Sabile Basha: Gratë Shqiptare – Shtylla të Qëndresës Kombëtare (22)

GRATË SHQIPTARE – SHTYLLA TË QËNDRESËS KOMBËTARE (22)

GRATË E VAJZAT DËSHMORE TË UÇK-SË

FATIME ZEQIR HETEMI

(1977-1998)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Sa herë që përpiqemi të rrëfejmë jetën dhe veprën e Xhevë e Fehmi Lladrovcit, është krejt e natyrshme dhe e pashmangshme që në të njëjtin tregim të dalë përkrah tyre edhe emri i Fatime Hetemit. Nuk bëhet fjalë për një lidhje rastësore apo thjesht për një njohje të zakonshme, por për një marrëdhënie të veçantë e të thellë që ndërtohej mbi respekt të ndërsjellë, dashuri dhe përkujdesje. Në të gjitha etapat e njohjes dhe bashkëpunimit të saj me Xhevën dhe Fehmiun, Fatimja u trajtua me një ngrohtësi të veçantë, si të ishte bijë e tyre në kuptimin më të plotë dhe më të ndjerë të fjalës. Ky raport nuk ishte vetëm formal apo i imponuar nga rrethanat e luftës dhe të përpjekjes së përbashkët për çlirim, por një lidhje e krijuar mbi vlerat e përbashkëta të besës, solidaritetit dhe atdhedashurisë.

Për Xhevën dhe Fehmiun, Fatimja nuk ishte thjesht një shoqe ideali apo një bashkëluftëtare, por pjesë e familjes së tyre shpirtërore dhe morale. Ata e kuptuan dhe e pranuan atë si bijën që meritonte të udhëhiqej, të këshillohej dhe të mbrohej, duke ia ofruar gjithmonë mbështetjen dhe afërsinë prindërore. Nga ana tjetër, për Fatimen, kjo marrëdhënie nuk ishte vetëm privilegj emocional, por edhe një shkollë e vërtetë formimi. Nën kujdesin dhe shembullin e Xhevës dhe Fehmiut, ajo mësoi jo vetëm idealet e lirisë dhe të drejtësisë, por edhe mënyrën e të menduarit dhe të vepruarit me përgjegjësi të madhe për kombin. Ajo gjeti te ata jo vetëm figura drejtuese, por edhe udhërrëfyes që i dhanë kuptim dhe drejtim përpjekjeve të saj. Prandaj, sa herë që shkruajmë për Xhevën dhe Fehmiun, nuk mund të harrojmë Fatimen. Sepse historia e tyre është e ndërlidhur jo vetëm nga ngjarjet dhe rrethanat e përbashkëta, por edhe nga ato lidhje njerëzore që e bëjnë rezistencën më të fortë dhe më të bukur, lidhjet që ndërtojnë familje të reja, të bazuara jo mbi gjak, por mbi idealet dhe dashurinë për atdheun.

E si të mos e donte dhe të mos e konsideronte si bijën e saj një vajzë si Fatimja? Çdo veprim, çdo fjalë dhe çdo qëndrim i saj e bënin të natyrshme këtë afërsi të thellë shpirtërore dhe këtë lidhje të veçantë që kapërcente kufijtë e gjakut. Ajo ishte mishërim i virtyteve më të çmuara që mund të dëshironte një prind për fëmijën e vet, e urtë në mendje, e matur në sjellje dhe e zonja në çdo detyrë që merrte përsipër. Trimëria e saj nuk ishte një hov i çastit, por një tipar i rrënjosur thellë në karakterin e saj. Ishte e patundur dhe e palëkundur përballë sfidave, duke u treguar gjithmonë e gatshme të përballej me rrezikun për të mbrojtur atë që besonte të drejtë. Ajo ishte e paepur në bindjet e saj, besnike deri në fund ndaj miqve dhe bashkëluftëtarëve, një figurë mbi të cilën mund të mbështeteshe pa frikë dhe pa dyshim.

Zemërbardhësia e Fatimes nuk ishte vetëm një cilësi personale, por një pasuri e çmuar për gjithë ata që e rrethonin. Ajo kishte një aftësi të rrallë për të kuptuar të tjerët, për të falur dhe për të ofruar mbështetje në kohë të vështira, duke krijuar rreth vetes një atmosferë besimi dhe respekti të ndërsjellë. Dhe mbi të gjitha, ajo ishte një atdhetare e përkushtuar deri në vetëflijim. Dashuria e saj për vendin nuk ishte thjesht një ndjenjë abstrakte, por një angazhim i gjallë, i mishëruar në veprim dhe në sakrificë. Ajo ishte nga ato bija që çdo popull do ta quante fat dhe privilegj ta kishte në mesin e vet, një shembull i gjallë i asaj se çfarë do të thotë të duash atdheun mbi gjithçka. Prandaj, lidhja e saj me ata që e quanin bijë nuk ishte vetëm emocionale, por edhe logjike dhe e natyrshme: një lidhje e ndërtuar mbi vlera të përbashkëta dhe mbi një respekt të thellë për virtytet që ajo mishëronte.

