Sabile Basha: Gratë Shqiptare – Shtylla të Qëndresës Kombëtare (42)

GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE (42)

GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-SË

SALA SHEREMET JASHARI

(10.04.1943- 05. 03. 1998)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Të shkruash për nënë Sala Sheremet Dervishi-Jashari do të thotë të ndalesh mbi figurën e një gruaje shqiptare që nuk ishte thjesht pjesëmarrëse e kohës së saj, por një simbol i gjallë i rezistencës, i qëndresës dhe i përkushtimit të palëkundur ndaj aspiratës për liri dhe bashkim kombëtar. Jeta e saj ishte një rrugëtim i pandërprerë përmes stuhive historike, një dëshmi e gjallë e guximit dhe vendosmërisë për të mos u nënshtruar kurrë përballë padrejtësisë dhe pushtimit.

Nënë Sala nuk ishte një figurë pasive që thjesht i përjetonte dhimbjet dhe padrejtësitë e kohës, ajo ishte e ndërgjegjshme për realitetin e hidhur se atdheu i saj ishte i mbërthyer nën kthetrat e pushtuesit. Ajo e shihte qartë se çështja kombëtare nuk mund të shtyhej më, se ora e fundit kishte trokitur dhe Kosova nuk kishte luksin të priste më gjatë për të kërkuar rrugën dhe forcën që do ta çlironte nga zgjedha e huaj.

Për të, kjo nuk ishte thjesht një çështje politike apo strategjike, por një obligim moral dhe shpirtëror i trashëguar nga të parët dhe i transmetueshëm te brezat e ardhshëm. Ajo e jetoi jetën si një thirrje të përhershme për mobilizim, si një mision të shenjtë për të ruajtur dhe përcjellë te bijtë dhe bijat e kombit ndjenjën e përgjegjësisë dhe të gatishmërisë për sakrificë.

Nënë Sala ishte një ndër ato figura që mishëronte ndërgjegjen kolektive të një populli të shtypur, por kurrë të mposhtur, një grua që nuk u kënaq me fjalë boshe apo me lëvdata të kota, por që me shembullin e saj të përditshëm dëshmoi se atdhedashuria nuk matet me fjalë, por me vepra, me vendime të vështira dhe me sakrifica të mëdha. Në këtë kuptim, të shkruash për të nuk është vetëm një akt dokumentimi, por një përpjekje për të ruajtur gjallë kujtimin e një shpirti të madh, që jetoi dhe veproi për lirinë dhe dinjitetin e popullit të vet.

Drenica, kjo trevë e njohur për shpirtin e saj të pathyeshëm dhe krenarinë e saj të pandërprerë, ka qenë gjithmonë e gatshme t’i përgjigjet thirrjes së nevojës kombëtare jo me fjalë të kota, por me zë të fuqishëm armësh dhe me guxim të palëkundur. Sa herë që atdheu ndodhej në rrezik, Drenica nuk heshti, por foli në mënyrën më të qartë dhe më të kuptueshme – me tytën e pushkës.

Këtë traditë të lavdishme e mishëruan me përkushtim të jashtëzakonshëm figura emblematike si Shotë dhe Azem Galica, të cilët e kthyen rezistencën në mënyrë jetese, apo Shaban Polluzha, që nuk pranoi kurrë kompromis me padrejtësinë, dhe më vonë Tahir e Nebih Meha, që me gjakun e tyre vulosën betimin për liri. Ata nuk ishin thjesht luftëtarë të armatosur, por simbole të gjalla të ndërgjegjes dhe krenarisë kombëtare, shembuj që edukuan breza të tërë me virtytet e besës, trimërisë dhe sakrificës.

Natyrisht, këta heronj që përmenda janë vetëm disa nga gurët themeltarë të kësaj ndërtese të qëndresës që është Drenica. Historia e saj është e mbushur me një varg të gjatë burrash e grash të zakonshëm në pamje, por heronj në vepër, të cilët kontribuuan me jetën dhe mundin e tyre për të mbrojtur nderin dhe lirinë e popullit. Emrat e tyre nuk mund të përmblidhen të gjithë në një trajtim të vetëm, por pa dyshim se në një studim tjetër, më të plotë dhe më të thelluar, do të jetë e domosdoshme të ndalemi me respekt dhe mirënjohje mbi secilin prej tyre.

Sepse historia e Drenicës nuk është thjesht një rrëfim mbi individë të veçantë, por një testament i gjallë i rezistencës kolektive, një kronikë e lavdisë së një populli që nuk pranoi të përkulet kurrë dhe që e kuptoi se liria nuk dhurohet, por fitohet me pushkë në dorë dhe me sakrificë të përbashkët.

