Sabile Keçmezi-Basha: Mos më thuaj se edhe ti po shkon...

Zakonisht kafen e mëngjesit e pinim te kafeteria “Berluskoni”. Aty, menjëherë prapa Bibliotekës Kombëtare. Zaten, ajo kafeteri dhe shumë të tjera aty përreth ishin shndërruar në një lloj kuvendi ku mblidheshim shumë refugjatë - intelektualë dhe intelektualë vendorë dhe debatonim për gjendjen e krijuar, dhe çfarë e nesërme na e kishte zënë pritën.

Atë ditë maji, kur mendoja se dita do të jetë më e freskët se rëndomtë, kolegia, nuk di për të satën herë me radhë, më ftonte që të bisedonim dhe të pinim kafen tonë të preferuar - makiaton e hidhur.

Llafosnim shtruar dhe ngadalë. Ajo më tregonte për të rejat që i kishte marrë vesh gjatë ditës së kaluar, e unë me vëmendjen më të madhe i ndiqja fjalët e saj. Për një çast e zura veten ngushtë... shikimi më kishte tretur diku larg... shumë larg... dhe dikur më iku edhe ajo pak grimë disponimi që më kishte ngelur.

- Më dëgjon ti mua... apo vetëm po shtiresh se je duke më dëgjuar...

- Oh... jo...jo... i thashë me nguti, e zënë në faj.

- Vazhdo... vazhdo...-

- Atëherë, më dëgjove... çfarë të thashë 

- Më fal, i thashë. - Ndoshta në moment më paska ikur vëmendja, të lutem, më fal... e përsërita edhe një herë.

- Nejse... nejse... Por, dëgjo, e di ... ajo kolegia, që e takuam para disa ditësh... të kujtohet... Kur u takuam... ti më the se e njihje... ishte ashtu ... - dhe me ngulm kërkonte që t’ia verifikoja mendimin. Ngela për një çast e shtangur, e më vonë m’u kujtua dhe thirra

- Oh... po, po. Ajo... më kujtohet... Ani, çfarë ka ndodhur me të...? - e pyeta e shqetësuar.

- Ajo, nesër po shkon...-

- Ku... në Kosovë? - i thashë.

- Jo, moj, jo... Ajo po shkon në një shtet perëndimor... nuk di në cilin shtet, por vajza ia kishte rregulluar dokumentet dhe kishte ardhur për ta marrë me vete. Ashtu më tha... Si lloj bashkimi familjar... ku ta di unë... - dhe heshti për një kohë.

- E pastaj...? – i thashë, -... po mirë qenka bërë, duke hapur shumë dilema në vetvete. Ajo këtu ishte e vetme dhe vërtet kishte nevojë të ishte me vajzën, - e ngushëllova miken.

- Po... po... por, a po e vëren se njerëzit po shpërndahen... po shprishen... - dhe befas u ndal, ashtu siç kishte filluar bisedën.

Nuk dija çka t’i thosha dhe si ta vazhdoja bisedën. E ndieja se atë, miken time, diçka po e mundonte... shumë po e mundonte...

Kishte vite që burrin e kishte diku në një vend të largët. Shpesh më fliste për të dhe për përkrahjen që i jepte. Por, tani m’u duk se diçka te kjo kishte ndodhur... dhe duke menduar ashtu, kisha ikur larg... ngase edhe mua më kishin ardhur garancitë nga një e afërme që jetonte diku përtej oqeanit dhe më thërriste për çdo mbrëmje në telefon dhe na luste që të shkonim sa më parë tek ajo.

Dhe u tremba në moment nga e qeshura e saj që më erdhi si një alarm për ikje. Vrenjtur shikova në drejtim të saj, por ajo me një zë të lartë po bisedonte me një grua. U habita... Sa e vuajtur dhe sa e hareshme në të njëjtën kohë ishte ajo.

Disi biseda na ngeli në gjysmë, pasi në tavolinë na u bashkua edhe ajo e njohura e saj... 

