Sabile Basha: Gratë Shqiptare – Shtylla të Qëndresës Kombëtare (34)

GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE (34)

GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-SË

LIRIJE HAMZË JASHARI

(13.10. 1983 – 07. 03. 1998)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Në veprën e profesorëve Hanumshahe Ilazi dhe dr. Nusret Pllana, të titulluar “Fëmijët martirë të Kosovës 1981–1999”, botuar në Prishtinë në vitin 2019, gjejmë të përfshirë edhe një dëshmi të shkurtër, por tejet domethënëse për fatin tragjik të Lirije Hamzë Jasharit. Në këtë libër, i cili përfaqëson një kontribut të çmuar dokumentues për brezat e sotëm dhe të ardhshëm, janë mbledhur me kujdes të dhëna për shumë prej fëmijëve që ranë martirë në periudhën më të errët dhe më dramatike të historisë së re të Kosovës. Aty, në mes të shumë faqeve të mbushura me dhimbje dhe kujtime, qëndron edhe kjo dëshmi e shkurtër, por e ngarkuar me kuptim dhe peshë emocionale për Valdeten:

“Lirije Hamzë Jashari, femër, nxënëse, 15 vjeçare, e lindur më 13. 10. 1983 në Prekaz të Poshtëm dhe e vrarë po aty, më 07.03.1998.”

Ky përshkrim, megjithëse i përmbledhur në pak rreshta, mbart në vetvete një tragjedi të thellë dhe një histori të tërë dhimbjeje e sakrifice. Ai flet për jetën e një vajze të re, një fëmije që nuk kishte bërë ende pesëmbëdhjetë vjet të plota, e cila u lind dhe u rrit në Prekaz, vendin që do të shndërrohej në simbolin më të fuqishëm të qëndresës dhe të flijimit kombëtar.

Në faqet e këtij libri, autorët kanë zgjedhur që përveç këtyre pak fjalëve të thjeshta, por të ngarkuara me domethënie të thellë, të vendosin edhe fotografinë e saj — një imazh i qartë dhe prekës që i jep zë dhe fytyrë asaj që fjalët e shkruara nuk mund ta shprehin plotësisht. Fotografia e saj shfaq para syve tanë tiparet e një fëmije të zakonshëm, me pafajësinë dhe ëmbëlsinë që e karakterizon moshën e njomë. Në pamje të parë, mund të duket thjesht si portreti i një vajze që s’ka njohur ende dhunën dhe tragjedinë e botës. Por, po të shikosh më thellë, në ato sy të qetë dhe në atë buzëqeshje të ndrojtur, lexon qartë diçka më të madhe dhe më të rëndë: krenarinë dhe besnikërinë e palëkundur ndaj familjes së saj, ndaj shoqërisë ku ishte rritur dhe mbi të gjitha ndaj atdheut të saj, Kosovës.

Ky imazh është më shumë se një kujtim fotografik. Është një simbol i gjallë i brezit që u rrit në hijen e kërcënimit dhe të luftës, por që mbeti e lidhur fort me vlerat e trashëguara. Në sytë e saj shihen gjurmët e edukatës së një familjeje që nuk i mësoi fëmijët të frikësohen apo të përulen, por të qëndrojnë me nder e me dinjitet. Ajo nuk ishte thjesht një fëmijë që u rrit në një shtëpi të madhe dhe të zhurmshme, por një bijë e Jasharajve, e formuar me ndjenjën e thellë të përkatësisë, të dashurisë për të afërmit dhe të detyrës ndaj atdheut.

