Sabile Basha: Gratë Shqiptare – Shtylla të Qëndresës Kombëtare (30)

GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE 30)

GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-SË

HIDAJETE RIFAT JASHARI

(18. 10. 1979 – 5. 3. 1998)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Shumë herë më ka rënë rasti të shkoj në Prekaz, në atë vend që përherë ngjall emocione të thella dhe të ndërlikuara – një hapësirë ku historia dhe dhimbja ndërthuren me krenarinë dhe frymëzimin. Nuk janë të pakta herët kur kam kaluar pragun e asaj kulle legjendare të Jasharajve, një ndërtese që nuk është thjesht shtëpi, por një monument i gjallë i qëndresës dhe i sakrificës njerëzore. Hyrja në kullë është një përjetim solemn, që nuk të lejon të mbetesh indiferent. Çdo hap brenda mureve të saj të gërryera nga plumbat dhe predhat është një udhëtim në kohë, një kthim në ato ditë të zjarrit kur u derdh gjak për liri. Sa herë kam ecur nëpër ato skele të ngushta, ndjeja sikur prekja me dorë historinë e gjallë, dëshmitë e heshtura të një epopeje që nuk shuhet kurrë nga kujtesa.

Janë të panumërta herët kur jam ngjitur atyre shkallëve të vjetra, të cilat të çojnë drejt zemrës së trimërisë shqiptare. Çdo hap në ato shkallë është si një ngjitje shpirtërore, një kalim nga përditshmëria e zakonshme drejt një bote tjetër – botës së flijimit, të idealeve të larta dhe të vendosmërisë së pathyeshme. Ato shkallë nuk janë thjesht drurë apo gurë të ngulitura në mure, ato janë simbole të ngjitjes sonë morale drejt kuptimit më të thellë të fjalës “liri” dhe “nder”. Sa herë që i kam ngjitur ato, jam ndalur për një çast për të reflektuar mbi madhështinë dhe tragjedinë e asaj që ndodhi aty – mbi gjakun që u derdh jo për të humbur, por për të ndriçuar rrugën e ardhshme të kombit. Prekazi dhe kulla e Jasharajve nuk janë vende që vizitohen thjesht për kuriozitet apo për turizëm. Ato janë vende pelegrinazhi për ndërgjegjen kombëtare, altarë të kujtesës historike ku shkojmë për të ripërtërirë betimin tonë ndaj lirisë, për të kuptuar përgjegjësinë që kemi si trashëgimtarë të atij gjaku dhe për të nxjerrë mësime të përjetshme për të ardhmen.

E kam ende të gjallë në kujtesë, sikur të kishte ndodhur dje, atë moment solemn kur, bashkë me kolegët e mi deputetë të Partisë Demokratike të Kosovës, u nisëm drejt Prekazit – drejt atij vendi të shenjtë që është shndërruar në pikë referimi moral dhe kombëtar për mbarë popullin tonë. Ishte më shumë se një vizitë protokollare, ishte një udhëtim simbolik dhe shpirtëror drejt rrënjëve të lirisë sonë, një rikthim tek themeli mbi të cilin është ngritur shteti i Kosovës.

Atje, përballë varreve të dëshmorëve dhe pranë kullës së plagosur nga predhat, ndjemë peshën e rëndë të historisë që mbartnim mbi supe. Nuk ishte thjesht një akt formal, por një çast reflektimi i thellë dhe përulësie përballë sakrificës sublime të atyre që dhanë jetën që ne të kishim mundësinë të ndërtonim institucione demokratike. Në atë vend të shenjtë, me zë të heshtur por me zemër të vendosur, dhamë një betim të pashkruar – një zotim moral që tingëllonte si një kushtetutë e brendshme e ndërgjegjes sonë politike. U betuam se amaneti i atyre që pushonin në Prekaz nuk do të harrohej kurrë dhe se ai do të ishte themeli, pika e nisjes dhe pikëreferimi i çdo vendimi tonë si ligjvënës. Ky amanet u bë për ne një abetare e vërtetë politike – një ABC e moralit dhe përgjegjësisë publike në Parlamentin e Kosovës. Ai na kujtonte se mandati ynë nuk ishte privilegj personal, por një detyrim i shenjtë për të respektuar dhe mbrojtur gjakun e derdhur për liri. Çdo votë, çdo ligj, çdo debat duhej të kalonte nëpër filtrin e atij kujtimi dhe të asaj sakrifice.