Gjatë kohës sa qëndruam në Tiranë, gati tërë ditën qëndronim në bibliotekë. Takoheshim me miq, bisedonim dhe i jepnim kurajë njëri-tjetrit për ditët që po vinin. Të shumtën e herëve, unë hulumtoja shtypin e viteve të pasluftës dhe herë-herë lexoja ndonjë roman që më kishte shpëtuar pa e lexuar. Bile, një ditë një profesor i nderuar, që kisha respekt të madh ndaj tij, na ftoi për kafe dhe në bisedë e sipër më tregoi se më kishte sjellë një libër të rrallë, që shkruante për gjenocidin serb ndaj popullatës shqiptare në vitet e hershme të pasluftës. Librin e lexova me një frymë, e fotokopjova dhe ia ktheva, duke e falënderuar me përzemërsi. Por, kjo miqësi jona vazhdoi edhe më tej dhe në ditët e ngrohta të qershorit qëndronim gjatë te “Berluskoni”, hanim akullore dhe më udhëzonte se në çfarë skedari do të gjeja literaturën e nevojshme për problemet me të cilat merresha.

Po atë ditë, diku në orët e pasdites, kur temperaturat ishin të padurueshme në bibliotekë, kolegia më trokiti mbi tavolinë dhe kjo ishte shenja jonë kur e ftonim njëra-tjetrën për të bërë pauzë. M’u duk pakëz si herët për të dalë për kafe... por... u nisa... Ashtu, padashur, më shqetësonte pamja e mikes... që m’u duke se ishte disi e përhumbur. Gjatë tërë kohës sa qëndruam atë pasdite në bibliotekë, te shoqja vëreja një shqetësim që më parë nuk e kisha hetuar. Herë-herë shikonte të tjerët e përdëllyer. Ata hynin e dilnin në sallë pa e vërejtur fare shqetësimin e saj. Nganjëherë i ngulte sytë në një pikë e ikte diku larg... shumë larg... Të gjitha këto sjellje të saj më bënin përshtypje, ngase unë isha e ulur një tavolinë mbrapa saj dhe më tërhiqnin vëmendjen.

Mezi gjetëm tavolinë të zbrazët. Zumë vend karshi njëra-tjetrës. Dhe me një nervozizëm e largoi balluken nga fytyra. M’u duk se sytë i kishte të skuqur, nga leximi, apo nga vaji. Po qe se nuk kishte qarë më herët, mendova atëherë ishte gati për t’ia nisur.

- A dëgjove... - më tha, - tani sa më tregoi vajza, se dje kishin ikur edhe tri familje për Kanada. Merre me mend, të tëra këto po i rregullonte organizata e IOM-it. Papritmas m’u drejtua: 

- Pse nuk interesohesh edhe ti, për të shkuar diku me familje... kuptohet për një kohë... e kur të rregullohet situata, kthehemi të gjithë në shtëpitë tona.

- Ç’po thua ti... Bën shaka me mua... Me siguri më provokon... - dhe e shikoja drejt në sy.

Uli kokën dhe qeshi ëmbël, siç dinte vetëm ajo të qeshej, dhe shtoi:

- E sheh këtë bluzë, e bleva dje... te “Gabi”, a të pëlqen - më pyeti. Në shenjë pohimi lëviza kokën.

- E bukur qenka - i thashë.

- Nuk e mora për të bukur,  e bleva se kisha nevojë. Se nuk kisha çfarë të veshja. E di... – më shikoi dhembshëm, - Kur na dëbuan nga shtëpia, asgjë nuk munda të merrja me vete. Afat na dhanë vetëm pesë minuta... dhe merr çka mund të marrësh... dhe kështu ikëm vetëm me tesha të trupit. A nuk sheh se në këtë vapë unë ende eci me këpucë të dimrit... - dhe heshti.

Nuk i thashë asgjë për vete. Nuk i thashë se neve nuk na kishin lënë të mbathnim as këpucët. Në pantofla kisha kaluar kufirin, e më vonë i huazova këpucët e Mirës, që rastësisht e zbulova se mbanim të njëjtin numër. Kurrë në jetë nuk e kisha shprehi që të tjerët t’i ngarkoja me problemet e mia. Andaj edhe këtë radhë heshta.

- Do që nesër të shkojmë bashkë te “Gabi”? - më tha.