Këtë herë, duhet të theksoj se kam zgjedhur të hulumtoi posaçërisht një temë të veçantë dhe tejet të rëndësishme: të shkruaj vetëm për gratë që janë shpallur dëshmore gjatë asaj periudhe madhore të historisë sonë – luftës heroike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ky është një nderim i vonuar por i domosdoshëm për ato gra të jashtëzakonshme, të cilat me kurajë, përkushtim dhe sakrificë sublime dëshmuan se ideali i lirisë nuk njeh kufij gjinorë dhe se atdhedashuria është një vlerë universale, e përbashkët për të gjithë.

Përmes këtij fokusi, dua të nxjerr në pah një dimension shpesh të heshtur apo të anashkaluar të historisë sonë – rolin vendimtar dhe heroik të grave në luftën për çlirim dhe pavarësi. Ato nuk ishin thjesht përkrahëse të luftës, por pjesëmarrëse aktive në frontin e rezistencës, duke e shenjuar me gjakun e tyre hartën morale të Kosovës së lirë.

Historia na mëson në mënyrë të qartë dhe të padiskutueshme se Kosova, e veçanërisht Drenica, është sulmuar e pushtuar shumë herë nga armiq të ndryshëm përgjatë shekujve. Megjithatë, ajo kurrë nuk është nënshtruar në kuptimin e vërtetë të fjalës. Asnjë pushtues nuk ka mundur ta thyejë shpirtin e saj krenar, të përkulë burrat dhe gratë e saj të pathyeshëm, apo të tjetërsojë tokën e shenjtë për të cilën populli i saj ka qenë gjithmonë i gatshëm të japë jetën me krenari.

Ky mësim i historisë është një kujtesë e gjallë për ne sot se trashëgimia e lirisë është ndërtuar mbi sakrificën e barabartë të burrave dhe grave, mbi vendosmërinë e një populli të tërë që nuk pranoi të jetonte i robëruar dhe që e deshi jetën e lirë më shumë se çdo gjë tjetër. Në këtë frymë e ndjej si detyrim moral dhe intelektual të dokumentoj, të nderoj dhe të përjetësoj kontributin e grave dëshmore, duke e bërë të qartë se pa historinë e tyre, nuk do të mund të kuptonim plotësisht madhështinë dhe kuptimin e vërtetë të lirisë sonë.

Është e domosdoshme të ndalemi me vëmendje dhe respekt të veçantë te ngjarja e rëndë dhe madhështore njëkohësisht: vrasja e Tahir dhe Nebih Mehës, dy figura të shquara të qëndresës shqiptare, dhe varrimi i tyre në Prekaz. Ky moment nuk ishte thjesht një ceremoni mortore, por një ngjarje e mbushur me simbolikë të thellë kombëtare dhe me domethënie të pashlyeshme për ndërgjegjen kolektive.

Në atë varrim morën pjesë një numër i madh qytetarësh, të mbledhur jo vetëm për të kryer një rit të zakonshëm, por për të nderuar me përulësi dhe mirënjohje dy prej bijve më të denjë të kombit, që me gjakun dhe jetën e tyre kishin vulosur besnikërinë ndaj idealit të lirisë. Ajo nuk ishte thjesht një tubim për të qarë të rënët, por një akt solemn i ndërgjegjes së popullit shqiptar, një dëshmi e gjallë se kauza e tyre nuk do të harrohej kurrë.

Ishte pikërisht në këtë atmosferë të ngarkuar me dhimbje dhe krenari, përpara syve të të gjithë atyre që kishin ardhur të ndanin këtë çast historik, që Shaban Jashari, me zërin e tij të fortë dhe të vendosur, u shfaq jo vetëm si një njeri i zakonshëm që përjetonte pikëllimin, por si një bartës i një amaneti të shenjtë. Para të pranishmëve, ai dha një betim solemn se rruga e nisur nga Tahir e Nebih Meha nuk do të ndërpritej, se lufta për liri do të vazhdonte dhe se hakun për trimat e rënë një ditë do ta merrte.

Ky betim nuk ishte një frazë e zakonshme e nxitur nga emocioni i momentit, por një deklaratë e ndërgjegjshme dhe e ngarkuar me përgjegjësi historike. Ai përfaqësonte një angazhim moral përballë popullit dhe përballë brezave që do të vinin – një angazhim që u mbart si barrë dhe si motivim i fuqishëm për të vazhduar rezistencën. Në atë çast, varri i Tahir dhe Nebih Mehës nuk ishte vetëm një vend prehjeje, por një altar i përkushtimit për liri dhe një thirrje e pashtershme për mosnënshtrim, që do të gjente jehonë të plotë dhe tragjike në historinë e mëvonshme të Prekazit dhe të tërë Kosovës.

