Liri Pone Bele: Zoga

ZOGA

Nga Liri Pone Bele

Zoga lindi në janarin e vitit të shtatë të shek. XX në fshatin Mbrostar, fare pranë qytetit. Ishte njëra nga tre fëmijët e familjes: vëllai, katër vjet më i madh dhe motra tjetër, gjashtë vjet më e vogël se Zoga. Prindërit e tyre ishin tepër të përkushtuar në punët e bujqësisë dhe po ashtu në mbarështimin e blegtorisë. Të pesë anëtarët e familjes njihnin angazhimin e përditshëm në punë, gatishmërinë për të, sforcimin fizik.

Të gjitha këto arsye nuk lejonin asnjë mundësi zgjedhjeje për fëmijët, të cilët iu nënshtruan kushteve reale të jetës, duke u privuar dhe nga argëtimet e moshës, sepse e tillë ishte jeta. Në ara shkonin çdo ditë, mbasi fusha e paracaktuar për t’u mbjellë me grurë, tërshërë apo misër në sezonin e vet,  e kishte të domosdoshme pastrimin paraprak. Kështu, hapeshin brazdat e thella nga parmenda e drejtuar prej dy buajve të mëdhenj pune: një person i dytë pas parmendës, me kokën ulur dhe shikimin e përqëndruar në vazhdën e porsahapur, nuk shkëputej as një moment e nuk i largohej vijës së thellë.

Muajt kalonin dhe specifikat e punëve bujqësore pasonin njëra-tjetrën. Filizat e hollë dhe të gjelbër kërkonin ndihmën e një dore të kujdesshme, duheshin prashitur e ujitur, duheshin hapur dhe kanalizimet përmes ugarit. Edhe muaj të tjerë, deri në çastin e shumëpritur të korrjes, filizat kanë nevojë për shikime ledhatuese, shprese e admiruese të panumërta, deri në ditën e shënuar të të korrave. “Puna  e burrave”, thënë ndryshe, babai i shoqëruar hap pas hapi nga djali ende i parritur mirë, përmblidhte edhe përkujdesin e tufës  së dhënve në kullotat jashtë fshatit. Nëna  mundohej të ishte një amvisë e mirë brënda hapësirës së shtëpisë, në organizimin dhe përfundimin e detyrave të përditshme e të zakonshme, ndërsa proceset e përpunimit të leshit, pambukut dhe lirit e detyronin të shoqërohej dhe ndihmohej nga dy bijat e saj, Zoga dhe Sena.

Pamja e jashtme e prindërve tërhiqte vëmendjen së largu: babai me një gjatësi mesatare, por konstrukti i veçantë qëndronte në shpatullat e gjera; muskuj të spikatur si në kraharor, krahë e parakrahë dhe veçanërisht te kofshët dhe kërcinjtë që përfundonin në këmbët e gjëra, saqë me vështirësi përshtateshin brënda opingave të mëdha. Pothuajse të njëjtën shëmbëlltyrë rrezatonte i biri, por ishte tepër i gjatë, me pamje burrërore gati të parakohshme, me një shikim të thellë, që dukej sikur të dinte saktësisht mendimin akoma të pashprehur të bashkëbiseduesit dhe të përgatitej për t’i dhënë përgjigjen e duhur  e të mënçme. Aktiviteti fizik i teskajshëm i kishte dhuruar konstruktin e fuqishëm e të bukur, si të gdhendur nga dora e një skulptori mjeshtër.

Nëna prezantonte pamjen e një gruaje të heshtur, të qetë dhe, në tërësi, tiparet e fytyrës së saj shprehnin mirësi e dashuri për njeriun.   Edhe dy vajzat e reflektonin prejardhjen e bukurisë prindërore. Zoga kishte trup të zhdërvjellët e të gjatë, fytyrë paksa të gjerë, ku spikatnin sytë e errët me shikim zhbirues, rrethuar nga qerpikë të gjatë, vetulla të trasha gështenjë, mbi të cilat, balli i lartë me ravijëzime të mezikapshme të dy-tri vijave horizontale treguese paraprake të rrudhave të parakohshme, si dëshmitare e jetës së vuajtur që do ta shoqëronte në të ardhmen. Flokët e Zogës ishin të dëndur dhe të gjatë, të mbledhur në dy gërsheta që zgjateshin prapa shpatullave, gati-gati afër belit të hollë, hunda lehtësisht e ngritur në fundin e saj, buzët me ngjyrë të trandafiltë dhe qafa e hollë që lidhte këndshëm trupin e bëshëm dhe të derdhur.

