Kulturë
Kristo Çipa: Kënga e marrë nga Zeusi
E merkure, 12.05.2021, 06:50 PM
KËNGA E MARË NGA ZEUSI
Tregim
mitologjik
Nga
Kristo Çipa, “Mjeshtër i Madh”
Mbrëmja
farfuritese nga maja e Qores në Çikë kishte derdhur piklat e arta në fushen blu
të detit tutje tej në horizont, nga ishujt e Fanit dhe po i largonte drejt
Maltës e Puljes. Ndërsa piklat e arta po largoheshin ngadalë, po kaq ngadalë
afroheshin kokrat e arta të yjeve që po vinin në kupën e qiellit dhe dukej
sikur do përqafoheshin me majën e Çikës. Qorja ndaj quhet e tille se nga
bukuria vezulluese që shikonte çdo ditë ishte qoruar.Yjet u grumbulluan rreth
majs.Erërat pushuan. Retë u aratisën dhe një rip drite zbriti aty.
Befas
diçka e ëmbël shkreptuese si sinjal vetëtime u dëgjua dhe u shpërnda nga ajo
majë.Pastaj një grykëzim honi e shtruar dhe e thellë dhe pak çaste më von, një
tramundanë ledhatuese duke u shpërndarë si mjegull në krejt tatëpjetën e
Çikës.Heshtja ishte mpirë në përgjimin e saj magjepës.Kjo s’ishte dëgjuar
ndonjëherë.Çfarë të ishte vallë?Njerzit nuk e njihnin por dhe natyra se kishte
dëgjuar.
-Kjo
ishte këngë. Atë mund ta këndonin vetëm Zotat. Atë natë kishte ardhur i lodhur
por edhe njëkohesisht i qetë vetë kryezoti, Zeusi, kishte mbledhur zotat rreth
vetes dhe po ëmbëlsonte shpirtin me atë lloj kënge.
. .
.
Dielli
po mblidhte bagëtinë nga kullota dhe po i fuste në vathë.Duke folur me to ai u
hidhte një sy për të parë nëse ishin të gjitha apo i mungonte ndonjë. E ndjeu
mungesën e cjapit dhe shikoi faqen e malit nga i kishte kullotur por nuk i zuri
syri gjë.E kishte merak këtë cjap se ishte i dhisë Qerbe, e cila e kishte
ushqyer me qumeshtin e saj, se nënës i kishte ikur qumështi i gjirit gjatë
përleshjes që kishin bërë me ariun në pyjet e Llogarasë.Zuri t’a kërkonte duke ecur e shikuar nëpër
shtigjet e kullotës ku cjapi i drenjtë
zakonisht kulloste i veçuar në lastare të njomë e fije barishteje të asaj
kullote që kullonte mjaltë, siç thoshnin barinjtë.
Dielli
ecte shpejt si skifteri duke i kaluar ato shtigje jo me këmbën e plotë, por mbi
thonj.
Ajo mbrëmje e bekuar po e tërhiqte të tërindhe sepse i dukej sikur po futej në
botën e ëndërimit.Një sy e mbante nga shtigjet etjetrin nga deti dhe ishujt.
Një puhi e lehtë si fijet e barit belismë po ja ledhatonte fytyrën dhe i jepte
në shpirt një dehje mjaltësore malesh që kush e ka provuar nuk do të ndahet më
kurrë prej saj. Atje tej në fashitjen e ditës në një majë shkëmb, në një
distancë rreth 2000 këmbësh dalloi një kokë kafshe që rinte e ngrirë si vetë
maja e gurtë e shkëmbit. Quhej “Shkëmbi i bririt” dhe e parandjeu që ajo kokë
ishte e cjapit drenjë. Eci shpejt duke i kaluar majat e gurëve dhe po i afrohej
ashtu si hija maleve, kur era i solli një avaz të padëgjuar më parë. Ndali një
moment dhe mbajti vesh.Avazi erdhi i plotë dhe Dielli shtangu. Kishte dëgjuar
zogjtë nëpër pyjet e maleve, bagetitë kur blegërinin dhe vërisnin në tufë,
kafshët e egra, qyqet e korbat, zgjoin e bletëve, thëllëzat e sorkadhet por si
ky avaz s’kishte dëgjuar kurrë më parë.
