Sabile Basha: Gratë Shqiptare – Shtylla të Qëndresës Kombëtare (12)

GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE (12)

GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-SË

AFËRDITË SEZAIR UKSHINI

(25. 2. 1976-12. 4. 1999)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Kur shikoj fotografinë e atdhetares Afërdita Ukshini, një ndjesi e pazakontë më pushton thellë në kraharor. Është një ndjenjë e pashpjegueshme, e brendshme, si një dhimbje e heshtur që ngrihet si hije mbi shpirt. Duart më dridhen dhe më ftohen, sikur trupi im po reagon ndaj një përkujtimi të dhimbshëm që s’e ka përjetuar drejtpërdrejt, por që e njeh nga diku tjetër, nga vetë rrënjët e shpirtit.

Unë nuk pata fatin ta njoh personalisht Afërditën. Por tani, pas më shumë se një çerek shekulli, ndjej sikur ajo është bijë e imja, një mike e zemrës, një pjesë intime e kujtesës sime emocionale. Figura e saj më paraqitet si një reflektim i përvuajtjes dhe krenarisë së përbashkët, një përfaqësuese e asaj gruaje shqiptare që mbart mbi supe historinë e plagosur, por kurrë të dorëzuar, të këtij populli.

Në atë portret ka më shumë se një imazh: ka një rrëfim të pathënë, një betim të heshtur, një dashuri të thellë për lirinë dhe një dhimbje që nuk ka nevojë për fjalë. Është pikërisht ky komunikim i heshtur, ky kumt i pashprehur, që më bën ta ndjej praninë e saj kaq thellë – si një zë që më flet nga kujtesa kolektive, nga dhimbja e përbashkët dhe nga një histori që është edhe personale, edhe kombëtare.

Mendimet më enden pa ndalim dhe nuk arrij ta largoj nga vetja ndjesinë se, po të ishte gjallë sot, vallë ku do të ndodhej ajo vajzë trime, aq e mençur dhe plot jetë? Imagjinata më çon në rrugë që nuk u hapën kurrë për të – në një të ardhme që iu mohua me dhunë, para kohe. Jo, ajo nuk duhej të ishte thjesht një emër i skalitur mbi një pllakë përkujtimore, i heshtur dhe i ngurtësuar në mermerin e kujtesës. Ajo duhej të ishte mes nesh, në gjallërinë e përditshmërisë, duke udhëhequr me urtësi e vendosmëri ndonjë institucion shtetëror, aty ku vendosen fatet e brezave. Duhej të ishte një nënë e përkushtuar, një grua që e ndërton familjen me dashurinë që dikur ia dha atdheut.

Në një botë më të drejtë, ajo do të ishte një prijëse e denjë, një zë i mençur dhe i fortë në jetën publike, duke mishëruar atë që humbëm bashkë me të – mundësinë për ta parë në lulëzimin e plotë të jetës së saj. Por sot ajo na flet nga përjetësia, nga ajo hapësirë që i përket të pavdekshmëve – atyre që jetën e lanë për ideal, dhe që do të jetojnë përgjithmonë në ndërgjegjen tonë kolektive.

Kjo është ajo që ndodh kur njeriu, i shtyrë nga vetëdija e lartë dhe ndjenja e thellë e përkatësisë, zgjedh me vetëdije rrugën e lirisë – një rrugë që nuk premton rehati, por mbart në vetvete dinjitetin më të lartë njerëzor. Në atë çast të madh shpirtëror, vdekja nuk shihet më si fund, por si një lindje e re – si një hyrje në përjetësi përmes sakrificës.

Ata që japin jetën për lirinë nuk zhduken me kohën, thoshin të moçmit. Përkundrazi, ata rrojnë gjatë në kujtesën e popullit, të skalitur në historinë kombëtare si dritë udhërrëfyese për brezat që do të vijnë. Emrat e tyre nuk janë më vetëm shenja identiteti, por simbole të një ideali që nuk shuhet, të një dashurie të pakusht që njerëzit kanë për atdheun e tyre. Prandaj, kur njeriu bie për liri, ai nuk bie për të vdekur – ai lind për të mos u harruar kurrë. Dhe historia, në thellësinë e saj më fisnike, e ngre në piedestal të pavdekshmërisë.

