Albert Vataj: Bekim Fehmiu dhe Irene Papas, të mëdhenjtë e shqiptarisë së madhe në epopenë homerike

Bekim Fehmiu dhe Irene Papas, të mëdhenjtë e shqiptarisë së madhe në epopenë homerike, L'Odissea

Nga Albert Vataj

Në historinë e artit filmik evropian, pak bashkëdyzime kanë qenë më madhështore dhe simbolike sesa ajo e Bekim Fehmiut dhe Irene Papas në serialin televiziv italian L’Odissea (1968), një adaptim monumental i veprës së Homerit. Ky projekt i shndërruar në mit modern, nuk ishte vetëm një vepër artistike që la gjurmë në kinematografinë ndërkombëtare, por edhe një takim i rrallë i dy figurave me rrënjë dhe gjak shqiptar që, përmes fuqisë së artit, shpalosën dinjitetin e një përkatësie të përvuajtur e të shpërfillur, por të pashuar në shpirt dhe identitet.

Prodhuar nga RAI në bashkëpunim me televizionet evropiane, “L’Odissea” ishte një ndër seritë më ambicioze të kohës. Regjisori Franco Rossi solli në ekran këtë epope homerike në një format prej tetë episodeve, të xhiruara në vende historike të Mesdheut – nga Greqia në Itali, nga Tunizia në Turqi – duke krijuar një dimension real dhe poetik të rrugëtimit të Odiseut. Në qendër të këtij udhëtimi legjendar ishte Bekim Fehmiu, shqiptari nga Gjakova, që me fizikun heroik, zërin e ngrohtë, por të prerë, me një përmbajtje emocionale të ngjeshur dhe një plastikë aktoriale të jashtëzakonshme, e bëri Odiseun të prekshëm, njerëzor, kompleks.

Në rolin e Odiseut, Bekim Fehmiu nuk luajti vetëm një figurë mitologjike. Ai mishëroi tragjedinë, krenarinë, mençurinë dhe plagët e një njeriu që kërkon rrugën e kthimit – jo vetëm në Itakën homerike, por edhe në një vend të brendshëm ku nderi, identiteti dhe dashuria përbëjnë qendrën e ekzistencës. Ishte si të shihje një aktor që nuk kishte nevojë të shtirej: në Odiseun e Bekimit shpalosej, në mënyrë të heshtur por thellësisht të ndjerë, odisenë e vet personale si shqiptar në një botë që nuk ia njihte as rrënjët, as vuajtjet, as madhështinë.

Në krah të tij, Irene Papas, aktorja legjendare greke me origjinë arbëreshe nga Peloponezi, që për shumë ishte më shumë se një aktore, ajo ishte ikona e grave të lashtësisë, e tragjedisë, e rezistencës. Në rolin e Penelopës, ajo solli një përmbajtje të thellë shpirtërore, një grua që pret, që nuk dorëzohet, që mban gjithçka të gjallë përmes durimit. Me Bekimin, ajo krijoi një binom që nuk ishte vetëm artistik, por edhe shpirtëror, një përbashkim i dy figurave që, ndonëse të ndarë në ekran për pjesën më të madhe të rrëfimit, ndanin një të kaluar të përbashkët mes identitetit të nëpërkëmbur dhe triumfit të talentit.

Ajo që mbetet përtej vlerës artistike të L’Odissea është kjo ndjenjë e thellë e përfaqësimit. Të shihje dy shqiptarë, një nga Gjakova dhe një nga rrënjët arbëreshe të Moreas, të mishëronin dy nga figurat më emblemë të letërsisë së lashtësisë perëndimore, ishte në vetvete një akt përmbysës dhe simbolik. Ishte një çlirim nga harresa. Ishte një rivendosje e krenarisë. Ishte shqiptaria që ngjitej në piedestalin më të lartë të kulturës së Mesdheut.

Pas këtij suksesi ndërkombëtar, Bekim Fehmiu do të bashkëpunonte me gjigantë të tjerë të kinemasë botërore si John Huston, Ava Gardner, Claudia Cardinale dhe Robert Shaw. Por L’Odissea mbeti roli i tij më përfaqësues, sepse atje ai u bë më shumë se një aktor: u bë simbol. Edhe Irene Papas do të vazhdonte rrugëtimin e saj në kryevepra si Zorba the Greek, The Trojan Women dhe Electra, por roli i Penelopës mbeti për të një kapërcim nga miti në realitetin e grave që presin dhe që nuk thyhen.

Sot, kur kthehemi te “L’Odissea”, nuk shohim vetëm një prodhim televiziv të shkëlqyer. Shohim një moment unik në kohë kur shqiptarët nuk ishin vetëm spektatorë të historisë, por bartës të saj. Shohim madhështinë e dy artistëve që flisnin për ne, në gjuhën e artit, në gjuhën e shpirtit. Dhe për këtë, kujtesa jonë ka një detyrë: të mos e harrojë kurrë Bekim Fehmiun dhe Irene Papas – dy të mëdhenj që Itakën e tyre e gjetën në pavdekësinë që vetëm arti i vërtetë mund ta japë.