Speciale » Alia

Lutfi Alia: Mbretëresha Teuta dhe lufta e parë romako-ilire

Pas vdekjes të mbretit të Ardianëve Pleurat II, në krye të mbretërisë Ilire erdhi i biri Agroni, (250 – 231 para K) i cili i zgjeroi kufijt duke aneksuar trojet e fiseve Dokleate dhe Labeate. Në vazhdim Agroni pushtoi trojet e Parthinëve dhe të Taulantëve. Sipas Tit Livit: “Parthinët ishin inkuadruar në formacione harkëtarësh në ushtrinë ilire të Agronit...

Lutfi Alia: E drejta romake dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit (IV)

Historianët e antikitetit, konfirmojnë se ilirët kishin ligjet e veta të drejtës - Ius Illyriense, ligje që i ruajtën gjatë pushtimit romak. Iliria ishte një nga katër Prefekturat e Perandorisë Romake, e formuar nga reforma e tetrakisë e Dioklecianit, perandori me origjinë ilire. Pas pushtimit romak, Iliria drejtohej nga prefekti pretorian...

Lutfi Alia: Ritet e vajtimit dhe të gjamës - Apologjia e jetës në Kanunin e Lekë Dukagjinit dhe në kanunet e tjera shqiptare (III)

Vdekja e një personi shkakton tronditje shpirtërore, psikologjike dhe emocionale familjes, fisit, kolektivit dhe shoqërisë, është situatë dizekuilibri psikoemocionale, e shprehur me vajtim nga gratë dhe më gjamë nga burrat, që shprehin dhimbjen dhe pikëllimin për ndarjen nga jeta të...

Lutfi Alia: Elemente të ligjeve të Gortyna helene të Kretës, të pranishme në Kanunin e Lekë Dukagjinit (II)

Në shekullin XI para K, fiset Dore pushtuan ishullin e Kretës, ku për shekuj kishte lulëzuar qytetërimi i rafinuar Minoik. Dorët hartuan një sistem normash të drejtës, nga të cilat janë ruajtur ato, që ishin në fuqi për organizimin e jetës poltike, shoqërore dhe tregëtare në polisin Gortyna të Kretës...

Lutfi Alia: Elemente të drejtës antike helene dhe romake në Kanunin e Lekë Dukagjinit (I)

Kanunet e Maleve Shqiptare, janë vepra monumentale të historisë, të kultures, të identitetit të popullit tonë, të origjinës tonë të lashtë iliro-arbërore. Flitet për Kanun, por termi më i saktë është e drejta iliro-arbërore-shqiptare, pasi si e tillë lindi, si kodi i të drejtës Ilire - Ius Illyriense, vazhdoi si e drejta e arbërore në mesjetën e herëshme...

Lutfi Alia: Meditime – Jonufër, korrik 1966

Në qershor të vitit 1966 përfunduam provimet e vitit të parë në Fakultetin e Mjekësisë. Atë vit, qershori bëri shumë nxehtë, çka i shtoi më shumë emocionet dhe lodhjen që na kishin krijuar përgatitjet për provimet. Më 29 qershor ishte provimi i fundit në kimi inorganike dhe kimi organike...

Lutfi Alia: Bektashizmi

Bektashizmi është urdhër mistik sufist, i themeluar nga Bektash Veliu (1209 - 1271), mistik, filozof dhe poet nga Horasani i Persisë. [Algar H. Khorä-sanian Sufi Häji Bektäs. Enciclopedia Iraniana, 2006, V, 117.]. Bektash Veliu e themeloi urdhërin e ri duke përvhetësuar parimet...

Lutfi Alia: Tempulli Diana i Kandavias (II)

Ilirët kishin dhe nderonin perënditë e veta politeiste, që me pas u përzienë me hyjnitë helene dhe pas pushtimit romak, u zëvendësuan me hyjnitë e panteizmit romak, por helenët dhe romakët morën nga hyjnitë dhe nga politeizmi ilir. Ndër hyjnitë ilire rendisim Joni (Deae Yonio - hyu i detit)...

Lutfi Alia: Andronika Arianiti Komnena Kastrioti, jeta në oborret e Mbretërisë së Napolit dhe të Spanjës

Andronika Arianiti Komnena, e bija e princit Gjergj Arianiti dhe Maria Muzaka, u lind në vitin 1428. Në moshën 23 vjeçe u martua me Gjergj Kastriotin, Zoti i Albanisë (Dominus Albaniae). Dasma vazhdoi një javë. Martesa u celebrua më 21 prill 1451 me ritin ortodoks në kishën...

Lutfi Alia: Kandavia - Treva, malet, rruga dhe tempulli Diana

Në dorëshkrime, në kronika, në veprat historike, në vepra letrare, në hartat antike, në dokumenta kishtare, Kandavia rezulton emër treve - Candavia ; emër mali - Candavii Mons (Malet e Kandavias); emër tempulli - Diana Candaviense dhe emëri i rrugës së lashtë - Via Candaviense, që fillonte në Durrës...