Kjo vajzë e devotshme, Afërdita Ukshini lindi më 25 shkurt të vitit 1976, nga babai Sezairi dhe nëna Sheqerie në qytetin e Rahovecit, në një familje modeste për nga kushtet materiale, por të pasur në ndjenja atdhedashurie dhe ideale të larta kombëtare. Që në moshë të vogël, nga përdhelja familjarët i lanë nofkën “Dita”, ndërsa në ditët e luftës u bë e njohur me emrin e saj të rezistencës, Blertë Ukgjini.

Afërdita Ukshini e kreu shkollën fillore në qytetin e saj të lindjes, Rahovec, në një kohë kur zëri i historisë jehonte fuqishëm në muret e shtëpive dhe rrugicat e qytetit. Që në fëmijëri, ajo u rrit duke dëgjuar me adhurim rrëfimet për qëndresën e rahovecianëve nëpër etapat më të ndritura të historisë shqiptare, dhe me një ndjenjë të hershme alarmi për rrezikun që përfaqësonin çerdhet e nacionalizmit serb në fshatrat e Anadrinit si Hoça e Madhe, Zaçishti, Apterrusha dhe Bardhati. Këto rrëfime nuk ishin vetëm kujtime për të – ishin frymëzim, thirrje e heshtur për ndërgjegjësim dhe angazhim.

Megjithëse etja për dije dhe dëshira për të ndjekur gjimnazin ishin të forta, rrjedha e jetës së saj mori një tjetër drejtim sapo zëri i atdheut filloi të kumbonte me forcë në ndërgjegjen e brezit të ri. Por, pavarësisht kësaj ndërprerjeje të dhimbshme, ajo nuk u largua kurrë nga rruga e dijes shpirtërore dhe idealeve të larta. Në vend të librave dhe orëve të mësimit, ajo zgjodhi të mësojë nga realiteti i ashpër, të rritet me ndjenjën e përgjegjësisë dhe të forcohet me dashurinë për lirinë. Ëndrra për drejtësi dhe për një atdhe të lirë nuk u shua asnjëherë – përkundrazi, ajo u shndërrua në udhërrëfyesin e heshtur, por të fuqishëm, që do ta orientojë në angazhimet e mëvonshme të jetës, në shërbim të çështjes kombëtare dhe të përpjekjeve për emancipim kolektiv.

Personaliteti i saj i formuar nën ndikimin e një ambienti të përkushtuar ndaj çështjes kombëtare, reflektonte guxim, mençuri dhe një përkushtim të jashtëzakonshëm ndaj idealeve të lirisë. Familja Ukshini nga Rahoveci nuk ishte thjesht një vatër shqiptare me vetëdije të thellë kombëtare, por një trung që dërgoi bijtë e vet më të mirë në rrugën e çlirimit: Remziun, Sabitin, Mahmutin, Fatmirin dhe Sylejmanin – të gjithë të shquar si veprimtarë të përkushtuar dhe luftëtarë të devotshëm të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Në këtë klimë atdhetarie dhe sakrifice u rrit edhe Afërdita, duke u bërë pjesë e gjeneratës që lirinë nuk e pa si privilegj, por si detyrim ndaj kombit.

Pas janarit të vitit 1990, peizazhi politik dhe ritmi i zhvillimit të ngjarjeve marrin një drejtim të ri, veçanërisht në zonën e Anadrinit, ku ilegalja fillon një periudhë më dinamike e më të rrezikshme të veprimit. Në këtë periudhë të trazuar, kur tensioni kombëtar arrin kulmin dhe përplasjet me forcat represive serbe bëhen gjithnjë e më të përgjakshme, bien dëshmorët e parë të Anadrinit – të cilët përballen trimërisht me zjarrin e armikut në afërsi të fshatit Brestos, duke u bërë gurthemeli i qëndresës së armatosur në këtë trevë.