Kjo fotografi, për të gjithë ata që e shikojnë, është një kujtesë e gjallë e pafajësisë së shkelur, por edhe e idealeve të mëdha për të cilat ajo dhe të ngjashmit e saj u bënë martirë. Ajo shërben si një pasqyrë ku mund të shohim jo vetëm dhimbjen e humbjes së një jete të re, por edhe madhështinë e qëndresës dhe të besës që ajo mishëronte. Përmes këtij portreti të thjeshtë, autoret kanë bërë më shumë se një akt dokumentimi. Ata kanë dhënë një dëshmi të qartë se trashëgimia morale dhe historike e një populli ruhet jo vetëm në fjalë dhe libra, por edhe në fytyrat dhe shikimet e atyre fëmijëve që, edhe pse të vegjël në moshë, bartnin mbi supe peshën dhe nderin e Kosovës. Prekazi, me gjithë historinë e tij të lavdishme dhe tragjike, do të shënonte edhe fundin e jetës së saj, në të njëjtën hapësirë ku kishte filluar jeta, duke i dhënë kështu dramës së saj dimensionin më të dhimbshëm — humbjen e një fëmije të pafajshëm, të rritur mes idealeve të dashurisë për familjen dhe atdheun, por të rrëmbyer nga dhuna barbare para se të mund të realizonte ëndrrat e saj më të thjeshta.

E veçanta e këtij libri është se kjo dëshmi është ofruar jo vetëm në gjuhën shqipe, por edhe në gjuhën angleze. Kjo nuk është një veprim i rastësishëm, por një përpjekje e qëllimshme për të ndërkombëtarizuar të vërtetën e dhimbshme të Kosovës dhe për të mos lejuar që këto histori të mbeten të panjohura për botën. Përmes këtij dokumentimi në dy gjuhë, autoret i japin zë një brezi të heshtur, fëmijëve të vrarë, duke e bërë të qartë se dhimbja dhe sakrifica e tyre nuk mund të kufizohet në hapësirën shqiptare, por duhet të bëhet pjesë e kujtesës dhe ndërgjegjes universale.

Në këtë mënyrë, Lirije Hamzë Jashari, edhe pse e përshkruar në disa fjali të shkurta, mbetet përjetë një emër i shenjtë në historinë e Kosovës, një dëshmi e pafajësisë së vrarë dhe një simbol i dhimbjes që u kthye në forcë për të ndërtuar lirinë. Në vështrimin e parë, kjo mund të duket si një dëshmi e shkruar shkurt, disa rreshta të thjeshtë që regjistrojnë një fakt të hidhur historik. Por, pas kësaj thjeshtësie të jashtme, fshihet një peshë e jashtëzakonshme morale dhe emocionale, e aftë të rëndojë ndërgjegjen e çdo lexuesi të ndershëm.

Ky shkrim nuk është vetëm një biografi e shkurtër — është një akt akuze i heshtur, një dëshmi e pakundërshtueshme e barbarisë së ushtruar mbi popullin shqiptar të Kosovës. Ai na kujton me ftohtësinë e të dhënave të thata, por me fuqinë tronditëse të së vërtetës, se Lufta e Prekazit nuk ishte një përballje e zakonshme ushtarake midis dy palëve të barabarta. Ishte një akt i mirëfilltë spastrimi dhe shfarosjeje, ku armiku i përbetuar nuk bëri asnjë dallim midis luftëtarëve dhe fëmijëve, burrave dhe grave, të rinjve dhe të moshuarve.

Ngjarjet e marsit 1998 në Prekaz dëshmojnë në mënyrën më të qartë dhe të drejtpërdrejtë se forcat pushtuese serbe nuk kishin asnjë skrupull moral. Ata nuk kursyen jetën e askujt, duke shkatërruar me egërsi të verbër çdo gjë që simbolizonte identitetin, dinjitetin dhe lirinë e një populli të tërë. As fëmijët, që përbëjnë shpresën dhe të ardhmen e çdo kombi, nuk u përjashtuan nga kjo dhunë e egër — përkundrazi, ata u bënë viktima të një strategjie frikësimi dhe nënshtrimi total. Në thelb, kjo dëshmi e shkruar në pak rreshta shërben si një dritare e dhimbshme që na lejon të shohim drejt në zemrën e errët të një politike të planifikuar dhe të ushtruar me qëllim të qartë, mbajtjen e një populli nën okupim dhe mohimin e të drejtave të tij legjitime, të kërkuara me shekuj të tërë. Ky është thelbi i luftës në Kosovë, një përpjekje e zgjatur për të shtypur aspiratën e natyrshme për liri dhe vetëvendosje, për të shuar zërin e atyre që kërkonin vetëm atë që çdo popull e ka të drejtë të ketë — lirinë dhe dinjitetin.

