Hamdi V. Thaçi: Xhemë Tërnafci – Shembull i luftëtarit të lirisë

XHEMË TËRNAFCI- SHEMBULL I LUFTËTARIT TË LIRISË

(Bedri TAHIRI: Xhemë Tërnafci - Sugari i ?et?s s? Azem Galic?s)

Nga Hamdi V. THAÇI

Duke filluar që nga titulli i librit, autori të bënë kureshtar, të cytë, nuk të lenë të qetë, të ngutë të mësosh e të zbulosh për Sugarin e Çetës së Azem Galicës, i cili në realitet është edhe strumbullari i kësaj teme të rëndësishme, të thurur me mjeshtri e art krijues nga pena plot elokuencë e profesorit Bedri Tahiri.

Autori, tashmë i njohur nga rreth 60 tituj, librash të zhanreve dhe gjinive të ndryshme, por të gjitha të lidhura me histori, qofshin edhe poezi lirike, kur me tregoi se është duke punuar në një monografi për luftëtarin trim Xhemë Tërnafcin, me erdhi mirë, përveç tjerash, për dy arsye kryesore:

E para, tema që ka zgjedhur autori, është mjaft e qëlluar, sepse duke shkruar historinë e Xhemë Tërnafcit, shkruan historinë e një epoke të lavdishme të historisë së popullit shqiptar, e cila ende nuk është trajtuar sa duhet e sa meriton.

E dyta, me erdhi mirë se kjo temë ka rënë në dorën e një punëtori të palodhshëm, të një studiuesi e të një autori që me angazhimin e tij të sinqertë, temat historike, edhe këto të Lëvizjes Çlirimtare të epokës së Azem Galicës, i ka pasqyruar me një përkushtim të jashtëzakonshëm, me argumente e me fakte, të cilat e bëjnë të pavdekshëm,  një luftëtar të lirisë, ashtu siç e meriton.

Mirëpo, një ditë kur ma ofroi mundësinë të jem njëri nga recensentët e këtij libri kushtuar trimit të paepur Xhemë Tërnafci, Bedriu përveç që më bëri nder, ai me ktheu për një gjysmë shekulli mbrapa, më ktheu në takimin tim me bacën Xhemë, plot para 49 vitesh.

Isha student i historisë, kur me sugjerimin e Akademik Ali Hadrit, e mora për temë diplome Azem Bejtën-Galicën. Ishte viti 1975, kur kishin mbetur edhe pak bashkë kohanikë të kryetrimit Azem Galica, të cilët ishte me shumë interes të intervistoheshin dhe urtësitë e historitë e tyre të shkruheshin. Pikërisht për këtë arsye prof. Ali Hadri, si vizionar që ishte, ma caktoi këtë temë, që në kushtet dhe rrethanat e atëhershme, me aftësitë dhe mundësitë që kisha, sado pak ta ndriçoj e ta shkruaj në letër atë histori, që ende ishte temë “tabu” dhe ndalohej nga regjimi okupues serb.

Për ta shtjelluar temën e diplomës fillova me punën hulumtues në terren. Kështu, me udhëzimin e jatakut besnik të Azem Galicës, Zenë Hajrës- Shkoza, nga Vërbofci,  mora rrugën për në Tërnafc, të baca Xhemë. Isha vet i dyti. Na priti Hyseni, i biri bacës Xhemë dhe na priu të hymë brenda. Edhe pas një gjysmë shekulli, ende ruaj shumë kujtime nga ai takim. Duke lexuar monografinë e e Bedriut, shumë kujtime nga ajo kohë e largët sikur mu rikthyen, por tash shumë të freskuara e të kristalizuara.

Në atë kohë, të baca Xhemë Tërnafci, por jo vetëm të ai, pashë  urtësinë, thjeshtësinë, modestinë, bujarinë, guximin, trimërinë dhe idealin që e kishte të lidhur në dy faktorë: Atdheun dhe kapedanin. Modestia e këtij burri, trimëria dhe ideali për liri, lidheshin me emrin dhe veprën e komandantit Azem Galica. Të gjithë heroizmin, fitoret dhe sukseset, i lidhte me kryekomandantin, të cilin e kishte idol. Pra, nuk fliste për vete, por ishte i prirë që të gjitha virtytet e luftëtarit të lirisë t`ia dedikonte prijësit luftarak e shpirtëror Azem Galicës.

Jo vetëm këto tipare, por edhe shumë e shumë të tjera, që i barte ky luftëtar i lirisë, Bedriu i ka përmbledhur me hollësi, i ka trajtuar dhe i ka ngritur në nivel shkencor në librin monografik   “Xhemë   Tërnfci - Sugari i ?et?s s? Azem Galic?s” .

Subjekti i librit është Lëvizja Çlirimtare Kombëtare, e njohur në historiografinë e kohës si Lëvizja Kaçake, kurse protagonisti i veprës është luftëtari Xhemë Tërnafci.

