Daniel Gàzulli: Rrëfime zadrimore (V)

Daniel Gàzulli 

 

RRËFIME ZADRIMORE

  

Peng dashnie për Vendlindjen

 

 

41. Sa njat këmishë, moj fisnike?

 

Tue kalue nëpër treg, një qytetar, veshë e kërrnisë, ndalet para një katundareje tanë hire që kishte dalë me shitë veshje të punueme mjeshtrisht me li e mëndafsh në vekë dhe, sa me e ba me folë, e pyetë:

- Sa njat këmishë, moj fisnike?

- Shtatë lekë e gjysë, zotni – i përgjigjet grueja si me naze, se ia merrte mendja që zotnia s’kishte në mend me ble asi teshash.

Burrit nuk po i bahej me u largue aq e turbulloi bukuria e grues.

- Po ato tlinda, sa i mban? – i foli prap ai.

Grueja, gati e bezdisun, iu gjegj shkurt:

- Shtatë e gjysë edhe ato

Po s’i ikej e s’i ikej qytetarit, shtangë prej bukurisë saj.

- A ma ndigjon një këshillë – i thotë ky – Çoje këmishën e uli tlindat.

 

 

 

42. Një meshë për shpirt tand

 

Si ishte zakon, shumë prej besimtarëve i paguanin priftit një meshë, që t’mos u birrej shpirti në ferr të dashunve të tyne kur vdisnin.

Zinës i kishin dekë baba e nana, po meshë nuk kishte pague për shpirt të tyne.

Një ditë shkoi të rrëfehej te dom Jaku.

Zina ishte grueja ma e bukur e katundit, veçan me një gjoks të hazdisun që nuk mungonte me e nxjerrë në pah, tue veshë do mbrendëse fort të gjana, që i rrëshqitshin

poshtë e linte t’i shiheshin tanë hiret turbulluese.

U ul në gjuj, si e duen rregullat e rrëfimit, e po priste çka do ta pyeste dom Jaku.

Po prifti, trashaluq e i shkurtë në shtat, gati sa nuk u çue në kambë tue u mundue me pa prej nalt poshtë hiret e Zinës e nuk po kujtohej me e pyetë për mëkatet e që kishte ba.

Minutat po kalonin e Zinës gati i erdh me qeshë kah e shihte dom Jakun tue u mundue me u zgjatë.

Kur mbaroi rrëfimi e dom Jaku e bekoi tue ia falë mëkatet, Zina hapi derën e rrëfimores e iu drejtue priftit:

- Po të la edhe paret për një meshë, dom Jak.

Po asaj i kishin dekë atë vit baba e nana, e dom Jaku, për mos me gabue në lutje, i thotë:

- Për cilin i ke, për shpirt të babës apo të nanës?

Zina u përkul edhe një herë tue i zbulue liksht hiret e i tha gati në vesh:

- Për shpirt tand, dom Jak, që e humbe tue më rrëfye mue.

 

 

 

43. Ardhsh e bardhë, moj vjeshtë ...

 

I thotë një natë grueja të shoqit:

- Ban mirë e shkon te miku me nda vaden e dasmes. Vajza duhet çue te burri.

Kola nuk foli, po u duk se u pre keq. Nuk foli, se ishte burrë me mend. Çka do t’i pyeste të shoqes? Derisa ajo i thonte se ishte koha me da vadën ....

Të nesërmen do të shkonin në livadh me mbledhë sanë e kushedi si do ta sillte rasti me i folë vetë diçka vajzës, megjithëse nuk asht e lehtë me hapë këso bisedash me tande

bije.

Tue ngarkue qerren, ai që hedh sanën e ka pak të vështirë kur ajo nisë e çohet bukur mirë. Po Nazja nuk e kishte për gja, ia hidhte sanën të atit edhe ma nalt se duhej e qeshte

me të. Po po, mendoi Kola, ka të drejtë e ama.

