Flasin pas 25-vjetësh, regjisorët e komedisë së famshme “Pallati 176”

Pse komedia “Pallati 176” është po kaq e pëlqyeshme dhe sot ?

Komedi që është shfaqur në shifra rekord, 450 herë

Kjo është një komedi që flet dhe qesh shqip

Nga Albert ZHOLI

Dy regjisorët Andon Qesari dhe Alfred Bualoti, flasin pas 25-vjetësh. Afërsisht po mbush tri dekada që nën regjinë e tyre, është vënë në skenë“Pallati 176”,  dhe komedia është një (për të mos thënë e para), ndër komeditë, e artit skenik shqiptar që është ende më e kërkuara, më e shikuara, më e spikatura. Kjo komedi duket si puna e verës, sa më shumë ikën koha aq më e stazhionuar, e ëmbël, më e kërkuar bëhet. Në disa televizione ku shfaqet, por edhe në kaseta videosh, komedia “Pallati 176”, është bërë pjesë e çdo shtëpie shqiptare. Kur do të shlodhesh, kur do të largohesh nga rutina e ditës, kur do të anashkalosh klimën e nxehtë politike, kur do të shikosh një krijim purro shqiptar, kur do të heqësh mërzinë, apo të  do të vish në humor, shiko pallatin.. Dhe pse janë bërë përpjekje të shumta për të bërë një të dytë, një të përafërt, apo një  komedi më të mirë, deri më sot nuk është arritur….Në biseda mes miqsh, në debate gazetarësh apo aktorësh, regjisorësh, ndonëse ka dhe shenja xhelozie, por sërishmi nuk shmanget e vërteta, “Pallati”, mbetet “Pallat”, me themele të forta, i patundshëm nga vendi dhe pozicioni që ka zënë në komedinë shqiptare apo në artin skenik shqiptar në përgjithësi. Regjisorët Anton Qesari  dhe Alfred Bualoti, autorja e komedisë Adelina Balashi, aktorët Roland Trebicka,  Violeta Manushi, Pavlina Mani, Elida Janushi, Anastas Kristofori, Eva Aikaj,  Ilir Bezhani, etj…me këtë komedi i dhanë artit skenik shqiptar një vepër të arrirë komike, ku të gjithë aktorët, luajtën si në një ansambël perfekt, me të njëtin ritëm, dimesion, korrektësi, përgjegjësi. Regjisorët Qesari dhe Bualoti me këtë komedi dhanë ndoshta limitin e kërkesave dhe njohurive të tyre, për të paraqitur para publikut një komedi që skenës së teatrit Kombëtar i vjen rrallë të paraqesë. Kjo komedi ndoshta ishte një gjetje, duke formuar (po ta krahasosh në një rol të vetëm) një karakter. Vlera e nëj vepre skenike sot qëndron në: Nëse regjisori ka hedhur në hapësirën skenike thjesht hisstorinë apo episodet e veprës dramaturgjike apo nëpërmjet elementëve të formës që ka në dorë regjisori si dekori, rekuizita, ndriçimi, muzika, kostumografia, aim ban qëndrimin e tij ideoemocional mbi mesazhin e autorit. Unë mendoj se tek “Pallati”” qëndron arsyetimi i dytë.

Një bisedë jashtë interviste

Të ulur në lokalin përballë Teatrit Kombëtar, me regjisorin, aktorin, pedagogun Prof. Andon Qesari, regjisorin Alfred Bualoti, biseda vërtitej rreth teatrit dhe filmit shqiptar në vite. Bëheshin krahasime, silleshin pranë përvoja, diskutoheshin realitetet e dy sistemeve krejt të kundërta dhe roli i artit në çdo shoqëri. Natyrshëm biseda rrodhi për komedinë “Pallati 176” me regji të tyre, ku shkëputa këto copëza bisede:

Andon Qesari

“Pallati 176”, ka qenë i zhveshur nga ideologjizmat

Komedia është një gjini e veçantë dhe e vështirë e artit skenik. Kryesisht komedia kërkon shumë impenjim, disiplinë, përkushtim, vëmendje, realitet. Pas vitesh edhe vetë së bashku me regjisorin Alfred Bualoti, se mendonim që kjo komedi do të ishte po aq e pëlqyer sa në fillimet e saj. Ndoshta kjo komedi përbën një rekord për vënien në skenë,… afërsisht 450 herë. Parë në këndvështrimin e kohës, ajo që e bën këtë vepër të pëlqyeshme është se ajo ka qenë  jashtë ideologjizmave të kohës. Pra është një komedi pa ato qëndismat e politikës së kohës, pa vënë në krye Partinë, Enverin, apo vijën e masave. Në thelb të saj ishin problemet e ditës, lufta ndaj fenomeneve të servilizmit, miqësive në emërimin në punë, tarafeve, paaftësisë, letrave anonime, përpjekjeve për të zënë një vend pune të pa merituar . Shumë nga këto fenomene janë probleme të ditës edhe sot, në një shoqëri krejt tjetër, me ideologji dhe formë ekonomike krejt të ndryshme.

Mbijetesa e një vepre skenike

Sipas Qesarit, që një vepër skenike të mbijetojë, ti rezistojë kohës duhet të ketë dy elementë bazë të shëndoshë,  nivelin artistik të komedisë (dramës), pra të autorit që e ka krijuar dhe së dyti nvelin artistik të regjisurës (ku përfshihet edhe ai i aktrimit nga aktorët). Kur këto dy elementë janë të gjetur, të arrirë, koha kurrë nuk i venit, përkundrazi… Janë shumë vepra (si të Shekspirit) që kanë shekuj që janë krijuar dhe i kanë rezistuar kohës duke qenë aktuale dhe sot…Në fund të çdo vepre të vënë në skenë si spaktatori ashtu dhe specialistët duhet të shohin apo të ndjejnë brendinë, përcjelljen  ideo-emocionale të veprës. Një vepër ka jetëgjatësi athere kur  aktorët kanë formuar karaktere. Kjo do të thotë që ata nuk përsëritin veten në skenë, nuk janë vetvetja, por janë karakteri që luajnë. Ai mendon se aktorët gjatë krijimit duhet të kenë parasysh të famshmin “paradok”, në krijimin skenik që thotë: Duke qenë gjithmonë unë, unë duhet të jem dikush tjetër dhe kjo jo vetëm tek teksti që padyshim është I ndryshëm, por tërë qënia e aktorit si instrument vihet në dispozicion të karakterit të figurës, sigurisht pa harruar se jam unë ai që krijoj.  Të gjithë aktorët në komedinë “Pallati 176” kanë krijuar karaktere, ndaj dhe shumica e tyre aktorëve të kësaj komedie), janë të pëlqyer dhe sot, komentohen, diskutohen, dhe merren si shëmbëlltyrë në shumë diskutime komedish apo dramash. Rolet e aktorëve tek pallati u indetifikuan me personazhin dhe kjo është një gjë e rrallë në krijimtarinë e një aktori... Për regjinë e kësaj komedie s’është mirë të flas unë…Koha besoj ja ka vënë notën, por mund të flasin specialist të artit, apo regjisorë të tjerë…

Ndryshimet dhe përmirësimet

Nga ana dramaturgjike  u munduam që kjo vepër të ishte shumë interesante bëmë këtë gjë vendet e zhvillimit të ngjarjes, veprimit ishin në dy vende dhe ne I bashkuam në një, pra në një pallat, në një shkallë. Emërtimi  pallati 176 ka dalë rastësisht luftuam kundër antikonformizmit të kohës…ishim kundër 4 konforntimeve, siç ishin, politizimi,  partia mbi të gjitha, vija e masave, etj…Kjo vepër ka hyrë na fjalorin Enciklopedik të teatrove Mesdheatre si një nga veprat më të mira, pra përbën një nga emblemat e teatrit shqiptar kjo komedi. Për ne si regjisorë do të thotë që kemi bërë diçka intresante..Ditëm të mbajmë të ndezur  fantazinë e aktorëve . Cdo të thotë kjo?