Ajo vajzë trime, e quajtur Fatime Hetemi, lindi më 18 dhjetor 1977 në fshatin Bistricë të Shalës së Bajgorës, një trevë e njohur për historinë dhe traditat e saj të pasura kombëtare. Rrënjët e saj nuk ishin thjesht gjeografike, por thellësisht të lidhura me një trashëgimi të vyer patriotike që brezat e mëparshëm kishin ditur ta ruanin me nder dhe ta përcillnin si një amanet të shenjtë. Familja prej së cilës vinte Fatimja shquhej për traditat e saj të forta dhe të pashkëputura nga identiteti kombëtar. Në gjirin e saj ishin kultivuar ndër breza vlera të mëdha dhe të admirueshme, bujaria si shprehje e mikpritjes dhe fisnikërisë shqiptare, besa si themel i ndershmërisë dhe i fjalës së dhënë dhe trimëria si virtyt i patjetërsueshëm për mbrojtjen e nderit, të familjes dhe të atdheut.

Ishte pikërisht kjo frymë që i dha formë karakterit të Fatimes. Ajo nuk u bë thjesht pjesëtare e kësaj tradite, por u rrit dhe u edukua në thelbin e saj. Qysh fëmijë, ajo u mëkua me ndjenjën e përgjegjësisë ndaj tokës së të parëve, me dashurinë e pastër për kombin dhe me vendosmërinë për të mos u mposhtur nga asnjë e keqe apo pushtues. Në këtë mjedis të pasur shpirtërisht dhe të mbushur me shembuj të qëndresës, Fatimja formoi personalitetin e saj si një vajzë e urtë, por e pathyeshme, si një bijë e denjë e Bajgorës dhe e gjithë Kosovës, e cila e dinte se atdheu nuk është vetëm vendi ku lind, por përgjegjësia për të cilën je i gatshëm të sakrifikosh gjithçka.

Shkollimin fillor, Fatime Hetemi e kreu në vendlindje, në fshatin Bistricë të Shalës së Bajgorës — një vend ku përkundër kushteve modeste, shkolla ishte vatër e rëndësishme e formimit të brezave të rinj. Qysh në bankat e kësaj shkolle të vogël, ajo shfaqi një zgjuarsi të spikatur dhe një seriozitet të admirueshëm në mësime, duke u dalluar mes bashkëmoshatarëve për aftësitë e saj të shpejta të të nxënit dhe për mendimin e kthjellët. Ajo nuk kënaqej me minimumin e detyrave apo me dijen sipërfaqësore. Përkundrazi, e kishte të lindur një etje të madhe për të mësuar më shumë dhe për të vazhduar shkollimin më tej. Kjo dëshirë e saj nuk ishte thjesht një ambicie individuale, por një shprehje e një vetëdije të hershme për rëndësinë e dijes si mjet çlirimi dhe përparimi personal dhe shoqëror. Rezultatet e saj të shkëlqyera në mësime nuk ishin vetëm dëshmi e një inteligjence të lindur, por edhe e një përkushtimi të vazhdueshëm dhe të palodhur ndaj dijes.

Përveç talentit të saj në fushën akademike, Fatimja kishte edhe një prirje të veçantë artistike. Muzika e tërhiqte në mënyrë të natyrshme, duke i ofruar një hapësirë të veçantë për të shprehur ndjenjat dhe mendimet e saj më të thella. Veçanërisht e dashur për të ishte muzika folklorike, një trashëgimi shpirtërore e popullit të saj që nuk e shihte thjesht si argëtim, por si një urë lidhëse me të kaluarën, me kulturën dhe me identitetin kombëtar. Nëpërmjet këngëve dhe melodive të lashta, ajo përjetonte dhe rifreskonte historinë e popullit të saj, duke gjetur në to jo vetëm bukurinë artistike, por edhe mesazhet e qëndresës, të krenarisë dhe të dashurisë për atdheun. Në këtë mënyrë, Fatimja nuk formohej vetëm si një nxënëse e dalluar në shkollë, por edhe si një ruajtëse dhe bartëse e gjallë e kulturës dhe shpirtit shqiptar.

Në odën e shtëpisë së saj — atë institucion të lashtë shqiptar që ishte jo vetëm vend mikpritjeje, por edhe qendër edukimi dhe formimi moral — Fatimja u rrit mes zërave dhe rrëfimeve që nguliteshin thellë në ndërgjegje. Ajo odë nuk ishte kurrë bosh. Gjithmonë e mbushur me miq e mysafirë, me njerëz të urtë e të përjetuar që sillnin me vete histori të vjetra dhe të reja, duke e shndërruar atë hapësirë në një universitet popullor të vlerave dhe kujtesës kombëtare. Aty ajo dëgjonte tregime të ndryshme për trimëritë e heronjve që kishin shkruar me gjak historinë e qëndresës shqiptare. Emra si Isa Boletini, Ukshin Kovaçica, Ahmet Selaci, Bislim Bajgora dhe shumë të tjerë përmendeshin me nder dhe mallëngjim, duke ringjallur ngjarje të mëdha dhe betejat për liri që kishin formuar identitetin e kombit. Këto rrëfime nuk ishin thjesht histori për ta dëgjuar e harruar. Ato ndikuan fuqishëm në formimin e saj moral dhe atdhetar, duke e edukuar në frymën e dashurisë për atdheun dhe të përkushtimit ndaj kauzës kombëtare. Fatimja nuk ishte një dëgjuese pasive. Shpeshherë ulej këmbëkryq në odë, me gjithë përqendrimin dhe kureshtjen e një nxënëseje të zellshme, duke përthithur çdo fjalë, çdo këngë, çdo rrëfim që i jepej si trashëgimi e gjallë.

