Kristinë Oroshi: Liza Llesh Moli – Heroina që mbrojti pragun e shtëpisë

Liza Llesh Moli – Heroina që mbrojti pragun e shtëpisë

Nga Ma. sc. Kristinë Oroshi

Në luftën për mbrojtjen e nderit dhe dinjitetit kombëtar shqiptar një rol të rëndësishëm krahas burrave e kanë luajtur edhe femrat shqiptare. Ato jo vetëm që kanë qenë logjistikë e luftës duke iu ndihmuar luftëtarve të lirisë në përgaditjen e ushqimeve, në rritjen e fëmijëve që në të ardhmën do të bëheshin luftëtar të zot por shpeshherë edhe drejtpërdrejt janë kyçur në luftë.

Njëra ndër ato heroinat që e mbrojti pragun e shtëpisë dhe vdiq si luaneshë ishte edhe mirditorja Liza Llesh Moli. Ajo jo vetëm që mbrojti pragun e shtëpisë por, gjithashtu i mbrojti edhe mysafirët që ishin luftëtarët e lirisë që ishin strehuar dhe kishin gjetur mbështetje në shtëpinë e atdhetarit Llesh Moli. Për kontributin kombëtar të Liza Molit është shkruar shumë pak. Edhe ajo çka është shkruar janë shkruar vetëm disa rreshta. Është interesant të theksohet fakti se edhe dokumente lidhur me vrasjen e kësaj heroine kemi shumë pak. Por e vërteta historike asnjëherë nuk ka humbur. Ajo është përcjellur nëper breza më rrëfimet e familjarve për dhimbjen e të afërmve të tyre.Një rrëfim eksluziv i dhënë me argumente dhe dëshmi të pakontestushme është rrëfimi i nipit te saj Gjovalin Moli i cili më rrëfeu:

"Shpija e Molit asht e njoftun në tanë rrethin e Mirditës si shpi bese e buke. Shpija e Molit ka qenë një shpi e sot jemi 30 e disa shpi. Prejardhejn e kemi nga Gjakova të ram në Has,prej Hasit jena zhdjerg në Kaçinar. Disa kusheri i kemi atje në Kosovë quhen Nikollaj dhe Gjinaj janë nga Klina e Kosovës. Llesh Kolë Moli gjyshi im i kishte gjashtë fëmijë: dy djem dhe katër vajza. Në vitin 1946 djalin e parë Gjokën e dërgojnë me dhunë partizan. Iku nga partizanllaku e doli në mal bashkë me forcat nacionaliste. Atëherë erdhën e dogjën shtëpinë në vitin 1946 duke e marrë krejt mallin , ata kanë marr komplet pasuninë por nuk kishte viktima.Mirpo shtëpinë e kanë djegë komplet. Pastaj doli ajo falja se kush nuk i ka la durt me gjak. Ne ishim duke reparuar shtëpinë për herën e dytë.

Ka shku baba ushtar në vend të atij(xhaxhait), baba ka qenë ma i ri. Ai ka qenë në datlindjen 1920 kurse baba Nue Llesh Moli ka qenë i lindur në vitin 1926. Edhe ka shku ushtar në vend të atij. Po pavarësisht që xhaxhanë e vranë por jo shteti por komplet hilja e shtetit.Ke parasysh agjenturat e shtetit.Por njaji shoqi se ai ka qenë i thellë në sigurimin e shtetit.Pra, në vitin 1949 baba shkon ushtar në vend të vëllait. Në vitin 1949 është vra xhaxhai.E ka mbetë shtëpia në gjyshin dhe në këtë Lizën.Liza ka qenë e pamartume dhe ka qenë e lindur në vitin 1928.  Liza është vrarë në moshën 23 vjeç, më 25 prill 1951.

Pra ,atë  natë kemi pasur mysafirë dy miq shpije të cilët ishin në mal.ata ishin nga Mnela, Mesulak por të ram në Mnelë njëri ka qenë kunati i hallës Gjergj Nikollë Suli dhe tjetri i kushërinjëve të tij Gjin Suli nga Mnela. Mbrëmjen e 25 prill 1951 edhe agjenturat e sigurimit të shtetit shkojnë të shtëpia  jonë edhe e rrethojnë shtëpinë .Gjyshi ka qenë në moshë të thyme shtatëdhjetë e më shumë vjet.