Sepse Prekazi nuk është vetëm një vendkujtim – është ndërgjegjja e gjallë e Kosovës. Është dëshmia më e qartë se liria nuk u fitua me fjalë, por me gjak, dhe se ruajtja e saj kërkon përkushtim të palëkundur dhe respekt të vazhdueshëm për idealet për të cilat ranë dëshmorët. Të gjithë ne, deputetët e pranishëm atë ditë, u ulëm me respekt dhe përulësi mbi shiltet e vendosura në dhomën e pritjes së kullës, një hapësirë që mbante ende në muret dhe dyshemenë e saj aromën e rëndë të historisë dhe gjurmët e asaj sakrifice të pakrahasueshme. Na priti aty Bac Rifat Jashari, figura e qetë dhe e hijshme që mishëronte të gjithë dinjitetin e asaj familjeje të përgjakur, por të pathyeshme.

Përballë tij, nuk ndiheshim si përfaqësues të një institucioni shtetëror me autoritet dhe pushtet politik, por si bij e bija të një kombi që kishim ardhur për të kërkuar bekim dhe për të marrë forcë morale nga burimi i qëndresës sonë. Fjalët ishin të pakta, por heshtja fliste shumë, në atë mjedis të ngarkuar me histori, nuk kishte nevojë për oratori, por vetëm për përulësi dhe reflektim. Në ato çaste, ndjeva se një e ftohtë e akullt më përshkonte tërë trupin – një ftohtësi që nuk vinte nga muret e trashë të gurit, por nga pesha e dhimbjes që mbante ai vend. Ishte sikur shpirtrat e atyre që kishin rënë të na vështronin, duke na kujtuar se mbi supet tona ishte vendosur një barrë e madhe përgjegjësie.

Ajo e ftohtë ishte ndoshta shenja më e qartë e ndërgjegjes që zgjohej. Një paralajmërim se nuk ishim aty për të kryer një ritual formal, por për të ripërtërirë një premtim solemn se nuk do të harronim kurrë atë që ishte bërë në emrin tonë, për lirinë tonë. Ishte një ndjesi që të bënte të dridhje jo nga frika, por nga nderimi dhe respekti i thellë për sakrificën, duke të kujtuar se politika pa moral dhe pa kujtesë është e zbrazët dhe e padenjë për ata që na dhanë të drejtën të jemi të lirë.

E dëgjoja me një përqendrim të thellë dhe një respekt të jashtëzakonshëm fjalën e Bacës Rifat Jashari, ndërsa zëri i tij kumbonte në atë dhomë të ngrohtë nga mikpritja, por të mbushur me kujtime të trishta dhe të lavdishme njëkohësisht. Çdo fjalë e tij dukej sikur vinte nga thellësia e një përvoje të rëndë dhe të rrallë, të kalitur nga dhimbja, por edhe nga mençuria e një njeriu që kishte parë dhe përjetuar kufijtë më ekstremë të dhimbjes njerëzore.

Ndërsa ai fliste me një qetësi mbresëlënëse dhe herë-herë e shoqëronte fjalën me një buzëqeshje të sinqertë, unë nuk mund të mos reflektoja thellë me vete, çfarë zemre duhet të ketë ky njeri për të qëndruar përballë nesh kështu – i qëndrueshëm, i urtë dhe i mirë, kur mbi supet e tij rëndonte një histori kaq tragjike dhe heroike njëkohësisht?

E mendoja se si mund të ishte e mundur që pas gjithë asaj që kishte përjetuar – humbjes së të dashurve të tij, shkatërrimit të shtëpisë, masakrës së lagjes dhe gjakderdhjes që kishte zhytur Prekazin në dhimbje të pafund – ai të kishte forcën morale për të na pritur me mirësi, për të folur pa mllef dhe për të dhënë mesazhe urtësie e pajtimi.

Isha e mahnitur nga madhështia e heshtur e karakterit të tij. Baca Rifat nuk ishte vetëm një i mbijetuar i një tragjedie, por një monument i gjallë i durimit dhe i fisnikërisë njerëzore. Ai na mësonte pa predikime, vetëm me qëndrimin e tij, se vërtetësia e shpirtit njerëzor matet jo me fjalët e mëdha, por me aftësinë për të mbajtur peshën e dhimbjes pa e shpërndarë atë si urrejtje tek të tjerët. Ndërsa e dëgjoja, kuptoja se ai nuk fliste vetëm për të kaluarën, por na jepte një mësim të thellë për të ardhmen, se paqja, respekti dhe ndërtimi i një shoqërie të drejtë nuk mund të ndërtohen mbi hakmarrje dhe zemërim, por mbi kujtesën e sinqertë dhe mbi humanizmin që lind nga dhimbja e përbashkët.