Kur po ktheheshin për shtëpi, qerrja e ngarkueme randë shtyhej ngadalë përpara e vajzës nuk iu durue: Po të pres te shtëpija, babë – i tha ajo dhe shpejtoi hapin.

Po Kola arrijti në shtëpi me qerre e Nazja hiç.

- Ku asht Nazja? – e pyeti e shoqja.

- Në e dijsh ti, se unë nuk di gja.

- Po, a ishte me ty në livadh?! – e pyeti e çuditun e shoqja.

- Ishte, ishte, po mandej priu përpara.

- E s’ka mrrijtë ende ...

Kola nuk foli.

Nazja u vunue bukur mirë. Kur erdh në shtëpi, nuk e gjet të atin aty.

- Po baba, ku asht? – pyeti.

- Ka shkue në Baqel me da vaden tande – i foli e ama me një mllef që s’kishte nevojë për shpjegim.

- Të më kishit thanë se do ta danit vadën për këte vjeshtë ... – foli Nazja ndoshta me keqardhje për rrugën e gjatë që kishte ba tue u kthye në shtëpi.

- S’asht faj yt. Duhej të isha kujtue, se sa ti unë kam qenë nanë.

E vadja u nda pa u pjekë ende rakia e re.

 

 

 

44. Lumja ti, moj bija ime

 

Lumja ti, moj bija ime,

për vjehrri e për kunata …

 

Kështu i kënduen Rozës para se me e nisë nuse gratë e gjinisë. Dikush dikush mendoi se po i këndonin kështu pse e dinin se ç’mall e priste te burri: zeher i ka të idhtë vjehrrinë, flitej.

E Rozes i ra me e provue shpejt.

Një mëngjes, e re si ishte, nuk i duel gjumi me kohë.

Zakoni e donte që nusja të çohej e para, të pastronte shtëpinë, të ndizte zjarrin që t’u piqte kafet vjehrrisë kur të ngriheshin prej gjumit.

E vjehrra, si të kishte ra zjarr në mbarë shtëpinë, shkoi e hapi me vrull derën e dhomës ku finte çifti i ri dhe i bërtiti:

- A s’të ka dalë nata, a?! Çou e piq kafet se po pret yt vjehërr!

Rozës sa nuk i ra pika, po prej shtroje nuk lëvizi.

- Mbylle atë derë, nanë, se po çohem – i tha e bezdisun, po pa e prishë gjakun.

- Çou, moj, po të them! E paftyrë! Nëse je mësue keq, kthehu ka ke ardhë, se këtu urdhnon tjetërkush!

Atëherë Roza u kthye në krahun tjetër dhe bani sikur po finte përsëri. Vjehrra, si ta kishte kapë qoftëlargu, i mbërrini te kambët e shtrojës:

- A ndjeve çka të thash!? – briti se me u ndje edhe në kojshi.

- Ndjeva, nanë, ndjeva, po asht ende natë. Po pres të dalë drita mirë, se s’ka pse kthehem natën te baba. S’ më keni zanë në punë të ligë. Mandej po due edhe me pushue

pak, se rruga asht e gjatë.

Vjehrra shtangu. Pa thanë ma asnjë fjalë, doli në guzhinë te i shoqi dhe i tha këtij:

- A ndjeve ti, na nuk i kemi marrë djalit nuse, po burrë – dhe vuni xhezven në zjarr pa folë ma asnjë fjalë.

 

 

 

45. Vajzat e Hajmelit ...

 

Një prej Dheut te Lehtë, i ardhun prej anës së Shllakut prej pak vitesh, e kishte djalin e madh në kohë për fejesë.

- E kam gjetë një vajzë për ty – i tha i atij një mbramje. – Ma të mirë Shllaku s’e ka.

- Jo, - ia kthen i biri – unë nuk marr vajzë Shllaku.

I ati u zu ngusht.

- Po pse, ma të mira po të duken vajzat e Hajmelit?! A e din ti se vajzave të Hajmelit po ua kande ... kumbullat e tharta?

