pesë që kishte, gjashtë i kanë ikur. Nuk e ka nga koka jo! Nga brënda kokës e ka. E ka nga meraku për dhëndrin, tët shoq.

- Eh! Ç`t’i bëjmë na zuri. Lufta..!

- Me shumë shokë..! Në sy të Zotit qofshin, të gjithë djemuria!

- Kasëmi, ndonjë çikë më mirë, bijë?

- Rëndë akoma.

- Kadere të rënda këto. Ç`tu japi nëna?

- Asgjë se nuk do të rrimë. Më hidh atë miellin e grurit dhe të ikim. Kemi gjithë ato punë për të bërë.

- Po një gjë djalit, të mirit të gjyshes së vet. - dhe e pështolli të nipin me krahët e saj gjysmë harku, por si të varura prej viteve.

- Nuk më hahet asgjë. - foli Rrahmani. Gjithnjë skuqej kur e pyesnin për t`i dhënë diçka.

- Prit të të jap ca kumbulla nga ajo e verdha. Mjaltë janë bërë. - dhe doli me nxitim jashtë, në oborr ku ngjiteshin sipër avllisë degat e kumbullës së verdhë. Gjylja i njihte në detaje të gjitha degët, mënyrën e shtrirjes së tyre si dhe nga cila anë ajo pat përzgjedhur kokrrat më të pjekura. Por e la që nëna t’i këpuste ca kokrra. Në atë moment ju kujtuan vitet e hershme të fëmijërisë së saj. Sa herë pat hedhur një litar dhe bënte shilarësin në degën e trashë të kumbullës. Sa e sa herë ajo kishte hipur dhe pat zbritur nga ato degë. Vajzat edhe kur krijojnë shtëpinë e tyre, nuk ndahen lehtë nga kujtimet e vajzërisë.

- Ne erdhëm për miellin, kurse ime mëmë na mbledh kumbulla!

- Avash dhe ti se nuk ra sheqeri në ujë. - ia ktheu i jati.

- Merri këto djali i nënës! Se të kemi të mirë. Të kemi punëtor, që mi je bërë krah nënës tënde. Të paçim o bir! Hë ha nga këto.

- Nuk më hahen gjyshe!

- Lere o nënë se i marr në prehër. Na thesin dhe hidhe miellin këtu!

- Ja kjo! Mua më urdhëron, o bijë? Ja tek e ke ec vetë, dhe hidh sa të duhet. Lër aty sa të mbetet ca!

 Gjylja  u ngrit si me përtim. U nis për tek ambari i bereqetit. Kishte vite që kishte dalë nga ajo derë të cilën e njihte në të gjitha hollësitë dhe pati ndrojtje. Se si i vinte. Sikur po merrte gjë që nuk i takonte. Në fakt ishte një hua. Vajzat, në shtëpinë e babait kthehen për të sjellë sa të mundin, por e kanë të vështirë për të marrë, qoftë edhe hua. Ju duket sikur edhe ato kanë pjesë në atë pamundësi që kërkojnë ta plotësojnë në derën e prindërve. Ju duket se kanë qenë të pazonjat… për të mos kërkuar një ditë. Hapi kapakun e cepit të hambarit, aty ku mbahej mielli i grurit. Futi dorën e djathtë në brendësi dhe ndjeu një nxehtësi më të madhe se ambienti. Era e grurit të bluar dhe të situr doli menjëherë jashtë. Një erë e këndshme si paralajmëruese e oreksit. Ku ka si era e miellit në kushte krize e mungesash për bukë. Por sidomos në kohë luftërash, “municioni” më i pazëvendësueshëm është… mielli.

- Sa mund të ketë këtu? – mërmëriti.

- Nja pesëdhjetë qillo? Jo! Më pak. Ky ishte plot para ca muajve! Këta, misër kanë ngrënë, po mielli  i grurit ku u vajti?  Babai e ka ndarë. Ku rri ai pa dhënë! Do kenë marrë për t`ja u shpurë partizanëve. Apo mos ata, firaunët ballistë e kanë marrë?

Futi thellë enën prej llamarine, që e kishin si masë dhe e hodhi në thesin e vet.

- Një! - numëroi. Pastaj e mbushi dhe pesë herë të tjera dhe ndenji si të llogariste sa mund të kishte marrë. I dukej se ata  në dhomë po mendonin vetëm sa miell do të merrte e bija.

- Të kem marrë nja dhjet kile? - Ngriti thesin, si për ta peshuar me dorë dhe prapë u mendua. Ju duk se nuk ishte aq sa mendoi në thesin e saj.

- Mirë unë që po marr, por për këta sa po mbetet? Më shumë unë e më pak këta? Jo! Së paku njësoj të kemi. Jo! Më shumë unë, se unë kam dasmë. E futi dhe një herë tjetër strufen prej llamarine dhe e mbushi dinga. Por nuk arriti ta shtinte në thesin e vet. Një zhurmë e llahtarshme jashtë e  tronditi, aq sa mielli u derdh jashtë thesit.