Ajo nuk e linte të mbyllej vetëm në veshët e saj, por e kthente në pjesë të vetes, duke e përjetuar thellë atë trashëgimi të pasur. Në ato momente të bisedave dhe të këngëve heroike, ajo këndonte bashkë me vëllezërit e saj, duke ndërtuar jo vetëm kujtesën e saj historike, por edhe lidhjen shpirtërore me familjen dhe me gjithë kombin. Në këtë mënyrë, krahas ushqimit të dashurisë së zjarrtë për atdheun, brenda saj ziente edhe ndjenja e fortë e urrejtjes ndaj armikut të pabesë. Ishte një urrejtje e kuptuar jo si hakmarrje e verbër, por si vetëdije e domosdoshme për të mos pranuar kurrë poshtërimin, padrejtësinë dhe robërinë. Kështu, oda shqiptare u bë për Fatimen jo vetëm një vend i fjalës së lirë dhe të mençur, por një shkollë e vërtetë ku formohej karakteri dhe vetëdija e një luftëtareje të ardhshme. Familja e Zeqir Hetemit përfaqëson një nga shembujt domethënës të përndjekjes sistematike që pushteti policor serb ushtronte mbi popullsinë shqiptare në Kosovë gjatë viteve ’90, në kuadër të një politike të dhunshme të shtypjes dhe frikësimit. Ngjarja e vitit 1993, kur shtëpia e kësaj familjeje u bastis, ilustron qartë strategjinë e terrorit shtetëror që synonte të minonte rezistencën dhe unitetin shoqëror shqiptar.

Në këtë bastisje, autoritetet policore serbe ndërhynë me një brutalitet të shfrenuar, duke ushtruar dhunë fizike dhe psikologjike mbi Zeqir Hetemin, i cili u torturua në mënyrë çnjerëzore në praninë e anëtarëve të familjes së tij. Ky akt nuk ishte thjesht një procedurë kontrolli policor, por një formë e mirëfilltë e ndëshkimit kolektiv dhe një mjet për të përhapur frikë dhe nënshtrim. Përveç dhunës personale, bastisja pati edhe pasoja materiale e morale. Forcat policore konfiskuan disa armë që ndodheshin në shtëpi—gjë që shpesh përdorej si justifikim për të legjitimuar aksione të tilla represive—duke e paraqitur familjen para opinionit publik si të rrezikshme dhe duke synuar kriminalizimin e çdo përpjekjeje për vetëmbrojtje.

Në të njëjtën kohë, disa anëtarë të tjerë të familjes pësuan keqtrajtime, gjë që dëshmon për karakterin kolektiv të dhunës shtetërore dhe shkeljen flagrante të të drejtave elementare të njeriut. Bastisja nuk ishte një incident i izoluar, por pjesë e një strategjie më të gjerë shtetërore për të shkatërruar strukturat shoqërore shqiptare, për të dobësuar rezistencën dhe për të imponuar kontrollin përmes frikës dhe dhimbjes. Në këtë mënyrë, përvoja e familjes së Zeqir Hetemit nuk mbetet vetëm një histori personale tragjike, por shndërrohet në një dëshmi të vlefshme për të kuptuar natyrën e shtypjes institucionale, metodat e dhunshme të instrumentalizuara nga policia dhe aparati shtetëror serb, si dhe rezistencën morale dhe fizike të popullatës shqiptare në Kosovë.

Dalja publike e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës shënoi një moment historik të rëndësishëm në konsolidimin e rezistencës së armatosur shqiptare, duke gjeneruar një valë entuziazmi dhe shprese në mbarë Kosovën. Ky akt i qartë i vetëidentifikimit politik dhe ushtarak përballë pushtuesit serb kishte një ndikim të thellë psikologjik dhe mobilizues, i cili depërtoi në të gjitha trevat shqiptare, përfshirë edhe Malësinë e Shalës. Në këtë klimë të re, të ngarkuar me ndjenja të forta patriotike dhe me bindje të palëkundur për drejtësinë e çështjes kombëtare, Fatime Hetemi nuk mundi të mbetej më pasive. E nxitur nga jehona e kësaj daljeje publike dhe nga nevoja morale për t’u bërë pjesë e betejës për liri, ajo vendosi të marrë rrugën drejt Drenicës, zemra simbolike e rezistencës shqiptare. Ishte një akt i vetëdijshëm dhe i guximshëm i një vajze të re që braktiste sigurinë relative të jetës private për t’u rreshtuar në vijën e parë të luftës.