Kur jemi të subjekti, përkatësisht Lëvizja Çlirimtare Kombëtare, e cila kishte filluar me Ahmet Delinë, Shaqir Smakën e ishte kurorëzuar më Azem Galicën, shohim se autori me një kujdes të veçantë, vazhdimisht, fund e krye të librit, bazën e monografisë e shtron si platformë, këtë lëvizje e shtron si bazament të një lufte plot ideal, e cila edhe pse në rrethana shumë të rënda dhe pa asnjë përkrahje ndërkombëtare, del e pamposhtur, plot elan e vullnet, nga burrat e dheut që bënin vdekjen si me le.

Trajtimi Lëvizjes Çlirimtare si lëvizje që mbështillej me idealin e luftës për çlirim dhe bashkim kombëtar, e cila në mënyrë dialektike zhvillohet pa u ndalur nga Rilindja Kombëtare, deri të Lufta Çlirimtare e prirë nga Adem Jashari dhe e kurorëzuar me Pavarësinë e Kosovës, por jo edhe me bashkimin kombëtar, është piedestali që e arrin pena e autorit të kësaj monografie, z. Bedri Tahiri. Edhe pse përciptazi, por me shumë kujdes, që mos ta humbë subjekti i ngjarjes boshtin e temës së monografisë,  janë prekur të gjitha periudhat kohore të luftës së popullit shqiptar, në veçanti luftërat në Drenicë, duke e ruajtur kështu lidhjen kauzale të kohës dhe hapësirës, pa e kaluar harkun kohor të ngjarjeve  që trajtohen në kuadër të kësaj monografie dhe  pa lënë mangu  asgjë për lexuesin. Pra, autori është kujdesur që gjithçka të trajtojë me masë, pa shkaktuar monotoni dhe gjithçka të sqarohet deri në kuptimin e plotë. Kështu libri lexohet dhe kuptohet lehtë, duke mos e lenë lexuesin të qetë nga kureshtja për asnjë moment.

Autori me shumë vëmendje Sugarin, gjatë gjithë kohës e vë në vendin e duhur. Duke filluar nga trungu familjar, që pushkën e kishte adet, trimërinë virtyt e dashurinë për atdhe e liri ideal, vetvetiu kuptohet se Xhema duke u rritur në një ambient të tillë familjar, fisnor dhe tradicional të Drenicës heroike, nuk mund të ishte ndryshe veçse sikur  të parët e tij, por gjithnjë duke ua kaluar atyre, në kushte dhe rrethana të kohës.

Tërnafci qëndron si kala e pa mposhtur në të gjitha periudhat historike, kurse burrat e asaj kalaje reflektojnë sistematikisht bujari, atdhedashuri dhe trimëri.

Xhema, porsa mbërrini në moshën e pjekurisë, në moshën 18 vjeçare, më nuk i nënshtrohet pushtuesit, por pushkën në krah dhe të Kapedani, siç thotë autori në këtë histori trimërish e të bëmash, që vetëm një pinjoll i fisit Kuç nga Tërnafci, merr guximin dhe shkëlqen  në luftën për liri.

* * *

Kur e pata takuar bacën Xhemë, në vitin 1975, me tha i kam 75 vjet. Kur i thash nuk dukesh t`i kesh gjithë ato vjet, e luajti kokën, sikur desh të thoshte, s`e di ti çka kam hjek, por nuk e zgjati më shumë, dhe më një buzëqeshje të lehtë, sikur deshi ta ndërronte atë temë.

Ajo që pata vërejtur dhe, duke lexuar librin e Bedriut,  më del e saktë është se, sikurse Xhemë Ternafci, ashtu edhe bashkëluftëtarët  dhe jatakët  e Azem  Bejtë Galicës, më shumë e kanë dashur Kapedanin se sa vetveten. Dashurinë ndaj prijësit e kanë identifikuar me dashurinë ndaj atdheut, prandaj luftën e kanë bërë  pa e kursye vetën, ndërsa ideali për atdheun si dhe lufta për çlirim e bashkim kombëtar ishte hyjnore.

Autori i monografisë do të vlerësohet me notë të shkëlqyeshme nga lexuesi, duke filluar nga titulli i monografisë: Xhemë Tërnafci- Sugari i çetës. Pastaj shkëlqimi i penës së autorit vazhdon në të gjitha faqet e historisë së këtyre trimave, më konkretisht në historinë e Sugarit të çetës. Pa dashur t`ia zbehë mjeshtërinë e të shkruarit, sepse Bedriu tashmë është një historiograf i dëshmuar, i jap vetës të drejtë të them se brumi të cilin e ka zgjedhur Bedriu për këtë libër, i ka diktuar të shfrytëzoi edhe artistiken, të cilën, me mjaft mjeshtri e ka vënë në funksion të historisë, duke plotësuar e harmonizuar këtë binom, gjë që nuk ndodh të të gjithë shkruesit e historisë.