- Jo... jo, nuk kam mundësi t’i ofrojë vetes aso kënaqësie që të blej në butikë të Tiranës... - por më vonë e vërejta se e thashë disi me mllef tërë fjalinë. Dhe... për të rregulluar pak imazhin, vura buzën në gaz dhe e shpotita

- Lehtë e ke ti, se ... – por shpejt, si vetëtimë ajo më ndërpreu.

- Jo, moj, nuk është kjo çfarë mendon ti, por do të vish me mua dhe do ta shohësh. Është treg, ku shiten gjërat e vjetra... - Sytë iu mbushën me lot dhe shikimi i treti atje përtej tavolinave, përtej njerëzve dhe përtej botës së errët që na rrethonte. U pendova për reagimin tim të shpejtuar. M’u dhimbs pa masë ajo, por edhe vetja. O Zot... si jemi katandisur, mendova.

- Pse më shikon me aq dhembshuri? - më pyeti.

- Jo... s’është e vërtetë, - i thashë dhe vazhdova.

- Desha të të tregoja se dje... te “Don Bosko”, kam pritur gjatë kohë për të marr një pako me qumësht e vaj që “Caritasi” zviceran kishte sjellë ndihmë për refugjatë. E mira ishte se unë arrita me kohë, se përndryshe do të kthehesha duarthatë siç ndodhi me shumë familje të tjera. - Më shikoi habitshëm dhe filloi në mënyrë histerike të qeshej.

- Ç’ke që qesh... seriozisht të pyes, pse të duket qesharake puna e ndihmave...?

- Ashtu... kot... sikur ty që t’u duk puna e “Gabit”... dhe dy gra të tjera na pyetën se a ishin të lira dy karriget në tavolinën tonë.

- Ngrihemi... edhe ashtu jemi vonë... pëshpërita për të mos dëgjuar zonjat që erdhën të paftuara.

- Të qëndrojmë edhe pakëz... – m’u lut me një zë që dridhej. Diçka tmerruese ndjeva në zërin e saj. Nuk doja të dëgjoja asgjë, ama bash asgjë që më lëndonte. E kësaj i frikohesha më së tepërmi. Gjatë tërë ditës, ajo - Besa, kisha përshtypjen se sillej çuditërisht. Kisha një parandjenjë se  donte të më tregonte diçka, o të më pyeste për diçka. Por, disi hezitonte dhe nuk ma thoshte dot. Disa herë e zura veten se si i bishtnoja bisedës dhe nuk doja t’i jepja shansin për të më treguar për problemet e saj. Shumë herë më kishte folur për mundin dhe për peripecitë që kishte përjetuar gjatë kohës që kishte jetuar larg burrit që e donte, por edhe që i mungonte shumë. Fëmijët ishin rritur. Djemtë, gati ishin bërë burra, e vajzat kishin hiret e tyre dhe kishin kërkesa të mëdha. Burri i kishte kërkuar që të shkonte në Suedi dhe më në fund të bashkohej familja, i thoshte shpesh. Para lufte, ajo ngulte këmbë se nuk donte të largohej nga Kosova, ngase, thoshte, donte t’i shkollonte fëmijët në gjuhën e nënës dhe një ditë... e mbante shpresa se do të kthehej edhe ai... dhe do të jenë s’bashku në shtëpinë e vet. Por, ndodhi ajo që të gjithë e kishim pritur dhe erërat e dëbimit atë, bashkë me fëmijët i kishin sjellë në Tiranë.

Më tregonte Besa se shumë herë i kishte telefonuar i shoqi, ngase tani ishte një arsye edhe më e madhe që ajo bashkë me fëmijët të shkonin tek ai, por kjo, me kryeneçësinë që kishte, nuk pranonte. Përsëri i gjeti një mijë arsye për të mos u larguar nga Shqipëria. Por, e vërteta qëndronte diku tjetër. Ajo më kishte treguar gjatë bisedave të gjata që bënim mbrëmjeve të zagushimta, pranë lumit Lana, derisa shëtisnim në bezdinë e pafundme të netëve të majit.