Në këtë kontekst të ndezur, Afërdita Ukshini, me rrënjë familjare nga Hoça e Vogël, fillon të spikasë si një figurë e veçantë. Prania e saj e shpeshtë në fshatrat e Lugut të Brestosit nuk ishte rastësi – ajo lidh ngushtësisht rrugën e saj jetësore me rrethin e strukturave ilegale të Anadrinit. Me një temperament më të guximshëm e shpirt më të trazuar se bashkëmoshatarët e saj, ajo fitoi epitetin e një vajze “rebele”, të patrembur dhe të vendosur në rrugën e rezistencës. Pikërisht për këtë arsye, bëhet objekt i ndjekjeve të vazhdueshme nga ana e policisë serbe dhe, për të shmangur kapjen apo ndonjë edhe diçka më të rëndë, Afërdita detyrohet të qëndrojë më shumë në Hoçë të Vogël, duke u shkëputur gjithnjë e më tepër nga vendlindja e saj. Kështu, ajo përjetësohet si një ndër figurat e para femërore që i dha zë dhe kurajë një lëvizjeje të heshtur, por të vendosur për ndryshim.

Me formimin dhe daljen publike të Batalionit të Rahovecit në zonën e njohur si “Kërshi i Keq”, përplot entuziazëm dhe ndjenjë përgjegjësie kombëtare, edhe Afërdita Ukshini nisi të interesohej seriozisht për t’u rreshtuar përkrah shokëve të lagjes dhe kushërinjve të saj në rrugën e lavdishme të rezistencës së armatosur. Kjo dëshirë e saj për t’u bërë pjesë e Luftës Çlirimtare nuk ishte një rastësi, por shprehje e vetëdijes së një brezi të tërë që e ndiente se liria duhej të fitohej me sakrificë. Dhe ky zë i femrës së Anadrinit nuk ishte më pak i fuqishëm se ai i grave të trevave të tjera shqiptare që ishin zgjuar nga gjumi i robërisë.

Në fakt, një tipar i veçantë i kësaj përfshirjeje ishte se vajzat si Afërdita, por edhe shoqet e saj, nuk ngurronin të kërkonin detyra që tejkalonin kufijtë tradicionalë të rolit të femrës në luftë. Edhe pse shpesh u ofrohej angazhimi në logjistikë, shumë prej tyre refuzonin me vendosmëri – jo nga përbuzja ndaj atyre detyrave, por sepse ndiheshin më të përmbushura nëse luftonin përkrah djemve në vijat e para të frontit. Krenaria e tyre ngrihej kur ishin në zjarrin e betejës, kur merrnin pjesë në aksione guerile, dhe kur dëshmonin se liria është një ideal që nuk njeh dallim gjinie. “Duam të jemi aty ku ka zjarr dhe flakë” – ishte refreni i pathyeshëm i këtyre vajzave, të cilat e shndërruan guximin në armën më të fortë.

Me një sens të thellë përgjegjësie dhe me vetëdije të qartë për misionin kombëtar, femrat e Rahovecit, njësoj si në viset e tjera, bënin gjithçka për t’u radhitur në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Nuk mungonin as përpjekjet e tyre për të bindur komandantin legjendar Xhelal Hajda – Toni, që t’i pranonte në formacione. Megjithatë, në fillimet e organizimit, pengesat nuk ishin të pakta – infrastrukturë e dobët, mungesë e objekteve të përshtatshme dhe kushte të improvizuara për strehim e stërvitje ushtarake. Por pavarësisht këtyre vështirësive, dëshira e zjarrtë për t’u përfshirë në rezistencë nuk shuhej, duke e bërë femrën shqiptare një bashkëluftëtare të denjë përkrah burrave në rrugën e gjatë drejt lirisë.

Në javën e parë të qershorit të vitit 1998, realiteti i luftës në terren përballej me mungesa të mëdha – jo vetëm të armëve dhe municioneve, por edhe të kushteve më bazike të jetesës. Nuk ekzistonin as mundësitë minimale për të ngritur një dhomë të fjetjes për luftëtaret e reja që dëshironin të rreshtoheshin në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Për shkak të këtyre rrethanave, emra të tillë si Gëzim Hamza – Piktori dhe Selajdin Mullabazi – Mici, që kishin përgjegjësi në organizimin e radhëve luftarake në zonën e Rahovecit, u detyruan të prolongojnë përkohësisht kyçjen e drejtpërdrejtë të grave luftëtare, pavarësisht vullnetit të tyre të palëkundur për të kontribuar.

