Editorial » Shkreli
Frank Shkreli: Ernest Koliqi për Faik Konicën në 150-vjetorin e lindjes
E premte, 07.03.2025, 06:59 PM
ERNEST KOLIQI PËR FAIK KONICËN NË 150-VJETORIN E LINDJES
- NJERIU DHE ARTISTI-
THIRRJE PËR BASHKIM
Nga
Frank Shkreli
“Sot
kemi mbi krye ca anadollakë që nuk kanë tjetër mendim dhe tjetër punë përveç të
varfërojnë vendin e të shuajnë kombësinë tonë.” (Faik Konica)
Marsi
është muaji i Faik Konicës! 15 Marsi, 2025, shënon 150-vjetorin e lindjes së
Faik Konicës. Ndërsa numri i parë i revistës së tij të famshme “Albania” ka
filluar botimin me 25 Mars, 1897 në Bruksel – një revistë mujore me përmbajtje
politike, letrare dhe kulturore -- vërtetë një tribunë mendimesh politike dhe
historike nga më të dalluarit e elitës kombëtare shqiptare të kohës. Për 12
vjet, që vazhdoi së botuari, “Albania” përfshinte, përveç gjuhës shqipe,
artikuj edhe në frëngjisht e turqisht.
Në
një shkrim përkujtimor në revistën e tij “Shejzat” (No 5-8, 1967), Ernest
Koliqi, vlerson zotësitë e Faik Konicës dhe kontributet e tija në lëmi të
ndryshme të veprimtarisë së tij, pore dhe disa të meta:
“Ndonëse
nuk la nji vepër organike që të pasqyronte pregatitjen e rrallë ditunore dhe
vêtitë e shqueme artistike me të cilat
e pajisi natyra, prap
se prap, në
letrat shqipe emni i
tij mbetet si ai
i nji stilisti
plot hijeshi, i nji magjistari
të shkrimit. Me gjuhën tonë ende në fazën e parë të
lavrimit, ai dijti me i u afrue në shprehje
shkrimtarvet mâ të përmendun
frengë, për zgjedhësi
(élégance) e ligjirim fjolluer”.
Duke shtuar se Konica, “Fjalinë e lakon me mjeshtri të pashoqe,
mendimin e ndryn në nji gëlvozhë
a lëvozhgë gastarje, periudhën e
gjallnon me nji
dèll muzikuer tërhjekës tue
u dhurue fjalëve
mâ të zakonshme
nji theksim të
ri pa dalë
kurrkund nga hullija
e rythmit të
natyrshëm idiomatik të
shqipes. I thjeshtë e i hollë, i
lëvizun e i qartë, styli i
tij shtjellohet herë plot andje e gaz, herë
plot sarkazëm e
maraz, këtu i
urtë e i
këthiellët, aty papritmas idhnak e sulmues, gjithëkund veç
i mbajtun në nji
rrafsh të lum artistik pa të
rrekun (sans effort), por vijanoz
burues me hir të
vetvetishëm. Për të kuptue e çmue si e sa duhet këtë shkrimtar të
pikatun qi solli në
përdorim të shqipes
struktura trajtash kejèt
të kullueta e të zgjedhuna edhe
la mbas vetes
në gjuhën t onë
letrare gjurmë që
për-ditë mâ tepër
bien në sÿ,
lypet të dallojmë
në ‘tê njeriun
nga artisti”.
Ernest
Koliqi e cilëson Faik Konicën si një njeri “me të meta shumë të mëdha por dhe artist
me vërtyte të jashtazakonshme. Por kadalë... Artisti me
lumninë e magjisterit të vet
shpesh herë shtie
në punë edhe
të mbetat e
njeriut, të cilat
nepër spastrim të flakës së artit
shërbejnë me i dhanë stylit at
nâmë të vecantë e
at fuqi njimtuese (séduisante) që
përbân cilsinë kryesore të
shkrimeve konicjane. E meta ma në shêj e njeriut ishte nji
mburrje diku e
haptë, diku e mbulueme
për zânafillën aristokratike”, të tij, është shprehur
Koliqi.
Asdreni
e Mihal Grameno e paditën
si mprojtës anakronik
i oxhakizmës e i parësisë, shkruan ai dhe përemend tjera të
meta, si “buzëhollë, e i pakënaqun,
i nji natyrë grindavece së cilës i u shtonte nji
paqindrueshmëni e çmeritëshme
në mendime dhe
nji prirje idhnake qi
shpërthente me mujshi (prépotence)
të pafrêshm e, tue kapërcye çdo
cak jo vetëm t'arsyes e t ’urtisë por
edhe të
dêjsisë e të njerzisë.
Në polemika, Konica i prénte drût
shkurt”, ka theksuar Koliqi.
Por
nga ana tjetër, Koliqi ka shkruar se Konica ishte i vetdijshëm i cilësive të veçanta që posedonte ai vet. Ai ishte i paisur, shton ai, me cilësi që
kishte marrë e zhvilluar në shkollimet më heret në Kolegjin Saverjan të Shkodrës, mâ
vonë në Stambollë e
në fund në
Francë. “Ky grumbullim i jashtazakonshëm
prirjesh e studimesh e vênte
Faikun në nji
numër Shqiptarësh të ndritun
e të dijshëm
që aso kohe mund të
numrohej në gishtat
e nji dore”.
Ai ishte i vetdijshëm, shkruan Koliqi për Konicën, se “Rrjedhimi
aristokratik e naltonte atë mbi turmën;
vêtitë gjeniale natyrore
dhe kultura e naltojshin atë mbi
aristokratë; nji shije
artistike, mrekullisht e
hollueme anames përvojës së
gjallë e banesës
së giatë në
qendrat mâ të
njoftuna të qytetnisë perendimore,
e shqueishin disi
edhe ndër ata
tre o katër shembra
që mund i
rrijshin për krah
në botën shqiptare.
