Udhëpërshkrim » Gorica
Pëllumb Gorica: Bukuroshja e Jonit
E diele, 06.09.2020, 02:28 PM
BUKUROSHJA E JONIT
NGA PËLLUMB GORICA
Sa bukur
kur udhëtarin që pret yllin e mëngjesit e urojnë: T’u bëftë rruga dritë!
Agu i
parë i dritës dhe ardhja e ditës më gjeti në udhë drejt Sarandës së veshur me
kostum kaltërsie. Ta prekësh atë, është shumë më tepër se një motiv i
buzëqeshjes së diellit, të ujit kristal dhe llokoçitjeve dallgë-dallgë, që
lëpijnë shkëmbinjtë, i dehjes së ndjenjave.
Magji e qëndisur nga dora e Zotit!
Rrugës për në Sarandë, ajo
që të mrekullon aq shumë kur zbret Qafën e Muzinës, është Syri i Kaltër, një
ndër vendet përrallore, jo vetëm në Shqipëri, por dhe më gjerë. Dhe nuk mund të
rrish pa vizituar këtë “Blue eye”, me ndjesinë e një ngopjeje kënaqësie dhe
qetësie shpirtërore në të njëjtën kohë. Para syve të shpalosen ngjyrat e
gjelbërimit të lisave, rrepeve dhe shelgjeve shumëvjeçare,
si të zënë prej duarsh që shtriheshin në faqen e poshtme të Malit të Gjerë.
Emri “Syri i Kaltër” e ka
zanafillën në kohën kur projektohej hidroçentrali i Bistricës. Njërit prej
inxhinerëve ky burim i ngjante me sytë e së dashurës (fejuarës) së vet. Dhe vërtetë uji që del nga thellësia e
strukturës së tokës, të jep përshtypjen e syrit të bukur njerëzor, ngjyrë blu (si
bebja e syrit) e më pas gurgullon i kaltër, duke ruajtur gjithmonë pamjen e
bukur.
E kundroj këtë sy të kaltër (si qielli) dhe pamjet e përrallta
rreth tij, që më duket sikur më flet me gjuhë misteresh, të përkëdhelura nga freskia e ajrit, nga fluturat e
kaltra, nga ajo gumëzhimë e bletëve të
palodhshme dhe e zogjve që sillen rreth tij
me cicërima. Kërcimet kokëngulthi në ujin e ftohtë të të rinjve dhe çdo foto e
filmim më mbajnë bukurinë e tij ndër sy, mes një dalldisjeje të ëmbël të gu- gu-së pluskuese, deri atje ku
mblidhet në një liqen, për t'u derdhur më pas në lumin Bistrica.
Tregohet një legjendë, e trashëguar
brez pas brezi se aty rrjedhin lotët e kuçedrës, që rrëmbente vajza e shpesh u
bllokonte ujin banorëve, të cilët e vranë dhe nga syri i saj shpërtheu në
sipërfaqe uji i ftohtë e i pastër.
Bistrica njihej në Antikitet
si Lumi i Stihisë (Stiks për Latinët, Akeron për Grekët e Lashtë) ku ata
besonin se shpirti i njeriut, pas vdekjes, vete në Botën e Nëndheshme të të vdekurve.
Homeri, Virgjili e Dante kanë
thënë se hyrja për në Botën e Hijeve është një mjedis me pyll të dendur, si lumi
i Nëndheshëm i Antikitetit Stihis (Stiks) e jo si në Akeron të Greqisë, i thatë
nga bimësia. E përmend Odiseu se ai kur ishte te Feakët vajti e u fut në Botën
e Nëndheshme nëpërmjet lumit të Stihisë, u kthye te Alkinou dhe Nausika, të
cilët e përcollën me dhurata dhe një anije për në Itakë, atje në Jug, shumë
afër lumit Akeron.