- O Zot! Po kjo zhurmë ç`qe? Mori thesin e saj dhe iku rrëmbimthi për në odën ku ishin prindërit.

- E dëgjuat? - foli pa e lëshuar thesin dhe strufen nga dora.

- Si nuk e dëgjuam. U tund tërë lugina. - foli babai. Edhe ata ishin ngritur në këmbë të tmerruar. Rrahmani pat dalë në oborr me vrap. Pastaj hyri me shpejtësi dhe i foli nënës.

- Po gjuajnë që nga Kalaja. U qëllojnë ballonave më duket. Nuk pashë gjëkundi ballonë. Eja ikim nënë! Mos plas lufta dhe ne nuk jemi në shtëpi. Të lëshojmë bagëtinë… se

- Se mos gjer tani nuk kishte plasur! Ikim bir!

- Shkoni, shkoni se ku i dihet! Atë që sjell minuti nuk e sjell as viti moj bijë. Kjo kohë e mallkuar vetëm kobe na ka sjellë. Ecni dhe në dasëm u pjekshim! Të fala Kasëmit, moj! Shërohu, thuaji..! - i foli.

- Për hajër do Zoti! - U lut e jëma.

    Pastaj pështolli Rrahmanin dhe e përqafoi fort. Ashtu bëri dhe i jati, që i përcolli gjer tek shtegu i oborrit të vet. Ndaloi tek trungu i arrës, bri murit të oborrit dhe hodhi sytë nga Kalaja, me veshët pipëz... Dëgjoheshin shprazje të kundërajrorëve gjermanë. Pastaj u dëgjua një oshëtimë motorash, por aeroplanë nuk po dukeshin gjëkundi. Mjegulla përmbi Osum nuk  lejonte të dalloheshin. Edhe gjermanët ashtu pas zhurmës i qëllonin se edhe ata, zor se shihnin gjë. Ajo situatë vazhdoi për aq kohë sa u ndjenë zhurmat e motorëve sipër. Ra një heshtje varri dhe sikur veshët e njerëzve ranë në prehje. Babai i Gjyles sa ishte futur brenda duke medituar për luftën dhe fatin e shtëpisë të bijës së vet. Dhëndrit të tij që lëngonte prej plagëve. Ashtu duke medituar  gjithë hall e shqetësim ndjeu përsëri zhurmë, por shumë më të fuqishme ajo e para. Ja nisën bataretë e kundërajrorëve mbi Kala. Dukej se gjermanët e kishin humbur durimin. Aleatët po i shqetësonin sa po ja u bënin jetën sterrë. Në ato ditë gjermanët nuk po linin grykë zjarri pa vënë në punë. I lëshonin predhat kuturu, në hava. Plaku doli sërish jashtë. Mjegulla sikur ishte daravitur dhe qielli dukej në pastrim e sipër. Hodhi përsëri sytë në qiell, mos shihte aeroplanët. Instinktivisht i hodhi tutje shtegut nga eci e bija dhe i nipi. U mundua të shihte gjer tutje tek  shtegu që shpinte tek shtëpia e Bakove. I dalloi tek sa po ecnin me shpejtësi nënë e bir. Ndjeu një lehtësim në shpirt. Po arrinin në shtëpi. Pak hapa u mbeteshin. Shtëpia është një lloj garancie ndaj rrezikut, që i vjen njeriut. E ai burrë, me shumë përvojë jetësore, vetëm duke i parë të hynin brenda territorit të tyre mund të futej i qetë në shtëpi. Por nuk arriti të hynte brenda derës. Sipër shtëpisë, ndjeu zhurmën e rëndë. Ngriti kokën dhe pa një aeroplan që ju duk sa një mal. Aeroplani pat dalë papritur nga rrjedha e Osumit. Duke ndjekur atë rrjedhë, pilotët, bënin disa devijime, që plakut ju duk se ishin për tu mbrojtur nga bateritë gjermane përmbi Kala. Ishte një zhurmë e rëndë dhe e frikshme sa atij ju duk se dhe pak metra e ai aeroplan do të prekte pullazin e shtëpisë së vet. Fluturonte krejt ndryshe nga sa pat parë të tjerë në fluturim në ato ditë. I dalloheshin të gjitha shënjat. Dallohej flamuri amerikan dhe shenjat e tjera të avionit. Plaku i habitur vuri dorën strehë përmbi ballë dhe po shihte gjithë tmerr. Kur avioni kaloi për në perëndim,  ai dalloi se në bishtin e aeroplanit kishte një ndriçim të fortë.

- Dreq! - foli.

- Ka marrë flakë! Për atë Zot e kanë qëlluar! Bobo! Shiko, shiko, po ulet! Po ku do të ulet? Pa eja moj, eja! - i foli plakës. Ajo duke lidhur fort një shami të zezë përsipër ballit, doli duke parë nga shihte plaku.

- Korba! Po ai ka marrë zjarr, more burrë! Të mjerët ata që janë brënda! Do bien, si ra ai vitin e shkuar. Me tridhjetë robë zoti brënda. Po pse kështu, xhanëm? Mbi neve të bien të gjithë aeroplanët e goditur!