Na fliste dhe ndante me ne rrëfime të çmuara, gjëra që deri në atë moment nuk i kishim dëgjuar apo kuptuar në thellësinë e tyre të vërtetë. Fjalët e Bacës Rifat nuk ishin thjesht kujtime personale, por copëza historie të gjalla, të ngarkuara me emocione dhe domethënie që pasuronin ndërgjegjen tonë dhe na bënin më të vetëdijshëm për peshën e rrugës që ishte përshkuar. Ai na tregonte për atë rrugëtim të gjatë dhe të stërmundimshëm që kishte kaluar ky popull – për dekadat e shtypjes, për përpjekjet e heshtura e të guximshme, për ditët e zymta të frikës dhe pasigurisë, por edhe për çastet e guximit të jashtëzakonshëm që patën shndërruar tragjedinë në triumf.

Tregimi i tij ishte plot krenari, por vazhdimisht i veshur me modesti. Nuk kishte mburrje të zbrazët, nuk kishte vetëlavdërim. Ishte një rrëfim i sinqertë dhe i ndershëm, që lartësohej jo përmes fjalëve të mëdha, por përmes të vërtetës dhe peshës morale që mbante. Ai na bënte të kuptonim se arritja e Kosovës së lirë nuk ishte një dhuratë, por një rezultat i një rruge të mbushur me sakrifica të panumërta, gjak, lot dhe durim të jashtëzakonshëm.

Na kujtonte se nuk ishte aspak e lehtë të arrije deri te momenti kur Kosova do të kishte institucionet e veta demokratike, deri te çasti i themelimit të Parlamentit të parë të saj të pranuar ndërkombëtarisht. Ajo rrugë ishte e mundimshme, me pengesa të mëdha dhe sfida të dhimbshme, një përpjekje kolektive që kishte përfshirë burra e gra, të moshuar e të rinj, të gjithë të bashkuar në idealin e shenjtë të lirisë. Duke e dëgjuar atë, ndjenim se nuk po merrnim thjesht informacione të reja, por po përjetonim një akt edukimi qytetar e kombëtar. Ishte si një mësim i gjallë mbi historinë tonë më të afërt, që na vinte nga goja e një dëshmitari të drejtpërdrejtë dhe të sinqertë, i cili kishte zgjedhur të ndante me ne jo vetëm faktet, por edhe peshën morale të asaj që do të thoshte të ishe pjesë e një epoke të lavdishme dhe të dhimbshme njëkohësisht.

Pas një bisede të ngrohtë dhe të thellë, që la gjurmë të pashlyeshme në mendjen dhe shpirtin tonë, u larguam nga oda e Bacës Rifat Jashari me një ndjenjë qetësie të veçantë dhe një përmbushje shpirtërore që rrallë e përjeton njeriu në jetën e përditshme. Fjalët e tij, të qeta e të mençura, na ishin ngulitur thellë në ndërgjegje, duke na bërë të reflektonim mbi barrën e rëndë të historisë dhe mbi detyrimin tonë si bij të këtij vendi për të mbrojtur e nderuar sakrificën që ishte bërë në atë truall të shenjtë.

U larguam prej aty në heshtje, të menduar, secili prej nesh i mbyllur në mendimet e veta, por të bashkuar në ndjenjën e përbashkët të një premtimi të heshtur dhe solemn. Ishte një betim i pashkruar, i artikuluar pa fjalë, por i tingëlluar fuqishëm në brendësinë e secilit prej nesh  “Jo, Bacë, kurrë nuk do të lejojmë që kjo që ka ndodhur këtu të harrohet.”

Ishte një zotim i ndershëm që dilte nga thellësia e ndërgjegjes sonë kolektive – një garanci morale se historia e përgjakshme, por njëkohësisht heroike e Prekazit, nuk do të mbulohej asnjëherë nga pluhuri i harresës apo nga indiferenca e brezave të ardhshëm. Ne e kuptuam aty, para Bacës Rifat, se kujtesa nuk është vetëm një akt personal apo familjar, por një përgjegjësi kombëtare, një detyrim i shenjtë për të transmetuar të vërtetën tek ata që do të vijnë pas nesh.

Në atë largim të qetë, por të ngarkuar me solemnitet, secili prej nesh mbante në zemër premtimin se sakrifica e Jasharajve do të kujtohej me respekt dhe nderim nga shqiptarët kudo që janë – jo si një ngjarje e kaluar që mbyllet në libra historie, por si një testament i gjallë i vlerave tona më të shtrenjta- lirisë, dinjitetit dhe guximit për të mos u dorëzuar kurrë para së keqes. Ishte një premtim që merrte formën e një detyrimi të përhershëm, të jemi dëshmitarë dhe ruajtës të kujtesës historike, duke ia përcjellë brez pas brezi atë amanet të shenjtë që u la me gjak në Prekaz – që liria dhe sakrifica të mos harrohen kurrë, por të mbeten themeli i ndërgjegjes sonë kombëtare.