I
hodhi sytë prapë në atë majë shkëmbi dhe pa cjapin që kishte ngelur i shtangur
dhe nuk po lëvizte. Diçka e veçantëështë - foli me vete që nuk luan cjapi nga
ajo majë shkëmbi.I nxitoi hapat dhe për pak minuta mbriti atje.Cjapi e ndjeu të
zotin, ktheu koken një çast dhe pastaj ju kthye pozicionit të parë duke tundur
kokën e lëvizur bishtin.Dielli i hodhi sytë andej nga shikonte cjapi.Shtangu.
Në lëndinën e Qores një fashë drite ndriçonte disa fytyra tërheqëse që ishin sa
të çuditëshme aq dhe magjepse. Ata s’ishin njerëz edhe pse ishin shëmbëlltira e
tij. Në supe kishin krahë si të
shpendëve dhe nga goja e tyre, bashkë me zërat e bukur u dilte një rip
drite i butë dhe i veçantë për seicilin. Ishin jashtëzakonisht të përqëndruar
në atë avaz.
Dielli
nuk mund të orientohej me këtë pamje çudirash që po i shfaqej.Ndënji pak çaste
me sytë mbyllur dhe pastaj zuri të vëzhgonte me imtësi gjërat.Dikush mes atij
grupi gjysëm rrethi që bënin avazin, ai më madhështori dhe më i çuditëshmi
fillonte me fjalë të pakuptimta dhe me zë si oshëtimë e lehtë fillin e atij
avazi magjik. Pastaj një tjetër mjekër bardhë e leshra çepe hynte me një
tingull si gryke honi dhe pastaj të tërë bashkë e rinisnin avazin e padëgjuar
shumë qetë e shumëëmbël, deri në një kohë ku të gjithë zërat i qetësonin jehonat në një magji maramendëse. Ai moment
të bënte të mbyllje sytë dhe të nisje fluturimin.Kjo punë përsëritej disa herë
dhe ai që niste avazin bënte disa ulje ngritje të zërit që të mahnisnin.Gjithçka
ishte perfekte dhe dukej sikur një dorë e padukëshme e drejtonte. Çdo herë e më
e fortë e më e bukur bëhej ky avaz. Pastaj ata ripat e dritave që u dilnin nga
goja ngjanin si ylber që kishte dalë në lëndinën e Qores.
Koha
kalonte dhe Dielli u kujtua të dilte nga ajo dehje e ëmbël. Instiktivisht filoi
të provonte imitimin e atyre zërave e brenda vetvetes. Për një çast mendoi
nisësin e avazit.Mund ta imitonte.U kujtua se atje ishin shumë zëra dhe filloi
t’i dëgjonte veçmas çdo zë.Në fillim i dukej e pamundur pastaj mësohej dhe e imitonte.Dëgjonte,
riprodhonte dhe dehej përsëri.Në trup ndjeu një lëvizje gjaku të rrufeshme dhe
në krahëror një gurgullimë gure.
Kur
qielli ishte mbushur plot me yje dhe gjithandej nuk dukej asgjë veç asaj drite
zalisëse, Dielli ktheu për një çast kokën nga cjapi. Ai ishte aty, po aq i
vëmëndshëm sa i zoti. Ishte aq i vëmëndshëm e i përqëndruar sa nuk linte asnjë
tingull, asnjë zë pa i imituar. Në këto momente nisësi i avazit u ngrit në
këmbë, tundi krahët dhe me një të qeshur si oshëtimë përroi që zbret tetëpjetë
thikë drejt detit, diçka u foli të tjerëve dhe grumbulli i dritës filloi të
davaritej. Avazi kishte pushuar dhe dëgjohej rrahja e krahëve tek po largoheshin nëpër qiellin e mugët.