Megjithmend largohesh i
zhgënjyer, nga kjo “dhuratë” e Natyrës, që është lënë pas dore nga ana e
shtetit. Ecja në rrugën e pashtruar gjithë gropa e pluhur, të ngjall një ndjenjë
jo fort të këndshme, sa gjithçka të zerohet. Nuk e dimë çfarë reklame i bën Ministria
e Anti(kulturës) duke ditur që rrugët drejt vendeve turistike janë si kapilarët
e gjakut për një komb.
Rrjedha e ujrave të
kaltra të lumit Bistrica, pas udhëtimit
me shumë dredha, merr forcë dhe krijon energji në dy HEC-e. Pas kësaj, shtrati i tij fjollë e kaltër, përshkon me një
shushurimë të shtruar fushën e Vrinës, në një kanal ngjitur rrugës Gjirokastër-Sarandë.
Përmasat e
tij (nga 10 m gjerësi, 3 metra thellësi dhe 25 kilometra gjatësi) shkojnë në Detin Jon, i cili me shumë dashuri e pranon
në universin e vet plot kaltërsi, pafundësi e mistere.
Te kalaja përmbi qytet
Në Qafë- Gjashtë ecim për
gjatë një lakoreje ngjitjeje drejt majës së Lëkursit. Që lart, nga ku ndodhemi,
në kala, sytë përthithin qiellin ngjyrë pastel, atë dekolt’e të ujërave smerald
të detit dhe panoramën e gjerdanit të bardhë të Sarandës, si në pëllëmbë të dorës e mbështetur shpatmalit të Kulmes. Saranda askund nuk shfaqet, si nga këtu më bukur e tërë madhështi
magjepsëse. Qyteti,
i përplasur në gjokset e kohës të mbush valixhen e shpirtit me historitë e
moçme të Kaonëve, që kontribuan në formimin e shtetit
të Epirit në shekullin V Para Krishtit, por edhe si pjesëmarrës në luftën e Peloponezit dhe e njohur prej
figurave historike antike, që nga mbretëresha Teuta, konsulli romak Paul Emili, Filipi V i Maqedonisë, Pirroja i Epirit,
etj.
Në Lashtësi ka pasur emrin
Onhezmi. Emrin Sarandë e mori prej Manastirit të 40 Shenjtorëve, të cilët ishin
ushtarë të një legjioni romak.
Mbeta në Lëkurës për një
kohë të gjatë i mbështjellë nga vegime plot
dritë. Më rrembeu një
grimë çartja e bukur e Sarandës, nga tisi rozë në portokallinë e purpurt prej perëndimit të diellit, të këtij topthi që kuqëlon limitin e horizontit deri sa zhytet plotësisht
në detin Jon. I jep vetes të drejtën e
fluturimit si te Ikariusi mitologjik, paçka se
mund të rrëzohesh në mes të
detit dhe të plasësh kokën mbi ishullin e Korfuzit, i cili në atë kaltërsi ngjan si një njollë e madhe në
mes të detit. Korfuzi (Korkyra), është emër me origjinë Ilire, i banuar në kohërat e
lashta nga Liburnët.
Vështron
qytetin, që i përqaset fatit të keq të kësaj toke, apo fatit të këtyre njerëzve,
që ua kanë zënë frymën të pandërgjegjshmit, gjithë mendjemadhësi, duke e katandisur, nga kopësht në lulëzim, në gjysmëshkretëtirë
të identitetit urban, me ndërtime të ngulfatura e të ngjeshura brinjë më
brinjë, duke e vrarë poezinë e saj
magjike e përjarguar pa turp me përdhosje e kafshime, që i kanë nxjerrë brinjët me dhëmbët e
përbindshave matrapikë të dinosaurëve skllavatorë, si të qenë pushtues. Stërngjeshja e çdo hapësire, për të lënë fare pak vend për parqe, rrugë, trotuare sikur ia merr frymën.
E mund të mendosh se
këto ndërtime e hijeshojnë Sarandën, nga ego e qytetarve të saj, që në kohën natyrore ishin
në anën e duhur të gjërave për ta bërë shpejt Europë?!