Pasi u ndamë me përshëndetje të ngrohta dhe të sinqerta nga anëtarët e familjes Jashari, duke ndjerë në ato çaste një përzierje mirënjohjeje dhe respekti të thellë për mikpritjen e tyre të heshtur dhe fisnike, vendosëm të vazhdonim rrugën drejt një prej vendeve më të shenjta të kujtesës sonë kombëtare – kompleksit memorial të Jasharajve në Prekaz.

Aty na priti një heshtje e rëndë, e mbushur me domethënie, ku çdo gur dhe çdo shenjë dukej se fliste me një gjuhë të vetën. Duke ecur mes varreve dhe pllakave përkujtimore, ku ishin gdhendur emrat e atyre që kishin dhënë jetën për lirinë e vendit, e kuptonim qartë se ky vend nuk ishte thjesht një varrezë, por një altar i gjallë i historisë dhe i ndërgjegjes sonë kombëtare. Por ajo që shihnim aty ishte vetëm maja e ajsbergut – një pjesë e dukshme dhe e prekshme e asaj tragjedie dhe madhështie njerëzore që kishte ndodhur në ato troje. Pas çdo emri, pas çdo date dhe pas çdo epitafi fshihej një histori personale dhimbjeje dhe sakrifice, një univers i tërë vuajtjesh dhe ëndrrash të ndërprera me dhunë.

Në atë vend nuk kishte vend për fjalë të mëdha apo për retorikë boshe. Lotët rridhnin pa u ndalur, të papërmbajtshëm dhe të sinqertë, si një dëshmi e heshtur e plagës që nuk ishte mbyllur asnjëherë plotësisht në shpirtin e kombit tonë. Dhembja atje nuk ishte e thjeshtë apo e zakonshme – ajo ishte dhembja e një populli të tërë që kishte parë bijtë dhe bijat e tij të bien për lirinë, por që nuk kishte lejuar kurrë që ajo sakrificë të shuhej nga harresa.

Vizita në kompleksin memorial të Jasharajve ishte më shumë se një akt nderimi – ishte një përballje e drejtpërdrejtë me të vërtetën e historisë sonë të afërt, një rikujtim i gjallë i çmimit të lartë të lirisë dhe një amanet i pashkruar për të mos harruar kurrë se mbi cilat sakrifica është ndërtuar e ardhmja e këtij vendi. Teksa i vizitonim me kujdes e respekt të thellë të gjitha varret, njëri pas tjetrit, sytë më mbetën te pllaka përkujtimore e Hidajete Rifat Jasharit. Viti i lindjes së saj – 1979 – m’u ngulit në mendje me një forcë të veçantë, duke më goditur drejt e në zemër. Një e dridhur e ftohtë më përshkoi trupin të tërin, sepse në atë çast e krahasova pa vetëdije me vajzën time, që ishte po aq e re sa ajo.

Ishte një krahasim i dhimbshëm, por i pashmangshëm. E mendova se po të ishte gjallë, ajo do të ishte në moshë për të ndjekur studimet, do të kishte ndoshta libra në duar dhe ëndrra për të ardhmen. Ishte e lehtë ta imagjinoja si një vajzë të ndershme e të virtytshme, e rritur me ato vlera të larta që kishin karakterizuar brez pas brezi familjen Jashari. Por ajo nuk pati mundësinë të jetonte jetën që i takonte. Nuk e pa lirinë për të cilën dha gjithçka. Ajo liri që për ne sot është realitet, për të mbeti një ëndërr e ndërprerë mizorisht. Mendova me dhembje se sikur të ishte gjallë, do të kishte qenë pjesë e gjallë e shoqërisë sonë, duke ndihmuar në ndërtimin e Kosovës së re, të lirë e demokratike. Ajo do të kishte sjellë dritë dhe energji rinore, do të kishte qenë pjesë e asaj gjenerate që sot mban mbi supe barrën dhe privilegjin e shtetndërtimit.