Tri ditë e tri net, jo vetëm se më ka lënë pa gjumë, por me ka kredhur në të kaluarën e rëndë e të lavdishme të popullit shqiptar. Duke lexuar këtë libër, autori me ka bërë të bashkëjetojë me luftëtarët e Çetës, t`i ndaj vuajtjet dhe gëzimet, plagët dhe flijimin e luftëtarëve, krismat e pushkëve dhe jehonën e maleve, dalë nga kushtrimi rrëqethës: Ooooooo, prite Azem Galicën, o heeeeeejjjj!

Krisma pushkësh (e vetmja shpresë për shqiptarët që ta sfidojnë ferrin nën okupim), shtëpi të  djegura, vaje fëmijësh, qëndresa e nënës shqiptare që i falte djemtë atdheut, heroizëm e pathyeshmëri burrash. Të gjitha këto skena janë të filmuara përmes penës së hollë të autorit Bedri Tahiri.

Pa dashur të ndalem në hollësi të përmbajtjes së librit, atë ua lë lexuesve, që secili të përjetoj këtë freskim të ngjarjeve historike në një periudhë të lavdishme të popullit shqiptar, dua të veçoj se autori me mjeshtri prej shkruesi, sikur nuk ka lënë asnjë zbrazëti pa e mbushur me të dhëna historike dhe i ka  përmbushur dy detyra njëkohësisht: Ta shkruaj mirë e drejt historinë e trimit, pra ta kryej me nder obligimin që e ka marrë, dhe e dyta, përmes personalitetit të Xhemë Tërnafcit, ka shtruar në shqyrtim një epokë të tërë të luftës për liri të popullit shqiptar.

Për më tej, autori, ka dalluar tri periudha kryesore të veprimtarisë së protagonistit të kësaj vepre historike:

Tradita e familjes se Xhemë Kuçit, siç e preferonte baca Xhemë të quhej, deri të formimi i personalitetit të një të riu, i cili pikërisht kur i mbush 18 vjet, duke qenë i edukuar me atdhedashuri, tamam kur pushtuesi i atdheut e fton të shërbej si ushtar i ushtrisë okupatore, ai zgjedh Çetën e Kapedanit.

Periudha e luftëtarit në kuadër të çetës(1918-1924), është periudha më lavdishme  jetës  së luftëtarit të lirisë Xhemë Tërnafcit. Ky burrë me trup mesatar, por shtyllak, trim e luftëtar që nuk i trembej syri kurrë. Gjashtë vjet luftë, nga beteja në betejë, plagë e vuajtje, për të cilat nuk ankohej kurrë, krenar gjithmonë për Kapedanin, mburrje që i shërbente atdheut. Sa ishte e rëndë varrosja e Kapedanit, aq ishte krenaria për ta vazhduar luftën me simbolin e lirisë, Shotë Galicën, bashkëshorte e bashkëluftëtare e Kapedanit, nderi i luftës për liri, nderi i nënës shqiptare për qëndresë.

Kthimi nga Shqipëria (1941) dhe vazhdimi i luftës për liri- është periudha e tretë e jetës së bacës Xhemë Tërnafci. Atdheu është i pushtuar, lufta vazhdon. Luftë në mbrojtje të trojeve etnike në Pazarin e ri dhe Koloshin, në luftë me Shaban Polluzhën, në luftë për çlirimin e tokave shqiptare, gjyqe e burgje, të gjitha një pas një vijnë këto ngjarje të ngjeshura mbi kurrizin e një luftëtari të pa epur, i cili pavarësisht krajatave që i solli jeta, veproi e jetoi vertikalisht, ashtu siç i do historia personalitetet që i mban në gji.

Shembulli i luftëtarit të lirisë, prototipi si ky i Xhemë Tërnafcit, janë frymëzim për brezat e rinj, se si duhet atdheu dhe si luftohet për të.

Autori i kësaj monografie, profesori Bedri Tahiri, nuk lë  mangut asgjë, kur brenda këtij libri, fut edhe pinjollët e kësaj familjeje e të Tërnafcit në përgjithësi, që ishin ushtarë të ushtrisë së lavdishme të prirë nga Adem Jashari, pra Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Krahas elaborimit të jetës dhe luftës së Xhemë Tërnafcit, autori, edhe pse shkurtimisht, nuk e ka lënë anash edhe historinë e luftëtarëve tjerë, bashkëluftëtarë të Xhemë Ternafcit bashkë me kapedanin e tyre, Azem Galicën,

Në vështrimin tim prej recensenti, për këtë libër mund të përfundojë se përkushtimi me të cilin ka punuar autori, për ta venë në jetë veprimtarinë atdhetare e luftarake të Xhemë Tërnafcit, nuk është vetëm një jetëshkrim për këtë burrë të fortë, por, thjeshtë, është një thurje e lavdisë, ashtu siç e ka merituar një luftëtar trim si Xhemë Tërnafci.

Lavdia gjithmonë bien mbi luftëtarët e lirisë. Lavdi!

Llapushnik, më 30 shtator 2024