Një nga të parat që u kthye në qytet për shkak të mungesës së kushteve elementare për qëndrim ishte Emsale Ilaz Shala. Ajo nuk kishte vetëm guximin, por edhe lidhje të drejtpërdrejta me strukturat e Shtabit të Batalionit të Rahovecit. Pikërisht për këtë arsye, ishte e shënjestruar nga strukturat paramilitare serbe, të cilat e ekzekutuan të parën gjatë ofensivës barbare që u zhvillua në disa drejtime kyçe të qytetit, si “Lagjja Ali Sokoli”, “Udha e Bllatës”, “Tumba e Hamzagës” dhe “Kroni i Kajës”. Rënia e saj shënoi një plagë të rëndë për qytetin, por edhe një thirrje të heshtur për rezistencë dhe qëndresë.

Megjithatë, Emsalja nuk ishte e vetme. Pas saj, në skenën e luftës u radhitën edhe shumë femra të tjera të Rahovecit – emra si Dritë Rexha, Fatime Bugari, Sanie Alirifa e të tjera – që dëshmuan me jetën dhe gjakun e tyre se nuk ka atdhedashuri më të madhe sesa flijimi për liri. Kur filluan përpjekjet e komandantit Xhelal Hajda për të depërtuar drejt qytetit nga zona e Hoçës së Vogël, duke kaluar përmes Luqes, Arninës, Hamocëve dhe rrugëve të lashta të Rahovecit, rifilloi kontakti edhe me femrat që më parë kishin kërkuar të bëhen pjesë e formacioneve luftarake.

Në këtë kontekst, Afërdita Ukshini – tashmë e vendosur në fshatin Hoçë e Vogël – u aktivizua me një detyrë të veçantë në fushën e informimit dhe komunikimit strategjik, me qëllim që të vepronte në qytetin e Rahovecit. Ajo nuk ishte më thjesht një vajzë që bartte në zemër ëndrra për shkollim e jetë të qetë; ajo kishte zgjedhur që në vend të një nusërie të zakonshme, të bëhej nuse e lirisë, e kombit dhe e bashkimit të trojeve etnike. Vendimi i saj, si i shumë vajzave të asaj kohe, ishte një manifestim i përkushtimit sublim për t’i dhënë Kosovës jo vetëm një ditë më të mirë, por një të ardhme të lirë dhe të pavarur.

Në fazën e konsolidimit të rezistencës në Anadrin dhe më gjerë, Afërdita Ukshini shfaqet jo vetëm si një figurë e vendosur në radhët e luftës çlirimtare, por edhe si një bijë e përkushtuar ndaj familjes, kombit dhe të vërtetës. Ajo, si pjesëtare e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, në radhë të parë fillon të interesohet për fatin e kushëririt të saj, Remzi Sadri Ukshini, i cili ishte zhdukur gjatë luftimeve të ashpra në zonën e Rahovecit. Ky shqetësim i thellë e shtyn të marrë përgjegjësi konkrete në terren: të depërtojë në qytetin e rrënuar, të marrë informacione mbi vendndodhjen e mundshme të trupave të pajetë të Remziut, si dhe të bashkëluftëtarëve të tjerë si Agim Çelaj e Afrim Fazli Krasniqi. Ajo kërkonte, po ashtu, të kuptonte gjendjen e banorëve që kishin mbetur në atë që tashmë njihej si “Qyteti i Djegur”.

Pas humbjes së luftëtarit Asllan Kleçka, në shtator të vitit 1998, batalioni i Rahovecit riorganizohet dhe riarmatoset, duke u kthyer në fshatrat e Anadrinit. Lëvizja nga Vlana përmes Qafë-Mullarit dhe Kushninit drejt fshatrave Piranë, Krushë e Madhe, Krushë e Vogël, Celinë, Hoçë e Vogël, Nagac dhe Brestos shënon një etapë të re të fuqizimit të rezistencës lokale. Pikërisht në këtë rrjedhë, Afërdita Ukshini gjendet e angazhuar në mënyrë aktive në terren, duke vepruar përkrah Batalionit të Rahovecit, tashmë në bashkëpunim të ngushtë edhe me Hadije Spahiun, një tjetër figurë madhore që do të shkruhej me nder në historinë e luftës çlirimtare.