Në këtë kuptim, pushtetarët e perceptonin se çdo fjalë e thënë prej tij dhe shqiptarëve të tjerë nuk ishte një akt i izoluar personal, por një reflektim i ndjenjave kolektive të mbarë Kosovës, e cila përjetonte në mënyrë të përbashkët dhimbjen e robërisë dhe poshtërimin e okupimit. Ata e kishin të qartë se Shabani përfaqësonte një lidhje organike midis traditës së qëndresës lokale dhe aspiratës mbarëkombëtare për liri. Prandaj, fjalët dhe betimet e tij nuk mund të nënvlerësoheshin si retorikë e zbrazët, por duhej të kuptoheshin si shenja të qarta të vendosmërisë për t’u përballur me pushtimin dhe për të kundërshtuar me çdo mjet padrejtësinë.

Ky vlerësim i pushtetarëve për Shaban Jasharin dhe për zonën ku jetonte ishte në fakt një pranim i heshtur i realitetit se përpjekja e tyre për të mbajtur të nënshtruar popullin shqiptar nuk mund të mbështetej vetëm te dhuna apo frika. Ata e dinin se në një shoqëri ku fjala e dhënë ishte e shenjtë dhe besa ishte institucion moral i paprekshëm, çdo premtim për hakmarrje dhe çlirim ishte një nxitje e rrezikshme për një kryengritje të gjerë dhe të organizuar kundër pushtuesit.

Andaj, Prekazi, pra, nuk ishte thjesht një emër në hartë apo një kapitull i përgjakur në analet e historisë. Ai është monument i gjallë i qëndresës shqiptare, një testament kolektiv që na kujton se liria ka një çmim të lartë dhe se brezat e ndritur të këtij populli kanë zgjedhur ta paguajnë me krenari. Në atë vend të shenjtëruar nga sakrifica, u vulos përjetësisht e drejta e shqiptarëve për të jetuar të lirë, ndërsa gjaku i derdhur u kthye në një thirrje të përjetshme për ndërgjegjen kombëtare që askush të mos harrojë se liria nuk dhurohet, por fitohet me vendosmëri, me besë dhe me gatishmëri për të dhënë gjithçka

Në historinë e lavdishme të rezistencës që u zhvillua me vendosmëri në Drenicë dhe në veçanti në Prekaz, është e rëndësishme të theksohet se aty vepruan dhe u dalluan shumë burra të cilët e kuptuan atdhedashurinë jo si koncept të zbrazët apo ornament retorik, por si një detyrim të shenjtë që kërkon zemër të madhe, vullnet të palëkundur dhe gatishmëri për flijim.

Këta ishin njerëz që nuk mjaftoheshin të flisnin për lirinë në tryeza të ngrohta, por e jetonin atë çdo ditë, duke u përballur me sakrifica të rënda dhe me kërcënimin e përhershëm të vdekjes. Ata e dëshmuan në mënyrë të pakundërshtueshme se dashuria për atdheun matet me vepra dhe jo me fjalë të lehta.

Në këtë radhë të burrave të Drenicës që e shkruan me gjak dhe nder historinë e rezistencës, spikasin edhe Hamit Jashari dhe djemtë e tij. Ata nuk ishin vetëm pjesë e kësaj qëndrese, por mishërimi i saj më i pastër dhe më i përkushtuar. Me vendosmëri të hekurt, ata vazhduan rezistencën edhe kur kushtet bëheshin gjithnjë e më të pamëshirshme, duke mos pranuar kurrë të dorëzohen apo të bëjnë kompromis me idealin e lirisë.

Ata qëndruan të pathyeshëm deri në fund, duke i dhënë shembull të gjallë brezave të ardhshëm për atë që do të thotë besnikëri ndaj tokës dhe idealeve të saj. Rezistenca e tyre, e përgjakshme dhe heroike, nuk ishte vetëm një akt mbrojtjeje, por një pjesë thelbësore e procesit historik që çoi në pavarësinë e Kosovës. Me veprën dhe sakrificën e tyre, Hamit Jashari dhe bijtë e tij dëshmuan se shteti i lirë dhe i pavarur nuk ishte një dhuratë, por një arritje e fituar me shumë mund, gjak dhe përkushtim të sinqertë për lirinë e popullit.