Eshtë e rrallë  dhe shumë e vështirë që të indetifikohen aktorët me rolin. Sot Roland Trebickën në më të shumtën e njerëzve e indetifikojnë si Jovan Bregu, kjo  është e rrallë në mjeshtërinë e aktrimit.Ka shumë aktorë dhe në kinematografinë botërore që s’kanë mundur të indetifikohen me një rol.Tek komedia janë shumë aktorë, që kanë marrë në jetë  emrin e rolit…Skenografi Kristo Cala, bëri një punë intersante që skenografia, të ishte në funksion të komedisë.ti jepte temporitëm komedisë. Në teatër janë 3 aspekte të pazgjidhshme ato  që vendosin se cili do të jetë suksesi i një shfaqeje: Vepra dramatike,  regjia  dhe aktorët. Këta 3 elemetë janë baza e një shfaqjeje padyshim pa lënë mënjanë dhe skeonografinë, kostumografinë, ndricimin etj… Në këtë komedi ne si regjisorë u munduam të përcilnim në unison këta tre elementë. Pa këtë tri unitet vepra skenike s’mund të marrë suksesin e duhur.

Improvizimi

Në këtë shfaqje komedie, ndoshta si në asnjë vepër tjetër ne lejuam dhe improvizimin, pra lejuam aktorët të vepronin dhe vetë me inisiativën e tyre . Po kujtoj një moment kur dëgjohet muzika e Ardit Gjebresë , Jovani thotë “Ah ç’e ke mirë ti mor byrazer, ja këput një tralala dhe në rregull gjithçka”. Muzika në sfond e kësaj  kishte një “la..la..la”. Të lejosh improvizimin në skenë do të thotë të riskosh shumë.  Por njohja që ka Alfredi ai ka parë shumë shfaqje të “Comedia del Arte” italiane), sigurisht dhe unë, bëri që net ë nxitnim tek aktorët një element siç është improvizimi, I cili është në funksion të plotë të karakterit të kësaj komedie, e cila është një farsë në gjininë e komedisë.

Një komedi reale

Pse shihet apo blihet ende po aq sa dje “Palalti 176”?!. Epse atje është jeta e vetë njerëzve, shqetësimët e tyre, ngjarjet shqiptare, realitetin e tyre të përditshëm. Palalti është tejet vepër shqiptare, në çdo aspect.Kur po bënim provat gjenearle, regjisori i mirënjohur Pirro Mani na thotë: “”Kjo vepër ka për ti qëndruar shumë kohës, ngjarjet  dhe gjetjet janë shumë intersante”

 Alfred Bualoti

Letra anonime

Kjo letër ndoshta përbën, gjetjen më të veçantë të komedisë. Kjo letër  e mban në këmbë komedinë. Kjo gjetje, ndryshe nga shumë komedi, përbën një pikë kulmore që si nga ana artistike e të shkruarit, po ashtu dhe nga ana reegjisoriale, përbën një moment shumë sinjifikativ, e mban spektatorin në ankth, në dilemë, në tension….