Bashkë me zhurmën e krahëve largoheshin edhe dritat rreth tyre. Dielli së
bashku me cjapin drenjë u kujtuan se duhej të ktheheshin nëstan. Morrën rrugën
e kthimit, dielli para dhe cjapi pas.Pasi kaluan disa qafa, Dielli në mënyrë të
pavullnetëshme filloi tëriprodhonte tingujt e avazit. Në fillim me ndrojë e
lehtë disa herë, derisa u bind se mund ta lëshonte zërin teposhtë brinjave të
malit dhe pastaj rinte e dëgjonte përplasjen
e tij nga grykat, qafat e pllajat. Filloi t’i pëlqente. Ktheu kokën nga
cjapi dhe ai i tundi bishtin e lëvizi kokën me brirësa herë zëri përplasej dhe
i zoti e rifillonte. Rrugën deri tek froni i zonjës ku kishte stanin e bëri
permbi dy orë dhe shpesh shikonte shenjat në qiell e u fliste me tingujt e
avazit. Kur arriti në vathë pa se tufa ishte e gjitha në këmbë dhe blegerinte
me një kënaqsi të veçantë. Çudia e asaj nate kishte mbritur edhe atje. Korin e
blegërimave Dielli e krahasonte me avazin dhe shumë gjëra i dukeshin njëlloj.
Në një moment kur dashi blegeriu i vetëm, ju duk se dëgjoi atë zërin e trashë
si grykë honi që kishte dëgjuar më parë tëk lendina në Qore.
Ajo
natë e çuditëshme po riprodhonte në kokën e Diellit gjëra të habitëshme. Gjumi
ishte aratisur tej pas ishujve ndërsa avazi e kishte pushtuar pa këmbë e duar
por brenda në gojë, grykë e kraharor dhe në gjithçka. Përveç avazit ai filloi të
mendonte edhe për ato qenie të çuditëshme që kishte parë dhe që s’kishte ndier
frikë prej tyre, por përkundrazi e kishin bërë për vete. I mendonte në atë
botën e tij si ishin të krijuar ashtu gjysëm njeri e gjysëm shpend brenda
rrathëve të dritës. Sa herë i mendonte, e terhiqnin jo vetëm për avazin magjik
por edhe për urtësinë e komunikimit dhe ëmbëlsinë e fytyrës vetpushtuese që të
jepnin. I pranonte brenda vetes me kënaqsi dhe donte të ishte i tyre. Priste me
padurim natën tjetër.
Kishte
kaluar mesnata kur ja rinisi edhe një herë avazit. Dashi e dëgjoi dhe blegëriu.
E gjithë kopeja po blegërinte.- Ja kështu, kështu-thoshte me vete i kënaqur e i
tjetërsuar.
Ky
ritual u përserit disa herë derisa gjumi lëshoi krahët e tij dhe e mbështolli
në qetësinëëndëruese. Ra mëngjezi i qelqtë dhe tufa u ngrit me zhurmën e
saj.Dielli ende po flinte.Cjapi shkoi tek i zoti dhe me këmbë e ngacmonte tek
gjuri.Dielli u zgjua.Ishte mëngjezi i një dite tjetër. Kishte ndryshuar edhe
vetëbrenda gëzimit dhe inteligjencës së vet. Brenda diçka i lëvizte midis
gjoksit dhe grykës. Ju rikujtua mbrëmja që kaloidhe tërë
gëzim e tinguj nxorri tufën nga vatha dhe u dha udhën e dushnjeve. Vetë shkoi tek stani fqinj i Lugshtif.Cjapi i
drenjtë nuk po shkonte me tufën, por i vinte nga pas.Edhe ai kishte qënë
pjesmarës në natën e çudisë.I foli disa herë të ikte me kopene por ai nuk i
bindej.E morri me vete.Kur vajti tek stani tjetër, fërshëlleu.Ja kthyen
fërshëllimën. I foli Lugshtit dhe u takuan. U ulën nëdy shtroje me lëkurë dashi
dhe filluan të kuvendonin për mbrëmjen e kaluar. Gjthë ato gjera të habitëshme
po e mpinin Lugshtin.I ngjanin të pabesueshme. Më tej Borana milte bagëtitë dhe
u hidhte nga një sy dy bashkëbiseduesve. Pasi u dëftua e gjithë ndodhia me çda
hollësi e imtësi, u vendos që në darkë do të shkonin sëbashku për ta dëgjuar.