Lutfi Alia: Gjergj Kastriotit Skënderbeu dhe Andronika Arianiti Kastrioti, në tre operat muzikale të shekullit XVIII

Jeta dhe veprat heroike të Gjergj Kastriotit Skenderbeu, janë prezantuar në mbi 2800 vepra të shkruara nga historianë, kronista, shkrimtar, poetë, nga Papë dhe klerikë, nga strategë ushtarakë dhe diplomatë, madje janë shkruar dhe librete, me të cilat janë kompozuar muzikat e tre operave. Në këtë arsenal krijimesh letrare dhe artistike...

Lutfi Alia: Eno Peçi, balerini dhe koreografi në Operan Shtetërore të Vjenës (III)

Eno Peçi, nga viti 2000 është balerin i parë i Operas Shtetërore të Vjenës, institucionit më prestigjioz në nivel botëror i dancës klasike, institucioni artistik me histori të shkëlqyer, i cili në vitin 2024 do të kremtoi 160 vjetorin e themelimit. Në këto 24 vite, balerini i talentuar Eno Peçi...

Lutfi Alia: Eno Peçi, balerini dhe koreografi në Operan Shtetërore të Vjenës (II)

Në vitin 1998, Eno Peçi u regjistrua në Shkollën e Baletit të Operas Shtetërore të Vienës (Ballet School of the Vienna State Opera), i pari student shqiptar që ka frekuentuar këtë shkollë prestigjioze me famë botërore. Në konviktin e shkollës u sistemua në një dhomë me Mihail Sosnovschi, një ndër shokët më miqësor...

Lutfi Alia: Eno Peçi, balerini dhe koreografi në Operan Shtetërore të Vjenës (I)

Koncerti i tradicional dhe madhështor në çdo fillimviti i Filarmonisë së Vienës, orkestër e Teatrit të Operas Shtetërore vieneze, i transmetuar nga kanalet televizive austriake ORF2 dhe Ö1, i ndjekur në mondovision nga 90 vende, më 1 janar 2024 përkoi me 151 vjetorin e koncertit të parë në Ekspozitën Universale të Vienës në vitin 1873...

Lutfi Alia: Xhubleta iliro-arbërore-shqiptare (2)

Nga viti 2016, xhubleta ka statusin: Kryevepra e trashëgimisë kulturore kombëtare. Xhubleta, veshje tipike dhe unikale e grave dhe e vajzave të malësisë të Shqipërisë së Veriut, është studiuar nga etnologë, albanologë, historianë, arkeologë, antropologë, sociologë vendas dhe të huaj, të cilët kanë shkruar...

Lutfi Alia: Xhubleta iliro-arbërore-shqiptare (I)

Veshjet tradicionale janë një ndër komponentet më të fuqishëm të traditës popullore shqiptare, shumica e tyre janë trashëgime të veshjeve të lashta ilire dhe të arbërve të mesjetës, të cilat gjatë zhvillimit historik kanë pësuar modifikime të diktuara nga progreset e shoqërisë shqiptare, por shprehje dhe e marrëdhënieve kulturore mes popujve...

Lutfi Alia: Françeskanët në Arbëri në shekullin XIII

Françeskanët e nisën ungjillizimin e Albanisë, që në vitet e para të themelimit të urdhërit Françeskan, madje me vetë Françeskun, i cili gjatë kthimit nga Siria, në vitin 1220 u ndal në Kuvendin e Shen Maria në Lezhë, ku vuri themelet e urdhërit të pagëzuar me emrin e tij. Gjatë vizitës në Lezhë ...

Lutfi Alia: Hakmarrja në kodin Barbariçino të Sardenjës dhe në kanunin e Lek Dukagjinit

Hakmarrja e trajtuar në Kodin Barbariçin në trevën Barbaxhia të Sardenjës, ka ngjashmëri impresionante me aktin e hakmarrjes - gjakmarrjes në Kanunin e Lek Dukagjinit dhe në 25 kanunet e trevave të tjera shqiptare. Për të kuptuar çfarë përfaqëson Kodi Barbariçin, duhet bërë një vështrim historik, për të njohur origjinën e tij...

Lutfi Alia: Irena Kastrioti Skenderbeu, Dukesha II e Shen Pietro në Gallatina dhe Princesha Bisinjano

Gjoni II Kastrioti 18 vjeçar, më 28 tetor 1472 u martua me Dukeshën Erina Brankovi? Paleologa (Irina), vajza 13 vjeçare e dhespotit Lazar Brankovi?i dhe Elena Paleologa. [Zacaria Barbaro, Corrispondenze, 1472 – 1480, p. 408]Nga kjo martesë lindën gjashtë fëmijë: Gjergji II (1476 – 1540), Kostandini (1447 – 1500), Federiku (1480 -1500)...

Lutfi Alia: Dinastia e Dukagjinëve (4)

Leka III Dukagjini u martua me Teodorën, motra e vogël e Gjon Muzakës të Beratit. Nga kjo martesë nuk patën fëmijë. Pasardhësit e familjes Dukagjini in Itali dhe ato që u vunë në shërbim te Perandorisë Osmane, janë fëmijët e adaptuar nga Leka III, ishin fëmijë jetima pas vdekjes të prindërve në luftimet kundër pushtuesve turqë...