Ajo… ajo… ajo… – përsëritej në mendimet e mia si një refren i trishtë. Ajo nuk ishte thjesht një emër mbi një pllakë të ftohtë, por një jetë e ndërprerë, një pjesë e shpirtit tonë kolektiv që u sakrifikua. Dhe pikërisht për këtë, mbi varrin e saj, ne nuk vendosim vetëm lule, por edhe zotimin tonë të përhershëm për të mos e harruar kurrë atë çmim të lartë që u pagua për lirinë që ne sot e gëzojmë. Megjithëse të afërmit e saj, të shqetësuar për jetën e saj të re dhe të çmuar, e kishin këshilluar e lutur që të largohej nga zona e rrezikut, kjo bijë e denjë e Kosovës refuzoi me vendosmëri të braktiste fushën e luftës dhe familjen e saj. Nuk ishte një vendim i marrë lehtë apo me naivitet, por një zgjedhje e ndërgjegjshme dhe e thellë, e mbështetur mbi vlerat dhe idealet që e kishin formësuar që në fëmijëri.

Ajo e kuptonte shumë mirë se çfarë e priste, e dinte peshën e vendimit të saj dhe rrezikun që i kanosej. Por nuk ishte e gatshme të ikte, të shpëtonte veten duke i kthyer shpinën betejës, duke lënë pas familjen përballë furisë së armikut. Për të, të largohej në ato çaste do të ishte njësoj si të tradhtonte veten dhe parimet e veta, si të shkelte mbi kujtimin e të parëve dhe mbi nderin e familjes së saj. Në shpirtin e saj nuk kishte vend për frikën që e çon njeriun në arrati. Ajo e kishte përqafuar me vetëdije të plotë rrugën e rezistencës dhe, kur u gjend përballë zgjedhjes së vështirë mes jetës dhe nderit, zgjodhi nderin, duke menduar se më mirë ishte të vdiste si heroinë sesa të jetonte me turpin e ikjes.

Ky akt i saj nuk ishte thjesht një impuls rinor apo një kryeneçësi e kotë. Ishte shprehja më e lartë e përkushtimit dhe e guximit moral, një vendim që i dha asaj vendin e përjetshëm në panteonin e dëshmorëve të kombit. Ajo tregoi me jetën dhe me vdekjen e saj se çfarë do të thotë të jesh shqiptare e vërtetë. Të jesh e gatshme të sakrifikosh gjithçka për lirinë, për nderin dhe për të ardhmen e atdheut.

Vajza trime dhe e paharruar, Hidajete Rifat Jashari, e cila u bë simbol i qëndresës dhe i sakrificës së brezit të saj, kishte lindur më 18 tetor të vitit 1979 në Prekazin e Ulët të Skënderajt – një vend që historia do ta shndërronte në epiqendër të rezistencës shqiptare dhe në altar të lirisë së Kosovës. Ishte bija e Rifatit dhe Zarife Bahtir–Jasharit, dy prindër të njohur për përkushtimin e tyre ndaj familjes, traditës dhe atdheut. Që në moshë të njomë, ajo tregoi zell dhe përkushtim të jashtëzakonshëm për mësimet. Arsimin fillor e kreu në Skenderaj me rezultate të dalluara, duke u shquar për inteligjencën, zellin dhe seriozitetin e saj. Mësuesit e kujtonin si një nxënëse shembullore, plot kureshtje dhe etje për dije, që premtonte shumë për të ardhmen.

Megjithatë, kjo rrugë e ndritur mësimore u ndërpre në mënyrë të padrejtë dhe tragjike për shkak të kushteve të vështira shoqërore dhe politike të kohës. Vitet ’90, për familjen Jashari dhe për shumë familje të tjera shqiptare, ishin vite të mbushura me represion, varfëri të imponuar dhe dhunë të institucionalizuar nga regjimi serb, i cili synonte të shkatërronte strukturat arsimore dhe kulturën kombëtare shqiptare. Në këtë realitet të ashpër, ku arsimi në gjuhën shqipe ishte i ndaluar, i përndjekur dhe i rrënuar, Hidajetja nuk pati mundësi të vazhdonte shkollimin e mesëm, edhe pse e meritonte me të gjitha cilësitë e saja.

Por ndonëse e privuar nga mundësia për të ndjekur bankat e shkollës, ajo nuk ishte e privuar nga ndërgjegjësimi dhe nga ideali i lirisë. Si bijë e familjes Jashari, ajo u rrit e edukuar në një atmosferë të ngarkuar me ndjenja atdhedashurie dhe përkushtimi të palëkundur ndaj çështjes kombëtare. Ishte e vetëdijshme dhe krenare për rrugën që kishte zgjedhur babai i saj Rifat, xhaxhallarët Hamzë dhe Adem, gjyshi Shaban dhe mbarë familja e gjerë Jashari – një rrugë e qartë dhe e pakthyeshme rezistence ndaj pushtuesit serb.

