Udhëpërshkrim » Gorica
Pëllumb Gorica: Një copëz paqe në Adriatik
E marte, 22.06.2021, 08:00 PM
NJË COPËZ PAQE NË ADRIATIK
UDHËPËRSHKRIM NGA PËLLUMB GORICA
E
pres çdo udhëtim (si çdo gjë tjetër të bukur) me harenë e një fëmije; kësisoj
një gëzim që shpesh më lexohet në fytyrë. Sqimëtar drejt vendeve të bukura me
vlerat e tyre historike, arkitekturore e turistike, e cila është një gjë jo
thjesht e dobishme, që ndryshon ritmin e ditës dhe begaton jetën, duke të
mbushur shpirtin me mbresa, por edhe si një çlirim nga zymtia e përditshme e
jetës, nga rrokollima e padëgjuar e Pandemisë (si kurrë më parë). Cinizmi i saj
gjunjëzoi dëshirën, vrullin e mënyrën e jetuarit, duke i mbyllur të gjithë në
shtëpi. Ne ngjanim, si njerëzit që dikur internoheshin në një territor të
kufizuar e vuanin pasojat e gabimeve të tyre, apo si ata zogjtë shtegtarë në
kafaz, që nuk gëzonin as punën, veprimtaritë, gëzimet apo edhe një kafe miqësore.
Çdo ditë dëgjoje lajme të trishtuara; kaq të infektuar, kaq të shtruar në
spital, kaq të intubuar e të vdekur, aq sa shpesh të vinte ndërmend romani
“Dashuri në kohën e kolerës” i Gabriel Garsia Markes, si një paralelizëm
makabër i këtij terrorri psikologjik nga televizionet e gazetat, që rrisnin më
shumë pasigurinë dhe frikën e të gjithëve. Pavarësisht çdo fatkeqësie, jeta me
ngjyrat e saj, vazhdon dhe njeriu ka një pafundësi mundësish, por varet, sa i
kap dhe sa përpjekje bën për t’i realizuar.
Dita
është e bukur. Vetura jonë la pas Tiranën e rrëmujshme prej “xhunglës” së
mijëra ndërtimeve shumëkatëshe dhe kaloi drejt Rinasit, ku si skifterë
gjigantë, ulen e ngrihen avionët e Linjave Ndërkombëtare. Shkëmbehesh me makina
dhe tek –tuk kamionë të tonazheve të rënda. Rruga gjarpëron nëpër fshatrat e
mbledhur para kodrave, me shtëpi jo më shumë se dy-tri kate, që çelnin dyer e
dritare, si shami të bardha mes gjelbërimit të rrethuar nga lule dhe të gjitha
llojet pemëve frutore, teksa zgjasin degët përtej kangjellave. S’ka se si të
mos ndjehesh i mrekulluar nga ajri, klima dhe dashamirësia e vendasve. Këtu
njerëzit kanë shumë poezi, gjë që rrallë ndodh ta hasësh ditëve tona, sepse së
paku në shpirtin e tyre zbukurohet jeta, puna, nderi, familja, sa çdonjëri mban
mbi vete një ngjarje, histori, gëzimi apo edhe dhimbje, në një kohë të caktuar.
Ata nuk shtiren, me makina luksoze dhe histori zhurmuese, as edhe kur toka e
Ishmit hodhi vallen e dridhjeve të frikshme për një kohë të gjatë.
Ishmi
njihet për mikroklimën e pasur, për shumëllojshmërinë e së bukurës së adhuruar.
Gjurmët, dokumentet autentike, toponimet historike e fetare, flora dhe fauna e
Ishmit shërbejnë sot si grafi e të kaluarës së largët dhe të afërt. Gjuhëtari i
shquar, Eqrem Çabej, thotë se Ishmi është toponim i lashtë mëse 3 mijëvjeçar, i
pagëzuar në gjuhën pararendëse Ilire me emrin “Isamus”, “Issam”, “Issemus”,
“Ismus”. Vendasit të thonë se Ishmi e ka marrë emrin nga mbreteresha ilire
Teuta: vend i “hijshëm’’ = Ishëm. Me këtë emërtim njihet edhe nga arkivat e
Raguzës në shekujt XIV–XV nën sundimin e derës fisnike të Topiajve, gjë që e
dëshmojnë kronikat e kishës bizantine të “Shën Nastasias”.
Jemi
në Kodër Ishëm, prej nga duket gjithçka. Në njërën anë, në të djathtë, shtrihen
hapësirat e Lagunës së Patokut, Kurbinit, shpatet e maleve përballë të Krujës
dhe Dajtit, Lezha, Shëngjini e deri edhe Ulqinin i largët. Kurse në anën
tjetër, në të majtë shtrihet Gjiri i Lalzit, me ndërtime të shumta turistike,
që shprehin cilësinë e re të jetesës aty. Historia thotë se në fund të gjiut të
detit, dikur ka ekziztuar një port Anijesh Ilire, i cili u rindërtua në Mesjetë
nga turqit dhe u shkatërrua pas një rreshqitjeje masive.
