Agron Tufa: Djallushka

Agron Tufa:

Asnjë nga mjeshtrat e mëdhenj të letërsisë klasike e moderne nuk e kanë dhënë ndonjëherë labirintin e brendshëm, trillet paradoksale e diabolike të një adoleshenti/adoleshentje si Dostojevski te ky kapitull:

DJALLUSHKA

Kur hyri te Lise, e gjeti gjysmë të shtrirë në karrigen e vjetër me rrota, atë në të cilën e kishin vozitur dikur, kur ende nuk mund të ecte. Nuk lëvizi drejt tij, por shikimi i saj i mprehtë dhe depërtues iu qep menjëherë. Kishte një shkëlqim të zjarrtë në sy, fytyra e verdhë dhe e zbehtë. Aljosha u habit nga ndryshimi që kishte pësuar brenda tri ditëve – ishte dobësuar madje. Ajo nuk ia zgjati dorën. Ai vetë preku gishtërinjtë e saj të hollë e të gjatë, që qëndronin të palëvizshëm mbi fustanin e saj, pastaj u ul në heshtje përkundruall me të.

— E di që po nxiton për te burgu, — tha prerë Lise, — dhe nëna ju mbajti dy orë me rrëfimet e saj për mua dhe për Julian.

— Si e mësuat? — pyeti Aljosha.

— Përgjova. Pse më sheh ashtu? Dua të përgjoj, prandaj përgjoj, s’ka asgjë të keqe. Nuk kërkoj falje.

— Jeni e tronditur për ndonjë gjë?

— Përkundrazi, jam shumë e gëzuar. Pak më parë po mendoja sërish, për të tridhjetën herë: sa mirë që ju refuzova dhe s’do të bëhem gruaja juaj. Nuk bëni për burrë: do të martohesha me ju, pastaj do t’ju jepja një pusullë për t’ia çuar atij që do të dashuroja pas jush, ju do ta merrnit me bindje, madje do të më sillnit edhe përgjigjen. Dhe do të bëheshit dyzet vjeç, e prapëseprapë do të vijonit të më çonit letra të tilla.

Papritmas qeshi.

— Tek ju ka diçka të ligë dhe njëherësh diçka të dëlirë, — i buzëqeshi Aljosha.

— Dëlirësia është që nuk kam më turp prej jush. Jo vetëm që nuk ka turp, por as dua të kem më, pikërisht para jush, pikërisht nga ju. Aljosha, pse nuk ndjej nderim për ju? Ju dua shumë, por nuk ndjej për ju nderim. Po të kish pasur nderim, nuk do të flisja kështu, pa u skuqur, apo jo?

— Ashtu është.

— Po e besoni që para jush nuk më vjen turp?

— Jo, s’e besoj.

Lise qeshi sërish në mënyrë nervoze; fliste me ritëm të shpejtë, të shkujdesur.

— I çova disa karamele vëllait tuaj, Dmitri Fjodoroviçit, në burg. Aljosha, a e dini sa simpatik jeni! Do t’ju dua tmerrësisht për faktin që ma lejuat kaq shpejt të mos ju dua më.

— Për çfarë më thirrët sot, Lise?

— Doja t’ju bëja me dije një dëshirë timen. Dua që dikush të më shkatërrojë, të martohet me mua, pastaj të më shkatërrojë, të më mashtrojë, të më braktisë dhe të ikë. S’dua të jem e lumtur!

— Ju ra në kokë të doni pështjellimin?

— Ah, e dua pështjellimin. Me përvëlon dëshira të djeg një shtëpi. E përfytyroj veten si afrohem dhe e i vë flakën, fshehtas, medoemos fshehtas. Flakët shuhen, por shtëpia digjet. Dhe unë e di, por hesht. Ah, marrëzira! Zot, çfarë mërzie!

Ajo tundi dorën me neveri.

— Jetoni në bollëk, — tha me zë të ulët Aljosha.

