Frank Shkreli: Ernest Koliqi për Faik Konicën në 150-vjetorin e lindjes

ERNEST KOLIQI PËR FAIK KONICËN NË 150-VJETORIN E LINDJES

- NJERIU DHE ARTISTI-

THIRRJE PËR BASHKIM

Nga Frank Shkreli

“Sot kemi mbi krye ca anadollakë që nuk kanë tjetër mendim dhe tjetër punë përveç të varfërojnë vendin e të shuajnë kombësinë tonë.” (Faik Konica)

Marsi është muaji i Faik Konicës! 15 Marsi, 2025, shënon 150-vjetorin e lindjes së Faik Konicës. Ndërsa numri i parë i revistës së tij të famshme “Albania” ka filluar botimin me 25 Mars, 1897 në Bruksel – një revistë mujore me përmbajtje politike, letrare dhe kulturore -- vërtetë një tribunë mendimesh politike dhe historike nga më të dalluarit e elitës kombëtare shqiptare të kohës. Për 12 vjet, që vazhdoi së botuari, “Albania” përfshinte, përveç gjuhës shqipe, artikuj edhe në frëngjisht e turqisht.

Në një shkrim përkujtimor në revistën e tij “Shejzat” (No 5-8, 1967), Ernest Koliqi, vlerson zotësitë e Faik Konicës dhe kontributet e tija në lëmi të ndryshme të veprimtarisë së tij, pore dhe disa të meta:

“Ndonëse nuk la nji vepër organike që të pasqyronte pregatitjen e rrallë ditunore dhe vêtitë e shqueme  artistike me të  cilat  e  pajisi  natyra, prap  se  prap,  në  letrat shqipe  emni  i  tij  mbetet  si ai  i  nji  stilisti  plot hijeshi, i  nji  magjistari  të  shkrimit.  Me gjuhën tonë ende në fazën e parë të lavrimit, ai dijti me i u afrue  në  shprehje  shkrimtarvet  mâ të  përmendun  frengë,  për  zgjedhësi  (élégance) e  ligjirim  fjolluer”.  Duke shtuar se Konica, “Fjalinë e lakon me mjeshtri të  pashoqe,  mendimin e ndryn në nji  gëlvozhë a lëvozhgë gastarje,  periudhën e gjallnon  me  nji  dèll  muzikuer  tërhjekës tue  u  dhurue  fjalëve  mâ  të  zakonshme  nji  theksim   të  ri  pa  dalë  kurrkund  nga  hullija  e  rythmit  të  natyrshëm  idiomatik  të  shqipes. I thjeshtë e i hollë, i  lëvizun e i  qartë, styli i tij  shtjellohet  herë plot andje e gaz,  herë  plot  sarkazëm   e  maraz,  këtu  i  urtë  e  i  këthiellët, aty papritmas idhnak e sulmues, gjithëkund  veç  i  mbajtun  në nji  rrafsh të lum artistik  pa  të  rrekun (sans effort),  por vijanoz burues  me  hir të  vetvetishëm. Për të kuptue e çmue si e sa duhet  këtë shkrimtar  të  pikatun  qi solli  në  përdorim   të  shqipes  struktura  trajtash   kejèt  të  kullueta e të zgjedhuna  edhe  la  mbas  vetes  në  gjuhën  t onë  letrare  gjurmë  që  për-ditë  mâ  tepër  bien  në  sÿ,  lypet  të  dallojmë  në  ‘tê  njeriun  nga  artisti”.

Ernest Koliqi e cilëson Faik Konicën si një njeri “me të meta shumë të mëdha por  dhe artist  me  vërtyte të  jashtazakonshme. Por kadalë... Artisti me lumninë e  magjisterit  të vet  shpesh  herë  shtie  në  punë  edhe  të  mbetat  e  njeriut,  të  cilat   nepër spastrim  të flakës  së artit  shërbejnë me i dhanë  stylit  at  nâmë  të  vecantë e  at  fuqi  njimtuese (séduisante)  që  përbân cilsinë  kryesore  të  shkrimeve  konicjane.  E meta ma në shêj e njeriut ishte  nji  mburrje  diku  e  haptë, diku  e  mbulueme  për  zânafillën  aristokratike”, të tij, është shprehur Koliqi.