Saranda është magji, një bekim
i Zotit, plot ngjyra dhe
gjallëri, që frymon e përtërihet, që të
bën ta dashurosh, gjë që është më e fortë se shkatërrimi dhe makutëria e oligarkëve hajdutë me yshtjen e pushtetit. Ajo shumë shpejt do t’i ngjajë një Gjirokastre të dytë të bardhë, me peizazhet
e pakrahasueshme dhe të ndryshme.
Brenda vetes kalaja e Lëkursit ka edhe një grimë histori të
dhimbshme. Ajo bashkë me hapësirën e gjerë për rreth saj është një vend i
kujtesës historike. Më 1878 u sulmua nga Grekët
që hynë në Sarandë e kryen vrasje mbi popullsinë e krishterë, që nuk pranonin
të greqizoheshin dhe gjatë ikjes e shkatërruan me themel atë dhe fshatin Lëkurës.
Gjithkush kujton krimet makabre të Grekëve në
Jug të Shqipërisë, në Çamëri e deri në Shqipërinë e Mesme, në fillim dhe në mes
të shekullit të kaluar, të cilat kullojnë dhimbje nga tmerri i tyre.
Kalaja e
Lëkurësit, që është një bukuri më vete, u ndërtua nga
Turqit në shekullin XVII për të kontrolluar rrugët që kryqëzoheshin në Sarandë.
Ndodhet në lartësi 250 metra mbi nivelin e detit, ka
mure të larta, një kishë,
një portë madhështore, kalldrëme dhe banesa të Traditës
me Modernen, duke ngacmuar shpirtin e artistëve për të vënë kurorë.
Një mbrëmje Sarande
Marr rrugën teposhtë drejt
qytetit dhe detit. Një fllad i lehtë të grish të dëgjosh pëshpërimën e valëve
bardhoshe, të vështrosh gjethet e palmave që ndrijnë nga rrezet
e diellit dhe të ndjesh aromën e bukenviles
këndellëse, kësaj lule të bukur mesdhetare. Atë, para 150 vjetësh e pruri aty në
Sarandë poeti ynë kombëtar Naim Frashëri.
Ne, si ata të dehurit, ecim
(edhe pse të lodhur nga një udhëtim i gjatë) në mbrëmjen që
ndezi dritat në rrugët, shtëpitë, hotelet dhe lokalet përplot me çifte të rinjsh e të
Moshës së Mesme (shpesh edhe pleq) që shijojnë
birrat, akulloret, krepat e ngrohta, teksa vetë shëtitorja sikur digjej nga hapahedhës të shumtë dhe gëlonte nga frymë, fjalë e tinguj. Ecën dhe përplasesh supesh me pushues, nga denduria e tyre
dhe nga pengesat që krijojnë shitësit ambulantë me mallra gjithfarllojesh, të
nxjerra nëpër tezga, që të ngjajnë me një panair përndritës ngjyrash e nuk
mendon gjë tjetër veç të endesh në pamjen
poetike të shkallareve. Aspak e këndshme
zhurma e makinerive të rënda që mbushin me beton dhe gurë bregun e detit,
ku po merr shtat projekti për shëtitoren e re.
Ajo do të jetë ndryshe nga më parë, me më shumë hapësira, me më shumë
bukuri, me shkallët buzë detit, me qytetari e kënaqësi për njerëzit, të cilët mund të ulen në mbrëmje aty dhe
gjatë ditës të zhyten në ujë për të zbutur sado pak shijen e hidhur të
betonizimit pa fre.
Ngrohtësia e dritave të mbrëmjes (me më shumë ngjyra
se dita) zhurmat
e motorrëve dhe boritë e makinave, dyqanet e shumtë që qëndrojnë hapur deri pas mesnate,
tingujt e muzikës që vijnë nga lokalet, deti e shkëmbinjtë,
njerëzit dhe drurët, jetojnë në një energji optimiste. Vendasit, në ketë kohë jo shumë të
këndshme e aspak të sigurtë
që po kalon Njerëzimi nga rreziqe virusi, i cili ka shkatërruar
ekonominë dhe psikologjinë e njerëzve, janë tolerantë, mirëkuptues, të gatshëm; madje edhe arsyetues me tepritë
e kësaj gjendje të qytetit të tyre, nga ky “pushtim” gazmor, që është “buka e përvitshme” e familjeve të tyre.