Hidajetja e dinte mirë se çfarë sakrifice kërkonte kjo zgjedhje. Ajo e kishte kuptuar që në moshë të re se familja e saj nuk kishte zgjedhur rrugën e lehtë të nënshtrimit apo kompromisit, por rrugën e vështirë dhe të lavdishme të qëndresës. Në këtë kuptim, ajo nuk ishte vetëm një viktimë e dhunës së verbër që i mori jetën, por një pjesëmarrëse e ndërgjegjshme dhe e vendosur në epopenë e lavdishme të rezistencës shqiptare, duke dëshmuar me jetën e saj se liria fitohet vetëm përmes përkushtimit dhe flijimit të sinqertë

Hidajete Jashari ishte ende një fëmijë, vetëm dymbëdhjetë vjeçe, kur më 30 dhjetor të vitit 1991, fati i saj dhe i familjes u përballën me një prej episodeve më dramatike dhe tronditëse të asaj kohe. Atë ditë, forcat e milicisë serbe, të mbështetura nga trupa të rregullta ushtarake, ndërmorën një operacion të egër dhe të mirëorganizuar, duke rrethuar Kullën e famshme të familjes Jashari – simbolin e pathyeshëm të rezistencës shqiptare.

Atmosfera e asaj dite ishte e ngarkuar me tension dhe frikë, por mbi të gjitha me vendosmëri të hekurt. Babai i saj, Rifati, së bashku me xhaxhallarët, nuk u tërhoqën asnjë çast përkundër forcës së armikut. Ata luftuan tërë ditën, pa iu trembur syri dhe të gatshëm për sakrificën më të lartë, duke dhënë një shembull të gjallë heroizmi që do të mbetej i gdhendur në memorien e familjes dhe të mbarë kombit.

Hidajetja, edhe pse e re në moshë, nuk ishte e verbër ndaj realitetit që e rrethonte. Përkundrazi, ajo e përjetoi atë ditë me një ndjeshmëri të jashtëzakonshme, duke regjistruar në kujtesë çdo pamje dhe çdo ngjarje. Për të, ajo ditë nuk ishte thjesht një kujtim i dhimbshëm i fëmijërisë, por një mësim i fortë dhe një pikë kthese në vetëdijen e saj. Zhvillimet e dhunshme dhe guximi i babait dhe xhaxhallarëve të saj u bënë pjesë e pandashme e formimit të saj moral dhe atdhetar.

E rritur në këtë frymë të përhershme rezistence dhe krenarie, Hidajetja i vështronte me vëmendje të madhe dhe respekt të thellë lëvizjet, vendimet dhe qëndrimin e burrave të familjes së saj. E kuptonte se rruga që ata kishin zgjedhur nuk ishte e lehtë dhe nuk kishte kthim prapa. Dhe ndërgjegjja e saj e ndershme dhe e pjekur para kohe e bënte të vetëdijshme se një ditë edhe ajo mund të përfshihej në përleshjen e madhe, në përballjen e pashmangshme për mbijetesë dhe dinjitet.

Kështu, nuk ishte rastësi që ajo më vonë u bë pjesë e qëndresës, e gatshme për të dhënë gjithçka në emër të lirisë. Ishte edukuar dhe ishte formuar brenda asaj Kulle që nuk përfaqësonte thjesht një strehë familjare, por një shkollë të vërtetë të atdhedashurisë dhe të flijimit. Dhe për Hidajeten, idealet e lirisë nuk ishin fjalë të zbrazëta, por vlera të përvetësuara që e udhëhoqën deri në momentin e fundit të jetës së saj.

Hidajete Jashari nuk ishte dëshmitare e rastësishme e një ngjarjeje të vetme tragjike; ajo përjetoi edhe rrethimin e dytë të famshëm dhe të tmerrshëm të Kullës së Jasharajve, më 22 janar të vitit 1998. Në ato çaste dramatike, ajo pa me sytë e saj vendosmërinë dhe trimërinë e jashtëzakonshme të gjyshit të saj, të xhaxhallarëve dhe të kushërinjve të afërt, të cilët, të rrethuar dhe të kërcënuar nga një armik i armatosur rëndë, nuk u përkulën dhe nuk menduan asnjë çast për dorëzim.

Ishte një ditë e acartë janari që paralajmëronte një stuhi edhe më të madhe gjaku dhe dhune që pritej të shpërthente me të gjithë egërsinë e saj. Në atë betejë të pabarabartë, plagët nuk kursyen askënd, edhe Iliriana dhe Selvetja u lënduan rëndë, duke shtuar dhimbjen dhe tensionin e asaj dite që do të mbetej e gdhendur në kujtesën e familjes dhe të gjithë Drenicës.