Këto janë ditët e rritjes dhe përforcimit të strukturave luftarake, kur bashkë me kushërinjtë e saj – Sulejmanin, Mahmutin dhe Fatmir Ukshinin – Afërdita kontribuon me përkushtim të pashoq, ndonëse ende pa mundur të gjejë ndonjë gjurmë të Remziut, kushëririt të saj të dashur, i cili kishte humbur kontaktet qysh në ditët e para të përleshjeve në Rahovec.

Me kalimin e kohës dhe me riorganizimin e Zonës Operative të Pashtrikut, Afërdita fillon të lëvizë më shpesh në drejtime strategjike – Reti, Samadraxhë, Dabërdelan, Pagarushë, Breshanc dhe Kasterc – aty ku ndodhej edhe Shtabi i Zonës. Ajo depërtonte në Kasterc si nga drejtimi i Hoçës së Vogël dhe Retisë, ashtu edhe nga ana e Rahovecit përmes Dragobilit. Në çdo pikë ku mbërrinte, prania e saj ishte e pritshme dhe e respektuar, por në shpirtin e saj gjithmonë pulsonte një brengë e heshtur, ajo për familjen që e kishte lënë në Rahovec, në një lagje të rrethuar nga çerdhe të spiunazhit dhe bashkëpunëtorë të armikut. Me një ndjenjë përgjegjësie të thellë, ajo përpiqej të gjente mënyrën për ta zhvendosur familjen, qoftë edhe përkohësisht, në një vend më të sigurt – së paku në fshatin Hoçë e Vogël – me një kujdes të veçantë për vëllezërit e saj, Agronin dhe Xhemushin.

Kështu, jeta e saj u shndërrua në një urë të fuqishme midis dashurisë për familjen dhe përkushtimit për çështjen kombëtare – një jetë në shërbim të lirisë, ku secila ditë e saj ishte një akt heroizmi i heshtur.

Më 22 shkurt të vitit 1999, në një moment kyç të organizimit të brendshëm të luftës, me urdhër të komandantit të Zonës Operative të Pashtrikut, Ekrem Rexha – i njohur si komandant Drini – u mor vendimi që të gjitha gratë që ndodheshin në bazën e Kastercit të largoheshin dhe të sistemoheshin nëpër fshatrat e Anadrinit. Qëllimi ishte që ato të vazhdonin kontributin e tyre në sektorin civil, duke ndihmuar luftën për liri në një formë tjetër, po aq të rëndësishme dhe vendimtare.

Afërdita Ukshini, si pjesë aktive e kësaj lufte, u tërhoq nga Kasterci dhe u vendos sërish në fshatin Hoçë e Vogël, ku nisi një etapë të re të angazhimit të saj, tashmë më të përqendruar në bashkëpunim me gratë e rrethisës. Ajo u lidh ngushtë me motrat Gashi nga Krusha e Madhe, me gratë e Nagacit dhe të Brestosit, me qëllim që të aktivizonte edhe më shumë gratë e Rahovecit në përkrahje të luftës çlirimtare.

Duke ndjerë nevojën për të rikthyer ndikimin në qytetin e saj të lindjes, ajo tentoi disa herë të depërtonte në Rahavec. Këto përpjekje nuk ishin të lehta – ajo u ndihmua dhe u shoqërua nga tre vëllezër të devotshëm, Malësori, Afrimi dhe Gazmendi, të cilët kujdeseshin për sigurinë e saj dhe e shoqëronin deri në “Rrahjet e Rahavecit”, një zonë kyçe për hyrjen në qytet.

Misioni i Afërditës në Rahovec ishte i qartë dhe i domosdoshëm: ajo duhej të rivendoste lidhjet me bashkëluftëtaret Hadije Spahiu – tashmë dëshmore e kombit – si dhe me Ajshe Sadën e Makbule Sylkën. Këto gra ishin figura të rëndësishme të rezistencës në qytet; njëra prej tyre, Makbulja, ishte bashkëshortja e luftëtarit Albert Spahiu nga fshati Apterush, ndërsa tjetra mbante lidhje familjare me Selajdin Mullabazin – Micin, një nga figurat kyçe të luftës.