Një fragment muri që ka mbetur nga porta hyrëse e kështjellës antike të
qytetit të tërheq vëmendjen
së bashku, me ato skulpturat e
mermerta, që kanë zënë vend me bazamentet e tyre mes të thjeshtës,
natyrales dhe simbolikave. Nicolae Jorga ishte njëri nga personalitetet historike të kohës. I
është përkushtuar një bust, me një natyrshmëri të pashembullt e zgjidhje
kompozicionale perfekte të trajtimit të shpenguar të njeriut historik që bashkëjeton kaq bukur me natyrën, shoqëroren; gjer dhe me
monumentalen e qytetit.
Diku në anën tjetër (mjaft e dukshme dhe e ndriçuar
bukur) ndodhet skulptura e Hillari
Klintonit me stilin klasik. Me zgjidhje artistike të thjeshta, krejt të natyrshme,
por tejet të mprehta e të befta për syrin e udhëtarit, shfaqen edhe bustet e poetit të Çamërisë Bilal Xhaferri dhe pranë tij busti i
të madhit Hasan Tahsimi.
Këmbët
ndaluan tek Limani. Varkat (edhe një anije e përngjashme me ato të kohës së Ilirëve) janë të vetmet që u bëjnë shoqëri sikurse edhe
pulëbardhat. Ato rrinin tej në det e rrallë afroheshin në breg, vetëm kur ka
dallgë të çafkojnë peshqit e vegjël si ushqim, me klithma ngazëllyese.
Mëngjeseve e mbrëmjeve i sheh të qasen bregut dhe t’u gëzohen peshkatarëve, kur
kthehen me rrjetat e mbushura me peshk.
Në parkun “Miqësia’’ më ligështoi shpirtin “Poema e mjerimit”
e lypsve, me rroba të palara dhe vetë të palarë, që në lëkurë të vet lypin
ekzistencën. Të gjithë nga shtresat e mjera të Romëve, Jevgjve e Arxhinjve. Një burrë i zeshkët e
kockëdalë, me paterica dhe këmbë të shtrembra që i ka hapur vetes një plagë e
ekspozon në mes të rrugës për të ngjallur mëshirën e kalimtarëve, duke zgjatur
dorën, gati të prekë për t’i falur diçka.
Ja dhe një
grua me foshnjën në prehër, e ulur galiç në shesh, që shqipton në mënyrë
monotone, vajtuese e lutëse të njëjtën fjali:
Fali diçka
jetimit zotni (zonjë); s'kam ç’t’i jap fëmijës. Ndërsa burri i saj rri ulur pak
metra me larg dhe sheh me fytyrë të nderur nëse i hodhën gruas së vet ndonjë
qindarkë.
Më shumë fat
ka që ato pak qindarka t'i pijë raki. Sakaq fëmija nis të qajë nga sëkletet e
veta. Gruaja i bërtet, e harron lutjen, madje i këput dhe nja dy shuplaka bythëve.
Pak më tej një foshnjë e shtrirë për tokë që ndoshta fle rreth saj janë hedhur
dy-tri qindarka. Sigurisht aty afër është dhe nëna e saj. Të vjen e athët kjo
pamje, si jeta e mjeranëve të romaneve të Dikensit në
Londrën e shekullit XIX apo si turma e lypësve dhe llumit të Parisit i romanit
të Balzakut (“Shkëlqimi dhe mjerimi i kurtizaneve”), si ato të Hygoit (“Të mjerët”, apo “Katedralja e Parisit”), etj.