Në këtë rrugëtim të rrezikshëm, ku çdo hap mund të shoqërohej me të papritura e pengesa të mëdha, ajo u shoqërua nga i vëllai, Bashkimi, deri në Likoc, selinë e njohur të UÇK-së. Ky detaj është i rëndësishëm jo vetëm për të dëshmuar solidaritetin familjar dhe mbështetjen morale, por edhe për të nxjerrë në pah dimensionin njerëzor të kësaj lëvizjeje, ku pjesëmarrja e grave ishte shpesh një hap i mbrojtur dhe i ndihmuar nga struktura e ngushtë familjare dhe shoqërore. Në Likoc, ajo u takua me figura të shquara të lëvizjes çlirimtare, si Fehmi dhe Xhevë Lladrovci. Takimi i saj me Xhevën, një tjetër grua e shquar për guxim dhe përkushtim, nuk mbeti thjesht një njohje e rastësishme. Përkundrazi, mes tyre u krijua një miqësi e thellë dhe e qëndrueshme, e lidhur përjetësisht nga ideali i përbashkët për çlirimin e Kosovës. Ky ideal i përbashkët jo vetëm që konsolidoi marrëdhënien e tyre personale, por gjithashtu përforcoi angazhimin e tyre të ndërsjellë në organizimin dhe realizimin e aksioneve të luftës çlirimtare.

Përvoja e Fatimes dhe miqësia e saj me Xhevën shpalosin një aspekt të rëndësishëm të luftës çlirimtare të Kosovës, rolin aktiv, të ndërgjegjshëm dhe vendimtar të grave. Ato nuk ishin vetëm pjesëmarrëse të rastësishme apo ndihmëse në prapavijë, por aktere të plota të historisë, të cilat ndërtuan rrjete solidariteti dhe bashkëpunimi mbi baza të forta ideali dhe besnikërie. Në këtë kuptim, rrëfimi i Fatimes dhe Xhevës nuk është vetëm një episod biografik, por një dëshmi e vyer e dimensionit shoqëror, etik dhe politik të luftës çlirimtare të Kosovës. Në fund të muajit maj të vitit 1998, situata në Kosovë karakterizohej nga një intensifikim i rezistencës së armatosur dhe nga përpjekjet e vazhdueshme për organizimin e saj në mënyrë më të strukturuar dhe më efektive. Në këtë kontekst, veprimtaria e Fehmi Lladrovcit merr një rëndësi të veçantë strategjike dhe simbolike.

Pas kalimit në brezin e fshatrave të Qyqavicës, një zonë e njohur për rëndësinë e saj gjeostrategjike dhe për lidhjet e forta me rrjetet e rezistencës, Fehmi Lladrovci vendosi të kthehej në fshatin e tij të lindjes, në Shkabë. Ky kthim nuk ishte thjesht një akt personal apo nostalgjik, por një vendim i menduar me kujdes, që synonte të shndërronte vendlindjen në një qendër organizimi dhe rezistence. Në këtë fazë të re të veprimtarisë së tij, Fehmiu nuk ishte i vetëm. Në Shkabë e shoqëronte bashkëshortja e tij, Xheva, një bashkëmendimtare dhe luftëtare e palëkundur, si dhe Fatime Hetemi, e cila tashmë kishte dëshmuar vendosmërinë e saj për t’u radhitur në krah të lëvizjes çlirimtare. Prania e tyre nuk ishte vetëm një dëshmi e përkushtimit personal, por edhe një simbol i pjesëmarrjes së grave në organizimin dhe realizimin e aksioneve çlirimtare, duke sfiduar çdo stereotip gjinor dhe duke e bërë luftën një përpjekje gjithëpopullore.

Në këtë fazë, Fehmi Lladrovci ndërmori një hap vendimtar për konsolidimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në këtë zonë si strukturimin e forcave dhe krijimin e pikave të organizuara ushtarake që morën emrin “Shkaba”. Ky akt i organizimit ushtarak nuk ishte vetëm një masë taktike për t’u përballur më mirë me forcat serbe, por një veprim i mirëfilltë shtetformues në kuptimin e ndërtimit të një strukture të disiplinuar, të komanduar dhe të aftë për të mbrojtur popullsinë dhe për të realizuar objektivat e çlirimit kombëtar. Emri “Shkaba” nuk ishte i zgjedhur rastësisht. Ai mbartte një ngarkesë të fortë simbolike, duke evokuar fuqinë, vigjilencën dhe krenarinë kombëtare, cilësi të domosdoshme për një ushtri që synonte të çlironte vendin nga një regjim shtypës. Krijimi i këtyre pikave ushtarake përfaqësonte një hap drejt institucionalizimit të rezistencës së armatosur, duke e nxjerrë atë nga faza e spontanitetit dhe duke i dhënë një formë më të organizuar dhe më efektive.

Në këtë mënyrë, periudha e qëndrimit në Shkabë dhe puna e Fehmi Lladrovcit në formësimin e strukturave të UÇK-së dëshmojnë për përpjekjet e menduara dhe të koordinuara për të ndërtuar një forcë të qëndrueshme çlirimtare. Po ashtu, ajo ilustron dimensionin shoqëror dhe përfshirës të kësaj lëvizjeje, ku burra dhe gra, të rinj dhe të moshuar, bashkoheshin në një ideal të përbashkët për liri dhe dinjitet kombëtar. Kudo ku vepronte Fehmi Lladrovci dhe kudo ku ishte e pranishme Xheva, aty gjendej gjithmonë edhe Fatime Hetemi. Pjesëmarrja e saj ishte pjesë përbërëse e një organizimi të menduar mirë, që synonte jo vetëm forcimin ushtarak të rezistencës, por edhe mobilizimin e burimeve njerëzore të të gjitha shtresave shoqërore, përfshirë në mënyrë të barabartë edhe gratë.

