Cikël poetik nga Din Mehmeti

Letërsia shqiptare nuk mund të quhet më dukuri anësore në Jugosllavi, nuk mund të quhet produkt i një pakice kombëtare të humbur diku në një cep të vendit. Shqipja sot përbën realisht gjuhën e dytë më të folur e të përhapur në federatën jugosllave (pas serbo-kroatishtes), kurse pjesa shqiptare, me gjithë problemet të njohjes politike, po fillon dalëngadalë të bëjë që ndikimi i saj të ndjehet në kulturën e Jugosllavisë dhe në letrat evropiane. Ndonëse proza letrare në shqip është e vonë dhe drama prej kohësh ka qenë e dobët, poezia ka gëzuar kurdoherë një traditë të qëndrueshme, si në Shqipëri, ashtu edhe në Kosovë. Statistikat e botimeve, gjithashtu e pasqyrojnë këtë prirje për poezinë: në Tiranë rreth 40 për qind e botimeve letrare të viteve të fundit kanë qenë në poezi, në Prishtinë 80 për qind - fakt ky që nuk mund të merret me mend në Perëndimin racional.

Din Mehmeti është ndër përfaqësuesit klasikë më të mirënjohur të poezisë së sotme në Kosovë. Ai ka lindur më 1932 në fshatin Gjocaj të Junikut të Gjakovës dhe ka studiuar për gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Beogradit. Tani, ai është mësues në shkollën pedagogjike të Gjakovës. Edhe pse ka botuar disa proza, kritika letrare dhe një dramë, ai njihet kryesisht për poezinë e tij figurative, e cila është botuar që nga viti 1961 në 12 vëllime. Libri i tij i fundit, një përmbledhje më njëzetetetë vjersha lirike, mban titullin As në tokë as në qiell.

Poezia e Din Mehmetit shquhet për ndjeshmëri popullore. Ashtu si dhe Ali Podrimja, i cili është po nga Gjakova, ai mbështetet në shumë figura, metafora, dhe simbole të poezisë popullore të Shqipërisë së Veriut për të mbrujtur dhe ndërtuar lirikat e tij të trazuara me vizionin stoik të malësorëve. Megjithëse është një fllad i lehtë romantik që përshkon poezinë e tij, sikundër e pati cilësuar dikur kritiku Rexhep Qosja, ky asimilim krijues i folklorit është i shkrirë fuqishëm me një rrjedhë realiste, herë-herë ironike, që buron pjesërisht nga etika e revoltës në traditën e Migjenit (1911-1938) dhe Esad Mekulit (l. 1916). Shqetësimi poetik i Din Mehmetit, megjithatë, nuk i drejtohet protestës mesianike ose kritikës sociale, por krijimtarisë artistike dhe përvojës individuale.

As në tokë as në qiell është e ndarë në pesë cikle: Trimat e këngës sime, Bishat e bardha, Kujtesa e letrave, Barka ime mbahu, dhe Këngë për vete. Titulli i ciklit të katërt, Barka ime mbahu, është ndofta simbolik për praninë e sotme e letrave shqipe, bile edhe të shqiptarëve në Jugosllavi. Ai vjen nga poezia Dialog me liqenin, shkruar në Strugë buzë Liqenit të Ohrit në kufirin jugosllavo-shqiptar, gjatë festës ndërkombëtare të poezisë në Strugë në gusht 1987.

 

Robert Elsie

 

____________

 

Din Mehmeti

 

 

Syte qe shkrepin dashuri

 

M'janë shkimë dritat e syve të gjallë

kthinave të mbrëmjeve luginave të nxira

e vragëve të fëtyrës së shterrur

derdhi pust e fryrë të shpiertit

në shtratin ku të rrita ,o fëmij.

-Eja ,biro,

të mbledhi rreth stomit të gjinjëve të brenjtur,

ti ngrohu brinjët e kërrusura

ulrimave të fërfëllazave të mallkuara

eja,bir-o,ta ndijë gjakun duke vluar!...