Prandaj, kjo dëshmi e shkurtër nuk duhet lexuar si një fragment i vogël biografie, por si një dokument historik me peshë të jashtëzakonshme, që na obligon të mos harrojmë kurrë çmimin e paguar për lirinë dhe të punojmë që të mos lejojmë kurrë më që tragjedi të tilla të përsëriten.

Lirije Hamzë Jashari ishte vetëm një fëmijë — një qenie e pafajshme, e brishtë dhe e pambrojtur, simboli më i pastër i jetës dhe i shpresës. Dhe shtrohet me dhimbje e revoltë pyetja thelbësore: A vriten vallë fëmijët? A mundet ndërgjegjja njerëzore të lejojë që të preket një fëmijë, që të shkelet mbi pafajësinë dhe ëndrrat e tij të papërmbushura? Në çdo shoqëri të ndriçuar, në çdo sistem që pretendon të ketë themele të drejtësisë e të moralit, vrasja e një fëmije është mëkat dhe krim i papërshkrueshëm, një akt që meriton dënimin më të rëndë moral dhe juridik. Por pikërisht këtu shfaqet fytyra e vërtetë e pushtuesit, e okupatorit që nuk njeh kufij moralë e as parime universale të drejtësisë dhe të barazisë. Një regjim që mohon të drejtën për jetë të barabartë për të gjithë, që e sheh popullin e pushtuar jo si njerëz, por si objekt nënshtrimi, është i gatshëm të kryejë edhe krime të tilla monstruoze.

Vrasja e Lirijes nuk ishte një aksident lufte, as një pasojë e verbërisë së armëve. Ishte pjesë e një logjike të ftohtë terrori dhe nënshtrimi. Ishte dëshmi e asaj se pushtuesi nuk kurseu askënd — as të moshuarit, as gratë, as fëmijët — në përpjekjen e tij të dëshpëruar për të mbajtur nën kontroll një vend dhe një popull që me shekuj kishte kërkuar lirinë dhe të drejtat e tij legjitime. Vrasja e një fëmije si Liria është krim jo vetëm ndaj një familjeje apo një komuniteti të caktuar, por një plagë ndaj vetë njerëzimit. Është një akuzë e përjetshme kundër çdo forme dhune dhe pushtimi që synon të shkatërrojë jo vetëm trupin, por edhe shpirtin e një populli. Përmes këtij akti barbar, pushtuesi nuk kërkonte vetëm të vrasë, por të mbillte frikë dhe dëshpërim, të shkatërronte shpresën dhe të ndërpriste trashëgiminë e brezave që do të vinin.

Prandaj kujtimi i Lirijes nuk është vetëm një kujtesë për një jetë të ndërprerë mizorisht, por një testament i fuqishëm moral që na detyron të mos harrojmë kurrë se liria dhe drejtësia nuk janë të dhëna, por vlera për të cilat duhet të luftojmë vazhdimisht. Dhe mbi të gjitha, është një thirrje që të mbrojmë të pafajshmit, që të mos lejojmë kurrë më që fëmijët të bëhen viktima të ambicieve të errëta të pushtuesve dhe tiranëve.

Lirije Hamzë Jashari e kishte origjinën nga fshati Prekaz i Ulët i komunës së Skënderajt, ku lindi më 13 tetor të vitit 1983. Ajo ishte bija e Hamzë Jasharit dhe Feride Mecini-Jashari, dy prindër të njohur për përkushtimin ndaj familjes dhe për ruajtjen e traditave të shquara të Drenicës. Që nga vitet e para të fëmijërisë, Lirija u rrit në një mjedis të ngrohtë familjar, por njëkohësisht të ngarkuar me përgjegjësi dhe ndërgjegje të thellë kombëtare. Shkollimin fillor e kreu në Skënderaj, në zemër të Drenicës, një vend që ishte bërë simbol i përpjekjeve për liri dhe i qëndresës kundër pushtuesit. Edukimi i saj nuk ishte vetëm formal, ai u plotësua në mënyrë të natyrshme me mësimet dhe përvojat që i merrte në shtëpi, mes prindërve dhe të afërmve që jetonin çdo ditë me idenë se liria kërkon përkushtim dhe sakrificë.