Kjo dukuri
e përhapur si rrjedhojë e krizës ekonomiko- sociale, e rritjes së papunësisë
dhe çmimeve e varfërisë dhe kriminalitetit në Shqipëri, që nuk zhduket lehtë, është kolerë; edhe pse ka shoqata që vjelin fonde nga Evropa për t’i larguar nga
vendet publike, nga fjetjet në stolat e lulishteve, në rrugë, kafene; për ta
çrrënjosur këtë plagë të qelbëzuar e këtë shëmti të qyteteve tona, duke u
dhënë edhe Asistencë e strehë etj.
Perëndi e bukurisë
Ksamili,
me bukurinë dhe befasitë e tij (i rrethuar nga
ujëra e veshur me ngjyra të qeshura nën rrezet e
florinjta të diellit) është një “Perëndi’ e bukurisë, që dha shije Gjithësisë”,
do shkruante Naimi i madh, apo “Karaibe e Ballkanit”, siç tha aktori suedez
Alexandër Ohrstrand për ishujt e saj si Poseidoni zotërues.
Ksamili u krijua, duke u
qendisur artistikisht, në fillim të Viteve ’70 të shekullit të kaluar, nga
mundi dhe djersa e rinisë shqiptare, ku kazma hahej me gurin, shkurret e ferrat,
duke kthyer bokërrimat e tij në brezare agrumesh e ullinjsh. Më pas u kthye në
një qendër banimi heterogjene me të ardhur nga zona të ndryshme të Shqipërisë
dhe që nga ajo kohë ka pësuar ndryshime të tjera (në infrastrukturën rrugore;
meshtëpi të reja, hotele, resorte, kafene e restorante) si një qëndër e
mirfilltë turistike.
Janë orët e para të
mëngjesit dhe një dritë e trandafiltë binte pjerrtas mbi detin. Në breg varka e çadra të ngritura si këpurdha shumëngjyrëshe,
kafene e restorante. Rrezet e diellit,
që shkëlqejnë në sipërfaqen e ujit, puthin
trupat cullakë. Valët e detit butësisht ledhatojnë bregun shkëmbor e paskëtaj ashtu ëmbël e lehtas fëshfërijnë. E
të duket sikur shkëmbinjtë kanë rënë në një marrëveshje hyjnore të përkëdhelen
me dashuri nga ato, duke përsëritur shpesh këtë lojë të bukur.
E nis kështu ditën, me këto ndjesi, i ngrohur e i
bekuar nga dielli bujar. Nga dritarja e
hotelit shikoj plot njerëz (të rinj, dhe familje me fëmijë) që marrin rrugën
drejt ishujve të Ksamilit që shfaqen si nëpër kartolina. Muzika jehon në bar-kafenetë e restorantet buzë detit me ashk
erotik të Dua Lipës, të Ledri Vulës, e Jason Derulës; nga zëri i Malumës, apo
ai brilant i J. Balvin.
Ksamili ka tërhequr edhe
mjaft mërgimtarë. Ata nga Kosova janë modeli i turistit patriot që vijnë këtu,
duke ndjerë veten si në shtëpinë e tyre dhe përjetojnë magjinë e tij. -Bukuria magjepsese e Ksamilit, -thotë
Fazliu nga Vushtria,- e veçanërisht ajo blu e detit që sikur shkrihet me
qiellin, merr shijen e kënaqësisë së çasteve të këndshme me familjen, me
shoqërinë e miqësinë.
Kaltërsia blu e detit Jon,
si në një ekran gjigant ndan dhe lidh dy brigje, dy shtete, dy popuj, Shqiptarë
e Grekë. Jo larg bregut sytë shquajnë një ishull shkëmbor, në pjesën veriore të
Kanalit të Korfuzit, të cilin Greqia e quan territor të saj. Ajo ka ndërtuar
aty një far pa pyetur ligjet ndërkombëtare dhe po kërkon kufinj të tjerë detarë.