 

Eja në dashurinë e thithmave të rjepur

se me dhëmbë të rinjë në gjakë mi i ke skurruar

e kurr s' të kam terratuar ballin

me shuplak mallkimi

e kurr s'të kam shkrumuar jetën me

me nam e rredhime,

eja bir-o,ta ndijë gjakun duke të vluar!...

 

Të kam përkundur buz vatrës

nën flaken e zbeht të një une

e shpesh kamë ikur përrenjve

me djepin tand ngarkuar

në tojt e një plunge.

 

Eja,bir-o,ta ndij gjakun duke vluar!...

bregores sime të lulëzuar

eshtërat le të më kallen nur

për tokë e diell

se në sytë e tu që shkrepin dashuri

është gjaku i vatres së re

duke vluar...

 

 

Koncert

 

Te perroi i karramzave gjumashe

Bretkocat ne koncert te madh

 

Yjet ndezen e fiken

ne ritmin e nje cmendie

 

Shtepite e vejushat e llastuara

Pergojohen mes veti

 

E fjalet pa zjarr

Te ftohura te ngrira fjalet

 

Bretkocat lidhin lumenjt me detet

E pastaj ne balte zhyten prap

 

Te perroi i dritave te lodhura

Edhe hena ben not neper balte...

 

 

Qente e Diellit

 

Lakuriqesia kendon

Majave te shemtimit

E syte rrjedhin gaz te huaj

 

Qente e diellit

Vrapojne kah grykat

Ku as rrezet s'shpetojne.

 

 

Balada per frazen e pare

 

Nga fraza e fryre

doli hajni i ri i luleve

 

u zverdhen parullat

 

biografia e dekoruar

u fsheh

pas karrigave te lakmive

 

u rrokaten duartrokitjet

 

ate dite fjalet moren koken ne dore

duke vrapuar ne oshetimat e lumenjeve

 

dhe shume kohe fishkelluan trenat

para se te hynin ne tunelet e reja

 

ate dite dielli shkulli ferra

varret nxorren eshtra.

 

 

Ora

 

Semaforet klithin

zjarr!...

 

gozhda dritaret

gjarperinj rruget

nga tufa e zeze

e stineve gjola

sheshet

 

thirra derisa u bera

peshtyme e ngrire

 

kur erdhen zjarrfikesit

ora krenare luftonte

me frymen e fundit

neper tym

ora pa akrepa

si femije i cmendur

udhetonte diku jashte kohes

 

 

Pakez ne enderr, pakez ne zhgenderr

 

Jam pakez i ndrydhur pakez i cliruar

Duke vrapuar pas emrit

Pakez i zverdhur pakez i frikesuar

 

Jam pakez i ngrire pakez i shkrire

Duke kenduar per ty

pakez i rrahur pakez i ndjekur jam.

 

Jam pakez i perbuzur nga Dielli

Kenga jote me ka ndezur

E me ka sterpikur me lot

Pakez i vrare edhe nga ylli jam.

 

Jam ne enderr pakez zhgenderr

Pakez femije kur fluturojne zogjt

 

Jam pakez endacak-shtegtimin e kam ne gjak

Duke ecur me ty kalistrok

Pakez i cuditshem kur qelloj rete.

 

Jam pakez i dyshimte pakez kokeforte

Kur shqelmoj zotrat qe s'dine te ngopen kurre

 

Pakez dicka neper zjarr dicka neper uje

Dicka qe hyn ne te ardhmen

Per te ikur nga vdekja jam...

 

 

Me lene e me marrin tere jeten

 

Më lënë një be për tokë e qiell

Që vran e kthjell

 

E m'i marrin sytë para se të zbresin në atë gropë

Për t'u dhanë dritë yje për t'i bërë

 

E m'i lënë porositë e nënës për një palë këpucë

Që nuk rrëshqasin në borë

Për një shall me vija të kuqe

Për ta vënë rreth qafe kur fërfëllazë bëhet ndër male

 

E ma marrin shpirtin për t'i dhënë hapësirë të blertë

Gaz mëngjesor që pikon nga lulet

 

E m'i lënë të gjitha frytet e tokës dhe fjalës

Që lidhin e zgjidhin veten kur e do puna

E m'i marrin të gjitha përmendoret e shesheve

Për t'i kënduar dimrave të gjatë

Se kënga do prush do zemër do shpirt

 