Bashkpunimi dhe besueshmëria

Janë shumë aspekte që një vepër ti rezistojë kohës, që të jetë e suksesshme. Përveç  sa më lart ne ditëm të afrojmë edhe një shkrimtar si Ruzhdi Pulaha. Përveç se sa shkrimtar ai është një dramaturg i spikatur. Pra nuhatëm që diçka nuk na shkonte brenda komedisë, pra donim  që ky kompozim i letrës, kjo mënyrë e ndërtimit të saj, të merrte nota besueshmërie më të larta. Pra të ndërtohej si një bizhuteri  e ndërtimit të një komedie të periudhës së realizmit socialist, sepse athere zhvilloheshin ngjarjet, por kjo letër të mos ishte e ideologjizuar, sa të humbte besueshmëtinë. Këtu ndërhyrja e Ruzhdi Pulahës ishte si një prerje e artë, më e vështira, që nuk la hapësira që të dyzohej që për komedi të bëhej komedi, apo për tragjedi të bëhej tragjedi…Pra ndryshuam disa  gjëra brenda koimedisë, qoftë  nga ana e kompozicionit të vetë komedisë, por edhe te disa motive që shtynin personazhet  në jetën e tyre  për të qenë brenda komedisë, por edhe në konflikt me ta. Zgjidhëm disa probleme si të beqareshës Rita që ndryshimet e bënë më të besueshëm në fjalë dhe në regji, të cilat erdhën në mënyrë organike. Pra, këto ndryshime u bënë të natyrshme, të studjuara dhe e bënë personazhin më të besueshëm. Nga ana e strukturës dramaturgjike kemi pasur parasysh ndryshimet e Ruzhdi Pulahës por me medimin dhe aprovimin e autores Adelina Balashi. Ky bashkpunim u bë me mirkuptim, pa ndryshuar asgjë në autorësinë, ashtu si dhe vetëimprovizimet. Ishte koncepti i mirë, dëshira e mirë, ideja e mirë, elemëntë e mësipërm të mirë, që na çuan në sukses.

Përzgjedhja

Ishte një punë e vështirë. Roli duhet të shkonte tek aktori dhe e kundërta…Ishte kjo e mesme e artë, ky moment,  që çoi në sukses. Teatri në koceptin e përditshëmrisë s’është gjë tjetër veçse gëzim…Që do të thotë  që edhe nqs, vë në skenë tragjedinë më të tmerrshme të njerëzimit, apo komedinë më të bukur, nqs nuk egziston gëzimi, dëshira, për të punuar, atmosfrea e gëzueshme, brenda krijimit të veprës, athere vënia në skenë, apo suksesi është në dyshim, vepra është para një pikpyetje të madhe…Po të mbizotërojnë këto elementë, fryti i punës, suksesi është i pa duskutueshëm, pasi teatri është art kolektiv, art i përbashkët, që çdo gjë duhet të funksionojë në unison…

S’do ti bënim ndryshime

Sipas Bualotit edhe nqs do të vihej në skenë sot, “Pallati”, nuk do ti bëhej asnjë ndryshim. Janë bërë shumë përpjekje për të bërë komedi të përafrëta, por kanë dështuar. “Pallati” ka vulën e asaj kohe dhe ajo ka bërë emrin e saj, ka marrë votën e saj dhe çdo ndryshim, apo përafrim, nuk do të sillte këtë sukses. Si një spekakël që në vitin 1985 është vënë në skenë dhe dy herë në ditë, pavarsisht kohës që është vënë, ajo ndiqej për elementët që ka brenda dhe që sot i kanë rezistuar kohës. Pra çdo ndryshim do ti humbte indetitetin, do ti humbte specifikën e vet. Ishte një vepër jashtë standartivizimeve, apo nënvizimeve të fjalës, propogandës së asaj kohe, duke i kamufluar ato, duke mos i lënë shumë të dukshme, pra lamë në dukje, problemet social-shoqërore të kohës. Ajo komedi ngelet ashtu siç është vënë. Edhe sot po ti rikthehemi, ajo po ashtu do të vihet. Vula e saj është e pandryshueshme. Janë bërë disa tentative në disa vepra të tjera duke ndryshuar tekstet për ta rivënë, por kanë dështuar. Ne këtë as e kemi menduar ta bëjmë..Në Evropën kontemporane nuk bëhen eksperimente të tilla. Ajo mund të bëhej vetëm me ata personazhe por vetëm në mosha të ndrsyhme, pa asnjë ndryshim teksti, vetëm ndonjë improvizim do ta pranonim.

Aktorët

Pa dyshim nqs do ndërmerrnim një rivënie në skenë do të ishin po ato. Punuam shumë në përzgjdhje. Siç diskutuam janë bërë përpjekje për një rigjetje ose vazhdim i “Pallatit”, por nuk gjeti atmosferën apo vendin e duhur. Pavarsisht kohës që është vënë në skenë komedia “Pallati 176” aty kishte pak ideologjizma, pasi u bënë më të prekshme, problemet social-shoqërore të kohës dhe çdo përpjekje për rigjetje, për ndryshime aktorësh në role nuk do të silltë sukses. Shumë aktorë me ato role sot diskutohen kudo. Nqs do ta rivënim do të bëhej sërsihmi me ata pavarësisht moshës që ata kanë së bashku me ne.