— Është më mirë të jesh e varfër, apo?

— Më mirë.

— Ai murgu i ndjerë jua ka thënë këtë, apo jo? S’është e vërtetë. Le të jem e pasur, të tjerët të jenë të gjithë të varfër; unë do të ha bonbone e do të pi krem qumështi, atyre s’u jap asgjë. Ah, mos flisni, mos thoni asgjë (nisi të bëjë me dorë sikur po e ndalonte, edhe pse Aljosha s’kishte hapur gojë ende), m’i keni thënë të gjitha këto më parë, i di përmendësh. Të mërzitshme. Po të jem e varfër, do të vras ndokënd, — edhe e pasur në mos qofsha, ndoshta prapë do të vras, — ç’kuptim ka të rri duarkryq! E dini, dua të korr grurë, të korr thekër. Do të martohem me ju, dhe ju do të bëheni një fshatar, një burrë i vërtetë i dheut, do të kemi një mëz, doni? E njihni Kalganovin?

— E njoh.

— Ecën gjithandej e rri duke ëndërruar. Thotë: përse të jetosh me të vërtetë, më mirë të ëndërrosh. Mund të ëndërrosh gjithçka të hareshme, ndërsa të jetosh është mërzi. E ama, po martohet së shpejti, më ka shpallur edhe mua dashurinë e tij. A dini të lëshoni hobenë?*

— Di.

— Ai është si një hobe: e mbështjell dhe e lëshon, dhe pastaj e qëllon, e qëllon, e qëllon me kamxhik: do të martohem me të, gjithë jetën do ta rrotulloj. A s’turpërohesh që po rri me mua?

— Jo.

— Të zemëron tmerrësisht që nuk po flas për gjëra të shenjta. Nuk dua të bëhem e shenjtë. Çfarë ndodh në botën tjetër për mëkatin më të madh? Ju duhet ta dini me saktësi këtë.

— Zoti do të gjykojë, — i vështroi me ngulm Aljosha.

— Ashtu dua. Do të shkoj para tyre, dhe ata do të më gjykojnë, e unë papritur do t’u qesh të gjithëve në fytyrë. Dua tmerrësisht të djeg një shtëpi, Aljosha, shtëpinë tonë, s’më beson ende?

— Përse jo? Ka edhe fëmijë, rreth të dymbëdhjetave, që duan shumë të djegin ndonjë gjë, dhe e bëjnë. Është diçka e ngjashme me një sëmundje.

— S’është e vërtetë, jo, qoftë në pastë fëmijë të tillë, por unë nuk flas për këtë.

— Ju e merrni të keqen për të mirë: është një krizë e çastit, ndoshta e shkaktuar nga sëmundja juaj e mëhershme.

— Ah, pra më përçmoni! Unë thjesht nuk dua të bëj të mirën, dua të bëj të keqen, dhe këtu s’ka kurrfarë sëmundjeje.

— Pse të bëni të keqen?

— Që të mos mbetet asgjëkund asgjë. Ah, sa mirë do të ishte, po të mos mbetej asgjë! E dini, Aljosha, ndonjëherë mendoj të bëj sa më shumë të këqija, gjëra të shëmtuara, për një kohë të gjatë, fshehurazi, dhe pastaj papritur të merret vesh gjithçka. Të gjithë do të më rrethojnë dhe do të më tregojnë me gisht, dhe unë do t’i shoh të gjithë në sy. Është kënaqësi e madhe. Pse është kaq e këndshme kjo, Aljosha?

— Ashtu. Njëfarë nevoje për të shtypur diçka të mirë, ose ja, siç thatë ju vetë, për t’i vënë flakën diçkje. Edhe kjo ndodh.

— Unë jo vetëm që e thashë, por edhe do ta bëj.

— Të besoj.