E m'i lënë krahët e shkëmbinjëve të lartë

Kur dragonjtë me kucedra gjuhen si në përrallë

Kur vetëtimat emërojnë njëra-tjetrën

E pastaj nënshkruajnë paqe

 

E m'i marrin vitrinat e veshëmbathjeve

Depot e miellit fabrikat që prodhojnë traktorë

Lugë pjata kripë

 

E m'i lënë blegërimat e deleve

Që mes gishtrinjve sjellin gjethin e tharë

E m'i marrin rrugët e asfaltuara para dere

Urat e larta prej cimentos dhe hekurit

 

E m'i lënë ciftelitë e fyejt për t'i rreshkë Bjeshkët e Nemuna

Me plisa bore edhe në vapën e korrikut

 

E m'i marrin hipsetëvravat e zbritsetëvravat e jetës

 

E m'i lënë duart rreth qafe dhe një shuplakë pranverë

për t'm'u gjetur në ditën e vështira

 

E ma marrin frikën mbi kasafortën e botës nga atomi

 

E m'i lënë besimet e tyre që s'lëkunden

 

E m'i marrin të gjitha librat për ta gjetur veten e tyre

 

Duke u ngjitur kah e nesërmja e pathyeshme

Në atë prehër të madh të Diellit

Që na ruan nga vdekjet

E më marrin

E më lënë

Ditëve të tregut fshatarët

Tërë jetën...

 

 

Që të rriten lulet e bardha

 

1.

Flini të qetë,

Se në gjakun tuaj do të shumëzohën

pranverat e pavdekshme

e zogjtë do të ndërtojnë cerdhe

plisave tuaj të tretur.

 

Ju dhatë gjërat më të shtrenjta

për të ngritur tempuj prej gjaku,

që dielli të mos rrënohet,

që toka të mos digjet.

 

ju mbollët besimin e jetës

në rrënjët e luleve

dhe me eshtra shkruat

biografinë e dritës....

 

2.

Flini të qetë!

kjo tokë ju lindi

nga hiri i ëndrrave të lirisë.

që të këtë rreze dita,

që të këtë ujë burimi,

që të rriten lulet e bardha

në mendjen e njerëzimit,

që nga shpirti të shpërthejë bardhësia

që liri të ketë me bollëk,

që të shtrohet buka pa frikë në sofër,

që njeriu mbi tjetrin të mos ngrihet si bishë,

që kopsht lulediejsh të bëhet jeta.

 

3.

Flini!

Ju ka hije gjumi i përjetshëm,

sepse s'deshët të jetoni të vdekur në jetë,

pa dashuri,

pa gaz në fytyrë,

pa shpresa në zemër,

pa tokë, që mbani si shtrojë

pa qiell, që mbani si mbulojë,

pa lumenj, që ju burojnë në sy,

pa diell, që mbani në duar...

 

4.

Flini të qetë!

Ju s'keni pse të ankoheni,

gjërat më të shtrenjta

i dhatë për Kosovën,

dhe dashurinë tuaj e shenuat

në cdo lule,

në cdo gur,

në cdo rrugë.

 

 

Kendo ose vdis pa klithme

 

Bëhu i blertë si unë

më tha bari një natë

këndo derisa të vallzojn yjet

rreth diellit

 

si fëmijët rreth zjarrit në tokë

e pastaj dëgjo oshtimën

pa fjalë nër botë

 

lart do të mbesin kodrat duarthatë

e gurë breg rrugëve në mendime çarë

 

Këndo derisa të pëlcasiësh

si kripa në flakë

vajto po të duash

 

kosave të egra s'do të mundesh t'u ikësh kurrë

kur çmenden kohërat në furtun...

 

Bari ma tregoi ëndrrën e vet:

--majet më të larta e hëngrën qiellin

e zjarrtë

 

e shteku i rrezeve kërkon veten në breg...

e bregu bregun pas bregut në breg....

 

I bukur është vetem zogu në fluturim

që me puhin e krahëve të rreshk

 

këndo ose vdis pa klithmë...