Përpjekja

Edhe sot janë bërë përpkeje nga autorë të tjerë për ta çuar në vazhdimësi, në kohën që jetojmë “Pallatin”. Janë bërë tekste apo është vënë në skenë një pjesë vazhduese. Por “Pallati 176”, e ka marrë emrin e duhur, e ka marrë medaljen e tij të artë. Por ne s’ndalojmë asskënd për të vashduar në idetë e tyre, pasi jemi plotësisht të bindur që komedia e vënë në skenë në vitin 1985, si lëvizet asnjë gur, mbetet me emrin e saj të pazëvëndësueshëm. Ajo komedi ka rrethanat e saj, idetë e saj, mesazhet, mënyrën e bashkpunimit të saj, karakteret e saj, situatat e saj, bërthamën e vetë, emocionet e saj.

Muzika e Gjebresë dhe kënga e Justina Aliajt

Në komedi është një realitet jetësor i gjallë, me të mirat dhe të këqiat, me rregullat dhe të kundërtat, një realitet tipik shqiptar.  “Pallati” nuk ka elementë të stisur, të sajuar, të tepruar, pra është një komedi sa shqiptare po aq dhe universale, ku ka unitet në ndërtimin e saj nga ana kompozicionale  dhe nga ana artsitike. Pra çdo gjë në komedi, buron, rrjedh, ecën, nuk qëndron, nuk njeh stanjacion. Gjetje ishte dhe muzika e Gjebresë. Ajo ishte një muzikë që ju bashkangjit në mënyrë organike komedisë. Dhe Gjebrea nuk e pa në DVD si sot komedinë, rolet, por komunikoi drejtpërdrejt me ne, duke i bërë sygjerimet dhe prezent rolet në detaj, çfarë i bashkon dhe çfarë i ndan në jetë këta role,  ndaj dhe muzika doli po aq e bukur dhe funksionale.  Ndaj me Justina Aliaj u bë ajo këngë me la…la… dhe me fishkëllimë, që edhe sot këndohet nga të rinjtë… Ishte një melodi që ju vesh aq bukur si kostum kësaj komedie spektakël

Thyerja e një tabuje

Në ndonjë moment kemi bërë dhe ndonjë thyerje të ndonjë tabuje. Psh një fakt i thjeshtë. Ne kemi bërë një dramë tjetër “Në prag të jetës” … Athere ishte tabu që një grua e ndarë të martohej me një djalë të ri sapo dalë nga dyert e Universitetit. Athere shikoheshe shtrembër, bile edhe mund të dënonin. Ne bëmë që kjo vepër  e Dhimitër Xhuvanit, të realizohej dhe kjo tabu të thyhej. Por kjo nuk kaloi lehtë në këshillin e vlerësimit- përfundon Bualoti

Andon Qesari

Temporitmi një element tjetër i domosdoshëm në nën komedi, u realizua jo vetëm nëpërmjet analizës regjisoriale të veprimit dramatic të veprës që hodhën në hapësirën skenike por edhe mundësinë që na dha skenografia. Episodet e tablove vërtet ndaheshin nga njeri-tjetri sepse ishin në vende të ndryshme veprimi, por nga ana tjetër, në të nëjtën kohë I bashkonte “rrotativa”, e skenës. I tërë dekori I ndërtuar mbi këtë “rrotativë”  duke lënguar, jo vetëm që ruante temportimin e komedisë, por ai thuajse ishte figura artistike e shfaqjes, ishte “gjetja” e saj dhe nëpërmjet kësaj gjetje themi se kjo letër anonime, rrotullon jo vetëm mendjet e personazheve, por gjithë këët fabul, tërë historinë e kësaj fabule.