— Ah, sa shumë ju dua që më thoni: të besoj. Dhe ju nuk gënjeni fare, hiç fare. Mos vallë mendoni se gjithë këtë po jua them me qëllim, veç për t’ju ngacmuar?

— Jo, nuk e mendoj... ndonëse mund të ketë pak nga ajo nevojë.

— Ka pak. Nuk do t’ju gënjej kurrë, — tha ajo me një shkëlqim të çuditshëm në sy.

Aljoshën e çudiste më së shumti serioziteti i saj: në fytyrën e saj tani nuk dukej as hije gazmendi apo shakaje, ndonëse dikur hareja dhe shakaja nuk e kishin lënë as në çastet e saj më "serioze".

— Ka çaste kur njerëzit e duan krimin, — tha me mendje Aljosha.

— Po, po! Ju e thatë mendimin tim, e duan, të gjithë e duan, dhe gjithmonë e kanë dashur, jo vetëm në "çaste". E dini, të gjithë sikur janë marrë vesh që dikur të gënjejnë për këtë, dhe që atëherë të gjithë gënjejnë. Të gjithë thonë se e urrejnë të keqen, kurse në shpirt të gjithë e duan.

— Dhe ju vazhdoni të lexoni si më parë ato libra të këqij?

— Lexoj. Mami i lexon e i fsheh nën jastëk, kurse unë i vjedh.

— Si nuk ju vjen turp që po e shkatërroni veten?

— Dua ta shkatërroj veten. Ka këtu një djalë, që u shtri poshtë shinave, ndërkohë që trenat i kalonin sipër. Njeri me fat! Dëgjoni, tani po gjykohet vëllai juaj pse vrau të atin, dhe të gjithë gëzohen që ai e vrau të atin.

— Gëzohen që vrau të atin?

— Po, gëzohen, të gjithë gëzohen! Të gjithë thonë se është gjë e tmerrshme, por në shpirt u duket bukur. Unë jam e para që gëzohem.

— Ka një farë të vërtete në fjalët tuaja për “të gjithë”, — tha Aljoshën me zë të ulët.

— Ah, ç’mendime keni ju! — bërtiti me entuziazëm Lise. — Kjo nga një murg! S’do ta besoni sa shumë ju respektoj, Aljosha, pse nuk gënjeni kurrë. Ah, do t’ju tregoj një ëndërr timen të çuditshme: më ndodh ndonjëherë të shoh djaj në ëndërr, si të jetë natë, jam në dhomën time me një qiri në dorë, dhe papritur – djaj kudo, nga të gjitha qoshet, edhe nën tryezë, edhe te dera, e prapa derës – një turmë, duan të hyjnë e të më kapin. Dhe ja që afrohen, po më zënë... dhe unë papritur bëj shenjën e kryqit, e ata të tërhiqen, kanë frikë, por nuk zhduken fare, rrinë aty te dera dhe nëpër qoshe, presin. Dhe befas më merr malli të shaj Zotin me zë, dhe ia nis të shaj, e ata atëherë me një hov më vijnë prapë, të gëzuar, më kapin përsëri, kurse unë prapë bëj shenjën e kryqit – dhe ata tërhiqen. Ëndërr e frikshme, por e hareshme, të lë pa frymë.

— Edhe mua më është shtirur e njëjta ëndërr, — tha befas Aljosha.

— Vërtet? — bërtiti Lise e habitur. — Dëgjoni, Aljoshë, mos qeshni, kjo është gjë shumë e rëndësishme: a është e mundur që dy njerëz të ndryshëm të kenë të njëjtën ëndërr?

— Ndoshta është.

— Aljoshë, po ju them, kjo është shumë e rëndësishme, — vijoi Lise me një çudi që po i tepronte. — Jo ëndrra vetë, por fakti që edhe ju mund ta keni parë të njëjtën ëndërr si unë. Ju nuk më gënjeni kurrë, mos më gënjeni as tani: a është e vërtetë? Nuk po më bëni shaka?

— Është e vërtetë.