- Unë... nuk mund të shkoj atje... nuk mundem... se ekziston mundësia që pastaj të mos kthehemi kurrë më - në Kosovë. E unë... unë nuk mund të jetoj larg... larg nga vendi im... - më thoshte. E kuptoja se e kishte vështirë, e kishte rëndë. Vitet më të mira të jetës i kishte kaluar duke e pritur burrin. E ai... nuk kthehej, se nuk kthehej. Jo, që nuk donte... por në vendin e okupuar, policia e kishte shpallur si shumë të rrezikshëm dhe në të gjitha gazetat në vjeshtën e hershme të viteve tetëdhjetë, zbardhëlluan me shkronja të mëdha: “Wanted”, i gjallë o i vdekur”. Dhe mu kjo ishte arsyeja që ai nuk guxonte të kthehej në vend. Pas ca viteve... shumë viteve... ishin takuar në një vend të tretë, në Bullgari a Turqi, nuk më kujtohet saktë se ku.

- A beson... gati-gati nuk e njoha, kishte ndryshuar shumë. Kur u largua, moj Bardhë, nuk kishte asnjë fije floku të thinjur, e tani... flokët i ishin bërë borë, thua se me vite të tëra kishte reshur mbi to. Por... duhet të pranoj, m’u duk më i pashëm dhe më i burrëruar. Largësia e kishte fisnikëruar shpirtin e tij tej mase. Pas bisedave të gjata me të, njëherë më tha:

- E di ti... se nuk ke ndryshuar fare. Po ata sy... po ajo e qeshur... po ato duar... Tani je edhe më skofiare se më parë - më tha.

- E unë... nuk fola, nuk i tregova se sa net i kisha kaluar pa gjumë. E në dritën e hënës, nuk di për të satën herë i lexoja letrat që m’i kishte dërguar fshehtas nga ai vend i ftohtë.

Pas tërë këtij kujtimi, që më ishte fshehur në skutat më të errëta të trurit, u ndala dhe e shikova gjatë:

- Më thuaj... çfarë ke... ç’siklet fsheh nga unë? - isha e drejtpërdrejtë.

- E di... harrova të të tregoja se... mbrëmë kam biseduar me Astritin dhe... hajde të rrimë edhe një çikë këtu... të pimë edhe nga një kafe dhe bisedojmë më shtruar. - Në kokë më erdhën shumë mendime të pasistemuara. O Zot, vetëm të mos i kishte ndodhur diçka e keqe Besës, mendova.

- Bardhë, burri mbrëmë më thirri...

- Po... e çka ka ndodhur...? - e pyeta e trishtuar.

- Bardhë, ai ... ai i ka bërë gati të gjitha letrat dhe kërkon që me fëmijë të shkojë tek ai.

- Ani... Ti çka po thua? - desha t’i thosha “çka po pret”, por në moment u tregova egoiste. Sa do të më mungonte shoqëria e saj, bisedat dhe problemet përafërsisht të njëjta, mendova. M’u kujtua edhe ajo, se po qe se shkon, siç thoshte vetë, dhe mendja ma thoshte “ndoshta më kurrë nuk do ta shihja”.

- Unë... çfarë them unë... E po... kam vendosur...

- Në rregull. Po e kuptoj mesazhin. Por... të lutem... i thashë me një gjysmë zëri të përvajshëm, tani edhe ti, të lutem shumë, mos më thuaj se edhe ti po shkon...

Edhe më tutje shtireshim se pinim kafet, që kaherë ishin ftohur. Heshtëm për një kohë të gjatë dhe tha sa për të folur.

- Nesër do të fluturoj... bashkë me fëmijët...

- Atëherë... përshëndetemi... këtu... – i thashë e vrerosur.

- E nesër... nuk do të shihemi...? – më pyeti duke pëshpëritur.

- E di fort mirë... se sa i urrej N D A R J E T - i thashë.

* * *

Ka ca e ca vite e tëhu... që nuk e kam parë Besën. Shpesh dëgjohemi në telefon dhe komunikojmë me letra... Por, edhe tani kur shoh në qiell fluturimin e ndonjë aeroplani, shikoj e mallëngjyer, - o Zot, a thua kur do të ndodhë që me të të kthehet  edhe  Ajo – Besa?