E vërteta âsht që Faiku
në polem ikat e
ndezta të veta,
shfrente mëninë e vet
të thellë sidomos
kundra vogëlsinave shpirtnore
që shembtojnë jetën,
kundra mendes së
madhe të ’injorantave, ngushtësisë
mendore të gjysmakve,
verbënisë së fanatikvet, e
guximit të shpërdoruesavet të patrjotizmit”, thekson Ernest Koliqi në
shkrimin e tij mbi Konicën botuar në vitin 1967. Duke sjellur një citim zemrimi
të Konicës: “Té mos kisha nisur flet'én
(vafté n'è djall!)
s do té humhja koh'én t’ime t’u
mésonj gomarëve ç'është liria. Dy muaj janë qé u nis kjo puné,dhe qé
tani jam i lodhur
nga shkaku i
gomarëve. Më mirë té shesé pleh
njeriu se té nisje
puné pér Shqipétarét.
Jané nj'a 50 Shqipétaré qé kuptojnë
ç’është liria”. Por megjithkëse, për Konicën, “rrebet i
vijnë e shkojnë”, ai vazhdon botimin e revistës “Albania” për gjithsejt 12 vjet
(1897-1909).
Por
megjithse, ndonjiherë kalêmi i
rrëshqiste dhe me
zêmër të frÿt vërvitej
kundra ndoj atdhetari
të ndershëm dhe cenonte
ndoj vlerë të njimendët
shqiptare, shprehet Ernest Koliqi për Konicën, ai e mbron atë duke
theksuar se cilido të jetë gjikimi për Faik Konicën, si njeri me të meta,
“kurrnji grimë ai gjikim nuk ia zvoglon vlerën e tij artistike”, as kontributet
e tija të mëdha.
Në
artikullin e tij, Ernest Koliqi e lartëson Faik Konicën si një, “Mjeshtër të
pashoq”, i cili qëndron veças si zêjtar i
shkrimit që i shëndrron
fjalët në djamanta,
e thurë me ta shëndriza
(joyaux) vezullore.” Ndërsa Koliqi
vlerson revistën “Albania” të Konicës si e para revistë, “e përkohëshme “shqiptare,
ku Toskë e Gegë edhe Arbreshë, e Shqiptarë
të kolonive të Kajros e të
Bukureshtit e të
viseve të tjera, shfaqën
mendimet e veta pa
ndryshim besimesh e
krahinash. Mbetet si palestër vërtè
kombtare, pasqyrë e të gjitha rrymbave mendore
e shoqnore”, ka vlersuar Ernest
Koliqi revistën “Albania” të Konicës, Ndërsa ka shkruar se në numrin e parë të
revistës, kuptohet qellimi i
dyfishtë që donte
të ndjeki me botimin e “Albania-s”: “t’ ua tregoië
Shqiptarve udhën e shelbimit politik e qytetnuer dhe t
’i a
bâjë të njoftun
të huejvet vêtitë
shpirtnore ma te zgjedhuna
të gjakut arbnuer.”
Në
kujtimin e tij për Faik Konicën dhe revistën “Albania”, Koliqika shkruar se
në “ numër, herë
me shprehje të buta,
herë me zâ
qortues, plot kumbime zemrake,
porositen Shqiptarët me i lânë m
'anesh ndasinat m'u bashkue. Sipas
Koliqit, nxitja për bashkim midis shqiptarëve,
përsritet “orë e ças si
leit-motiv gjatë dymbë¬dhetë
vjetve të jetës
së përkohëshmes, “Albania”.
Thirrja
e Faik Konicës: “Bashkim, bashkim! M’e
madhja nevojë për né Shqipétarét sot për sot
është bashkimi. Pa bashkim nuk vetemi, kurr s’kemi
për té vajtur
përpara, por as
do të na quajnë
komb bota. Na duhen shkolla që
të mësojmë djemt
tanè dhe t’u zbukurohet mendja,
që të bëhen
njerëz, dhe njerez
të vërtetë; na duhen
udhëra që të
lehtësohet tregëria dhe
vobësia të pakësohet, shkurt, kemi
nevojë të qytetërohemi
dhe né si
té tjerét popuj.
Po me se kërkohen shkollat, si
bëhen udhërat, si
arrihet qytetëria? Kur të mblidhemi gjithë Shqipétarét dhe
t’i kërkojmë me
urtësi; me bashkim, vetëm me
bashkim…“Bashkim ç’do me thënë?”
sipas Konicës. “…Shqipétarë,
rrojmé té gjithé në Shqipéri,
dhe pérdorim gjithé
njé gjuhë. Dhe Shqi¬pëtarët e mençur e
té urté qé
kuptojnë két gjé,
kanë detyré t’u
japin té tjeré Shqipétarvet
t’a kuptojnë dhe
ata... Le té nisim
pra qé sot,
gjithékujt sa i
mundet, kété bashkimin aqé
té miré pér
pérparimin tonë. Té duhemi
té gjithé si
véllezèr; té mos kursejmé
as vojtje as
té holla pér
té mbjellë dashurinë
midis bijve té Shqipérisé.”
Mesazh
më të bukur nuk ka, sot për sot, për shqiptarët në Shqipëri e Kosovë dhe anë e
mbanë trojeve autoktone në Ballkanin Përendimor, në këtë 150-vjetor të lindjes
së të madhit Faik Konica. Bashkim!
Bashkim midis shqiptarëve për shpëtim, porosit sot Faik Konica.