Ëndrra e çdo qytetari evropian është të mos ketë kufinj. Se edhe kënaqësia nuk
ka kufi. Nuk është serioze të vesh në peshore ndjenjat patriotike. Por realiteti
bëhet dëshpërues ndonjëher, dhe thellë-thellë nga premisa shpirtërore, që lindin
nga pretendimet greke, gjer edhe në përçarje e konflikte etnike. Ishujve të
Ksamilit skiç, aq pranë dukej të lundronin anije turistike greke, si dashnore
lozonjare, duke lënë pas rropollamën e zhurmës së motorrve. I shoh I trishtuar,
dhe pezmatohem e s'kam ku të gjejë ca dyllë të mbyll veshët si Uliksi siujdhesës
së Sirenave.
Ksamili ka një aromë
ndryshe nga vendet e tjera bregdetare shqiptare, si një nga margaritarët e
gjerdanit të Jugut, që Natyra e ka gdhendur me bukuri.
Aty ku është
shkruar historia shumë vite para Krishtit
Një ndjenjë e thellë më
shtyu të shkoj më në Jug, në tempullin më të bukur të Mesdheut dhe të gjithë
Botës, në Butrint, atje ku shpërfaqet një qytetërim i lashtë. Si kushdo, edhe
unë doja ta shihja dhe vështirë t’i rezistoja madhështisë së mrekullueshme që
të ofron ky xhevahir i trashëgimisë kulturore shqiptare, admirimit të tij, si
një pikëtakim me historinë mijëravjeçare, me misteret e magjishme të Antikitetit,
si një mrekulli. Historinë sikur e bart me vete kur shkel me këmbët e mia mbi
gjurmët e tij ( një magji për sytë e mi, që panë plot habi e mrekulli teatrin antik,
i ngritur në shek: IV Para Krishtit me shkallët e tij për 2500 shikues).
Endem gërmadhave që të lenë një mbresë të pashlyeshme dhe drurëve gjigantë që lartohen drejt qiellit me bukuri
joshëse, të përshëndetur nga koret e zërave të zogjve dhe gjinkallave përmes
një afshi të nxehtë, përzjerë me fllad gjethesh, si për të na pëshpëritur
harresën e trishtuar të kohës,
edhe pse sadopak na ndihnin me një qetësi të “zbulojmë” Butrintin, atë që zbuloi arkeologu Italian
Luigi Ugolini, që në bazë të një marrveshje të dy qeverive të kohës në vitin
1924, na la një thesar (sigurisht
u morën shumë thesare të tij), që të mburremi sot në Botë. Një ditë këmbët e mia shtegtare ndjen se aty thellë e më larg hapësirave
të paana të përfytyrimit (siç është vetë fluturimi i shpirtit njerëzor) merr shkëlqim rrezëllitës ky qytet me artefakte antike. Pra ‘‘mbyll’’ sytë dhe ec nëpër
Butrintin, që ishte një qytet Epirot me kolona,
skulptura dhe monumente nëpër dy anët e rruginave dhe shkallareve të rrethuara
nga gjelbërimi, duke ndjerë kënaqësi se je futur në “Botën” që lëviz njëlloj si
2000 vjet më parë, me tinguj bisedash e trokitje të kupave të argjenda.
Shoh parinë e qytetit që
frekuenton banjat dhe fëmijët e qeshur në sallën e pagëzimit e më tutje një
mozaik shumëngjyrësh të një klasi me të vërtetë të rrallë. Shoh skllevër që ngrenë mure. Ilirët e veshur me veshjet e tyre karakteristike të kohës kur sundonin Evropën,
Botën e pak përtej saj, sikurse shoh
edhe të ardhur të tjerë me veshjet e tyrem të vendeve nga vijnë. Shoh ujanën e liqenit
të Vivarit të mbushur me barka, që vozisin në unicitetin e tyre (burra, gra,
fëmijë, qytetarë të serës së lartë, fshatar që shesin e këmbejnë prodhime,
zejtarë që prodhojnë artikuj për atë jetesë, shoh tregun e frutave,
zarzavateve, veshjes, etj). Shoh luftëtarë me armët e bukura, mbi kuaj që
kalëronin me trokth, luftën e ‘‘gladiatorëve’’, apo të rinjtë e qytetit që
ushtrojnë mundjen në teatrin e mbushur plot dhe që thërrasin për fituesin, sa që
muret e tij të dridhen nga zërat hyjnorë që përcjellin shpirtin e legjendave mitologjike
me fjalët e lashta të Homerit, Euripidit e Sofokliut të mençur, i cili thurte
lavde dashurisë dhe luftonte urrejtjen: “Kam lindur për dashurinë dhe jo për
urrejtjen’’, thoshte.