Salë Dervishi, bija e Sheremet Dervishit, lindi më 10 prill 1943 në Kopiliqin e Epërm të Drenicës, një fshat i njohur për historinë e tij heroike dhe për kontributin e pandërprerë në rezistencën kombëtare. Ky vend, i skalitur thellë në kujtesën historike si djep i kryengritjes dhe i qëndresës, i dha asaj jo vetëm jetën, por edhe frymën e pathyeshme të atdhedashurisë. Në këtë mjedis të ngarkuar me histori dhe ndjenja të thella kombëtare, Sala u formua dhe u edukua me ideale të qarta dhe të forta. Për të dhe bashkëmoshatarët e saj, alfabeti i parë i jetës nuk ishte thjesht ai i gjuhës, por ai i atdhetarisë, ku fjalët më të shenjta dhe të mëdha ishin “liri”, “bashkim kombëtar” dhe “republikë”. Këto koncepte nuk mbeteshin në nivelin e teorisë apo të dëshirës së vagullt, por shndërroheshin në orientime jetësore dhe në një kod të qartë nderi.

Salë Jashari u rrit si një e re me zemër të madhe dhe me një guxim të jashtëzakonshëm. Për të, të qenit pjesë e këtij komuniteti heroik nuk ishte një rol pasiv, por një obligim që e përjetonte me seriozitet të madh. Ajo ishte gjithmonë e gatshme të merrte mbi vete barrën e rëndë të luftës, të rrëmbente pushkën dhe të rreshtohej në vijën e parë të përpjekjes për liri.

Karakteri i saj i pathyeshëm dhe vendosmëria e palëkundur nuk ishin vetëm cilësi individuale, por pasqyrim i një edukate dhe kulture kolektive që Drenica ua përçonte bijave dhe bijve të saj, bindja se liria nuk dhurohet, por fitohet me përkushtim, sakrificë dhe gatishmëri për të luftuar deri në fund. Në këtë mënyrë, Salë Jashari u bë jo vetëm dëshmitare e kohës së saj, por edhe një pjesë e pandashme e asaj plejade grash dhe burrash që e ngritën lart emrin e Drenicës dhe të Kosovës me gjakun dhe veprën e tyre të pavdekshme.

Salë Dervishi e kaloi fëmijërinë e saj në kushte të thjeshta, por të mbushura me dinjitet dhe krenari. Arsimin fillor e kreu në fshatin Turiqec të Skënderajt, ku edhe filloi të merrte njohuritë e para jo vetëm për lexim e shkrim, por edhe për jetën dhe përgjegjësitë që e prisnin si bijë e një treve të njohur për rezistencë. Që në moshë të njomë, ajo shfaqi një karakter të veçantë dhe u dallua për guximin e saj të pazakontë dhe për një dashuri të thellë ndaj armëve – të cilat nuk ishin të huaja në ambientin ku u rrit.

Në familjen e Salës, armët nuk ishin thjesht mjete mbrojtjeje, por pjesë e natyrshme e jetës së përditshme dhe simbol i gatishmërisë për të mbrojtur nderin dhe lirinë. Ajo u rrit duke dëgjuar krismat e pushkëve dhe këngët e lirisë, të cilat e ushqyen me ndjenja të forta atdhedashurie dhe me bindjen se liria është një e drejtë e shenjtë që fitohet vetëm përmes sakrificës dhe luftës.

Megjithatë, si shumë vajza të tjera të asaj kohe dhe asaj zone, edhe Sala u përball me kufizimet e realitetit shoqëror dhe ekonomik. Edhe pse kishte një dëshirë të zjarrtë për të vazhduar shkollimin dhe për të zgjeruar horizontet e dijes, rrethanat dhe zakonet e kohës ia mohuan këtë mundësi. Ajo iu nënshtrua normave tradicionale dhe e re në moshë, në vitin 1961, u martua me Hamit Jasharin – një burrë i njohur për trimëri dhe karakter të fortë nga Prekazi i Ulët i Skenderajt.

Kjo martesë nuk ishte vetëm një bashkim familjar, por edhe një aleancë e dy traditave të njohura për qëndresë dhe krenari. Në këtë mënyrë, Salë Dervishi-Jashari vazhdoi rrugën e saj të natyrshme si pjesë e një komuniteti që e kishte vendosur mbrojtjen e atdheut dhe lirinë kombëtare mbi gjithçka tjetër, duke jetuar dhe edukuar brezin e ri në frymën e sakrificës dhe të dashurisë për vendin.