Vajza tjetër, Sena (nëna ime), vinte më e vogël në trup, por me fytyrën tërheqëse, ku spikaste shikimi i ëmbël, ledhatues dhe i mënçur , në të njëjtën kohë, rrezatues i dëlirësisë njerëzore në më të lartën shkallë; një buzëqeshje e lehtë pasqyruar në fytyrë dhe ngulitur në të, edhe kur pothuajse asnjë muskul nuk bënte më të paktën lëvizje. Sena kishte konstruktin e një gruaje të kalitur nga puna e përditshme në pa mundësi të zgjedhjes apo shmangies, edhe nëse puna e tejkalonte kapacitetin e një femre në moshë të re. Tiparet e saj linin gjurmë te çdokush, pamvarësisht se mund ta takonte për herë të parë. Natyra njerëzore i kishte dhuruar cilësi të rralla: fliste pak, jepte përgjigjen e zgjuar, pasi mendimi të ishte i përpunuar thellë në mëndje, por i shprehej bashkëfolësit qartë, sikur të kishte marrë aprovimin prej një komande të brëndshme, supreme, të panjohur prej askujt. Gjykimi i saj përherë pranohej dhe ishte e vështirë të gjeje argumente kundërshtuese. Një tjetër cilësi e veçantë e prezantimit të motrës së dytë tërhiqte vëmëndjen: dorëdhënësia, dëshira për t’i dhuruar një tjetri sendin e munguar, domosdoshmërisht duke e shoqëruar me ndjenja të sinqerta që jo rrallë i kalonin përmasat e së zakonshmes, shpesh mbi mundësitë reale. Mirëkuptimi, afërsia shpirtërore dhe ndihma e ndërsjelltë i shoqëroi përgjatë gjithë jetës së tyre. Duhet përmendur një fakt i rëndësishëm: motra, nënë e shumë fëmijëve, falë ndihmës modeste (jo rrallë duke i kapërcyer mundësitë ekonomike të Zogës) të pandara nga botëkuptimi i gjërë, zgjuarsia e natyrshme dhe bujaria e saj, mundësoi përfundimin e shkollës së lartë të fëmijëve në fakultete të ndryshme. Pra, të gjithë nipërit e mbesat e Zogës,për çka ajo kishte ndihmuar, i ishin pafundësisht mirënjohës, e donin dhe e respektonin, i bindeshin si nënës së vet. Shkollimi i lartë në ato vite ishte pothuajse në skajin e të pamundurës për fëmijët e prindërve punëtorë në varfëri ekstreme që kishin të vetmen detyrë para tyre: të mësonin dhe vetëm të mësonin.                                                                                            Çuditërisht, të dyja motrat rrezatonin bujari, mirësi në më të lartën shkallë dhe me të njëjtën brëndësi, por me këndvështrim të dyfishtë: Zoga shtrëngoi në gjirin e saj një fëmijë jetim, i fali jetë e dashuri; e motra arriti pikën kulmore në vitet pas martese, kur i dhuroi kunatës së vet (që Zoti nuk i fali një fëmijë), pa asnjë grimcë pendese njërin nga gjashtë fëmijët, vajzën e vogël, kur kjo e fundit sapo mbushi një vjeç.  Sikur iu shkëput diçka nga shpirti i saj, në zemër pothuajse ju krijua një plagë e thellë, deri në fund të jetës, si një përballje e rrallë, tepër e vështirë midis dëshirës për t’i falur mirësi njeriut të afërm, por, njëkohësisht duhej të pranonte pa kushte e në mënyrë të ndërgjegjshme se vuajtja e shpirtit do të ishte përhere e gjallë sikurse, ashtu ndodhi.