Ashtu si të gjithë bijtë dhe bijat e familjes së madhe Jashari — qofshin të Rifatit, Hamzës apo Ademit — edhe Lirija ishte e vetëdijshme për rrugën që kishte zgjedhur familja e saj. Ajo nuk ishte e painformuar për realitetin e ashpër politik dhe ushtarak të kohës. Përkundrazi, ajo e dinte mirë se babai i saj, xhaxhallarët, gjyshi dhe gjithë familja e gjerë Jashari kishin marrë mbi supe barrën e rëndë dhe të lavdishme të organizimit të rezistencës së armatosur kundër forcave okupatore serbe.

Lirija u rrit duke dëgjuar jo vetëm këngë dhe rrëfenja për trimëri, por edhe biseda të drejtpërdrejta për përgjegjësinë që secili prej tyre kishte për të mos e lejuar armikun të shkelte mbi dinjitetin dhe të drejtat e popullit shqiptar. Kjo vetëdije e hershme e formoi karakterin e saj dhe i dha një pjekuri të parakohshme — një gatishmëri morale për të pranuar se jeta e tyre nuk do të ishte e zakonshme, por e lidhur ngushtë me fatin e atdheut.

Në këtë mënyrë, Lirija nuk ishte thjesht një fëmijë i zakonshëm i rritur në një familje të madhe shqiptare. Ajo ishte pjesë e një trashëgimie të gjallë dhe të ndërgjegjshme të qëndresës kombëtare, e edukuar me bindjen se vetëm përmes sakrificës dhe unitetit mund të arrihej liria dhe të sigurohej një e ardhme më e ndritur për gjithë popullin shqiptar. Lirije Hamzë Jashari ishte vetëm një vajzë e vogël, nëntë vjeçare, kur mbi familjen e saj u lëshua një prej valëve më të egra të terrorit shtetëror serb. Ishte 30 dhjetori i vitit 1991, një ditë e ftohtë dimri, kur Prekazi i Ulët u bë sërish shënjestër e dhunës së organizuar, duke marrë formën e një rrethimi të plotë dhe të pamëshirshëm. Forcat e shumta të milicisë serbe, të mbështetura nga ushtria e armatosur rëndë, e mbyllën fshatin dhe rrethuan kullën e familjes Jashari — një akt i qartë represioni që synonte të thyente shpirtin e qëndresës shqiptare.

Për Lirijen e vogël, kjo nuk ishte një ngjarje që do të harrohej lehtë. Përkundrazi, ajo mbeti thellë e gdhendur në kujtesën e saj të brishtë, si një dëshmi e gjallë e brutalitetit të armikut dhe e guximit të rrallë të familjes së saj. Ajo i mbante mend qartë ato orë të gjata, të mbushura me të shtëna armësh, britma dhe tension të padurueshëm, kur muret e kullës u tronditën nga shpërthimet dhe fryma e vdekjes varej rëndë mbi çdo prag.

Por mbi të gjitha, asaj i ishte ngulitur në mendje qëndrimi i patundur dhe heroik i të atit, Hamzës, dhe i xhaxhallarëve të saj, Rifatit dhe Ademit. Ata nuk pranuan asnjë çast të dorëzoheshin apo të negocionin me pushtuesin. Tërë ditën qëndruan si shkëmbinj, të vendosur të mbronin jo vetëm shtëpinë dhe familjen, por edhe nderin dhe dinjitetin e një populli të tërë. Për Lirijen, kjo pamje nuk ishte vetëm një kujtim familjar, ishte një mësim i gjallë dhe i pashlyeshëm për vlerën e lirisë dhe për çmimin e rëndë që ajo kërkon.