Në martesën e saj me Hamit Jasharin, Sala nuk ishte thjesht një bashkëshorte e devotshme dhe një grua e zonja, por një partnere e vërtetë në çdo kuptim të fjalës, që ndante me burrin e saj jo vetëm jetën familjare, por edhe idealet dhe përgjegjësitë e rënda që u diktonte koha. Në bisedat e tyre të sinqerta dhe të hapura, Sala shprehte me krenari dhe vendosmëri dëshirën për të zotëruar armët dhe për të qenë e gatshme për çdo situatë që kërkonte mbrojtjen e familjes dhe të atdheut.

Ajo nuk e shihte armën si një mjet dhune të verbër, por si simbolin më të qartë të vendosmërisë për të mos u dorëzuar dhe për të mbrojtur nderin dhe lirinë. Thuhej se ishte shenjëtare e mirë, një cilësi që e kishte bërë edhe më të admiruar në mesin e bashkëkohësve të saj. Hamiti, i njohur për shpirtin e tij trim dhe përkushtimin ndaj familjes dhe atdheut, e mirëpriti dhe e përkrahu me entuziazëm këtë dëshirë të Salës. Ai e stërviti me kujdes dhe me dashuri për të përdorur me siguri dhe aftësi armët – që nga revolet e deri te pushkët e ndryshme.

Martesa e tyre nuk ishte vetëm një bashkim konvencional, por një shembull i rrallë harmonie dhe bashkëpunimi të thellë. Çdo ditë ndanin me njëri-tjetrin jo vetëm hallet dhe vështirësitë e jetës së përditshme, por edhe shqetësimet më të mëdha që kishin të bënin me fatin e atdheut të tyre të robëruar. Ata ishin të lidhur jo vetëm nga dashuria bashkëshortore, por edhe nga një besë e përbashkët ndaj idealeve të lirisë.

Sala ishte plotësisht e vetëdijshme për jetën e vështirë dhe shpeshherë të rrezikshme ilegale që zhvillonte familja Jashari. Kjo nuk e frikësonte, as e lëkundte në vendosmërinë e saj. Përkundrazi, ajo e pranonte këtë realitet me një qetësi dhe vendosmëri të admirueshme, duke besuar fort se vetëm duke u përballur sy më sy me armikun dhe duke ia kthyer pushkën mund të arrihej liria. Për të, liria nuk ishte një e mirë që dhurohej, por një e drejtë që fitohej me sakrificë, me guxim dhe me gatishmërinë për të marrë mbi vete barrën e luftës.

Përveç pasionit dhe dashurisë së njohur për armët, që i shihte si simbol të vendosmërisë për mbrojtjen e atdheut, Salë Sheremet Jashari ishte mbi të gjitha një grua e përkushtuar dhe një nënë shembullore. Jeta e saj bashkëshortore u karakterizua nga një përkushtim i rrallë dhe i palodhur për të mbështetur burrin e saj dhe për të ndihmuar në ndërtimin e një familjeje të shëndoshë, të fortë dhe të bashkuar.

Në çdo hap të përpjekjeve të tyre për të siguruar mirëqenien dhe dinjitetin e familjes, Sala ishte krah Hamitit – një bashkëshorte e dashur, por edhe një bashkëmendimtare e vendosur, që i ndante me të hallet, përgjegjësitë dhe ëndrrat për të ardhmen. Në këtë bashkëjetesë të mbushur me sfida dhe sakrifica, ajo tregoi një aftësi të jashtëzakonshme për të ruajtur ekuilibrin, për të mbajtur gjallë harmoninë familjare dhe për të qenë forca morale që i bashkonte të gjithë.

Frutë i kësaj dashurie dhe përkushtimi ishin tre djem: Jashari, Sahiti dhe Musai. Ajo nuk ishte thjesht një nënë që u siguronte ushqim dhe kujdes, por një edukatore e vërtetë, e cila i rriti fëmijët në një mjedis ku ngrohtësia familjare përzihej natyrshëm me ndjenjën e përgjegjësisë dhe me ndërgjegjen për detyrën ndaj atdheut. Në atë shtëpi nuk mësohej vetëm respekti për familjen, por edhe dashuria e thellë për lirinë dhe dinjitetin kombëtar.