Emri
“Gjiri i Lalzit” vjen nga Mesjeta, kur një prift vendas me emrin Lalëz ndërtoi
një kishë të madhe, me të madhen në Shqipërinë e Mesme. Qindra banorë vinin për
vizitë dhe katekizëm. Qysh nga ajo kohë, për shkak edhe të pozicionit
gjeografik, kodër - det, vendi mori emrin tek Kisha e Lalzit (e priftit Lalëz);
ose tek kisha e Gjirit të Lalzit.
Reth
Viteve 800, pas festimeve për shenjtorin Pjetër në Vatikan, një fortunë e madhe
nxjerr në bregun e detit një anije me priftërinj, nga vende të Ballkanit duke
ua kursyer jetën atyre. Disa vite më vonë, banorët vendas ndërtuan për nder të
tyre një kishë të madhe, që e quajtën kisha e Shën Pjetrit e cila kohë më vonë
u shkatërrua nga erozioni dhe baticat e detit. Prej saj nuk ka mbetur asnjë
gjurmë (veç truallit) ku ajo u ngrit. Në vitin 1903 banorët, sërish në
përkujtim të Shën Pjetrit, ndërtuan në kodrinë, vetëm 100 metra larg detit,
kishëzën që ekziston edhe sot e kësaj dite e rrethuar nga varre; ndërsa brenda
saj, veç vizatimeve dhe afreskeve modeste, gjendet ikona e Jezu Krishtit në
kryq, një dhuratë simbolike e një ambasadori gjerman, që prej disa vitesh kalon
pushimet e verës në plazhin e Gjirit të Lalzit.
Të ndjell vetiu të vështrosh edhe veprat monumentale, që të mrekullojnë me origjinalitetin e tyre. Por, kush e shëtit, ndesh vërtet vëshirësi që kjo zonë po kalon, si shumë të tjera bregdetare në Shqipëri, nga restorantet e komplekset turistike, që po kafshojnë çdo cep, sa më vonë duket se do bëhet ëndërr prekja e këtyre përthyerjeve, që sot të dehin me bukurinë e tyre.
Xhamia
e Gjuricaj tej mase e bukur të fton për meditim. Qendra e Likmetës me
arkitekturën e larmishme shndriste nën pushtetin e diellit. Kur makina kalon
afër kalasë mesjetare të ndërtuar në vitin 1572 (madje i prekim muret e saj),
nuk mund të mos përshëndesim në memorial gjeniun e pikturës, Ibrahim Kodrën mikun
e Pikasos, por edhe të quajtur më pas “Pikaso i gjallë”. Dëshira e tij e fundit
(të prehet aty) ku u lind, vend për të cilin ish krenar gjithë jetën, aty ku
nisi të kërkojë të pamundurën larg, duke ngritur, jo vetëm emrin dhe peizazhin
magjik që e frymëzonte, por edhe zërin e Atdheut në Botën Perëndimore.
Kodrat
zgjaten drejt një kepi të shenjtë toke, si kulmi i një trekëndëshi dybrinjësh,
në formë gadishulli i zhytur thellësive të detit Adriatik, më i madhi i
bregdetit Shqiptar. Kepi mban emrin e një Hyjnie Ilire të detit, Rodonit; të
ngjashëm me Poseidonin Helen dhe Neptunin romak. Redoni ilir, ishte biri i
Zeusit, lajmërmitari i perëndive dhe udhërrëfyes i të vdekurve në Had. Dikur e
quanin edhe “Sqepi i Skënderbeut”. Eruditi Moikom Zeqo, thotë se Redoni ishte
Perëndia Ilirëve e përjetësuar në tempuj, emra njerëzish dhe simbole monedhash
të mbretit Ilir Gent e ato të qytetit të Lisit, të fiseve ilire të Labeatëve e
Daorsëve.
Hyjmë
në Kishën e Shën Ndoit, të ndërtuar sipas tilit Romano-Gotik rreth shekullit
XII pas Krishtit. Duke e vizituar atë të duket se ndihesh si një fëmijë që hyn
në një vend të fshehtë dhe ti i futur në përfytyrime rrethohesh mistershëm.
Brenda saj gjendet edhe një pikturë e Rilindjes Italiane, këmba e statujës së
Shën Françeskut dhe zambakët e dizenjuar në pllaka guri. Aty, tre afreske
brilante: shqiponja dykrenore e flamurit të Kastriotëve; Mamica Kastrioti mbi
një kalë; një lejlek, si simbol i zogjve, zbulojnë veç artit edhe kulturën e
shqiptarëve, që jetuan në trevën e Ishmit. Sipas dokumenteve historike dhe
legjendave, Gjergj Kastrioti e zgjodhi kishën, për qetësinë shpirtërore (thonë
se këtu Gjergj Kastrioti ka mbajtur meshën e martesës).
