Visar Zhiti: Një shekull me Kafkën, nisi kur ai nuk ishte më

LETRAT E BOTËS

NJË SHEKULL ME KAFKËN,

NISI KUR AI NUK ISHTE MË…

- përsiatje me pak të dhëna

dhe një pikturë -

Nga Visar Zhiti

Në 3 qershorin e para 100 vjetëve vdiq Franz Kafka, 40 vjeç, nga tuberkulozi i laringut, në Kierling, në sanatoriumin afër Vjenës.

Shkaku i vdekjes: uria.

Kafkiane: gjendja e fytit të Kafkës e bëri të ushqyerit e tij të vështirë, tmerrësisht të dhimbshëm e të padurueshëm, ndërkaq në shtratin e vdekjes ai vazhdonte të punonte tregimin “Një artist urie”, kështu është shqipëruar nga origjinali gjermanisht (“A Hunger Artist” në anglisht) prej Ardian Klosit, përkthyesit të të gjithë Veprës së plotë në prozën e shkurtër të Kafkës dhe të romanit të tij “Kështjella”, pastaj dëshpërueshëm vari veten. Kafkiane dhe kjo…

Trupin e Kafkës e kthyen në Pragë, në qytetin e tij, ku prehet në Varrezat e Reja Hebraike.

Kafka nuk ishte dhe aq i njohur, për të mos thënë fare, si shkrimtar sa ishte  gjallë, fama për atë s’kishte rëndësi.

Vetë dogji rreth 90 %  të krijimtarisë “nga shkaku i betejave me  vetëdyshimin”. Në testamentin që la, porosiste mikun e vet më të ngushtë, Max Brod, të digjte dorëshkrimet e tij të mbetura, që s’arriti t’i digjte, duke përfshirë romanet “Procesi”, “Kështjella” dhe “Amerika”, por Brodi i shpërfilli porositë dhe i botoi…

Veprat e Kafkës u bënë të famshme në vendet gjermanishtfolëse pas Luftës së Dytë Botërore dhe ndikimi i tij u përhap dhe në vende të tjera të botës duke e parë atë si një nga shkrimtarët kryesore të letërsisë së shekullit të 20-të.

Vepra e tij bashkon realizmin me fantastiken me protagonistë të izoluar që përballen me vështirësi të çuditshme ose surrealiste, të pakuptueshme socio-burokratike. Është eksplorues i temave të tjetërsimit, ankthit ekzistencial, të fajit dhe absurditetit dhe prandaj ka hyrë në anglisht termi ‘Kafkaesk’, pra, kafkian…

TRILL SHQIPTAR ME KAFKËN

NGA GEORGE K.

“Procesi” i “Metaformozës” në “Kështjellë” në “Amerikë”… - më erdhi vetvetiu në mendje kjo fjali pa folje me titujt e romaneve të shkrimtarit Franz Kafka. Jo pa kuptim. Nga që është dhe 100 vjetori i vdekjes së tij sot, e risolla siç kisha bërë me një datelindje të tij…

Dhe shkova të shikoj pikturën fantastike të George K., s’është fjala për ndonjë personazh të Kafkës, por për piktorin e mrekullueshëm, mikun tim, Gjergj Kola.

Më ngazëllen vërtet, me një si zymtësi timen, gati rutinë, që më jep një lloj lehtësimi për gjithçka kafkiane, kur rri para këtij kompozimi-ëndërr, madje dhe buzëqesh lehtë a fshehurazi, as unë s’e di si…

Çfarë e shtyu për këtë vepër? Ç’zë ia tha, kush ia kërkoi?

Kafka -  me qeleshe shqiptare mbi krye, jo me kippa-n hebraike dhe sikur të mos mjaftonte kjo, dhe tjetri me qeleshe pranë tij, ngjan me mua. E pse të mos jem unë?

Kafka shikon thellë, që nga brenda vetes, pak pjerrët si për të çarë terrin para nesh dhe të ardhmes.

Kafka i ndaluar tek ne dikur, edhe pse i pabotuar kurrë, të dënonin të flisje për të… Absurd…  Shqipëria e gjithë ishte një kështjellë kafkiane, me proçese gjyqësore dhe tjetërsime…dhe unë i dënuar ashtu, në burgun e atij realiteti-burg, kisha folur pa i lexuar dot asgjë atëhere. Mbase kjo kishte qenë protesta jonë postkafkiane.

Në pikturë unë kam venë nën mjekërr dorën e djathtë, me të cilën shkruaj. Dhe kam një fillim buzêqeshjeje gjithë adhurim për Kafkën, kjo sikur më jep më dritë dhe sikur dua të kryqëzoj vështrimin tim me të tijin. Kam një si makth a peng a të dyja bashkë.

Ç’dalldi e shenjtë a demon e shtyu Gjergj Kolën ta shqiptarizonte Kafkën duke më vënë pranë tij? Apo të atyre situatave jemi, gjithë terr dhe alienim dhe i kalojmë aq lehtë e ai, Kafka, duke na i lënë të shkruara siç zbulonte veç ai, (bekur qoftë Max Brod që nuk e zbatoi testamentin!), na ndih të jemi… çfarë? - postkafkianë në postdiktaturë… Të tregojmë dhe ne Kafkën që kemi në kokë.

Kujtoj që romanin tim “Funerali i pafundmë” kritika, ajo e huaj më shumë, e ka quajtur postkafkiane.

Ta ketë nxitur kjo dhe piktorin Gjergj Kola, mikun tim, që të hedhë ato ngjyrat gëzimerrëta? Nuk kisha guxuar ta nxirrja atë tablo, mëdyshesha. Të ishte një ngushëllim artistik siç dhe fillon arti?

Misteri vazhdon, madje përthellohet. Po midis nesh, më afër meje, cili është ai, në një si largësi të vegimtë, por dhe ngjitur, në të ardhmen e shkuar a në të shkuarën e ardhme? Vetëm me të Kafkës unë i përziej kohët dhe e di vetëm unë se cili është ai pranë meje, që më vështron symbyllur si një alter ego e re, me ato duar të kuqerremta si me gjak britme të heshtur…

Po sot është 3 qershori, ditëvdekja turbulluese e Kafkës, ndërsa pas një muaji vjen 3 korriku, datëlindja e tij mbrapsht, e 141-ta i takon, lejohen trillet, - kisha shkruar, - sado të pakuptimta qofshin, por - shtoj - nuk janë dhe aq të tilla…