Fëmijët e Salës nuk u edukuan vetëm për të qenë bij të denjë të familjes Jashari, por edhe për të kuptuar se ishin pjesë e pandarë e një populli që vuante nën zgjedhën e huaj. Ata mësuan se kjo vuajtje nuk mund të pranohej si fat i pashmangshëm, por kërkonte njerëz të fortë, të vendosur dhe të përkushtuar, të gatshëm për të sakrifikuar gjithçka për lirinë dhe të ardhmen e brezave që do të vinin. Në këtë mënyrë, Salë Sheremet Jashari nuk formoi vetëm bijtë e saj, por kontribuoi në formësimin e brezit të ri të atdhetarëve që do të mbanin gjallë flakën e rezistencës dhe të shpresës për çlirim.

Salë Sheremet Jashari ishte një bijë e denjë e Drenicës, e formuar me shpirt të pathyeshëm dhe me një ndjenjë të thellë përgjegjësie për atdheun dhe familjen. Martesa e saj me Hamit Jasharin nuk ishte thjesht një bashkim familjar i zakonshëm, por një takim i dy shpirtrave binjakë, të cilët ndanin të njëjtin ideal dhe të njëjtën vendosmëri për të mos u nënshtruar kurrë. Në familjen e burrit, Sala gjeti jo vetëm mbështetje dhe dashuri, por edhe një mjedis ku atdhedashuria dhe përkushtimi ndaj lirisë ishin vlera të pakontestueshme.

Ajo ishte gjithmonë aty ku e kërkonte nevoja, e pranishme dhe aktive në çdo aspekt të jetës familjare dhe të rezistencës. Nuk e konsideronte veten të përjashtuar nga detyrat e rënda që kërkonte koha. Për të, arma nuk ishte thjesht një mjet mbrojtjeje, por një simbol i përgjegjësisë dhe i gatishmërisë për t'u përballur me çdo kërcënim. Revolen e mbante gjithmonë në brez, një shenjë e qartë e vendosmërisë dhe e ndërgjegjes se mbrojtja e familjes dhe e atdheut ishte mbi të gjitha.

Pas sulmit të dytë të 22 janarit 1998 në Prekaz, kur tensioni dhe rreziku u bënë edhe më të prekshëm dhe më të drejtpërdrejtë, Sala tregoi një vigjilencë të jashtëzakonshme. Çdo lëvizje e dyshimtë në lagje apo përreth shtëpisë ishte për të një alarm serioz. Me një vëmendje të mprehtë dhe me përkushtim të plotë, ajo hetonte, vlerësonte dhe nuk linte asgjë të shpëtonte pa vënë re.

Shpesh, kur burrat dhe të afërmit e saj mblidheshin për të diskutuar dhe planifikuar aksione të ndryshme kundër pushtuesit, Sala merrte përsipër detyrën e rojës, duke mbajtur sytë dhe veshët hapur për çdo rrezik të mundshëm. Nuk ishte thjesht një vrojtuese pasive, ajo informonte me saktësi dhe kujdes burrin e saj, Hamitin, dhe djemtë e saj për gjithçka që vinte re. Kështu, ajo bëhej pjesë thelbësore e organizimit dhe sigurisë së familjes, duke dëshmuar se rezistenca nuk ishte vetëm akt burrash me armë në dorë, por një përpjekje e përbashkët ku çdo anëtar i familjes kishte rolin dhe kontributin e vet të pazëvendësueshëm.

Në ditët tragjike dhe heroike të 5, 6 dhe 7 marsit 1998, kur Prekazi u kthye në arenën e një beteje të pabarabartë por të lavdishme, nënë Sala Sheremet Jashari tregoi vendosmërinë dhe guximin e saj të jashtëzakonshëm. Në kohën kur shumëkush do të ishte përpjekur të largohej për të shpëtuar veten dhe familjen nga flakët e luftës, ajo nuk pranoi kurrë të braktiste shtëpinë dhe pragun e saj. Së bashku me bashkëshortin e saj, Hamit Jasharin, ishte në vijën e parë të përballjes, duke u bërë simbol i qëndresës dhe i vendosmërisë për të mos lejuar armikun të hynte në zemër të Prekazit pa gjakderdhje.

Shtëpia e tyre kishte një rëndësi strategjike të veçantë, pasi ndodhej përballë Fabrikës së Municionit – një objektiv i rëndësishëm ushtarak që pushtuesi synonte të kontrollonte me çdo kusht. Kjo e bënte pozicionin e familjes Jashari edhe më të rrezikshëm, por edhe më të rëndësishëm për mbrojtjen e Prekazit. Në atë betejë të pamëshirshme, nënë Sala nuk ishte vetëm një figurë qëndrese morale, por një pjesëmarrëse aktive në mbrojtje dhe ndihmë. Ajo i doli në ndihmë të plagosurve, duke ofruar përkujdesje dhe kurajë në mes të bombardimeve dhe zjarrit të pandërprerë.