Po. Dhurimi i një fëmije, qoftë edhe më të afërmit njeri pranë vehtes, ka qënë e mbetet akti më sublim për të hedhur rreze drite, ngrohtësi në zemrën e pikëlluar të dikujt, episode përherë e më të rralla në ditët tona. Qëndrimi i barabartë i dy motrave, sigurisht jo i rastësishëm, tregon saktë trashëgueshmërinë e tipareve njerëzore të veçanta  prej prindërve, tepër të respektuar.

U mbajt mënd gjatë mendimi i një të afërmi të të dyja palëve që, duke vlerësuar si sublim faljen e një fëmije pikërisht në ditën e shënuar të ndërprerjes së qumështit nga gjiri mëmësor, arriti në konkluzion se më e lumtur ndihej dhuruesja  Sena, sesa  e kunata, e cila pikërisht në ditët e ardhshme, do ta shtrëngonte në duart e veta vogëlushen e ëndërruar, do shijonte gëzimin e pakufijshëm dhe do t’i përulej me mirënjohje dhurueses. Mirëkuptimi i motrave, ndihma reciproke në çastet e vështira, bindja pothuajse absolute e motrës së vogël ndaj të madhes, i shoqëroi përgjatë gjithë jetës dhe sigurisht ishte një nga gurët themeltarë të qëndresës së tyre, përballimit të cilësdo situate të vështirë që do të hasnin përgjate gjithë viteve njeri pas tjetrit .

Puna në fshat, së bashku dhe e mirëkuptuar prej të gjithë anëtarëve të familjes, përcaktonte boshtin qëndror të saj. Në aspekte të tjera, ajo paraqitej specifike, si punë që mund  ti kryenin vetëm burrat, sikurse kishte edhe procese pune vetëm për gratë, qartasi të përcaktura .

Një nga më të veçantat prej tyre ishte përpunimi i leshit të dhënve që sigurohej nga tufa e deleve të shumta dhe të mirëmbajtura në kullota të lira, ndryshe nga lopët, të cilat ushqeheshin në luadhe duke i  mbajtur lidhur me litarë, sikur t’u kontrollohej me saktësi hapësira e lejuar për t’u shkelur nga këmbët e tyre ,lëvizjet e trupit apo të kokës.                   Leshi i dhënve, pasi të dy burrat i kishin shëndoshur e kujdesur prej disa muajsh, niste një rrugë të gjatë e të mundimshme, sepse duhej të kapërcente etapa të shumta të lidhura midis tyre si hallkat e një zinxhiri të stërzgjatur, në përfundim të së cilës pëllëmbët e duarve ashpërsoheshin, krijonin plasaritje të përhapura aq sa, në prekje të tyre, pa i  vështruar, të krijohej përshtypja se po shtrëngoje një gorgë dheu nga ugari. Tufat e leshit të deleve të qethura nga dy burrat i merrnin gratë, të cilat i lanin me duar, me trupin të përkulur thellë përgjatë ditëve të tëra në govatën e madhe prej dërrase pranë pusit në fund të oborrit, gjë tepër e vështirë për nënën, kryesisht bijën e madhe e disi më lehtë për vajzën më të vogël në familje .

Më tej vinte shkrifja në grumbuj të mëdhenj, aq sa nuk ishte e vështirë ta shquanin së largu edhe kalimtarët në rrugën kryesore të fshatit. Shtëllungat bardhoshe nisnin procesin e krehjes, të pasuar me tjerrjen në fije të trashësive të ndryshme; pastaj ngjyrosja e litrave të trashë të shtrirë në kazane që i vendosnin mbi këmbjet e hekurta sipër zjarreve përshkënditës dhe të fuqishëm në mes të kasolles, siguruar nga drutë e lisit në përmasa të pazakonshme, prerë në pyllin e përbashkët të fshatit. Ngjyrat bazë të preferuara ishin e kuqja, e gjelbra, ngjyra blu, si dhe nuanca të ndërmjetme. Angazhimi i përditshëm i tri femrave të shtëpisë fillonte herët në agim, sepse me litrat e shumta formonin lëmshenj të madhësive të ndryshme, të gatshëm të shpështilleshin në kërriga apo shtiza. Pjesa më e madhe e litrave i nënshtrohej procesit të endjes në tezgjahun shumëvjeçar, pronë e hershme e shtëpisë, i vendosur pranë dritares dykanatëshe e të gjerë në dhomën që shërbente si grumbulluese dhe ruajtëse e sendeve të vlefshme.