Pikërisht në këtë kontekst, Afërdita nisi të zgjerojë rrjetin e saj të bashkëpunimit dhe të formojë një bërthamë të fuqishme veprimi në zemër të qytetit – një çerdhe rezistence e organizuar me kujdes për të strehuar dhe mbështetur veprimtarinë e guerilëve të UÇK-së, të cilët përpiqeshin të depërtonin brenda në Rahovec, për të destabilizuar pozicionet e armikut nga brenda.

Pas fillimit të fushatës ajrore të NATO-s, dinamika e luftës në Anadrin mori një kthesë të re. Aktiviteti i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në këtë zonë u intensifikua dhe fitoi një dimension të ri strategjik. Më shumë se kurrë, kontributi i grave si Afërdita Ukshini u bë thelbësor – jo vetëm si pjesë e logjistikës dhe informimit, por edhe si arkitekte të rrjeteve të rezistencës urbane që mbajtën gjallë shpirtin e lirisë në ditët më të errëta të pushtimit.

Objektivi strategjik i asaj faze të luftës bëhet depërtimi në qytetin e Rahovecit – një vend i ngarkuar me simbolikë, por edhe me rëndësi të veçantë për rrjedhën e qëndresës në Anadrin. Më 1 prill 1999, luftëtarët e lirisë të Batalionit të Rahovecit, nën komandën e Ismet Tarës, largohen nga fshatrat e Anadrinit për t’u bashkuar me forcat e udhëhequra nga Tahir Sinani në fshatin Kleçkë. Ky veprim ishte pjesë e një ristrukturimi të domosdoshëm taktik, që synonte rigrupimin dhe përgatitjen për fazat e ardhshme të ofensivës.

Megjithatë, më 4 prill, batalioni rikthehet në zona të njohura dhe të njoma nga përvoja: vendoset në Karvasari, Breshanc dhe Kasterc, duke e përdorur këtë trekëndësh si trampolinë për një tjetër përpjekje drejt Rahovecit. Prej Pagarushës e deri nëpërmjet fshatit Shkozë, luftëtarët nisin të lëvizin në mënyrë të organizuar drejt Anadrinit, me bazën e konsoliduar sërish në Hoçën e Vogël – një vend që tashmë ishte kthyer në truallin e shpirtit të rezistencës lokale.

Afërdita Ukshini vazhdonte të ishte e pranishme në këtë qendër të veprimit. Me përkushtim të pandërprerë, ajo lëvizte mes fshatrave Celinë, Hoçë e Vogël, Nagac dhe Brestos, duke mbajtur lidhjet me rrjetet e rezistencës dhe duke koordinuar detyra të shumta të karakterit logjistik dhe informativ. Në një moment kur të tjerët mund të trembeshin apo të tërhiqeshin, ajo guxoi të kalojë në Rahavec, duke depërtuar deri në lagjen e njohur si “Ambulanca”, për të vizituar familjen e saj. Ky gjest, në dukje i thjeshtë, mbante në vete një peshë të madhe emocionale dhe një trimëri të jashtëzakonshme, sepse Rahaveci ishte tashmë i mbushur me rreziqe të çdo natyre.

Ndërkohë, forcat paramilitare serbe kishin ndryshuar taktikat e terrorit. Nuk vepronin më me pushkatime masive, siç kishin vepruar në të kaluarën. Ata tani përdornin një metodë më të sofistikuar, më të frikshme – eliminimin selektiv. Kishin të dhëna të qarta dhe të sakta për personat kyç në lëvizjen e qëndresës, për bazat e fshehta dhe për rrjetet e ndërlidhjes. Prandaj, goditnin saktë dhe me qëllim të qartë shuarjeje të zërit të organizimit.