Por për Hidajeten, këto nuk ishin thjesht skena të dhimbshme për të cilat qaje në heshtje. Ato ishin një mësim i gjallë mbi kuptimin e vërtetë të qëndresës, një provë e qartë se rruga e zgjedhur nga familja e saj nuk njihte kthim pas. Ajo e përjetoi atë rrethim jo si një fëmijë i trembur që mendon të ikë, por si një anëtare e vetëdijshme e një fisi që kishte vendosur të mos nënshtronte kokën përpara asnjë pushtuesi.

Ashtu si të gjithë Jasharët e tjerë, edhe Hidajetja ishte edukuar në një frymë të fortë atdhetarie dhe krenarie familjare. Ajo nuk ishte rritur vetëm me fjalë për lirinë, por me shembuj të gjallë të sakrificës dhe vendosmërisë. Ishte edukuar të kuptonte se qëndresa nuk ishte një zgjedhje e thjeshtë, por një detyrim moral ndaj gjakut të të parëve dhe brezave që do të vinin. Dhe po ashtu, ajo ishte jo vetëm e edukuar, por edhe e përgatitur. Përgatitja e saj nuk ishte vetëm fizike apo praktike, por para së gjithash shpirtërore dhe morale. Ishte e pajisur me një vetëdije të kristaltë se një ditë mund të duhej të flijohej, ashtu si gjithë familja e saj, për të mbrojtur nderin dhe lirinë e këtij vendi. Në këtë kuptim, Hidajetja nuk ishte vetëm një vajzë e re që ra në betejë, por një dëshmore e formuar dhe e vendosur, e përgatitur për t’u bërë pjesë e pavdekësisë së atdheut të saj.

Më 5 mars të vitit 1998, Jasharët kishin zgjedhur të mos linin asgjë në mëshirën e rastësisë. Ata ishin barrikaduar në Kullën e Rezistencës në Prekaz, të vendosur dhe të vetëdijshëm për rëndësinë simbolike dhe praktike të qëndresës së tyre. Me këtë akt të qartë dhe të qëllimshëm, ata i kishin dërguar një mesazh të prerë forcave pushtuese serbe, se nuk do të lejonin kurrë të depërtohej në pragun e shtëpive shqiptare pa kaluar më parë mbi trupat e tyre të gjallë. Ishte një deklaratë e pamëshirshme vendosmërie, një sfidë e hapur që mbante në vetvete gjithë dinjitetin dhe krenarinë e trashëguar brez pas brezi.

Ajo ditë e marsit ishte e mbushur me zhurmën e pandërprerë të armëve, me tymin e barutit dhe me britmat e vendosmërisë. Në mes të kësaj përleshjeje të pabarabartë dhe të pamëshirshme, Hidajete Jashari gjendej brenda Kullës së Rezistencës, duke ndarë fatin e përbashkët me të ëmën, Zarifen, motrat Valdeten dhe Igballen, si dhe me vëllezërit Igballin e Bashkimin. Aty ishin edhe të gjithë kushërinjtë e kushërirat e tyre, të rrethuar në mënyrë të hekurt nga forcat e terrorit, të cilat synonin të shuajnë jo vetëm rezistencën e armatosur, por edhe vetë shpresën për liri.

Ishte një betejë për jetë a vdekje, ku çdo anëtar i familjes ishte i vetëdijshëm për çmimin e mundshëm dhe i përgatitur për të paguar atë pa ngurrim. Hidajetja, me shpirtin e saj të njomë, por me një kurajë të formuar nga dhimbja dhe krenaria, kishte zgjedhur të qëndronte krah për krah me familjen e saj, duke refuzuar të largohej ose të kërkonte shpëtim personal. Ajo kishte lënë pas babain e saj të dashur, Rifatin, vëllezërit Bekimin e Muratin dhe motrën Ilirianën. Ndërsa ata mbetën të gjallë për të dëshmuar tragjedinë dhe madhështinë e asaj sakrifice, kujtimi i Hidajetes mbetet i paharrueshëm, i gdhendur thellë në kujtesën tonë kolektive. Ajo u nda nga jeta në lulëzimin më të bukur të rinisë, duke mos arritur të shijojë ato gëzime dhe ëndrra që çdo vajzë e re i meriton.