Djali uli kryet si me thanë se njëkte bisedë s’po donte me e vazhdue.

Në atë kohë vajzat shiheshin ma së shumti te Kisha, se ku do të njiheshe tjetër me      to? Vajzat e Hajmelit, kur shkonin të dielava në Kishë, visheshin e kërniseshin, belin një përçik, shtatin po selvi, dritë e shkëndija u nxinin sytë. Kur të shikonin në sy vajzat e Hajmelit, banin me t’u dridhë gjujtë.

E ma se njena prej tyne e kishte shigjetue Shllakasin pse ishte djalë e deli djalë.

Të nesërmen e bisedës së papërfundueme me të atin, Kerni u nis për në arë, që e kishte poshtë Fushaxhive. U ndesh mu te kthesa e Gjadrit me atë vajzë që i kishte hy në

zemer sa asnjë tjetër. Aq u trondit, pse ishin vetëm për vetëm, sa gati kthej rrugë mos me e takue.

- Kah kështu, Kërn? – i thotë vajza.

- Me mihë kollomoq.

- A di shka, - iu suell ajo me një buzëqeshje djallushe – edhe unë me mihë jam tue shkue. Po mihim bashkë, një ditë në arë tande e një ditë në temen.

Kerni ishte skuqë e ba kokërr shege.

- Mandej, në daç, vijë e mihi unë pergjithmonë tek ti.

Një fjalë s’ishte në gjendje të thonte Kerni.

- Kam takue një ditë baben tand – vijoj Liza – A din çka më tha: ju vajzat e Hajmelit i pelqeni shumë kumbullat e tharta. Po pse, çka i duhet kujt një vajzë që s’ia kande kumbullat e tharta?

- Shko në arë, për hatër të Zotit – i foli Kerni – se po koritem.

- Po ti mos u frig, he burrë, në t’u marrshin mendtë, të mbaj unë e nuk të la me u rrëzue.

Qysh atë mbramje Kerni i tha të atit se mund të nisej për Shllak e të kërkonte vajzën që i kishte zgjedhë. E në vjeshtë u martue.

Por, duen me thanë se, tanë jetën, edhe kur u plak, ky Kerni i dredhonte rrugë Lizës, se i kishte mbetë peng e kishte jetue deri sa vdiq i penduem.

 

 

 

46. Dy kunatat

 

Si ka qenë zakon, dikur familjet jetonin me shumë kunorë bashkë. Quhej gja e turpshme me u nda, sidomos sa ishin prindët gjallë. Kjo punë sillte jo rrallë edhe sherre, sidomos midis kunatave.

Si mos kund, dy kunata në shtëpi të Lacukëve shkonin tepër mirë njena me tjetrën. E burrat, vllazën e punëtorë si ata, sa kishte dritë gjithmonë në punë, ishin fort të kënaqun.

Një mbramje i zoti i shtëpisë i thirri dy të bijtë në odë të burrave dhe u tha:

- Sonte kam një gja të randësishme me ju thanë. Ju mos u ngutni, peshojeni mirë çdo hap, se do Zoti, të jem unë i gabuem.

Djemtë shikuen njeni tjetrin.

- Çka ka ndodhë, babë? – i tha ma i madhi.

- E thash, do Zoti asgja, po mue ka shumë kohë që më bren një dyshim. Shkurt, nuk më pëlqen tanë kjo dashni në mes grave tueja.

- Po … a ka ma bukur se me shkue mirë kunatat … - tha i çuditun i dyti.

Plaku heshti gjatë para se me folë.

- Jo, mor bir, kur shkojnë kaq mirë kunatat, diçka nuk asht në vendin e vet. Se çka, unë nuk e di. Frikë po kam boll se do të na duhet me u përballë me punë të vështira e

vendime të randa me u marrë …

- Atëherë, si thue ti, babë, a të ndahemi? – foli ky, që kishte ma pak se një vit i martuem.

Plaku, i mrrytun në fytyrë, i shikoi te dy në sy.