Në radhët e UÇK-së, e veçanërisht në luftimet e ashpra që zhvilloheshin në fshatrat e përfshirë më vonë në Batalionin e Parë të Brigadës 114, Fatimja ishte një bashkëluftëtare e denjë krah për krah me Xhevën dhe me të gjithë luftëtarët e tjerë. Ky fakt tregon se përfshirja e grave në luftën çlirimtare nuk ishte simbolike, por thelbësore, duke kontribuar realisht në mbrojtjen dhe organizimin e linjave të frontit. Fatime Hetemi, e njohur si sokolesha e Shalës së Bajgorës, mishëronte në mënyrë të jashtëzakonshme virtytet e një luftëtareje të vërtetë, zhdërvjelltësinë, shkathtësinë dhe një trimëri të pakufishme, cilësi që e bënin të barabartë me luftëtarët më të stërvitur e më të fuqishëm të UÇK-së. Në një kontekst ku lufta kërkonte jo vetëm guxim, por edhe aftësi të larta taktike dhe fizike, ajo arrinte të spikaste si një shembull i jashtëzakonshëm i vendosmërisë dhe përkushtimit.

Pikërisht këto cilësi i mundësuan Fatimes që të ishte pjesëmarrëse aktive në të gjitha betejat më të ashpra dhe më të lavdishme që u zhvilluan në Drenicë kundër forcave serbe. Angazhimi i saj në këto fronte të zjarrta nuk ishte vetëm një kontribut ushtarak, por edhe një akt i fuqishëm simbolik që dëshmonte për barazinë dhe solidaritetin gjinor në përpjekjen çlirimtare. Përmes figurës së Fatime Hetemit, historia e luftës çlirimtare të Kosovës fiton një dimension më të pasur dhe më kompleks, ajo nuk ishte thjesht një përballje ushtarake midis dy forcave, por një mobilizim i gjerë shoqëror, ku edhe gratë, me të gjithë kapacitetin e tyre moral dhe fizik, morën përgjegjësinë për të mbrojtur dhe çliruar atdheun. Ky kontribut nuk duhet parë si një devijim nga norma, por si pjesë përbërëse e asaj që mund të quhet ndërgjegje kolektive për liri, dinjitet dhe vetëvendosje.

Më 22 shtator 1998, regjimi serb ndërmori një nga ofensivat më të ashpra dhe më të organizuara kundër Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të njohur në histori si Ofensiva e Shtatorit. Kjo fushatë ushtarake nuk ishte një aksion i rastësishëm apo i kufizuar në objektiva lokalë, por një strategji e menduar mirë për të shkatërruar themelet e rezistencës së armatosur shqiptare dhe për të asgjësuar kapacitetin e saj organizativ dhe moral. Qëllimi i kësaj ofensive ishte i qartë- asgjësimi i plotë i UÇK-së si forcë ushtarake, eliminimi i strukturave të saj dhe frikësimi i popullatës civile përmes dhunës masive dhe shkatërrimit sistematik. Në këtë kuptim, ofensiva nuk kishte vetëm një karakter ushtarak, por edhe një dimension të thellë psikologjik dhe politik, duke synuar të minonte vullnetin për rezistencë dhe të krijonte një ndarje të pakalueshme mes luftëtarëve të UÇK-së dhe popullit që i mbështeste.

Sulmi i parë i kësaj ofensive u drejtua ndaj disa prej fshatrave që kishin shërbyer si baza të rëndësishme të organizimit dhe të mbështetjes së UÇK-së: Çikatova e Vjetër, Shkaba, Dritani dhe të tjera. Këto fshatra nuk ishin zgjedhur rastësisht. Ato përfaqësonin jo vetëm qendra të rëndësishme logjistike dhe ushtarake, por edhe simbole të rezistencës popullore dhe të identitetit kolektiv shqiptar. Goditja e tyre kishte për qëllim të prishte rrjetin e komunikimit dhe të koordinimit të UÇK-së, të shpërbënte strukturat e saj komanduese dhe të shkatërronte bazën e saj shoqërore. Për më tepër, sulmet brutale ndaj këtyre fshatrave synonin të përhapnin panik dhe dëshpërim në mesin e popullsisë civile, duke e detyruar atë të largohej nga shtëpitë dhe të prishte lidhjet me rezistencën. Ofensiva e Shtatorit, e filluar më 22 shtator 1998, duhet kuptuar pra si një përpjekje e përqendruar dhe e planifikuar e forcave serbe për të zhbërë projektin çlirimtar shqiptar dhe për të imponuar me dhunë një logjikë kapitullimi. Megjithatë, kjo ofensivë, përkundër brutalitetit të saj, dëshmoi edhe një herë vendosmërinë dhe kurajën e popullit shqiptar dhe të UÇK-së për të vazhduar përpjekjen çlirimtare, duke u bërë një kapitull i dhimbshëm, por njëkohësisht edhe heroik në historinë e rezistencës së Kosovës.