- Ai qe i goditur, por nuk kishte marrë zjarr, moj grua. Ra atje mes Lushnjës dhe Beratit. Piloti kishte qenë shumë i zoti, qerratai. Amerikan për kokën e amerikanit. Tridhjetë veta shpëtoi! Plot njëzet e shtatë doktorë dhe infermiere dhe katër pilotë. Vanë e i muarrën me kafshë partizanët. I shpëtuan se mund t`i zinin gjermanët me ballistët. Ama i goditur, por jo marrë flakë. E uli të shuar motorin ai amerikani pilot. Pilot jo shaka! Ky është në flakë. Ky po përvëlohet. Do marrë flakë benzina dhe mu si bombë pëllcet pastaj. Ky po bie. Po bie! Po…

- Ku po bie ashtu more fesatlli? - sikur po i fliste pilotit në aeroplan.

- Inshallah në Lumë! - foli plaka.

- Ç`lumë, moj lumëzezë! Nuk e shikon që po bie në fshat! Obobo! A e shikon, për ku e ka drejtimin, moj?

- Ku ta shikoj unë e zeza, nuk më shohin sytë gjer mu atje.

- Mbi shtëpitë e fshati tonë po bie. Në Goraj e paska gjëmën sot! Jo në Goraj, por tek… Bakot…!

- Mos o Zot! Dhe atë kemi mangut neve. Të mjerët njerëz thuaj! Shpëtoi o Zot i madh! Mallkuar luftërat! Mallkuar dhe ai Hitleri me Duçe kokëmadhin! U shofshin ata vetë, inshallah!

- Ja, ja po bie, po bie… Ai, ra moj, ra! Ra atje ku e parandjeva…! Atje ra…!

Nuk e sosi dot llafin. Iu prenë gjunjët dhe iu morën mëndë. Nuk arriti as të shihte si po ecte e bija me të nipin, tek sa dhe ata e kishin parë tërë atë skenë. I ishin mjegulluar të gjitha.

Ndërsa gjyshi po binte për tokë nga ajo skenë që arriti të shihte, Rrahmani me të ëmën nuk ishin as pesëdhjetë hapa larg shtëpisë së tyre. Që kur kishte dëgjuar uturimën dhe krismat, Rrahmani pat kthyer kokën.

- Nënë, shiko! - i pat britur të ëmës.

- Mos e kthe kokën, bir! - i foli nëna.

- Po e gjuajnë ata të Kalasë.

- Ecë, jepu këmbëve se po më sëmbon rëndë zëmra!

- Nënë, ai ka marrë flakë.

- Ec biri im, dhe shpejtoi hapat.

- E kemi sipër kokës.

- Larg kokës tonë, bir!

- Ky po vjen tek shtëpia jonë!

- Mos e dhashtë Zoti atë gjëmë! Vrapo bir! - dhe zuri e po vraponte si kurrë në jetën e saj

- Nënë…!

- Rrahman! - i foli me një zë që nuk ishte më i saja.

- Nënë, shtëpia jonë…! - i foli të ëmës, por nuk mund të thoshte asnjë fjalë më shumë. Nëna ishte bërë një me erën që kishte përfshirë tërë luginën. Ajo erë sikur ishte e urdhëruar, që në atë moment të frynte e të frynte për të përfunduar një “mision ogurzi”. Por i biri e kishte kaluar edhe vetë erën.

     Nëna e gjorë, që kurse  pa  gjithë atë bina metali  gri  dhe me shkronja të zeza sipër kokës,  iu duk se ishte e nisur për gjëmë mbi shtëpinë e saj. E parandjeu mynxyrën dhe lëshoi gjithë shqetësim thesin me miell që kishte në sup. Gryka e thesit u hap nga ku ajo masë u kthye në një re të bardhë. Erë u bë nëna. Në pak sekonda të atij vrapi të lemerishëm sosi tek avllia. Më parë dëgjoi shpërthimin përmbi çati. Ju duk se ish tronditur gjithë fshati, e gjithë toka. Bashkë me shpërthimin plasi flaka, që nënës iu duk se ajo flakë, në atë moment mbuloi gjithë dynjanë. Sytë iu përcëlluan dhe instinktivisht, në vend që t’i mbylleshin gati iu shqyen. Ndjeu përcëllimë në tërë trupin. U tërhoq dy hapa dhe ra në tokë. Nga gjoksi i rreshkur i nënës doli një britmë  llahtar.

- Bijë e nënës! Burrë..! Njerëz, ndihmë! - dhe po shkulte flokët në lemeri. Pastaj mori hov dhe u ngrit në këmbë. Dridhej si një purtekë e rënë në ujin që rridhte. Vuri të dy duart në kokë dhe zuri flokët. Po i shkulte, sikur ato ta kishin tërë fajin.

- Ndihmë! - thirri nëna.

- Bir! - iu drejtua Rrahmanit pa e parë ku ishte.

- Lutfije! Xhaxha! Zot i madh!