Dielli u ngrit dhe u nis për të ikur e në largim e sipër i kërkoi Lugshtit të
mernin edhe Boranën me vete që të ishin më shumë veta për të parë, dëgjuar e
mësuar..Lugshti nuk i ktheu përgjigje por vetëm sa i tundi dorën.
Dita
kaloi rrëmbimthi dhe Dielli s’linte çast pa provuar të përsëriste avazin .Çdo
herë e me tepër sikur po futej në botën e atij avazi.Ritualin e bënte me zanore
se nuk kishte kuptuar gjuhën e avazit.E pyesta veten se çfarë mund të quhej ajo
që kishte dëgjuar por nuk përgjigjej dot. Von do ta pagzonin me emrin këngë. Në
mendje bluante shumë gjëra dhe çdo tingull e zanore e krahasonte me natyrën dhe
zerat e saj. Më shumë i ngjanin me blegërimat por edhe cicërimat e zogjve sikur
ja prishnin mendjen. Kur shtrihej avazi,
i dukej se gjithë bota e vogël që kishte parë mblidhej e tëra aty dhe nuk
pipëtinte asgjë tjetër.Pastaj kur avazi pushonte i dukej se yjet që kishin
ardhur në majë të Çikës në Qore, nuk donin të largoheshin andej.
Gjate
verës Dielli i përdorte degët e njoma të
pemëve në forma e prerje të ndryshme, por ato nuk lëshonin dot tingujt që ai
donte dhe ishin të ç’rregullt e të padisiplinuar.
Edhe
erërat që dilnin nga guvat dhe grykat, bubullimat, gurgullimi i gurave i kishte
së brendëshmi në tingujt e tyre, por nuk e zbërthenin dot.Kur dëgjoi avazin ju
duk se gjeti çelësin e zbërthimit.Kështu duke ecur, medituar e kullotur
bagëtinë kaloi dita dhe erdhi mbrëmja pa kuptuar. I mbylli bagëtinë në vathë
dhe u nis me të shpejtë drejt stanit tjetër të Lugshtit. Mbrapa ndjeu se diçka
po e ndiqte.Ktheu koken dhe pa cjapin e drerit.I foli të kthehej por ai nuk ju
bind.Atëherë e ndolli dhe ai i vajti nga mbrapa duke tundur bishtin dhe
krekosur brirët.Shkuan tek Lugshti dhe i folën. Ai erdhi ndërsa Borana ishte në mëdyshje dhe rinte me kokën
ulur përgjysëm.