Kështu, ata kapën dhe ekzekutuan tri prej grave më të guximshme të asaj epoke. Magbule Spahiun, e lindur Sylka, Hadije Spahiun dhe Afërditë Ukshinin – të njohur edhe me nofkën Dita apo Blerta Ukgjini. Çdo njërën e zunë pranë familjes së vet – aty ku zemra ishte më e pambrojtur, por edhe më e fortë – dhe i ekzekutuan me mizori.

Hadije Spahiu u pushkatua në fshatin Fortesë, në një bazë të njohur të paramilitarëve. Ndërsa Afërdita Ukshini dhe Magbule Spahiu u ekzekutuan së bashku në varrezat “Lugjet e Verdha” në Rahovec – vendi ku sakrifica e tyre mori përjetësinë dhe u skalit në kujtesën historike të popullit si një ndër aktet më të ndritura të flijimit për liri.

Këto gra nuk u ndanë nga jeta në mënyrë të zakonshme; ato ranë si heroinat më të mira që i dhanë Kosovës shembullin e qëndresës pa kthim, duke e bërë emrin e tyre gur themeli të pavdekësisë shqiptare.

Pas aktit mizor të ekzekutimit, lajmi për vrasjen e Afërditës nuk vonoi të përhapej. Ishte pikërisht polici Agim Isaku që, jo vetëm e bëri publik ngjarjen, por edhe informoi familjen për mënyrën dhe procedurat për tërheqjen e trupit të saj. Një lajm që përshkoi si rrufe zemrën e nënës, Sheqerisë, e cila me zemër të copëtuar merr të birin, Xhemushin, për të kërkuar trupin e pajetë të së bijës. Pamja që i priti ishte tronditëse, e pamëshirshme për çdo shpirt njerëzor.

Trupi i Afërditës, edhe pse i masakruar, mbante ende vulën e krenarisë dhe bukurisë së saj, një fytyrë e zeshkët, tashmë e verdhë nga vdekja, balli i lartë që fliste për mendim dhe dritë, vetullat e holla që përqafonin një palë sy shqiponje – të cilët, ndonëse të fikur, dukeshin sikur ruanin ngulmimin e saj për liri. Flokët e gjatë, të lëshuar për shpine, e bënin të dukej më shumë si një heroinë mitologjike sesa një e re e njomë që kishte rënë pre e një mizorie të pashoqe. Por trupi i saj ishte shënjuar nga dhuna më barbare: dy plumba kishin mbyllur frymën e saj të fundit, ndërsa gjoksi i saj – simboli i mëmësisë dhe jetës – ishte prerë me egërsi të tmerrshme, dëshmi kjo e dhunës çnjerëzore që vetëm hordhitë e egra, të dalë nga thellësitë e errëta të historisë, mund të kryenin.

Kur UÇK-ja çliroi zonën, dhe tokën filloi ta mbulonte një dritë e re e shpresës, luftëtari Fahredin Hajda, vëllai i dëshmorëve të njohur Sadedin e Xhelal Hajda, niset për të kërkuar miqtë dhe vëllezërit e tij të rënë. Në këtë kërkim, bashkë me Samirin dhe Xhafer Nurkasën – edhe ata dëshmorë të kombit – zbulon edhe vendin ku ishin varrosur dy nga bijat më të guximshme të Rahovecit: Afërdita Ukshini dhe Magbule Spahiu. Ato pushonin në heshtje pranë varrit të Bekim Sylkës dhe Selim Berishës, në një copëz dheu që fshehte shumë më tepër se sa një vdekje – fshehte një histori të tërë të dhimbjes dhe qëndresës.

Me ndjeshmëri të thellë dhe respekt të pakufishëm, Fahredin Hajda vendos të zhvarrosë trupat e tyre, jo për t’i shqetësuar, por për t’i vendosur aty ku i takonte, në “Kopshtin e Dëshmorëve”. Ishte një akt nderimi dhe përmbushjeje – një përpjekje për t’i bashkuar të gjithë ata që ranë për një ëndërr të përbashkët, që të preheshin së bashku në një tokë të lirë, e cila ishte vaditur me gjakun e tyre.

Kështu, në heshtjen madhështore të varrezave të dëshmorëve, pushojnë bashkë: luftëtarë dhe luftëtare, djem dhe vajza, që lanë gjithçka pas për të na dhënë gjithçka – lirinë. Dhe aty, mbi barin që lulëzon përmes dhimbjes, historia sheh me respekt dhe përkulje përballë sakrificës që nuk shuhet kurrë.