Profesori Ahmet Qeriqi, në një nga shkrimet e tij, përshkruan me respekt dhe vlerësim të madh rolin e saj, duke cituar dëshminë e Valdet Jasharit – një prej bashkëluftëtarëve dhe ndër të paktët që shpëtuan nga ajo betejë e përgjakshme. Sipas tij, gjatë gjithë kohës që zgjati përleshja, Sala nuk reshti së luftuari dhe së kujdesuri për luftëtarët dhe të plagosurit. Ky akt i saj nuk ishte vetëm një shërbim human, por edhe një shenjë e qartë e vendosmërisë për të mos lënë askënd pas dhe për të mbrojtur deri në fund nderin e familjes dhe të atdheut.

Ajo tregoi edhe aftësi të rralla praktike dhe guxim të jashtëzakonshëm. Së bashku me të renë e saj, kishte aktivizuar minat mbrojtëse që i biri Musa, së bashku me shokët e tij, i kishte vendosur në pozicione strategjike përreth shtëpisë. Në çastet vendimtare, kur këmbësoria serbe afrohej kërcënueshëm, Sala përdorte baterinë e makinës për të kyçur mekanizmin shpërthyes, ashtu siç e kishte mësuar djali i saj. Ky akt nuk ishte thjesht teknikë luftarake, por shprehje e vendosmërisë së saj për të mos u dorëzuar dhe për të mbrojtur çdo pëllëmbë të tokës dhe çdo anëtar të familjes së saj, duke dhënë një shembull të rrallë të guximit dhe të përkushtimit ndaj çështjes kombëtare.

Në këtë mënyrë, qëndresa e 5 marsit nuk ishte vetëm një episod lufte, por një testament i përjetshëm për brezat që do të vinin dhe se asnjë pushtues nuk mund të triumfojë përballë një populli të vendosur të mos nënshtrohet. Prekazi nuk duhet parë thjesht si një vend ku ndodhi një nga masakrat më të tmerrshme të historisë sonë të re. Ai është shumë më tepër se kaq – është një simbol i gjallë i qëndresës kombëtare, një kështjellë e fundit dhe e pathyeshme e mbrojtjes së dinjitetit shqiptar. Aty nuk u zhvillua vetëm një përballje e pabarabartë mes një familjeje dhe një ushtrie pushtuese, aty u mishërua dhe u përmbush solemniteti i një premtimi të vjetër, i trashëguar brez pas brezi, për të mos u dorëzuar kurrë përballë padrejtësisë dhe për të mos pranuar asnjëherë prangat e robërisë.

Në përplasjen epike të marsit 1998, ato nuk mbetën thjesht vëzhguese të tragjedisë, por u bënë pjesë e pandarë e betejës, duke përballuar me guxim të njëjtën dhunë dhe duke treguar të njëjtin vendosmëri si burrat dhe prindërit e tyre. Në ato ditë të përgjakshme, gratë e familjes Jashari u rreshtuan përkrah burrave, duke dëshmuar me gjakun e tyre se liria kërkon sakrificë të përbashkët dhe se nderi i shtëpisë dhe i kombit mbrohet deri në frymën e fundit.

Nënë Salë Sheremet Dervishi-Jashari u flijua në mënyrë heroike më 7 mars 1998, në ato ditë të paharruara të epopesë së lavdishme të Prekazit, duke e vulosur me gjakun e saj idealin e pathyeshëm të lirisë. Ajo ra ashtu siç i takonte një gruaje të lindur për të qenë e fortë dhe e guximshme – një trimëreshë në kuptimin më të plotë të fjalës, që nuk pranoi asnjëherë të përkulet përballë armikut dhe që e jetoi jetën e saj si një betim të përhershëm për atdheun.

Bashkë me burrin e saj, Hamit Jasharin, ata treguan se dashuria e tyre nuk ishte thjesht një lidhje familjare, por një aleancë e shenjtë përballë kohërave të vështira, një përkushtim i dyfishtë për jetën dhe lirinë. As vdekja nuk mundi t’i ndante ata – ranë së bashku në altarin e lirisë, duke e bërë të qartë se nuk kishte forcë që mund të ndante shpirtin e tyre të përbashkët, të lidhur jo vetëm nga dashuria bashkëshortore por edhe nga ideali i shenjtë i çlirimit kombëtar.