Më shfaqet Enea dhe shpura
që i vjen pas, duke u larguar nga humbja e luftës së Trojës për të ndërtuar Trojën e re larg.
Qytetin dhe ngjarjet që u zhvilluan këtu m’i tregon
Virgjili, ky vjërshëtor i këndshëm dhe epik i Romës Perandorake, në këngën III
të Eneidas: “… Sapo lanë buzëdetin e armiqëve ndaluan në Kaoni. Dhe vajtën Trojanët
e hynë nga porta skea në Butrint. Enea u end me shumë vuajtje në kaq dete dhe
rreziqe. Pasi mori në të aguar dita, hodhën sytë lart, panë një vend shumë të
bukur dhe menduan ta lartësonin aty flamurin e Trojës. Aty gjen trojanin Elen
(bir i Priamit), që ishte martuar me Andromakën (gruan e Hektorit) dhe ishte
bërë mbret i këtij trualli. Eleni kishte ngritur në
këtë vend një fortesë, e cila i shëmbëllente qytetit, me portat, muret,
pallatet madhështore me qemerë dhe kollona prej mermeri. Enea qëndroi dy ditë
dhe duke shijuar shërbimet prej mbreti, që i bëjnë në mes të takëmeve të argjendta
dhe kupave të arta duke dëgjuar nga Eleni jo profecira, që ia çelin shpirtin. Pastaj,
pasi mori me vete shumë dhurata të vyera, falenderoi, duke ëndërruar të ngrejë
një qytet si Butrinti, që t'i përgjigjet Trojës e kapërceu detin’’.
Pastaj, eca e eca nëpër fragmente të dy mijë vjetëve
histori për të
rishfletuar faqe të tjera të Butrintit antik. Në rrugën gjarpëruese sytë më ndeshën trakte muri (një ndër më të bukurit
që kemi në Shqipëri), me gurë të mëdhenj të vendosur njëri mbi tjetrin, të
lëmuar dhe pa llaç. Ato janë pellazge dhe provojnë lashtësinë në këto troje,
por që humbi
nën gunën e zeze të mugëtirës së shekujve.
Me shkrepje fotografike kalova “Portën e Luanit”, atje,
ku, të Lashtët kanë lënë një mesazh; atje
ku Bekim Fehmiu kishte bërë edhe ai fotografi në vitin1972, në
luanin e gdhendur në gur.
I ngjita shkallët e ngushta që të shpien në maj të kodrës
së Butrintit. Frymëmarrja më shpejtohet. Jo nga ngjitja, por nga emocionet, kur
vështroj veprat e artit me pamje hyjnish në muze edhe kopjen e statujës rrezëllitëse
të Deas, të kësaj bukurosheje plot elegancë që u rrëmbye si shumë mistere të tjera. Nga maja e kodrës vështrimi më
kap fushëpamjen e Xarrës, brigjet e Vivarit, kalanë
e Ali Pashë Tepelenës e cila më shumë se kala është një peizazh kulturor i
gjallë.
* * *
Natyrisht, pas ikjes nga
Saranda, fotot të çojnë përsëri atje dhe mbetesh i
emocionuar nga çastet e bukura, sa që të duket
sikur shumë gjëra i le pa parë. Brenda vetes të lind dëshira e fortë për t’u
rikthyer përsëri e cila nuk do të më mungojë.
Saranda është si ato sirenat e Mitologjisë, që edhe në ëndërr të bën ta dashurosh.