Në kuadër të përpjekjeve të vazhdueshme për të organizuar dhe konsoliduar strukturat e rezistencës së armatosur, Fehmi Lladrovci, në cilësinë e komandantit të Brigadës 114 të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, tregoi aftësi të veçanta strategjike dhe vizion të qartë ushtarak. Përballë një armiku të mirëpajisur dhe me një logjistikë të fuqishme, ai e kuptoi se mbijetesa dhe efektiviteti i forcave çlirimtare kërkonin disiplinë të hekurt, organizim të menduar dhe shpërndarje të zgjuar të trupave në terren. Në këtë frymë, Fehmi Lladrovci ndërmori një akt vendimtar të planifikimit taktik. Ai bëri rreshtimin dhe ndarjen e ushtrisë së tij në tri pozicione kyçe, duke i pozicionuar forcat në Trafo, në Shavarina dhe në Gradinë. Ky vendim nuk ishte i rastësishëm apo thjesht i diktuar nga nevoja e momentit, por një strategji e ndërtuar mbi njohjen e detajuar të terrenit dhe të dinamikës së luftës guerile.

Pozicionimi në këto tri pika ofronte disa avantazhe të rëndësishme. Së pari, ai siguronte shpërndarjen e forcave në mënyrë të tillë që të shmangej grumbullimi i rrezikshëm në një vend të vetëm, i cili mund të bëhej objekt i një sulmi të përqendruar dhe shkatërrues nga ana e forcave serbe. Së dyti, ndarja në këto pozicione krijonte një rrjet të ndërlidhur mbrojtjeje dhe vëzhgimi, duke e bërë më të vështirë avancimin e armikut dhe duke rritur mundësinë e reagimit të shpejtë në rast të një sulmi. Trafoja, Shavarina dhe Gradina nuk ishin thjesht toponime gjeografike, por pika strategjike që mundësonin kontrollin e linjave të komunikimit, mbrojtjen e rrugëve të furnizimit dhe koordinimin e aksioneve sulmuese dhe mbrojtëse. Këto pozicione përfaqësonin një strategji elastike të mbrojtjes dhe të sulmit, të përputhshme me natyrën e luftës asimetrike që zhvillonte UÇK-ja.

Përmes këtij organizimi, Fehmi Lladrovci jo vetëm që forconte strukturën ushtarake të Brigadës 114, por edhe demonstronte aftësinë për të menduar dhe vepruar në mënyrë të pavarur dhe të shkallëzuar, duke u bërë një shembull i udhëheqjes efektive në kushte të vështira lufte. Ky planifikim nuk ishte vetëm një masë ushtarake, por edhe një akt i përgjegjësisë morale për të mbrojtur jetën e bashkëluftëtarëve dhe për të garantuar vazhdimësinë e përpjekjes çlirimtare. Në këtë mënyrë, rreshtimi i forcave në këto tri pozicione shënon një moment të rëndësishëm në historinë e organizimit të rezistencës së armatosur, duke dëshmuar për pjekurinë strategjike të udhëheqësve të UÇK-së dhe për vendosmërinë e tyre për të mbrojtur çdo pëllëmbë të tokës shqiptare me mençuri, guxim dhe përkushtim të palëkundur.

Në hartën e pozicionimeve strategjike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, një rol veçanërisht të ndjeshëm dhe kritik zinte: Shkëmbi i Gradinës, i njohur sot me emrin domethënës “Shkëmbi i Qëndresës”. Ky emërtim i ri nuk është thjesht një ndryshim toponimik, por një shenjë historike e kujtesës kolektive, që nderon rezistencën heroike të luftëtarëve të UÇK-së dhe vulos përjetësisht rëndësinë e atij vendi si simbol i qëndresës së pamposhtur shqiptare. Shkëmbi i Gradinës përfaqësonte një nga pikat më të rrezikshme dhe njëherësh më të rëndësishme strategjike në vijën mbrojtëse të Brigadës 114. Kontrolli i këtij pozicioni kishte një vlerë të shumëfishtë ushtarake. Siguronin vëzhgimin e lëvizjeve të armikut, mbikëqyrnin rrugët e furnizimit dhe mbanin të hapura kanalet e komunikimit midis njësive të shpërndara të UÇK-së. Pikërisht për shkak të kësaj rëndësie strategjike dhe vështirësive që paraqiste mbrojtja e tij, Shkëmbi i Gradinës kërkonte praninë e udhëheqësve më të përkushtuar dhe luftëtarëve më të guximshëm. Nuk është rastësi që aty u vendosën Fehmi Lladrovci dhe bashkëshortja e tij, Xheva, figura të njohura për vendosmërinë dhe aftësitë e tyre drejtuese. Së bashku me ta ishte edhe Fatime Hetemi, e cila kishte dëshmuar tashmë trimëri, zhdërvjelltësi dhe një ndjenjë të thellë përgjegjësie ndaj misionit çlirimtar.