Me rënien e saj, Nënë Sala nuk u shua – ajo u përjetësua në kujtesën dhe ndërgjegjen e një populli që e njeh dhe e çmon sakrificën e vërtetë. Jeta dhe vdekja e saj janë dëshmi e pavdekshme e vlerave më të larta që mund të mishërojë një nënë, një grua, një bijë e këtij kombi, përkushtimin pa kushte ndaj familjes, gatishmërinë për flijim në emër të lirisë dhe vendosmërinë për të mbrojtur dinjitetin e popullit të vet deri në frymën e fundit.

Lavdia e përjetshme u takon të tilla grave – dhe nënëmadhja Salë Sheremet Dervishi-Jashari mbetet një emër i shenjtë në panteonin e kombit, një simbol i gjallë i guximit, i dashurisë për atdheun dhe i sakrificës së pakufishme për lirinë. Kujtimi i saj nuk do të zbehet kurrë, por do të shërbejë brez pas brezi si burim frymëzimi dhe si dëshmi e pavdekshme se liria fitohet me gjak, me besë dhe me shpirt të pathyeshëm.

Rënia e tyre në altarin e lirisë nuk duhet parë thjesht si një humbje tragjike e jetës, por si një akt madhor dhe sublim i flijimit të ndërgjegjshëm, i cili i dha një kuptim më të thellë dhe një peshë të re luftës për çlirim kombëtar. Sakrifica e tyre nuk ishte e rastësishme dhe as e pavlerë – ajo ishte një dëshmi e qartë dhe e fuqishme se ideali i lirisë kërkon më shumë sesa fjalë dhe premtime, kërkon gatishmërinë për të dhënë gjithçka, përfshirë edhe jetën.

Duke u shndërruar në dëshmore të lirisë, këto gra lanë pas një testament moral të pashlyeshëm dhe universalisht të vlefshëm se qëndresa e vërtetë nuk ka kufij gjinorë dhe se emancipimi i një kombi nuk mund të realizohet kurrë pa përfshirjen dhe sakrificën e barabartë të grave. Ato dëshmuan në mënyrë të pakundërshtueshme se lufta për liri nuk është vetëm detyrë e burrave, por mision i përbashkët i të gjithë atyre që e ndiejnë mbi supe përgjegjësinë për të ardhmen e atdheut.

Në këtë mënyrë, ato nuk mbetën vetëm emra në pllakat përkujtimore, por u shndërruan në simbole të pavdekshme të guximit, përkushtimit dhe dashurisë së pastër për atdheun. Heroizmi i tyre, edhe pse shpesh i heshtur dhe i thjeshtë në shfaqje, mbetet i pakrahasueshëm në thellësinë dhe fuqinë e mesazhit që përcjell. Ky heroizëm vazhdon të frymëzojë breza të tërë, duke i thirrur të mos harrojnë se liria dhe dinjiteti kombëtar janë vlera që fitohen vetëm me sakrificë të përbashkët, me solidaritet të thellë dhe me vendosmëri të palëkundur.

Literatura:

1.       https://www.radiokosovaelire.com/sale-sheremet-xhemajli-jashari-1943-7-3-1998/

2.       Rajmonda Malecka, ELITA E POETËVE SHQIPTARË, https://www.facebook.com/groups/753398718877119/posts/1578184759731840/

3.       Dibran Fylli,  Tokë e mbjellë me varre, Prishtinë, 2019; https://www.sa-kra.ch/pdf/TOKE%20E%20MBJELLE%20ME%20VARRE.pdf

4.       -Kosova e Lirë, /Përkujtojmë Dëshmorët e kombit/-Familja Jashari dhe beteja e 5,6,7 marsit 1998, Shënime nga Kompleksi Memorial “Adem Jashari”, Prekaz

5.       https://president-ksgov.net/fjalimi-i-presidentes-osmani-ne-ceremonine-e-manifestimit-epopeja-e-uck-se-dhe-dites-se-kazermes-adem-jashari-ne-prishtine/

6.       https://www.radiokosovaelire.com/mehmet-bislimi-prekazi-dhe-flaket-e-lirise/

7.       https://fax.al/news/36608856/osmani-liria-e-shteti-i-kosoves-mbajne-vulen-e-familjes-jashari-dhe-mijera-ushtareve-te-uck-se

8.       https://pashtriku.org/wp-content/uploads/2014/02/deshmoret-e-UCK-monografi.pdf

9.          http://www.mbrojtja.gov.al/images/gazetaushtria/pdf/2017/shkurt/ushtria_10_02_2017.pdf

10.     Majore Fatbardha DAJA Kursante në KKSHP, Roli i gruas në Forcat e Armatosura, revista “Ushtria”, 10 shkurt 2017, Tiranë,4