- Sadoqë mue e nanës tuej nuk na vjen mirë, prap nuk kisha me thanë jo. Po kam frikë se, edhe po u ndatë, ato prap do të shkojnë mirë.

Djemtë e gjykuen mos me e zgjatë bisedën ma atë mbramje e secili u kthye në odë të vet tek e shoqja e fëmijët.

Nuk kaloi shumë kohë e një ditë prej ditësh, i dyti ndër vllazën, para se me nisë me nga qetë, i thotë ma të madhit:

- Kam marrë vesht pse gratë tona shkojnë aq shpesh në Kishë. Ti e di se rrugës për në Kishë asht Xhandarmeria. E ato, herë njena e herë tjetra, e jo rrallë te dyja bashkë, ndalën aty. Tash, si të duesh, po them se ka ardhë koha me marrë atë vendimin e vështirë që na e pat thanë baba …

E për çudi, kur i kthyen gratë një herë e përgjithmonë në gjini, morën vesht se ata ishin të vetmit në tanë katundin që nuk e dinin se në ç’Kishë faleshin gratë e tyne …

 

 

 

47. Tata Kolë e tata Pemë

 

Gja mos me u besue, po im atë më tregonte se si dy axha të gjyshit të tij, kaherë fort, kanë pi për një natë katërdhjetë okë venë.

Ishte vjeshtë e kishin vu kazanin e rakisë. Mirëpo s’kishin enë ku me e futë ma.

- A din çka po bajmë, - i thotë tata Kolë tatës Pemë. – Po pijmë njëkte damizhan me venë e po e lirojmë për raki.

- A thue mund ta pijmë? – i thotë ky Pema.

- Paj për nesër na duhet, se për sonte kemi ku me e futë rakinë. Tanë natën e natës si s’po e pikemi?

E ia filluen, kollomoqa të pjekun në zjarr të kazanit e venë me mashtrakë. Pi njeni e pi tjetri, kur leu dielli s’kishte mbetë pikë vene në domizhan.

Po çka, aq u ishin frye kambët, sa u kishin plasë çakçirët, ishin shkepë tegelat, po ata as dojshin me ia dijtë.

E u patën qitë një prrallë:

 

Tata Kolë e tata Pemë

Pine katërdhjetë okë venë.

Dreqi u pastë hi mbrendë.

 

Sa asht e vërtetë, unë nuk e di, se gja mos me u besue, po kështu ma ka pasë thanë im atë.

 

 

 

48. Sofra asht për burra

 

Në rast festash shtëpija e Tush Zentës mbushej plot me miq, të njohun e të panjohun. Ishte po i pasun Tushi, por mbi të gjitha ishte shumë i pritun e bujar. Kush nuk kishte

hangër bukë në shtëpi të tij e kush nuk kishte kalue dimnin me fëmijë kur gjendej ngusht.

Katër sofra me burra iu banë ditën e Rruzares për drekë, miq e të panjohun. Në mes tyne njëfarë Bibë Rrollja, që mburrej se ishte në gjendje me pi katër okë raki. Zekës i kërcej delli në ballë; ai ishte bujar e s’i dhimbej asgja për miq, po tepritë nuk i duronte.

Dikush prej djelmve që shërbenin i afroi Bibës një domizhan katër okësh, e ai filloi të pinte si të ishte uji, po edhe uji burri nuk i pi katër okë. Nuk kaloi edhe shumë e Biba e solli domizhanin përmbys me diftue se në të nuk kishte ma asnjë pikë e se ai e kishte mbajtë fjalën, e kishte pi krejt. Tush Zenta, që deri atë çast u bante nder miqve ndejë mbi një shkamb të naltë me shpinore, u çue në kambë dhe iu drejtue Bibës:

- Sofra asht për burra, jo për bagëti! Çou e dil prej kësaj shtëpije, se ma prishe festën!