Në përvjetorin e 25-të të rënies së dëshmores së lavdishme Afërdita Ukshini, kryetari i komunës së Rahovecit, Smajl Latifi, i shoqëruar nga bashkëpunëtorë dhe përfaqësues të Organizatës së Veteranëve të Luftës, i bëri homazhe kësaj figure të paharruar në varrezat e dëshmorëve të qytetit. Ky gjest përkujtues nuk ishte vetëm një akt nderimi institucional, por një dëshmi e gjallë se kujtesa kolektive për heroinat e lirisë është ende e gjallë dhe mbart një peshë të madhe në ndërgjegjen tonë historike.

Afërdita Ukshini, në moshën e njomë prej 22 vjetësh, la pas jo vetëm jetën e saj, por edhe një shembull frymëzimi për brezat e ardhshëm, duke u rreshtuar me guxim në frontin e luftës për çlirim dhe pavarësi. Sakrifica e saj nuk është thjesht një emër në pllakë përkujtimore, por një zë i fuqishëm i atyre që besuan në idealin e një Kosove të lirë dhe sovrane. Ajo mbetet përherë në kujtesën e popullit, jo vetëm si dëshmore, por si një simbol i gjallë i pathyeshmërisë, përkushtimit dhe ëndrrës së realizuar për liri.

Literatura:

1.       https://www.radiokosovaelire.com/me-12-prill-te-vitit-1999-ne-frontet-e-luftes-se-ushtrise-clirimtare-te-kosoves-kane-rene-deshmoret/

2.       https://www.radiokosovaelire.com/afedite-sezair-ukshini-25-2-1976-12-4-1999/

3.       https://gazetapapirus.com/deshmore-afedite-sezair-ukshini-25-2-1976-12-4-1999/

4.       https://www.radiokosovaelire.com/kryetari-latifi-ne-25-vjetorin-e-renies-ka-perkujtuar-deshmoren-aferdita-ukshini/

5.          https://www.cartogiraffe.com/kosova+++kosovo/rajoni+i+gjakov%C3%ABs+++%C4%91akovi%C4%8Dki+okrug/komuna+e+rahovecit+++op%C5%A1tina+orahovac/af%C3%ABrdita+ukshini/

6.       https://pashtriku.org/aferdita-dervishi-phdc-sakrifica-e-femres-shqiptare-per-liri/

7.       https://www.radiokosovaelire.com/remzi-sadri-ukshini-17-1-1977-22-7-1998/

8.       Kryetari Latifi, në 25-vjetorin e rënies ka përkujtuar dëshmoren Aferdita Ukshini 12/04/2023

9.       Afërdita Dervishi, phd(c): Sakrifica e femrës shqiptare për liri, 25 GUSHT, 2015

10.     Feniksit e lirisë- 8

11.      Myftar Memia, Nga lufta çlirimtare e Kosovës: Një luftëtare e UÇK-së, Revista “Mbrojtja”, 10/1999, Tiranë.

12.     Hanëmshahe Ilazi, A vriten engjëjt?! (Vrasjet e fëmijëve në Kosovë) (1981-2000), Prishtinë 2021

13.     Bedri Islami, Përjetësia e dyfishtë. Fehmiu dhe Xheva, një jetë e jashtëzakonshme, Tiranë, 2008,

14.     Veprimtaria e gruas në lëvizjen kombëtare për çlirim, Shemsi Syla, Portret i dëshmores Hanumshahe Abdullahu-Zymberi “Nushja”, Prishtinë, 2010.

15.     Aurela Elmasllari, Femra shqiptare të spikatura…”Shote Galica”, postuar më 14 shkurt 2012 në: http://unitedstatesofalbania.net/ ?p =5797).

16.     Myftar Memia, Nga lufta çlirimtare e Kosovës: Një luftëtare e UÇK-së, Revista “Mbrojtja”, 10/1999, Tiranë.

17.      Sanije Gashi, Histori të tmerrit 1998-1999, Prishtinë, 2009.