-Eja
dhe ti!- i tha Dielli. Ajo hodhi shikimin nga i vëllai. Ai aprovoi lehtë me
kokë dhe ajo gati sa s’fluturoi. Rruga nga stani i Lugshtit deri tek shkëmbi i
bririt ishte e shkurtër dhe ata u lutën që të mund ta shikonin dhe dëgjonin
prapë atë avaz. Mbritën tek shkëmbi dhe hodhën sytë tek lëndina e Qores.Aty
s’kishte gjë tjetër veç saj.Dielli uli kokën dhe cjapi vëriti.Të gjithë u ulën
dhe po prisnin.Koha kalonte dhe mbrëmja po binte nxituar.Kur yjet po uleshin të
avashta, ata menduan se vajti vonë dhe u ngritën të ktheheshin.Sa morën udhën e
kthimit, harqe tëëmbla e të vogla drite, si hark vetëtime u panë të vinin drejt
lëndinës. Zhurma e krahëve i lumturuan të tre. Era e lëmshtë që kishin krijuar
duke ardhur u qetësua dhe përpara, për
pak çaste ato qënie me fytyre e trup njeriu dhe krahë shpendi e me dritë të
rrethuar shkuan e u ulën në lëndinë në formë gjysëm harku. Ngjyrat e dritave të
ndryshme që kishin kryqëzoheshin e depërtonin tek njeri tjetri si projektorët e
sotëm nëpër skena gjigande.Diçka pëshpëritën me njeri tjetrin por të fshehurit
nuk kuptuan asgjë.Zëri i atij që ishte në qendër dhe më madhështori se të
tjerët shkrepi i fortë dhe njëkohësisht jehoi si vetëtimë e shkurtër. Pastaj zë
honi u fut dhe gjithëçka dukej e
magjishme. Lugshti e Borana shtagën ndërsa Dielli dhe cjapi sa s’fluturonin nga
kënaqsia dhe tundnin njeri kokën e tjetri bishtin. Avazi u shtri dhe një
mrekulli ngjethëse mbizotëroi.Të gjitha ëmbëlsitë e botës ishin aty.Rituali
vazhdoi dhe u ripërsërit disa herë. Lugshti e Borana pasi e dëgjonin këtëavaz filluan instiktivisht ta përsërisnin
në vetvete. Kokrat e gurmazit të Lugshtit brenda grykës kish filluar të
lëvizte. Boranës seç i ngjitej nje tingull drejt qiellit dhe përplasej nëkupën
qiellore.
Zotat
ishin në argëtin të thellë atë natë. Avazi pushonte e rifillonte prap.Kur
kashta e kumtrit në qiell filloi të zbardhëllonte, ai që ishte në qendër të
harkut, nisësi i avazit, ai madhështori gurgulloi në një të qeshur oshëtuese.
Të gjithë zotat e tjera u çuan në këmbë.
Pëshpëritën diçka, rahën krahët dhe secili morri drejtimin e tij fluturues.
Bashkë me fluturimin morrën edhe dritat
e tyre rrethuese si kurorë. Për një çast në qiell disqet e dritave e mbushën
kupën qiellore.Atje në lëndinë mbeti një vegim shumëngjyrësh dhe mjaft tundues.
Dielli, Lugshti, Borana dhe cjapi rinin se nuk u ikej. Ndenjën një copë herë pa
fjalë goje por me fjalë trupi dhe duke parë njeri tjetrin.Pastaj morën udhën e
kthimit.U ngjante se në supe u kishin mbirë krahë, aq lehtë ecnin.
Ndërsa
vëlla e motër ecnin të magjepsur, Dielli lëshonte tinguj imitues në tatëpjetën
e Çikës, si për të nisur në thellësitë e detit. Lugshti bëri zë honi,.Borana u
fut rrëmbimthi me tingullin e saj.Kështu vijuan rrugën, ecë e lësho zanore
imituese.Për një moment ndaluan e bashkuan zanoret dhe të habitur panë se me
‘to u shtri avazi.Në fillim i çakorduar e të ndarë, pastaj dalëngadalë po
kthjelloheshin e harmonizoheshin.E përsëritën dhe panë që u doli më mirë.Kështu
vazhduan, ecë e e imito, ecë e e ndalo në shtrirje.Në mesnatë erdhën tek stani
i Lugshtit me avaz në gojë, në kraharor e në mendje.Kishin diçka që as e
peshonin dot, por më e çuditëshmia është se nuk mund të ndaheshin nga njeri
tjetri nga frika se mos e haronin. Afër mëngjezit, të lodhur e të sfilitur u
ndanë..Von, kur dita kishte marrë udhën e diellit të saj, pasi kishin nxjerrë
në kullotë kopetë, u ritakuan. Pa e pyetur njeri tjetein, ja filluan avazit.