Në ato orë tragjike, ajo e kuptoi me një pjekuri të parakohshme se armiku që i rrethonte nuk njihte mëshirë dhe nuk dallonte të pafajshmit nga luftëtarët. Ishte një fuqi e verbër dhe e pamëshirshme që synonte të shkatërronte çdo frymë rezistence. Por, po aq e qartë, ajo pa dhe kuptoi se gjaku i familjes së saj ishte i gatshëm të derdhej pa ngurrim për të mbrojtur lirinë dhe për të mos lejuar që shqiptarët të jetonin të përkulur e të nëpërkëmbur.

Kështu, për Lirijen, ajo ditë dhjetori nuk ishte vetëm një episod i dhunës, por një themel mbi të cilin ndërtohej ndërgjegjja e saj kombëtare — një dëshmi personale dhe e dhimbshme e betejës për të drejtën e jetës me dinjitet dhe liri. Lirije Hamzë Jashari nuk ishte vetëm dëshmitare e një rrethimi të vetëm, por përjetoi edhe terrorin dhe tmerrin e rrethimit të dytë të Kullës së familjes Jashari, më 22 janar të vitit 1998. Ky episod i ri i dhunës dhe i kërcënimit të vazhdueshëm ishte një tjetër kapitull tragjik në historinë e dhimbshme të Prekazit, një shenjë e qartë e vendosmërisë së pushtuesit serb për të thyer me çdo mjet vullnetin e një familjeje që simbolizonte qëndresën kombëtare.

Për Lirijen, kjo nuk ishte thjesht një përballje e largët ose një tregim i dëgjuar në odë. Ishte një përvojë e drejtpërdrejtë dhe e thellë, e gdhendur me të gjitha ngjyrat e dhimbjes dhe të guximit në kujtesën e saj. Ajo i pa me sytë e saj gjyshin e dashur, Shabanin, të qëndronte i palëkundur si një shtyllë morali dhe force në pragun e kullës. Pa xhaxhallarët, Rifatin dhe Adem Jasharin, të armatosur jo vetëm me pushkë, por me vendosmërinë e hekurt për të mos e lëshuar kurrë tokën dhe nderin e tyre. Ajo pa edhe kushërinjtë e saj, të rinj dhe të vendosur, të bashkuar në një qëndresë të rrallë dhe të pashoqe.

Në atë ditë të akullt janari, ajri ishte i mbushur me tension dhe me paralajmërimin e zymtë se e keqja më e madhe ishte ende përpara. Tingujt e armëve, zhurma e granatave dhe jehona e britmave krijonin një sfond makthesh që nuk do të zhdukej kurrë nga kujtesa e Lirijes. Ishte një ditë që e paralajmëronte me zë të lartë se përplasja përfundimtare do të ishte edhe më e egër dhe më e përgjakshme.

Po atë ditë, ndërsa armiku shtonte presionin dhe përpiqej të thërrmonte rezistencën e tyre, nuk munguan as plagët që lanë gjurmë të pashlyeshme. Iliriana dhe Selvetja, kushërirat e saj të dashura, pësuan plagë nga predhat e armikut. Pamjet e trupave të gjakosur, britmat e dhimbjes, dhe përpjekjet e dëshpëruara për t’i ndihmuar do të nguliteshin thellë në ndërgjegjen e Lirijes, duke e bërë të kuptonte më mirë se kurrë natyrën e vërtetë të kësaj lufte.

Për Lirijen, kjo nuk ishte më një çështje e largët politike apo një konflikt i të rriturve. Ishte një realitet i prekshëm dhe i pashmangshëm që hynte në çdo dhomë të shtëpisë, që prekte çdo zemër dhe që kërcënonte çdo jetë. Në ato momente, ajo pa dhe mësoi se liria kërkonte sakrificë dhe guxim, dhe se familja e saj kishte zgjedhur rrugën më të vështirë, por më të ndershme, të qëndronte dhe të luftonte deri në fund për të drejtën e jetës dhe të lirisë.