Përveç këtyre figurave qendrore, në atë pikë mbrojtëse u vendosën edhe 20 luftëtarë të tjerë të përzgjedhur, të gatshëm të përballonin çdo sulm dhe të mbronin me jetën e tyre këtë pozitë jetike. Këta nuk ishin vetëm ushtarë në kuptimin klasik të fjalës, por bij dhe bija të vendit që ishin ndërgjegjes për rëndësinë historike të betejës që po zhvillonin. Në këtë mënyrë, Shkëmbi i Gradinës, i kthyer sot në Shkëmbin e Qëndresës, përbën një simbol të gjallë të sakrificës dhe heroizmit kolektiv. Aty u përqendrua jo vetëm strategjia ushtarake e mbrojtjes, por edhe morali i pathyeshëm i një populli të vendosur për të mos u dorëzuar përballë dhunës dhe terrorit. Historia e këtij vendi është rrëfim i bashkimit të kurajës individual dhe organizimit kolektiv në shërbim të një ideali të përbashkët, çlirimit dhe dinjitetit kombëtar.     Lufta shpërtheu që në orët e para të mëngjesit, duke i dhënë ditës një atmosferë të rëndë dhe dramatike që do të mbetej e paharruar në kujtesën e bashkëluftëtarëve dhe të gjithë atyre që e përjetuan atë kohë. Në këtë përballje të ashpër dhe të pabarabartë, Fatime Hetemi kishte zënë pozicion pranë mikeshës dhe bashkëluftëtares së saj të ngushtë, Xhevë Lladrovcit. Ky fakt nuk ishte thjesht një detaj taktik, por një dëshmi e lidhjes së tyre të fortë, e besimit reciprok dhe e idealit të përbashkët që i bashkonte në luftën për liri.

Beteja e atij mëngjesi nuk kishte karakterin e një përleshjeje të zakonshme, por ishte një përballje e egër midis një ushtrie të pajisur mirë, e cila përdorte artileri të rëndë dhe sulmonte nga largësia, dhe një grupi luftëtarësh që mbështeteshin kryesisht në guximin, vendosmërinë dhe njohjen e terrenit. Asimetria e forcave ishte e dukshme dhe brutale. Armiku shpresonte ta thyente moralin e mbrojtësve përmes zjarrit të pandërprerë dhe fuqisë shkatërruese të armëve të tij. Megjithatë, ushtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës nuk u zmbrapsën. Ata qëndruan me vendosmëri, duke përballuar me heroizëm sulmet dhe duke e kuptuar se çdo orë rezistence kishte vlerë të paçmuar për mbrojtjen e popullit dhe për mbajtjen gjallë të shpresës për liri. Qëndresa e tyre nuk ishte thjesht një akt ushtarak, por një deklaratë morale dhe politike për të drejtën e një populli për të jetuar i lirë në vendin e vet.

Në këtë sfond të zymtë dhe heroik, Fatime Hetemi, e njohur për trimërinë dhe përkushtimin e saj të palëkundur, vazhdoi të luftonte pa u lëkundur pranë Xhevës. Por, në mes të kësaj lufte të pabarabartë, një plumb i armikut i mori jetën. Rënia e saj nuk ishte vetëm një humbje personale për shokët e armëve dhe për familjen e saj, por një plagë e thellë për të gjithë ata që e kuptonin domethënien e kësaj sakrifice. Fatimja ra në betejë, por vdekja e saj shndërrohet në simbol të qëndresës dhe të idealit për liri. Ajo u bë pjesë e atij panteoni të nderuar të grave dhe burrave që zgjodhën të përballen me armikun jo për lavdi personale, por për të garantuar të ardhmen e lirë dhe të denjë të një kombi të tërë. Në këtë mënyrë, ajo mbetet një figurë emblematike e historisë sonë, duke na kujtuar se liria nuk është dhuratë, por fitore e paguar me gjakun e më të mirëve ndër ne.

Rënia e Fatime Hetemit në fushëbetejë pati një ndikim të thellë dhe tronditës tek bashkëluftëtarët e saj, duke lënë plagë të hapura në zemrat e atyre që e njihnin dhe e çmonin. Askush nuk e ndjeu këtë dhimbje më thellë se Xhevë Lladrovci, shoqja e saj e armëve dhe mikja e saj e ngushtë, e cila u gjend përkrah saj në ato çaste tragjike. Humbja e Fatimes nuk ishte vetëm një goditje taktike për njësinë e tyre, por një çarje e rëndë emocionale dhe morale në gjirin e një grupi luftëtarësh që i lidhte jo vetëm ideali i përbashkët, por edhe një miqësi dhe solidaritet i sinqertë njerëzor. Në atë moment dëshpërimi dhe pikëllimi të thellë, Fehmi Lladrovci – komandant me përvojë, udhëheqës i pjekur dhe ushtar i kalitur në sprova të shumta – ndërhyri për të mbajtur të palëkundur moralin e trupave. Ai i dha kurajë Xhevës, duke i kujtuar me fjalë të nevojshme, se lufta, për sa e drejtë dhe e shenjtë të jetë, nuk mund të mendohet pa humbje të rënda. Vdekja e Fatimes, i tha ai, ishte një sakrificë e dhimbshme, por që nuk duhej të thyente vullnetin e tyre për të vazhduar luftën.