Për shumë pak kohë u harmonizuan. Shikonin njeri tjetrin nësy dhe nuk besonin atë që kishin aritur. Kështu bënëdy tre ditët
e para pastaj filluan të mësonin edhe stanarët e afërt. U bënë katër, u bënë
pesë dhe vazhduan të ritakoheshin çdo ditë e ripërsërisnin avazin me
zanore.Pastaj dalëngadalë, nisën të përdornin duke i shtrirë mbi tinguj. Lindi
kënga e parë e shkurtër, e shtruar, e avashtë.Koha ecte dhe kënga po bëhej
pjesë e shpirtit të tyre.E shtrëngonin fort gjoksin se mos u largohej.Zërat e
shpirtit ishin bërë një. Kaloi kështu plot një mot.
Një
natë në fund pranvere ku kokrat e yjeve derdhnin shkëlqimin e tyre me vesë në
lëndinën e Qores, në Çikë barinjtë, mqse s’i kishin parë zotat të mblidheshin
aty, vendosën të takoheshin e të këndonin ata, të mbledhur në gjysëm hark, pikërisht në atë vend ku e
kishin dëgjuar për herë të parë avazin të kënduar nga zotat. U mblodhën në
buzëmbrëmje dhe u ulën si të zotët e avazit, pa ja nisën të këndonin me fjalët
e tyre njërrokshe. Kënga i përngjante
si pika e ujit pikës tjetër me avazin e zotave.Lëndina dhe yjet po i dëgjonin
dhe lotoheshin.
Befas
nëpër qiell po vinte njeri prej zotave, ai që e niste avazin, më madhështori.I
pa ashtu të ulur te vendi ku ulej ai dhe zotat e tjerë, ndaj i habitur ndali në
qiell me krahët e hapur.Mbajti vesh dhe dëgjoi avazin e tij tek këndohej nga
ata, tokësorët, të vdekshmit barinjtë e staneve të atyre maleve.Ja kishin marrë
këngën e tij të perëndishme.Ja kishin vjedhur avazin, ndaj u xhindos. –Këta do
më vjedhin mua I shkrepi inati në mëndje dhe menjëherë nisi tufanin e vetëtimat
e paprera. Dielli,Lugshti,Borana, Kajana dhe Era të befasuar nga prishja e
motit dhe vetëtimat e paprera u ngritën dhe morën drejtimin e staneve. Përpar u
priste udhën rrufeja dhe krahëve i rrihte tufani.Gur pas guri e shkëmb pas
shkëmbi, duke u rëzuar e ngritur po i afroheshin stanit të Lugshtit që ishtë më
pranë. Zeusi i tërbuar, duke i parë që po shkonin tek stani i tyre, lëshoi një
rrufe dhe e shkrumboi të tyërin. Gjysma e kopesë u dogjën, pjesa tjetër iku e
trembur nëpër shkëmbinj e shkurre.Njerëzit të llahtarisur nga zjarri e flaka, u
shtangën dhe po rinin kundruall zjarrit.Ndërsa bagëtitë po digjeshin ata
afroheshin ngadalë.Në çdo hap ndjenin shkrumb nën këmbë.Zjarrin e shihnin për
herë të parë dhe nuk e dinin se çfarë ishte dhe nga vinte.Ai erdhi një vakt pas
këngës prandaj ata e mbajtën edhe zjarrin bashkë me këngën.Në qiell vetëtimat
shkëmbeheshin si gjarpërinj të zjarrtë.Bashkë me bubullimat dëgjohej dhe zëri i
fortë e i egërsuar i Zeusit.Ndjehej i mundur nga “hajdutët barinj” ndaj vendosi
të shpërngulej nga mali i Çikës duke marrë drejtimin e Jugut. Mbrapa linte
vetëtimat e pandërprera që godisnin çfardo që u dilte përpara duke ndezur
zjarre e duke djegur gjithçka që kishin barinjtë,por vetëm këngën nuk po gjente
ku e kishin fshehur këta hajdutë barinj. Nuk i shkonte ndër mënd se ata e
kishin mbështjellur fortë brenda gjoksit dhe nuk e linin as të digjej dhe as të
ikte.
Zeusi
iku por kënga mbeti.