Por ajo nuk u shua kot. Hidajetja u shndërrua në një lulëkuqe të pavdekshme të lirisë së Kosovës, një simbol të pastër të sakrificës dhe të dashurisë së pakufishme për atdheun. Jeta e saj, e prerë në mes në mënyrë tragjike, mbetet një thirrje e përhershme ndërgjegjeje dhe një amanet i shenjtë për brezat që do të vijnë – që liria nuk është kurrë e lirë, por paguhet me jetën e më të mirëve ndër ne. Familja legjendare Jashari e Prekazit është nderuar dhe vlerësuar në mënyrë të veçantë nga të gjitha instancat shtetërore të Kosovës dhe të Shqipërisë. Respekti dhe mirënjohja ndaj tyre nuk janë shprehur vetëm në fjalë të ngrohta e kujtime të përzemërta, por janë konkretizuar me dhënie të shumta mirënjohjesh, falënderimesh dhe dekoratash zyrtare, të cilat përbëjnë dëshmi publike të vlerësimit të lartë kombëtar për aktin e tyre të jashtëzakonshëm.

Këto dekorime dhe nderime zyrtare nuk janë thjesht formalitete shtetërore apo simbole protokollare. Ato janë shprehje të ndërgjegjes kolektive dhe të borxhit moral që dy shtetet shqiptare, Kosova dhe Shqipëria, e ndiejnë ndaj kësaj familjeje që me flijimin e vet i dha kuptim të plotë idealit të lirisë dhe të dinjitetit kombëtar. Ato janë një mënyrë për të mbajtur gjallë kujtesën për sakrificën e tyre sublime dhe për të edukuar brezat e rinj me shembullin e pathyeshëm të qëndresës dhe të dashurisë për atdheun.

Ky vlerësim i jashtëzakonshëm është pasqyruar në mënyrë të veçantë edhe nga figura të rëndësishme ndërkombëtare, të cilët kanë njohur dhe kanë respektuar madhështinë e këtij akti heroik. Nuk mund të mos përmendet deklarata e fuqishme dhe mbresëlënëse e Bernard Kouchner, kryeadministratori i parë i Kosovës pas luftës, i cili, i prekur thellë nga historia dhe sakrifica e familjes Jashari, ka thënë publikisht se po të ekzistonte një Çmim Nobel për rezistencë, një çmim i tillë do t’i takonte pa asnjë dyshim kësaj familjeje.

Ky vlerësim i nivelit më të lartë ndërkombëtar nuk është thjesht një kompliment i bukur, por një njohje e thellë e natyrës së vërtetë të asaj që ndodhi në Prekaz: një akt rezistence të vetëdijshme dhe të organizuar, një sakrificë e plotë dhe e qëllimshme në emër të lirisë së një populli të tërë. Familja Jashari me qëndresën e saj i dha botës një mësim të çmuar mbi dinjitetin njerëzor dhe mbi fuqinë e idealit, duke u bërë simbol i pavdekshëm jo vetëm për shqiptarët, por për të gjithë ata që besojnë në vlerat universale të lirisë dhe të drejtësisë.

Literatura:

1.       Sabile Keçmezi-Basha, Kosova 1945-1990, (Vështrim historiko-politik), Instituti i Historisë, Prishtinë, 2016.

2.       Sabile Keçmezi-Basha, Qëndresa shekullore e familjes- Tahir Meha, Prishtinë, 2015

3.       Fehmi Ajvazi, Figura e Adem Jasharit, Prishtinë, 2018

4.       Bardh Hamza& Faik Hoti, Jasharët, Prishtinë 2003

5.       https://www.radiokosovaelire.com/selvete-hamze-jashari-3-4-1977-5-3-1998/

6.       Bedri Tahiri, Adem Jashari Jashari legjendë e legjendave, Prishtinë 2008

7.       Ibrahim Çitaku,  Drenica 1991-1999, Prishtinë 2004

8.       Bedri Tahiri, Drenica djep i trimërisë, Prishtinë 2008

9.       Jakup Krasniqi, Flijimi për lirinë, Prishtinë, 2011

10.     https://www.radiokosovaelire.com/hidajete-rifat-jashari-18-10-1979-5-3-1998/

11.      https://www.facebook.com/perpjekjashqiptare/posts/f%C3%ABmijet-e-familjes-jashari-t%C3%AB-vrar%C3%AB-m%C3%AB-56-dhe-7-mars-1998-nga-forcat-militare-dh/4868555216527408/

12.     https://sq.wikipedia.org/wiki/Antar%C3%ABt_e_Familjes_Jashari_t%C3%AB_r%C3%ABn%C3%AB_gjat%C3%AB_luft%C3%ABs_s%C3%AB_U%C3%87K-s%C3%AB

13.     https://www.botasot.info/aktuale-lajme/1526894/kush-ishin-grate-e-vajzat-qe-u-vrane-ne-renien-e-familjes-jashari/

14.     https://www.instagram.com/p/CpaJW4AqR8u/

15.     https://sq.wikipedia.org/wiki/Rifat_Jashari

16.     https://www.voal-online.ch/index.php?mod=article&cat=LAJMIIF&article=52524