Lise u trondit nga diçka dhe heshti për gjysmë minute.

— Aljoshë, ejani tek unë, ejani më shpesh, — tha papritur me një zë lutës.

— Do të vij gjithmonë, gjithë jetën do të vij, — iu përgjigj Aljosha me vendosmëri.

— Unë vetëm ty po ta them, — nisi përsëri Lise. — Sikur t’ia thosha vetes, por ta them vetëm ty. Ty të vetmin në gjithë botën. Dhe ty më me dëshirë se vetes sime. Dhe ty nuk të turpërohem fare. Aljoshë, përse nuk më vjen turp fare nga ty, fare? Aljoshë, është e vërtetë që çifutët vjedhin fëmijë për Pashkë dhe i therin?

— Nuk e di.

— Kam një libër, — tha ajo, — kam lexuar diku për një gjyq, për një çifut që i kishte prerë fillimisht të gjitha gishtërinjtë një djali katërvjeçar, të dyja duarve, pastaj e kishte kryqëzuar për muri, e kishte mbërthyer me gozhdë dhe e kishte kryqëzuar, dhe më pas, në gjyq, kishte thënë se djali kishte vdekur shpejt, katër orë më vonë. Sa shpejt! Ai thotë: ai ankohej, ankohej gjatë gjithë kohës, dhe tjetri qëndronte dhe e admironte. Kjo është mirë!

— Mirë?

— Mirë. Nganjëherë më shkon mendja se vetë unë e kam kryqëzuar. Ai rri i varur dhe rënkon, e unë do të ulem përballë tij dhe do të ha komposto ananasi. Mua më pëlqen shumë kompostoja e ananasit. Ju pëlqen?

Aljosha heshti e vështronte trup e drejt. Fytyra e saj, e verdhë dhe e zbehtë, papritmas u spërdrodh, sytë iu përflakën.

— E dini, qëkur lexova për atë çifut, dridhesha tërë natën në lot. E imagjinoj si klithte e rënkonte fëmija i gjorë (sepse djemtë katërvjeçarë kuptojnë), dhe gjithë kohës s’më ndahej mendimi për komposton. Në mëngjes i dërgova një letër një njeriu që të vinte patjetër tek unë. Ai erdhi, dhe unë, sapo hyri, i tregova për djalin dhe për komposton, i tregova gjithçka, gjithçka, dhe i thashë se “kjo është mirë”. Ai qeshi papritur dhe tha: vërtet është mirë. Pastaj u ngrit dhe iku. S’u ul më shumë se pesë minuta. Më përbuzte, më përbuzte ai, si mendoni? Flisni, flisni, Aljosha, a më përbuzte ai apo jo? — u drejtua në divan, me sy që i shkrepëtinin.

— Më thoni, — tha Aljosha gjithë trazim, — vetë ju e ftuat këtë njeri?

— Vetë.

— I dërguat një letër?

— Letër.

— E thirrët për këtë, për atë fëmijën?

— Jo, aspak për këtë. Por sapo hyri, për këtë e pyeta. Ai m’u përgjigj, qeshi, u ngrit dhe iku.

— Ky njeri u soll ndershmërisht me ju, — tha ngadalë Aljosha.

— Po që më përbuzte? Qe qeshi me mua?

— Jo, sepse ndoshta ai vetë beson në komposton e ananasit. Ai është shumë i sëmurë tani, Lise.

— Po, ai beson! - tha Lise, me sytë që i shkëlqenin.

— Ai nuk përbuz askënd, — vazhdoi Aljosha. — Ai vetëm nuk i beson askujt. Dhe nëse s’i beson, atëherë, natyrshëm, e përbuz.

— Atëherë edhe mua? Edhe mua?

— Edhe ju.

— Kjo është gjë e mirë, — kërcëlliti disi dhëmbët. — Kur doli dhe qeshi, ndjeva se është mirë të jesh e përbur. Edhe fëmija me gishta të prerë është mirë, edhe të jesh e përbuzur është mirë...

