Fahri Xharra dhe Nusha Zhuba Hida: Shprehjet e shkruara të Vazos së Duenos

Shprehjet e shkruara të Vazos së Duenos

(pjesa e dytë)

Shkruajnë  Fahri Xharra dhe Nusha Zhuba Hida

Të rikujtojmë, mendohet që shkrimi parë latin i gjetur nga një arkeolog gjerman, Heinrsch Dressel me 1880 në Romë ku thuhet se ky ishte shkrimi parë latin i shek 7-5 BC., dhe mendohej që ishte një shkrim spiral i sabinëve . Sardanët spjegojnë se është në gjuhën sarde, më poshtë do të lexoni se është në gjuhën osko-umbriane. Pak e rëndësishme, sepse të gjithë popujt pellazgjik të Apenineve e flitshin një gjuhë të njejt me ndryshime të vogla dialektorei.
Se për ilustrim poe përmendi një letër që më erdhi tani. Miku Luan Shmilli me shkruan “Kam jetuar 7 vjet ne afersi të Gavoi, në Fonni qe kufizohet me të.
( Sardenjë ).Aty eshtë qendra me e madhe e grumbullimit te djathit" pecorino sardo" i njohur ne bote...qender e gjithe zones! Qytezë me e vogel se Fonni, por me zhvillim të mire, ku hotelet dhe pse me pak se Fonni, (16 në një qytezë me 7 mijë a më pak banore) shume e civilizuar! Diskoteka e Gavoi ku shkonim shpesh më e mira ndofta ne Sardenjë. Mbiemrat, Maloku, Buzi, Manka, flasin shqip.Mali Monte Spada, apo maja më e larte sarde, Genargentu, ( gjen Argjent) 1834 m.flet shqip! . pra  Roma fliste shqip apo jo ?
Shkrimi i parë, pra është gjetur  i shkruar në Vazon e Duenos ( shih fotot)

Shprehjet e shkruara të Vazos së Duenos .Ky është teksti i gdhendur në vazon Dueno: Iovesatdeivosqoimedmitatneitedendocosmisvircosied  astednoisiopetoitesiaipacarivoidvenosmedfecedenmannamenomdvenoinemedmalostatd

Duke i ndare shkronjat e shkruara tek Vazosja e Duenos ,ne kete menyre kemi kette shkrim “Iove  sat deiv osqoi med mi tat neit Ed e ndo cos misvir co zi EdAst eD noi si opet oi te si ai pac a ri vo isDue nos med fe ce den ma nom ei nom due noi ne med maros tat od

Të shqipëruara

Iove  -Zoti sat-Sot dei-Perendite  iv- ju  osqoi- oskoi  med-medet  mi- (per me italiano ) mua  tat –jot, ty neit-qendrove ed- Ed e – e ndo cos – ndo kush  misvir- mizuir co-ke si – zi  Ed

Ast – asht ed-Ed  noi-nai  si –zi opet-perseri oi –ai te-the si –zi ai-ai pa- pa-shikoj  a –eshte  ri – i ri  jo-jo  is-ish

Due-dy nos-nesh med – medet fe-the ce-qe den-dhen ma -a nom-nam ei nom-nam due –dy noi-nesh ne-na med –medet maros –maraku tat -jot Od

Perkthimi shqipen e sotme

“Sot o Zot ju Perendi , ju Oskoj , sa dhimbje per mua , pr ty, qendro Ed dikush mizor  qe  i zi Ed.

Eshte Ed ndonje i zi perseri, ai te ka pare, ishte jo aq i ri

Dy prej nesh sa keq the jane n’dhe po eshte dhimbje, po dhimbje, dy prej nesh, dhimbje brenge per ty Ed.”
Këtu përmendën oskët, pra shkrimi për Oskët ( oskanët) në librin “ Roma fliste shqip “ është në faqen 352 : Pra oskanet e mooren alfabetin etrusk në shek.7 BC. Shume kohë rendem pas profesorëve të latinishtes për t’a perkthyer . Dikush se njihte fare Vazon e  Duenos , por dhe dikush u merzit kur i thonim se ky është shkrimi i parë latinisht dhe na shikonin me habi duke dashur të na thonin: “Jeni ne vete? – Ky nuk është shkrim latinisht”. Ata menjëherë na përgjigjeshin: Ky mund të jetë i shkruar në të gjitha gjuhët e botës por vetem në latinisht nuk është.

Latinishtja klasike ishte në shekullin e parë para erës sonë, me shtrirjen e shtetësisë romake në italisht dhe ndryshimet shoqërore që pasuan, shqetësimi për pastërtinë e gjuhës lindi në Romë. Gjithashtu nën presionin e spekulimeve gjuhësore greke, filloi një proces i rregullimit të gjuhës. Në këto kohë lulëzuan njerëz të letrave si Ciceroni, i cili ishte orator dhe filozof, si dhe politikan (ishte konsull në 63 para Krishtit, viti i komplotit të Catiline); ose si Catullus dhe poetae novi, të cilët revolucionarizuan gjuhën poetike. Shkrimi nuk ishte i panjohur as për kondotierët 'e përafërt' si Cesare, i cili u admirua shumë për stilin e tij të qartë, dhe prej të cilave dy vepra ende të studiuara dhe vlerësuara mbeten: Lufta Galike (Komentarii de bello Gallico) dhe Lufta Civile (Komentarii de civilë të mirë).

Latinishtja Perandorake dhe Latine e Vonë u bënë të rëndësishme si gjuhë zyrtare e Perandorisë Romake, e përdorur si gjuha franca veçanërisht në pjesën perëndimore të saj. Në Lindje, kjo idiomë solli ndryshime të dukshme midis shekujve të parë dhe të katërt në gadishullin Ballkanik (në Daçia, i rindërtuar si provincë në gjysmën e dytë të shekullit të tretë në jug të Danubit, në Moesia, madje edhe në Maqedoninë Veriore, ku ata do të lindin në të pestin shekulli dy perandorë bizantinë të gjuhës amtare latine) dhe në disa zona të Azisë (përfshirë Berytus, selia e një prej shkollave më prestigjioze të ligjit në botën romake,

Sidoqoftë, ai nuk arriti të minonte komun? ????????? koinè diàlektos si gjuhë e kulturës dhe përdorimit në Mesdheun lindor, madje as në Konstandinopojë, një qytet në të cilin latinishtja, mjaft e përhapur sidomos midis klasave të larta deri në rreth 450, po tërhiqej gjithnjë e më parë përpara tek Greqishtja e cila u bë, në dekadën e tretë të shekullit VII, gjuha zyrtare e Perandorisë Romake Lindore, ose Perandorisë Bizantine, e cila do të zgjasë deri në 1453

Fundi pjesë së dytë