Ngjitur
me kishën, është manastiri i Mamica Kastriotit, ku ajo qëndroi e lumtur e
shoqëruar nga gra, që s’u bënë kurrë robina të osmanëve.
Muret,
kubet e larta të kishës, gurët, tullat e kuqe, kryqet e lashta, harqet dhe
shtyllat e vogla, që ndajnë nga njëra- tjetra dritaret e saj, i frymëzojnë për
më shumë shenjtërim vizitorët, nga vendi dhe Evropa e largët.
Vitë
më parë Kepi i Rodonit ishte kthyer në zonë të ndaluar ushtarake, aq sa nuk
mund të shkelte shumëkush. Tashmë, si kujtesë për ata që e kanë jetuar këtë
periudhë, si edhe për ata që nuk e përfytyrojnë, të shfaqen tunele, qendra
zjarri, bunkerë, një sistem fortifikues i Artilerisë Bregdetare të Ushtrisë
Shqiptare, nga ku ruhej dhe kontrollohej territori, por fitohej kohë në rast
agresioni, për t’i penguar desantët ndërmjet detit. Ato, të mbuluara nga ferrat
dhe pëlhurat e merimangave që kapërthehen si flokë, janë shprehja më e qartë e
denatyrimit dhe poshtërimit të Natyrës së tij.
Dallgët
lozonjare të ngjajnë si një muzikë. Adhuron vargun e pandërprerë të tyre, kur
thërmohen nëpër shkëmbinj të përkëdhelura nga vezullimet e diellit. Një udhëtim
me varkë (që përkundej lehtë midis dallgëve), më ofroi pamje të tjera
magjepëse. Shoh rrjetat e bardha të peshkatarëve që ulen e ngrihen vazhdimisht.
I përkëdhelur nga magjia e jodit dhe ndjesia e Sirenave të fshehura, para syve u
shfaq një peshkatar me pushkë sportive, që mbi ballë kishte maskën e zhytjes.
Në brez i varej një kandil deti, një morenë e peshq. Veç kësaj, aty ku bregu i
detit ishte i qetë si një kristal, pak plazhistë dhe dy tre c?adra.Por, para syve të përplasen “dhunshëm” mbeturinat e
hedhura kuturu. U trishtova nga kjo e vazhdoj të vuaj, duke menduar se duhet
kujdesje për ta mirëmbajtur e pastruar këtë përlë bregdetare, gjë që do të
ndikojë në zhvillimin e turizmit. Ika larg, për t’i mos i parë.
Të
duhet vetëm pak të përshkosh të njëjtat shtigje në të cilat ka kaluar ‘‘Ati
themelues i identitetit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti’’, atje ku shihen
mbetjet e një vendbanimi Ilir dhe një far detar në pikën me të lartë të Kepit
të Redonit. Nën këmbën e Kepit kështjella e Gjergj Kastriotit. Muri i saj
arrinte në një gjatësi prej 400 metrash, me kulla të rrumbullakta vrojtimi. Si
shenjë hakmarrjeje për humbjet e tij të turpshme, Sulltan Mehmeti II pas
rrethimit të Dytë e të Tretë të Krujës (1466-1467) urdhëroi shkatërrimin e
gjithçkaje Arbërore; kështjellave e kishave; të mbjellave, prerjen e pemëve
frutore, etj. Sot mund të shikosh muret e jashtme të anës së djathtë, kur
kështjella u pushtua nga Venediku në vitin 1500, të cilët e rindërtojnë
pjesërisht. Ato i mbijetuan shkatërrimit, por aspak përplasjes së stërkalave të
dallgëve, duke i gërryer, aq sa gjysma e themeleve tashmë gjenden në ujë e
gjysma tjetër në tokë.
****
Kepi
i Rodonit nuk është ndonjë cep i fshehur në Ilirinë e Poshtme (apo në Alpet
Shqiptare), as plazh mitik në Jonin Magjik, por në në Parajsën e Shqipërisë së
Mesme, fare pranë; madje një hap larg Tiranës zyrtare. Magjia e paqtë e tij
endet mes freskisë, pulbardhave që fluturojnë mbi dallgët e detit Adriatik, mes
gjelbërimit fëshfëritës dhe dëshmive historike: Kishën e e Shën Ndoit dhe
Kështjellën e Gjergj Kastriotit; në kaltërsinë e qiellit dhe në perëndimin e
bukur të diellit…
Ndalohet kopjimi apo riprodhimi i
pjesshëm apo i plotë me çdo lloj mjeti apo forme, pa lejen me shkrim të
autorit.
Copyright © Pëllumb Gorica