A janë filani dhe filani pyesin sigurimi? Po ju thotë Liza-halla këtu janë. Na i nxjerr përjashta se jeni në shtetrrethim. Ajo ju tha se nuk e kemi zakon me i nxjerrë miqtë jashtë. Nesër kur të del drita ata dalin vet e  vijnë dhe dorzohën. Jo thanë,ata të dy duhet të dalin urgjentisht.Por pastaj fillojnë gjuajtjet e pushkëve. Ata dy miqtë nuk e kishin asnjë lloj arme  vetëm Liza e kishte një pistoletë.Vetëm kjo pistoletë ishte ngelë .Si filluan shkrepjet e pushkëve kjo ka hap derën edhe e ka vrarë oficerin e sigurimit,të drejtimit Hajdar Nanën.

I kanë ra me dy pluma dhe  nuk është rrëzu në oborr, ka dal kunati i hallës në derë pa folë e kanë vra edhe ata  por kah muri në oborr. Ka dal gjyshi më vonë e kanë vra edhe gjyshin. Ky miku tjetër ka hy në mes te arkës dhe murit dhe ishte i gjallë. Nesër në mëngjes kanë hy me ba kontrollën edhe për ta me djegur shtëpinë.Ai iu del e ju thotë në dorë të juj e të Zotit o burra,por sigurimi e vrasin pa folur fare.

Pra më , 25 prill të vitit 1951 vritën katër veta në shtëpinë tonë në mesin e tyre edhe halla 23 vjeqe. Gjyshja në këtë kohë ka qenë në një tjetër fshat  në Arrës e kur ka ardh ka pa vetëm shtëptë duke u djegur. Kanë marrë komplet bagëtinë. Prej atëherë kanë mbetur murët dhe gërmadhat , atje nuk kemi ndërtuar më shtëpi sepse aty është derdhë shumë gjak. I kanë marr ata dy mlenagjitë i kanë varros në Smirë kurse hallen e kanë varrosur në një vend jo të varret e Kaçinarit por në një vend tjetër shumë larg varreve.  Ka qenë deri vonë varri i asaj por nuk na kanë lanë me e marrë kufomën edhe pse kishte tentuar baba,me marr. I patën vnu këtij Hajdar Nanes lapidarin të shtëpia dhe në çdo 5 maj vishin dhe e përkujtojshin. Unë vet i dyti vëlla isha aty 10 vjeç dhe vishin familja e Hajdar Nanës nga Skrapari dhe thojshin se qe ku është krimineli i vogël. Edhe në këtë moment baba ka qenë ushtar tri vjet në Gjirokastër nuk e ka pas kry ushtrinë dhe  e kanë kap sa ka ndodhë kjo ngjarje një muaj pa e përfundu ushtrinë e kanë kap në Gjirokastër dhe e kanë dënuar me dhjetë vjet burgim. Pasi është liruar nga burgu baba ka ardhë këtu dhe është martu . Nga ajo martesë kemi lindur pesë fëmijë- dy vëllëzer dhe tri motra. Pastaj babai ka punuar në sharrat e Pukës . Nuk  na kanë dhanë të drejtën e shkollës,kemi mësu krejt fëmijët. E kam pas mall me hangër një mort apo një  darsëm tek njerëzit e mi deri kur ka ardhë demokracia. Kështu kur ka ardhë Demokracia jemi të parët me Gjomarkun që ka ba burg, kemi marrë pjesë më shumë familje atdhetare  në  rrëzimin e busteve të komunismit siç ishte ai i Bardhok Bibës dhe i heroinave të rrejshme  që kanë qenë në  Rrëshen.Nuk kam pranu me hy me shtetin sepse babai gjatë burgut ka mësu e shkru edhe me lexu sepse  ka ndejt me filozofët që kanë studiue jashtë shtetit dhe më ka thënë se mos u merr me asnjë parti se kjo nuk është demokraci.Pse i thosha nuk është demokraci sepse meqenëse banë shoqata e të përsektumve partinë por nuk e bani të tjerët janë bijtë e komunisëtve ata që kanë ba parti.Për burgun e babës dhe dy vrasjet që janë vra pa gjygj i kam fol Kurt Kolës që ishte kryetar i shoqatës në Tiranë. I kanë nda në katër -pesë shoqata për të mos u ba parti. Në komunizem kemi qenë dhe jemi edhe më në komunizëm sot. Do të thotë është fatkeqësi për këtë komb. Mandej Liza u dekorua nga Sali Berisha si dëshmore e demokracisë kurse varrin nuk ja kemi gjetë.E kanë ndreq fushën e futbollit.E kanë pas varros pas njaj kodre. Jo të varret.Janë ba punime është ba fushë sporti.Prandaj vujtem tanë jetën.Tash gjoja jemi të lirë në demokraci jam marr me punët e mia private.Nuk dua me ndegju se janë gjallë. Tani jetojmë në Balldre afër Lezhës, në afërsi të kishës se shën Prenës."