Nexhat Rexha: Qëndrueshmëria poetike në kontekstin kohor

QËNDRUESHMËRIA POETIKE NË KONTEKSTIN KOHOR

(Marius Chelaru: Baladë përditshmërie, Editura Fundatiei Culturale Poezia, Jash, 2009, fq.90)

Nga Nexhat Rexha

Vëllimi poetik i autorit Marius Chelaru Baladë përditshmërie, është rezultat i unifikuar i përkthyesit të shquar të letrave shqipe në gjuhën rumune dhe anasjelltas, Baki Ymeri, i cili ka dhënë rezultate të rëndësishme në afirmimin e këtyre dy kulturave me lidhje të gjatë historike në fushën e kulturës sonë. Vlerat poetike shtegtojnë dhe bashkëjetojnë me lexuesin pa marrë parasysh përkatësinë gjuhësore. Në këtë vëllim vlerash poetike,  Marius Chelaru komunikon me përditshmërinë, ngase mjetet shprehëse që ai i vë në funksion të aktualitetit, din t’i stolisë me figura të zgjedhura estetike, të cilat marrin kuptimin artistik dhe në vete  ruajnë qartësi komunikimi. Gjykimet, shpalosin e  pasqyrojnë imazhe të avansimit konkret, ato në thellësinë e tyre ruajnë thjeshtësinë e avansimit  të formës dhe idesë, të cilat shpalosin intimitetin progresiv drejt hapërimit të vetëdijësimit të përgjithshëm. Marius Chelaru, vrojtimet e përditshmërisë i ka vënë në funksion të dhënies së idesë përmes mekanizmave universale të përhershmërisë, sepse absurditeti  nëpër kohë i vë në dilemë shumë visare që kanë krijuar jeta e njeriu nëpër faza të ndryshme të zhvillimit shoqëror.

          Topografia e saktësuar për të zgjedhur të mundshmen, respektivisht realen, është një hallkë në vete, e cila depërton drejt synimeve për të arrirë në shkrirjen e asaj që ndikon në ecjen e përditshmërisë. Ai mëton të krijojë rrjedha më të favorshme, më dinamike në pamjen e kësaj balade të përditshmërisë, sepse e tërë kjo vjen si  rezultat i njohjeve te gjera që posedon autori. Ky synim i brendshëm  i autorit arsyeton tensionin e këtij  nënqielli dhe shtegton gjithnjë zhvillimin e ngjarjeve në një observim të zëshëm. Në poezinë e këtij vëllimi autori bashkudhëton me fillimet e kësaj bote, për të shprehur klithmën dhe lutjen për të mirën e njerëzimit. Mirëpo, nëpër disa  vargje me elemente mitike ai strehon shumë dilema të jetës, të cilat duhet të tejkalohen, sepse urrejtja dhe vuajtja kërkojnë shërim. Autori duke dhënë për shqyrtim këto skena sikur tejkalon mizoritë e kësaj bote dhe kërkon të bukurën, kur dihet se ajo ekziston, kjo pra është kërkesë për të arritur të mundshmen, e që bota njerëzore e ka gjithnjë afër tij.

Autori nëpër vargje ka shkrirë tiparet e jetës nëpër të cilat ka kaluar njeriu i këtij nënqielli, duke dhënë portretin identifikues të njeriut, i cili në fund të jetës mbetet vetëm si hije e kësaj bote. Tek e fundit, është diçka që njeriu në frymëmarrjen e këtij fundi i sheh hiqet e  botës,  por në asnjë rast nuk heq dorë nga ëndërrat e bukura që ka ruajtur dhe ruan në kujtesën e tij. Në pamjen e kësaj bote sa komplekse, sa iluzore, po aq edhe dinake, autori nuk heq dorë nga pikëpamjet  e veta, ngase ajo vlen të jetohet dhe poeti  beson në pavdekshmëri dhe këtë e ilustron në disa vargje, dhe këtë  tejkalim të momenteve, ditëve dhe pjesëve të rënda të jetës së  njeriut, e aktualizon me ndjenjën se jeta  latohet nga dora e mjeshtrit, prandaj këtyre ecjeve autori i jep kuptim e domethënie të rëndësishme  pozitive.

          Që në ciklin e parë deri te ai fundit, shtrohen shumë çështje të hapura, të cilat në hapësirën gjeografike kanë shtrirje shumë dimensionale, sepse përmbajtja e vargjeve dhe lidhja e tyre semantike rrezaton bukur brendësinë e kësaj bote komplekse. Protagonistët e këtyre vargjeve në vete ruajnë karakterin etik me të bëmat e tyre, e në disa raste autori ka shkrirë portretin e tyre,si pamje, si njerëz të rëndësishëm, që me veprimet apo veprat e tyre kanë pushtuar botën dhe kështu karakteri i tyre ka ndikuar në rrjedhat e përgjithshme të njerëzimit. Këto personazhe të zgjedhura nuk janë imagjinatë, por janë realitet, që kanë ushqyer botën e civilizuar në të gjitha kontinentet e saj, duke u bërë një farë mënyre banorë e anëtarë të çdo lokaliteti apo shtëpie, të cilët janë marrë nga religjioni apo shkenca, si: Krishti, Adami, Eva apo Homeri; Shekspiri, Volteri, Khajami etj.