Bibë Rrollja, e jo vetëm ai, e njihnin sa i premë ishte Tushi, prandaj pa ba za, u çue prej sofre e doli.

Ra një heshtje jo fort e kandëshme për një ditë feste.

- Paj, o Tush ... – e nisi fjalën një nënshatas.

- Askush të mos ngutet me folë – ia preu Tushi – Koria le të më mbesë mue. I kam shtrue sofrën të mirit e të ligut, mikut e anmikut, po jo bagëtive. Bagëtitë i vendojmë në

grazhd.

U duk punë e randë aty për aty, po mandej mbahej në gojë se Tush Zenta ashtu kishte nderue miqtë.

 

 

 

49. Mori nuse, çka na prune?

 

Mbas drekës së dasmës ishte zakon me e çue nusen në odë të burrava e me i këndue. Kangët ishin tana të bukura, po nga një herë këndohehsin edhe kangë gazmore tue

ngacmue nusen e prindët e saj, shpesh me fjalë edhe me spec.

Sa se ditë gazi ishte, sa prej rakisë, nga një herë stiseshin edhe fjalë jo fort të bukura.

Kur u martuen dy vëllazën në Zentaj, te dy për një ditë, ndodhi që njena nuse vinte prej shtëpije të kamun e kishte sjell plot dhunti, kurse tjetra, lulja e nusës, e shëndetëshme

faqet shegë, vinte prej një familje të vorfën e kishte sjell dhunti veç për vjehrrì.

Kur i erdh radha me i këndue asaj, burrat e trashën:

 

Mori nuse, çka na prune?

Prune p …. sa ‘i babune.

Nusja u zu tepër ngusht, kurse në odë të burrave vloi gazi pa qeder, se rakia e shkretë ta heq edhe sikletin e fjalës.

E moren vesht ata të Gjokajve e nuk u erdhi mirë. Vërtetë për gaz i kishin këndue, po fjala kishte qenë e randë.

Kur u kthye nusja në gjini mbas tri javësh, si ishte zakon, vjehrrin ia priten mirë, po kur zunë gotat e rakisë, nuk muejtën me ndejë pa i kthye përgjigje.

- Me na thanë, mik, a t’asht ankue gja djali për vajzë tonë? – i foli një axhë i nuses.

- Jo bre, çka asht ajo fjalë. Na s’e njohim sot, e kemi dijtë me kohë se ç’lule nuseje marrim – u gjegj me gjithë zemer i vjehrri.

- Nuk e di, po kemi ndigjue se ju andej nuk po ua kande fort mishin e trashë.

- Paj hoket janë hoke, or mik, mos ua ven veshin, - foli i zanë ngusht vjehrri, se e kuptoi mirë ku e kishte fjalën ai.

- Jo po, ta dinë ata të tuet, mishi i majm asht ma i mirë, mjaft të mos i vijë era.

E pat hak. Nuse si ajo rrallë kishte shkelë në atë derë.

 

 

 

50. Petkat e dekës

 

Ka qenë zakon dikur që kur martohej vajza i jepej aq pajë me vete, sa të mos kishte nevojë me ba rroba për tanë jetën. Në fund të arkës nuk mungonin as petkat e dekës.

Natyrisht, tue shpresue se do të jetonin gjatë, petkat e dekës i shkonin si me thanë një moshe të shtyme.

Një nuse në Shelqet thonin se shkonte aq keq me vjehrren, sa një të merrkurrë, para se të nisej i shoqi për në treg, i thotë këtij:

- A di shka, a po i merr edhe petkat e mia të dekës, se fund dimni asht e ndoshta i shet mirë.

- Çka je tue thanë?! A asht ndie kund me shitë petkat e dekës!? – çuditet i shoqi.

- Shiti, shiti, se tash po baj një palë të tjera për nuse të re.

- A ke luejtë mendsh a!? Si të shkon në mend kjo gjamë!?

- Paj me atë nanë që ke ti e me atë vjeherr që kam unë, vështirë se do ta kem të gjatë.