Procesi i endjes në tezgjah zgjaste me javë e muaj dhe pastaj shiheshin rezultatet mahnitëse e gati të paimagjinueshme, të shprehura në formë motivesh nënkuptuese, figura gjeometrike të përsëritura, shëmbëlltyra të luleve të bukura e të porsaçelura. E gjithë lodhja dhe koha e harxhuar nuk llogaritej më. Gjithçka ishte arritur falë lëvizjes së shpejtë, kërcitëse dhe të zhdërvjellët nga e djathta në të majtë dhe anasjelltas të një sovajke të vogël, të cilës i mohohej edhe çasti më i shkurtër i pushimit. Kështu prodhoheshin dhe qilima me pamje artistike, si të ishin krijime të rralla antike, marrë në ndonjë ekspozitë punimesh mesdhetare. Midis shumë prodhimeve të endura, gjeje edhe formate të veçanta. Ishin “qilimat me flokë”, siç i quanim, që kishin veçanti si nga dëndësia e stukturës, ashtu dhe nga sasia e përmbajtjes së leshit, ndër më të vlerësuarit dhe ndër më të përdorshmit në praktikën e përditshme. Po ashtu, tezgjahu siguronte thurjen e mbulesave të trasha, velenxa, të cilat i japin ngrohtësi trupit të njeriut, nëse mbulohet me të gjatë stinës së ftohtë. Një tjetër produkt i punës në tezgjah, ishin përparëset e gjata apo   neçe, veshje tipike për femra në Myzeqe, deri poshtë gjunjëve, që shkonin deri në kufirin e sipërm të çorapeve të leshta. Gjithashtu, në tezgjah prodhohej dhe shalli që përdorej për të mbështjellë gushën a për ta vendosur sipër kokës në ditët me shi (atëherë ombrella ishte objekt i panjohur). Ndërsa shajaku, edhe ky produkt i endjes së leshit ne tezgjah, përfaqësonte materialin bazë të veshjes së meshkujve si për xhaketa, dhe për pantallona apo “qillota”, mjeshtërisht të puthitura pas kërcirit, deri në lartësinë e gjurit, me një radhë kopsash. Pikërisht në pozicionin e gjurit, ato zgjerohen konsiderueshëm  përgjatë kofshës në funksion të ecjes dhe lëvizjeve të trupit. Të leshta ishin edhe kapelet me strehë të gjerë, të qepura me një gjilpërë të posaçme nga duart e nënës dhe vajzave. Sigurisht makina qepëse mungonte, por veshja e ngrohtë dhe natyrale ishte e vetmja mbrojtëse e sigurt ndaj uljes së temperaturës, lagështisë së pranishme dhe ngricës tejzgjatur të stinës së dimrit në Myzeqe. Përgjatë muajve të ngrohtë e të nxehtë të vitit, përdoreshin veshje të linjta, të pambukta, edhe këto prodhuar përmes një sforcimi fizik të të gjithë pjesëtarëve të familjes. Zoga dhe e motra ndihmonin nënën e tyre dhe pikërisht kjo ishte arsyeja që ato njohën qysh në fëmijërinë e hershme mbilodhjen, gatishmërinë, angazhimin e përditshëm në punë, pa pasur asnjë mundësi tjetër zgjedhjeje dhe  duke e ndërgjegjësuar nënshtrimin ndaj kushteve reale të jetës në fshat, çka i detyronte të pranonin mohimin e kohës së lirë. Jeta ishte e vështirë dhe e mundimshe, sidomos pas largimit nga shtëpia të djalit të vetëm. Pra, e gjithë familja fillonte punën këmbëngulëse, lindur dhe forcuar jo pa vështirësi në po ato ngastra toke, rrethuar nga rreshta kallamash, ferra të dëndura e të pakapërcyeshme, sapo dielli përhapte në horizont rrezet e para vezulluese.