Kohët flasin me ngjarjet, ndërsa autoritetet kompozojnë meloditë me kohët dhe njerëzit, e ata shfaqin koreografinë e tyre para të tjerëve. Autori është  në kërkim të asaj që duhej të ishte e pranishme, për të cilën flitet, shkruhet, këndohet, por për poetin Marius Chelaru, ajo mungon, mungon, sepse bota gënjen. Për këtë arsye vargjet e poezisë rrugulla sipas të cilave mund të harrosh, kanë në vete shtrirje të kohëve dhe kjo shtrirje e kohëve është në kërkim të harresës. Autori, përndryshe i njohur si një dashamir i madh i kulturës shqiptare, ka shkrirë për bukuri atë që duhet të vijë përmes vargjeve ngrej gotën dhe verën/ si një qarje fëmije/pihet si një ndëshkim/shikoj çastin e këtij që më ka suspenduar/se si në portën e vetme drejt iluzionit/të cilin të gjithë orvaten ta pagëzojnë liri/...të cilën e kam harruar (fq. 28).

           Nga poezia Baladë Përditshmërie është nxjerrë edhe titulli i librit, versioni i parë i të cilit botohet në gjuhën shqipe në Moldovë. Tërësia e kompozicionit të vargjeve ngërthen në vete një program të rëndësishëm. Ai shfaqet në hapësirën qiellore, sikur shikohet nga afërsia, e që gjithçka që shfaqet në relievin tokësor duket. Autori nëpër vargjet e kësaj poezie antologjike ka arritur të nxjerrë një  fuqi artistike dhe fjalës t`i japë funksion depërtues në të gjitha pikëpamjet e saj. Ai është dëgjues, shikues dhe më shumë se të tjerët, ai është përjetues intim i ndjenjave të thella njerëzore dhe përmes këtyre spektakleve që është duke prodhuar  makineria e një shtrese  njerëzish me imagjinatën e tyre, që pastaj shfaqjet e tyre duken nëpër ekranet e TV. Kështusoj ai saktëson rolin e diplomacisë botërore përmes  vargjeve: me çantë diplomati plot kamxhikë arushash dhe lëvore vjeshte/ mbi dëborën në skaj bulon një lule/ jolule me sy të artë/pëshpëritje pranvere të degdisura nga koha (fq. 41).

            Marius Chelaru saktëson për hijeshi lëvizjet e përgjithshme botërore, sepse teknologjia informative ka pushtuar botën, përmes televizorit. Të gjitha anët pozitive dhe negative  shfaqen, e shpresa shtegton në të gjitha skajet e botës, por autori përmes fjalës së zgjedhur shumë shlirshëm ka vënë në funksion mesazhin për njeriun, sikur ai përjeton se koha prej 24 orëve ndahet në dritë dhe terr, pastaj ai të lë vetë për të zgjedhur, sikur thotë, e ti njeri i fisnikëruar zgjedh për shtegtim cilën të duash, jeto me dashuri ose bashkëjeto me urrejtjen. Megjithatë, autori din të hapë rrugën për shpresë, për dashuri dhe për jetë më të mirë.

          Vepra Baladë Përditshmërie është komponim i variacioneve me shtrirje të gjerë nëpër kohë e periudha nga më të ndryshmet. Të gjitha këto ngjarje kanë rrjedhë si proces evolues në memorien e njerëzimit, kudo që ai ka jetuar e hapëruar me zhvillimin kulturor, ekonomik e me  të  gjitha inovacionet e kohëve të këtij shekulli të fundit. Autori në vargjet e kësaj vepre ka ngjeshur bukur aspektin e formësimit të tërësishëm estetik, duke reflektuar koncepte të qarta të poezisë bashkëkohore, me qëndrim e pasion të qartë dhe individualitet  origjinal krijues. Poezia e moldovarit Marius Chelaru Baladë Përditshmërie, pasqyron  ambientin korrekt, gjithnjë duke e lënë anash apokalipsin, sepse ai dëshiron që ëndrra të mos këputet, dialogimi i vargjeve identifikon konceptin e tërësishëm, sepse ai pretendon dhe ia arrin  qëllimit, jo vetëm të transformojë mesazhin, por edhe ta bartë atë  në ligjërimin artistik, edhe si ligjërim stilistik e figurativ.

          Konsiderojmë se autori ka rrumbullakuar  kuptimin esencial të revoltës, dashurisë drejt një tonaliteti të vetëdijesimit të mundshëm përmes unitetit të tërësishëm në koordinimin tematik si dhe në kontrastet e zhurmëshme, për një avancim të mirëfilltë metaforik dhe me shenja e formulime imagjinatave, duke i dhënë temave kolorit e hapësirë gjithherë  dinamike në kontekstin kohor. Natyrisht, konkretizimi i katër cikleve: asnjëherë i Zgjedhuri, e imtë”, pendesa, dashuri dhe kujtime,  arsyeton parashtrimin e poezive për të  saktësuar qëndrueshmërinë artistike me kreativitet të dëshmimit për të ruajtur identitetin  në perspektivë me gjerësi të përhapjes dhe ruajtjes së vlerave universale në art.