Ashtu si çdo anëtar tjetër i familjes Jashari, edhe Lirije Hamzë Jashari ishte formuar dhe edukuar në një frymë të lartë përgjegjësie dhe përkushtimi ndaj familjes dhe atdheut. Që nga fëmijëria, ajo ishte mësuar të jetonte me ndjenja të thella dashurie për vendin, por edhe me një ndjenjë të qartë të detyrës që e priste në kohë të vështira.

Nuk kishte dallim mes djemve dhe vajzave në këtë familje përsa i përket edukatës patriotike dhe përgatitjes morale. Ashtu si kushërirat e saj, Lirija ishte rritur me një vetëdije të fortë se shtëpia dhe atdheu ishin të shenjta, dhe se për mbrojtjen e tyre nuk duhej të kishte frikë apo hezitim. Frika nuk ishte pjesë e fjalorit të saj, sepse që në moshë të vogël ishte ushqyer me tregime për trimëri dhe qëndresë, me këngë dhe rrëfenja për ata që nuk u nënshtruan kurrë.

Lirija e kuptonte se të qëndrosh në mbrojtje të familjes dhe të atdheut nuk ishte një zgjedhje që mund të shtyhej apo të lihej për dikë tjetër. Ajo e kishte të qartë se ky ishte një borxh moral dhe një amanet i trashëguar brez pas brezi. Për të, kjo nuk ishte një ide abstrakte, por një realitet i gjallë që e përjetonte çdo ditë në sytë e babait, xhaxhallarëve dhe gjithë të afërmve të saj që kishin zgjedhur me vetëdije rrugën e rezistencës.

Në shpirtin e saj të ri dhe të pastër, Lirija mbante gjallë një vendosmëri të heshtur, por të pathyeshme. Ajo nuk e shihte veten si më të dobët apo më pak të rëndësishme për shkak të gjinisë. Përkundrazi, ajo ndante të njëjtin ideal me motrat dhe vëllezërit e saj, të mos lejonte kurrë që pragu i shtëpisë, nderi i familjes dhe liria e atdheut të shkeleshin nga këmbët e armikut.

Kështu, Lirija ishte mishërim i atij modeli i të rejës shqiptare që nuk tërhiqet përpara vështirësive dhe rrezikut, por qëndron e patrembur dhe krenare në mbrojtje të asaj që e konsideron më të shtrenjtë në jetë.

Më 5 mars të vitit 1998, familja Jashari u ngujua me vendosmëri në Kullën e Rezistencës në Prekaz, duke i dhënë botës një dëshmi të rrallë të trimërisë dhe vendosmërisë së patundur. Në atë mëngjes të ftohtë marsi, ata ia bënë të qartë forcave policore dhe ushtarake serbe se nuk do të kishte asnjë dorëzim, asnjë kompromis. Armiku nuk do të lejohej të kalonte mbi trupat e gjallë të kësaj familjeje krenare dhe se kurrë nuk do të shkelte brenda shtëpive shqiptare pa përballur rezistencën më të egër e të vendosur.

Në ato orë të mbushura me krisma dhe shpërthime, Lirija ndodhej brenda mureve të asaj kulle që tashmë kishte marrë përmasat e një simboli të qëndresës kombëtare. Ajo ishte pranë të ëmës së saj, Ferides, duke ndarë me të jo vetëm frikën e natyrshme të atyre çasteve tragjike, por edhe një qëndresë të heshtur e të vendosur. Përkrah saj ishin kushërirat Hidajetja dhe Igballja, si dhe kushërinjtë, Igballi e Bashkimi. Ata nuk ishin vetëm fëmijë të trembur të mbyllur në një shtëpi të rrethuar, por pjesë e pandarë e një familjeje që kishte bërë një betim të shenjtë: të mos i nënshtrohej kurrë armikut, edhe sikur kjo të kërkonte flijimin më të madh.