Asdreni e Mihal Grameno  e  paditën  si  mprojtës  anakronik  i oxhakizmës  e  i parësisë, shkruan ai dhe përemend tjera të meta, si “buzëhollë,  e i  pakënaqun,  i nji natyrë grindavece  së  cilës i u shtonte  nji  paqindrueshmëni  e  çmeritëshme  në  mendime  dhe  nji prirje  idhnake  qi  shpërthente me  mujshi  (prépotence)  të  pafrêshm e, tue kapërcye çdo cak jo vetëm t'arsyes e t ’urtisë  por edhe  të  dêjsisë  e të  njerzisë.  Në polemika, Konica i  prénte  drût  shkurt”, ka theksuar Koliqi.

Por nga ana tjetër, Koliqi ka shkruar se Konica ishte i vetdijshëm i  cilësive të veçanta që posedonte ai vet.  Ai ishte i paisur, shton ai, me cilësi që kishte marrë e zhvilluar në shkollimet më heret në Kolegjin Saverjan  të  Shkodrës,  mâ  vonë  në  Stambollë e  në  fund  në  Francë. “Ky grumbullim i jashtazakonshëm  prirjesh e  studimesh e vênte Faikun  në  nji  numër Shqiptarësh  të  ndritun  e  të  dijshëm  që aso  kohe mund  të  numrohej  në  gishtat  e  nji  dore”.  Ai ishte i vetdijshëm, shkruan Koliqi për Konicën, se “Rrjedhimi aristokratik e naltonte atë mbi  turmën; vêtitë  gjeniale  natyrore  dhe  kultura  e naltojshin atë  mbi  aristokratë;  nji  shije  artistike,  mrekullisht  e  hollueme anames  përvojës  së  gjallë  e  banesës  së  giatë  në  qendrat  mâ  të  njoftuna të  qytetnisë  perendimore,  e  shqueishin  disi  edhe  ndër  ata  tre  o  katër shembra  që  mund  i  rrijshin  për  krah  në  botën  shqiptare.  E vërteta âsht  që  Faiku  në  polem ikat  e  ndezta  të  veta,  shfrente mëninë  e  vet  të  thellë  sidomos  kundra  vogëlsinave  shpirtnore  që  shembtojnë  jetën,  kundra  mendes  së  madhe  të ’injorantave,  ngushtësisë  mendore  të  gjysmakve,  verbënisë  së  fanatikvet, e  guximit  të  shpërdoruesavet të  patrjotizmit”, thekson Ernest Koliqi në shkrimin e tij mbi Konicën botuar në vitin 1967. Duke sjellur një citim zemrimi të Konicës: “Té mos kisha  nisur  flet'én  (vafté  n'è  djall!)  s do té humhja koh'én   t’ime t’u mésonj gomarëve ç'është liria. Dy muaj janë qé u nis kjo puné,dhe  qé  tani  jam  i lodhur  nga  shkaku  i  gomarëve.  Më mirë té  shesé pleh  njeriu  se té  nisje  puné  pér  Shqipétarét.  Jané  nj'a  50 Shqipétaré qé  kuptojnë  ç’është  liria”.   Por megjithkëse, për Konicën, “rrebet i vijnë e shkojnë”, ai vazhdon botimin e revistës “Albania” për gjithsejt 12 vjet (1897-1909).

Por megjithse, ndonjiherë  kalêmi  i  rrëshqiste  dhe  me  zêmër  të  frÿt vërvitej  kundra  ndoj  atdhetari  të  ndershëm  dhe cenonte  ndoj  vlerë të  njimendët  shqiptare, shprehet Ernest Koliqi për Konicën, ai e mbron atë duke theksuar se cilido të jetë gjikimi për Faik Konicën, si njeri me të meta, “kurrnji grimë ai gjikim nuk ia zvoglon vlerën e tij artistike”, as kontributet e tija të mëdha.