Dhe qeshi egërsisht, me sytë e skuqur, drejt e në fytyrë të Aljoshës.

— E dini, Aljoshë, e dini, unë do të doja... Aljosha, shpëtomë-ni! — u ngrit befas nga divani, iu hodh përqafe me gjithë fuqinë. — Shpëtomë-ni! — gati sa s’rënkoi. — Kujt tjetër do t’ia them në botë atë që ju thashë juve? Por unë thashë të vërtetën, të vërtetën, të vërtetën! Do të vras veten, se gjithçka ma neverit! Nuk dua të jetoj, se gjithçka ma neverit! Ma neverit çdo gjë, çdo gjë! Aljoshë, përse nuk më doni, përse, përse nuk më doni fare! — përfundoi e përhumbur.

— Jo, të dua! — iu përgjigj Aljosha me zjarr.

— Do të qash për mua, do të qash?

— Do të qaj.

— Jo sepse nuk doja të isha gruaja jote, por thjesht për të qarë për mua, thjesht?

— Do të qaj.

— Faleminderit! Më duhen veç lotët e tu. Të tjerët, le të më dënojnë, le të më shkelin me këmbë, të gjithë, të gjithë, pa përjashtim. Sepse unë s’e dua askënd. E dëgjoni? As-një-rin! Përkundrazi, i urrej! Shkoni, Aljoshë, tani duhet të shkoni te vëllai juaj! — u shkëput befas nga përqafimi.

— Po si do të mbeteni kështu vetëm? — tha Aljosha me njëfarë frike.

— Shkoni te vëllai, përndryshe do ta mbyllin në burg, shkoni, ja ku e keni kapelën! Putheni Mitjan, shkoni de, shkoni!

Dhe e shtyu me forcë Aljoshën drejt derës. Ai e shikoi me një hutim të trishtuar, kur ndjeu në dorën e djathtë një letër, një letër të vogël, të palosur dhe të mbyllur. E pa, dhe lexoi menjëherë emrin: Për Ivan Fjodoroviç Karamazovin. Hodhi një vështrim të shpejtë nga Lise. Fytyra e saj ishte bërë thuajse kërcënuese.

— Jepja, patjetër jepja! — thërriste ajo me tërbim, duke u dridhur e tëra, — sot, menjëherë! Ndryshe do të vetëhelmohem! Për këtë të thirra!

Dhe ia përplasi derën në fytyrë. U dëgjua një kërcitja rrëshqitje e llozit. Aljosha e futi letrën në xhep dhe zbriti drejt shkallëve, pa hyrë te zonja Hohllakova, madje duke e nxjerë mendsh fare. E sapo ishte larguar, Lise hapi menjëherë llozin, çeli paksa derën, futi gishtin e vet në të çarën e saj dhe, duke e përplasur derën, e shtypi me gjithë forcën. Pas dhjetë sekondash, pasi e kishte tërhequr dorën, eci ngadalë drejt karriges, u ul duke qëndruar drejt, dhe nisi të vështronte ngultas gishtin e nxirë dhe gjakun që i dilte nga nënthoi. Buzët i dridheshin dhe ajo pëshpërite me shpejtësi me vete:

— E ndyrë, e ndyrë, e ndyrë, e ndyrë...

----------------------------------------------------------

*[Hobe] – lodër popullore prej druri, që vérvitej e lëshohej fluturim pasi lirohej me një litar të mbështjellë rreth saj. Përdorej gjerësisht në fëmijërinë shqiptare dhe ka ngjashmëri me vërvitëse të tjera ballkanike e sllave (si «??????» në rusisht). Në Veri, Verilindje të Shqipërisë, Maqedoni dhe Kosovë kjo lojë (hobeja) quhej Bahe.

(Nga "Vëllezërit Karamazov")

Përkthimi im A.T