Po e njëjta gjë dhe në ditë të tjera me rè të errëta të përhapura në qiellin e pamatë, shoqëruar me mjegull të dëndur, që lëvizte pa drejtim midis tij dhe tokës, duke penguar depërtimin e asaj drite jetëdhënëse, por jo punën e nisur, sikur të donte t’i përshëndeste me dashamirësi dhe t’u uronte mbarësi, si të respektonte përkushtimin e tyre të pamasë, përballjen me cilëndo situatë, shpesh të paparashikueshme. Puna mund të përfundonte jo përherë pas perëndimit të diellit, a thua ishte arritur një marrëveshje e ndërsjelltë, se pas disa orësh do të shiheshin sërish midis tyre ,do të përshëndeteshin duke uruar punë të mbarë.

Teksa vitet ndiqnin njëri-tjetrin, Gori la pas fëmijërinë dhe gjatë adoleshencës mësoi të lexonte në mënyrë autodidakte. Shpejt nisi të kishte dhe të shprehte mendime përparimtare për kohën, por edhe të rrezikshme, po të kihet parasysh sistemi i kohës. Ishin mendime që binin ndesh me shumicën, por që gjenin mirëkuptim me disa djem në moshë të re banues në fshatrat pranë. Ata u përpoqën së bashku të zgjeronin rrethin e pjesëmarrësve në takimet e organizuara me kujdes. Këto pikëpamje të guximshme, shoqëruar edhe me veprime pozitive, tërhoqën vëmëndjen e drejtuesit të fshatit, i cili në zbatim të rregullores dhe në bashkëpunim me xhandarmërinë, pas një periudhe  vëzhgimi dhe përndjekjeje të rreptë, nxori vendimin e prerë ta burgosnin. Gori e gjykoi realisht me durim dhe mendjemprehtësi situatën e krijuar. Përpara tij shiheshin  qartë dy rrugë: e para, të dënohej dhe, për ta shlyer atë, duhej të qëndronte pas hekurave për shumë e shumë vjet, por fundi mund të ishte i paparashikueshëm; e dyta, të largohej pa rënë në sy, sa më shpejt dhe sa më larg në një vend të panjohur, udhëtim i cili mund të shoqërohej me probleme të shumta e jo pak të rrezikshme. Njëkohësisht, ai po përjetonte në shpirt dhëmbjen e thellë, hidhërimin pa kufi, plagët në zëmrën e nënës,  babait dhe motrave, kur të mësonin se biri i dashur i familjes, i shtrenjti vëlla, nuk do të ulej ditëve të ardhshme në sofrën e shtruar pranë vatrës së ngrohtë së bashku me ta. Ai nuk do të ishte pjesëtar në punët e përbashkëta apo i atyre të veçanta. Kush do të shkurtonte drutë e zjarrit, kush do të korrte grurin dhe misrin në ara, kush do të mbante mbi supe thesin e rëndë me bereqet për ta bluar në mullirin e gurtë dhe për të gatuar brumin në magje, më pas tava e madhe e pjekur mbi zjarr  nën kupolën e hekurt të çerepit çudibërës shoqëruar  me aromën e këndshme të bukës së ngrohtë? Ah, po mullarët me kashtë apo barin e kositur prapa shtëpisë me të cilin siguronin ushqimin e domosdoshëm për bagëtitë gjatë dimrit?

E sa e sa të tjera punë…. por mbi gjithçka qëndronte shpirti i plagosur i të dyja palëve dhe për asnjërën nga pyetjet e shumta nuk mund të përgjigjej. Nga ana tjetër, e kishte të pamundur të parashikonte se si do t’ia dilte i vetëm jetës së panjohur në një vënd të huaj, nuk ishte i sigurt nëse do të rikthehej pranë familjes një ditë dhe sa kohë do të kalonte pa u parë me njëri-tjetrin. A do të mundnin t’i rezistonin ndarjes? Mendime të shumta e ndjenja të pështjelluara…