Por tragjedia nuk kishte mbaruar ende. Vetëm rreth dy orë më vonë, në të njëjtën betejë të pabarabartë dhe të përgjakshme, ranë edhe vetë Fehmiu dhe Xheva. Rënia e tyre ishte një goditje vendimtare për mbrojtjen e pozicionit strategjik të njohur si pika luftarake e Gradinës. Humbja e komandantit dhe e luftëtarëve më të vendosur e më të aftë e bëri të pamundur mbajtjen e mëtejshme të atij pozicioni. Pas këtyre humbjeve të mëdha, forcat e mbetura të UÇK-së u detyruan të tërhiqeshin. Në tërheqje, ato morën me vete trupat e pajetë të komandant Fehmi Lladrovcit, të Xhevë Krasniqi-Lladrovcit dhe të Fatime Hetemit, si dhe të luftëtarëve të tjerë që kishin rënë në mbrojtje të atdheut. Akti i tërheqjes së trupave të rënëve nuk ishte thjesht një detyrë ushtarake, por një shprehje e thellë e respektit dhe e nderimit për ata që kishin dhënë jetën për lirinë.

Më pas, këta dëshmorë të kombit u varrosën në varrezat e fshatit Shkabë, vendlindja e Fehmi Lladrovcit dhe një nga qendrat simbolike të rezistencës shqiptare. Ato varreza nuk janë thjesht një hapësirë fizike e kujtimit, por një monument i gjallë i sakrificës kolektive, një vend ku kujtesa historike dhe ndërgjegjja kombëtare përkulen me respekt para figurave që përjetësuan me gjakun e tyre idealin e lirisë dhe të pavarësisë. Rënia e tyre mbetet dëshmi e pathyeshme e çmimit të lartë që u pagua për të drejtën e një populli për të jetuar i lirë në tokën e vet. Fatime Hetemi, e njohur dhe e nderuar si një ndër heroinat më të shquara të popullit shqiptar, e vulosi përjetësisht emrin e saj në historinë e rezistencës kombëtare përmes një akti të jashtëzakonshëm sakrifice. Ajo nuk u kufizua në fjalë apo premtime të zbrazëta, por e dëshmoi idealin e lirisë me veprim konkret, duke vënë në rrezik dhe në fund duke dhënë jetën e saj për të ardhmen e kombit.

Rënia e Fatimes nuk ishte një humbje e zakonshme në një fushëbetejë. Ajo përfaqësonte një akt sublim vetëflijimi, një dëshmi të qartë të asaj ndjenje të thellë detyrimi moral që e shtynte atë dhe shumë si ajo të ngrinin armët kundër padrejtësisë dhe pushtimit. Në momentin kur ajo dha frymën e fundit, nuk shkroi vetëm fundin e një jete të re e të ndritur, por hapi një kapitull të ri në historinë kolektive të popullit të saj, duke e lënë të gdhendur përjetë kujtimin e një gruaje që zgjodhi të vdiste për lirinë e të gjithëve. Me gjakun e saj, Fatimja shkroi jo thjesht një faqe të dhimbshme, por të lavdishme të historisë sonë kombëtare. Ai gjak nuk u derdh kot, por u shndërrua në akt themeltar të ndërgjegjes sonë kolektive, në një kujtesë të përhershme se liria nuk është e dhënë, por fitohet përmes përpjekjes, guximit dhe shpesh, flijimit.

Altari i lirisë mbi të cilin ajo ra, është më shumë sesa një metaforë poetike, është simbol i sakrificës sublime dhe i përkushtimit ndaj idealeve universale të drejtësisë, dinjitetit njerëzor dhe vetëvendosjes kombëtare. Përmes rënies së saj, Fatimja u bë jo vetëm pjesë e historisë sonë, por një ndër gurët themeltarë të identitetit tonë modern si popull që nuk pranon të jetojë i nënshtruar. Kështu, kujtimi i Fatime Hetemit mbetet një testament i gjallë dhe i pashlyeshëm për brezat që vijnë – një kujtesë e fuqishme për vlerën e lirisë dhe për çmimin e lartë që ajo kërkon.

Literatura:

Sabile Keçmezi-Basha, Ballafaqimi me dëshmitë historike, Prishtinë, 2018

Hamdi V. Thaçi, Drenica djep i UÇK-së dhe Batalioni I i Brigadës 114 “Fehmi Lladrovci”, Prishtinë, 2017

Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Prishtinë, 2006

https://www.botasot.info/kultura/2243681/fatime-hetemi-shembull-i-trimerise-disiplines-ushtarake-dhe-i-vete-sakrifices/

Hamit Gurguri “Fatimja përkrah”, roman,2024

https://www.facebook.com/media/set/?set=a.469093620257194&s=12

https://www.epokaere.com/haxhiu-renia-e-xheve-e-fehmi-lladrovci-dhe-fatime-hetemi-ngriti-frymen-clirimtare/

https://www.epokaere.com/haxhiu-renia-e-xheve-e-fehmi-lladrovci-dhe-fatime-hetemi-ngriti-frymen-clirimtare/

Bedri Tahiri Drenica – djepi trimërisë, Prishtinë, 2015, f. 89.

https://teve1.info/26-vjet-nga-renia-e-fehmi-dhe-xheve-lladrovcit/