Në ato ditë marsi, ata u gjendën nën një rrethim të hekurt e të pamëshirshëm, të realizuar nga forca që përfaqësonin errësirën dhe terrorin shtetëror. Bombardimet, breshëritë e armëve, shpërthimet dhe tymi i barutit nuk kursyen askënd brenda lagjës së Jasharajve. Aty nuk kishte më dallim mes burrash e grash, të rinjsh e të moshuarish, fëmijësh e pleqsh — të gjithë ishin kthyer në mburojë të gjallë të njëri-tjetrit dhe të pragut të shtëpisë shqiptare.

Lirija ishte pjesë e kësaj epopeje tragjike dhe heroike njëkohësisht. Ajo la pas vëllan Bekimin dhe motren Besarta Jashari. Ata mbetën të mbijetuarit e një familjeje të gjymtuar fizikisht, por të pathyeshme shpirtërisht. Kujtimi i Lirijes nuk mund të fshihet, sepse ajo iku nga kjo botë në lulëzimin e rinisë, në moshën kur ëndrrat janë të pastra dhe jeta sapo nis të çelet.

Por Lirija nuk mbeti thjesht një jetë e ndërprerë mizorisht. Ajo u bë pjesë e pavdekshme e historisë së Kosovës, një lulëkuqe e kuqe gjaku mbi varret e lirisë. Kujtimi i saj është dhe mbetet i paharrueshëm — një dëshmi e dhimbjes që u shndërrua në forcë dhe e sakrificës që u kthye në liri për një popull të tërë.

Familja Jashari e Prekazit është nderuar dhe vlerësuar gjerësisht për sakrificën dhe heroizmin e saj të jashtëzakonshëm, duke marrë mirënjohje, falënderime dhe dekorata nga të gjitha institucionet shtetërore të Kosovës dhe të Shqipërisë. Këto nderime nuk janë vetëm një gjest formal, por një shprehje e thellë e mirënjohjes kolektive dhe e borxhit moral që shoqëria shqiptare i ka kësaj familjeje që e ktheu pragun e shtëpisë në një fortesë të lirisë dhe të dinjitetit kombëtar.

Heroizmi i familjes Jashari nuk është përjetuar thjesht si një ngjarje lokale apo si një akt trimërie individuale, por si një simbol i gjallë dhe frymëzues i rezistencës së të gjithë popullit shqiptar. Kulla e tyre në Prekaz u bë altari mbi të cilin u shënua me gjak amaneti për liri dhe sovranitet, duke shërbyer si pikë referimi moral dhe historik për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.

Në mënyrë të veçantë, vlerësimi për këtë sakrificë ka tejkaluar edhe kufijtë kombëtarë, duke u bërë pjesë e ndërgjegjes ndërkombëtare mbi çmimin e rëndë të paguar për lirinë. Një dëshmi e qartë për këtë vjen nga Bernard Kouchner, kryeadministratori i parë i Kosovës pas luftës dhe një personalitet me peshë në arenën ndërkombëtare. Në librin e kujtimeve, në Prekaz, ai  është ndalur me respekt të thellë ndaj aktit heroik të familjes Jashari, duke theksuar me fjalë të paharrueshme: “Po të kishte çmim Nobel për rezistencë, çmimi i tillë pa dyshim do t’i takonte familjes Jashari.”

Ky vlerësim, i thënë nga një zë i huaj, por i afërt me realitetin e dhimbshëm të Kosovës, është një dëshmi e fuqishme se sakrifica e familjes Jashari nuk është thjesht një kapitull në historinë shqiptare, por një shembull universal i qëndresës njerëzore ndaj shtypjes dhe padrejtësisë. Fjalët e Kouchnerit nuk janë vetëm një kompliment i rastësishëm, por një njohje e thellë dhe e sinqertë e dimensionit të jashtëzakonshëm moral dhe historik që mbart kjo familje në ndërgjegjen e popullit tonë dhe në ndërgjegjen e njerëzimit.