Në artikullin e tij, Ernest Koliqi e lartëson Faik Konicën si një, “Mjeshtër të pashoq”, i cili qëndron veças  si  zêjtar i  shkrimit  që  i shëndrron  fjalët  në  djamanta,  e thurë me  ta shëndriza (joyaux)  vezullore.” Ndërsa Koliqi vlerson revistën “Albania” të Konicës si e para revistë, “e përkohëshme “shqiptare, ku Toskë e Gegë edhe  Arbreshë,  e Shqiptarë  të  kolonive  të  Kajros  e  të Bukureshtit  e  të  viseve  të tjera,  shfaqën  mendimet  e veta  pa  ndryshim  besimesh e krahinash.  Mbetet si palestër vërtè kombtare, pasqyrë e të gjitha  rrymbave  mendore  e  shoqnore”, ka vlersuar Ernest Koliqi revistën “Albania” të Konicës, Ndërsa ka shkruar se në numrin e parë të revistës, kuptohet  qellimi  i  dyfishtë  që  donte  të  ndjeki me  botimin e “Albania-s”: “t’ ua   tregoië  Shqiptarve  udhën  e shelbimit politik e qytetnuer  dhe  t ’i  a  bâjë  të  njoftun  të  huejvet  vêtitë  shpirtnore ma  te  zgjedhuna  të  gjakut  arbnuer.”

Në kujtimin e tij për Faik Konicën dhe revistën “Albania”, Koliqika shkruar se në  “ numër,  herë  me shprehje  të  buta,  herë  me  zâ  qortues, plot  kumbime  zemrake,  porositen  Shqiptarët  me  i  lânë  m 'anesh ndasinat m'u  bashkue. Sipas Koliqit, nxitja për bashkim midis shqiptarëve,  përsritet  “orë e ças si leit-motiv  gjatë  dymbë¬dhetë  vjetve  të  jetës  së  përkohëshmes, “Albania”.

Thirrja e Faik Konicës: “Bashkim, bashkim!  M’e madhja nevojë për  né  Shqipétarét sot  për sot  është  bashkimi.  Pa bashkim nuk vetemi, kurr  s’kemi  për  té  vajtur  përpara,  por  as  do  të na  quajnë  komb  bota. Na duhen shkolla  që  të  mësojmë  djemt  tanè dhe t’u  zbukurohet  mendja,  që  të  bëhen  njerëz,  dhe  njerez  të  vërtetë; na  duhen  udhëra  që  të  lehtësohet  tregëria  dhe  vobësia  të  pakësohet, shkurt,  kemi  nevojë  të  qytetërohemi  dhe  né  si  té  tjerét  popuj.  Po me se kërkohen  shkollat,  si  bëhen  udhërat,  si  arrihet  qytetëria?  Kur të mblidhemi  gjithë Shqipétarét  dhe  t’i  kërkojmë  me  urtësi;  me  bashkim, vetëm  me  bashkim…“Bashkim ç’do me  thënë?” sipas Konicës.   “…Shqipétarë, rrojmé  té gjithé në  Shqipéri,  dhe  pérdorim  gjithé  njé  gjuhë.  Dhe Shqi¬pëtarët e mençur  e  té  urté  qé  kuptojnë  két  gjé,  kanë  detyré  t’u  japin té  tjeré  Shqipétarvet  t’a  kuptojnë  dhe  ata... Le  té  nisim  pra  qé  sot,  gjithékujt  sa  i  mundet,  kété  bashkimin aqé  té  miré  pér  pérparimin  tonë.  Té duhemi  té  gjithé  si  véllezèr;  té mos  kursejmé  as  vojtje  as  té  holla  pér  té  mbjellë  dashurinë  midis bijve  té  Shqipérisé.”

Mesazh më të bukur nuk ka, sot për sot, për shqiptarët në Shqipëri e Kosovë dhe anë e mbanë trojeve autoktone në Ballkanin Përendimor, në këtë 150-vjetor të lindjes së të madhit Faik Konica.  Bashkim! Bashkim midis shqiptarëve për shpëtim, porosit sot Faik Konica.