Prandaj, çdo dekoratë, çdo falënderim, çdo nderim i bërë për familjen Jashari është më shumë se një shenjë mirënjohjeje — është një përpjekje për të mbajtur gjallë kujtesën dhe për të përcjellë brez pas brezi vlerën e jashtëzakonshme të sakrificës për liri dhe dinjitet njerëzor.

Dëshmia e Bernard Kouchnerit nuk ishte thjesht një koment i rastësishëm apo një shprehje personale respekti, por përfaqësonte një pranim të qartë dhe të çmuar në nivel ndërkombëtar të vetë karakterit të shenjtë të rezistencës së familjes Jashari dhe, më gjerësisht, të popullit të Kosovës.

Kur një figurë e tillë ndërkombëtare, me autoritet moral dhe përvojë të drejtpërdrejtë në terrenin e pasluftës, shprehet se “po të kishte çmim Nobel për rezistencë, ai do t’i takonte familjes Jashari”, kjo nuk është vetëm një lavdërim i veçantë për një familje të shquar, por një njohje universale e asaj që përfaqësonin ata.

Në thelb, kjo dëshmi ngre aktin e Jasharajve nga niveli i një sakrifice lokale në simbol të një të drejte universale. Të drejtës së një populli të vogël për të jetuar i lirë, për të mos u nënshtruar dhunës dhe për të ruajtur dinjitetin e vet. Ajo shërben si një konfirmim se rezistenca e tyre nuk ishte vetëm një përballje e dhunshme, por një manifestim i ligjshëm i aspiratës njerëzore për liri dhe drejtësi.

Po ashtu, fjalët e Kouchnerit janë një pranim ndërkombëtar i të vërtetës historike për Kosovën, se liria e saj nuk ishte e falur, nuk ishte e dhuruar si koncesion politik apo diplomatik, por e fituar me gjak, me vuajtje dhe me qëndresë të organizuar e të vetëdijshme. Në këtë kuptim, kjo dëshmi i jep zë dhe legjitimitet përpjekjes heroike të një populli të tërë që nuk pranoi të fshihej pas kompromisesh të ulëta apo të pajtohej me padrejtësinë.

Përmes këtij vlerësimi, bota u detyrua të njohë jo vetëm tragjedinë që përjetoi Kosova, por edhe madhështinë morale të rezistencës së saj. Ky ishte një pranim se liria e Kosovës kishte themele të forta morale dhe historike, të ngritura mbi sakrifica të mëdha dhe mbi vendosmërinë e një populli që zgjodhi me vetëdije rrugën më të vështirë, por më të ndershme — atë të mosnënshtrimit dhe të luftës për dinjitet.

Kështu, dëshmia e Kouchnerit mbetet një dokument i rëndësishëm i ndërgjegjes ndërkombëtare për luftën e Kosovës, një njohje e drejtë për të gjithë ata që u flijuan, dhe një kujtesë se liria është vlerë universale që meriton nderim dhe mbrojtje të përhershme.

Literatura:

Fehmi Ajvazi, Figura e Adem Jasharit, Prishtinë, 2018

Bardh Hamza& Faik Hoti, Jasharët, Prishtinë 2003

https://www.radiokosovaelire.com/selvete-hamze-jashari-3-4-1977-5-3-1998/

Bedri Tahiri, Adem Jashari Jashari legjend e legjendave, Prishtinë 2008

Ibrahim Çitaku,  Drenica 1991-1999, Prishtinë 2004

Bedri Tahiri, Drenica djep i trimërisë, Prishtinë 2008

Jakup Krasniqi, Flijimi për lirinë, Prishtinë, 2011

https://www.epokaere.com/qendresa-e-grave-te-familjes-jashari-1998/

https://www.botasot.info/aktuale-lajme/664547/keta-jane-emrat-e-familjareve-te-jasharajve-qe-dhane-jeten-per-liri/

https://www.facebook.com/Hoqacity/posts/beteja-e-prekazitp%C3%ABrmbledhje-e-postimeve-t%C3%AB-mia-t%C3%AB-para-dy-vitesh-ku-p%C3%ABrshkruhet/2563800947064073/