Koha kalonte, asnjë mënyrë komunikimi me familjen, për disa arsye, por më kryesorja ngaqë ai njihej si person i përndjekur nga regjimi i kohës. Situata mbeti tejet e vështirë, shpresat për t’u kthyer e për t’u takuar me njerëzit e çmuar u venitën, vendlindja u kthye në një ëndërr të përsëritur ditën e natën. Para vetes nuk shihte as më të voglën mundësi ndihme, sepse rrethanat e krijuara e kishin detyruar të largohej me kujdes e në fshehtësi, aq sa nuk dihej prej askujt vëndqëndrimi i tij. Vitet radhazi ndiqnin njëri-tjetrën. Kaluan kështu disa dekada dhe koha bëhej përherë e më pikëlluese, shtypëse dhe enigmatike për të dyja palët. Shumë kohë më vonë, familja mësoi se djali jetonte në Amerikë, por asnjë informacion më tepër për shëndetin e tij, mënyrën e jetesës dhe mundësitë e përballimit të saj. Gjithë kjo bënte që pikëpyetjet të ishin të panumërta dhe shqetësuese. Më pas u shpërngul në Maqedoni, me shpresën e pashuar të jetonte sa më afër atdheut, duke mos i ndërprerë përpjekjet për të realizuar takimin me prindërit dhe motrat, çka fatkeqësisht mbeti e parealizuar. Deri në fund të jetës nuk mundi t’i shihte, t’i përqafonte njerëzit më të shtrenjtë , të shkelte me hapa tashmë burrërore, rrugëzat e shtruara me gurëz të vegjël të fëmijërisë, të hipte në arrën e madhe shumëvjeçare dhe nga maja e saj të shihte me kënaqësi pamjen tërheqëse të fushave të gjelbra në formë katrorësh të stërmëdhenj. Soditjen e këndshme e shoqëronin edhe disa çaste të sjelljes çapkëne, si fërshëllima e ngjashme me atë të zërit të bilbilit apo kur me disa arra të mëdha të përzgjedhura godiste kalimtarët e rastit që ngrinin kokën të habitur, sepse pema kishte njëfarë largësie nga rruga kryesore. Por shpejt mërzitja u zëvendësohej me buzëqeshjen sapo merrnin disa syresh në njërën dorë, duke e pasuar me ngritjen lart të tundjes së lehtë të dorës tjetër, si një përshëndetje miqësore.

Dëshira për t’u kthyer në familje apo thjesht një takim fare i shkurtër, shoqëruar me rrahje zëmre të shpejta, me përqafime dhe shtrëngime në gjoksin e prindërve shoqëruar me rrëshqitjen e lotëve në faqe dhe ngashërimet e thella, mbetën ëndrra të parealizuara. Nëna e Gorit, gjithë viteve të jetës së saj të gjatë, pas largimit të të birit, çdo natë para gjumit i falej  me sy të lagur nga lotët e me një frymëmarrje të mekur një fotografie të tij, puthitur në një kornizë të vjetëruar e të vendosur në anën e djathtë të oxhakut, rreth 1 metër lart, pikërisht mbi shtratin e drunjtë. Shikimit të saj të përvuajtur e të përqëndruar i dukej sikur kishte para vehtes shëmbëlltyrën e një shenjti, sepse pamja shprehte në të njëjtën kohë lutje nga thellësia e shpirtit, urime të sinqerta sikundër zëmra e nënës uron birin e shtrënjtë, shpresën e pashuar se do ta përqafonte në një çast të vetëm të jetës së saj të brengosur. Fatkeqësisht, dëshira nuk u plotësua, lutjet e panumërta nuk u dëgjuan kurrë. E njëjta gjëndje shpirtërore, hidhërim i tejskajshëm, kishte zaptuar edhe babanë e Gorit, aq sa bisedat e tyre u zëvendësuan thjesht me pyetje-përgjigje. Harruan të buzëqeshnin, takimet me të tjerë njerëz të afërt dhe bashkëfshatarë u rralluan, porta pothuajse e shkatërruar hapej më të rrallë. Tashmë, pesha tepër e rëndë e jetës së familjes u përqendrua tërësisht mbi supet e vajzës së madhe, edhe pse e motra nuk shmangej.

Kështu, Zoga, akoma adoleshente, shumë shpejt njohu vështirësitë e punëve bujqësore (profilin e leshpunueses e kishte përvetësuar vite më parë), sakrificën dhe dashurinë për njerëzit e afërt në lidhje gjaku apo thjesht bashkëfshatarë. Ajo, në këtë mënyrë po plotësonte ato detyra që babai i saj, i tjetërsuar mbas humbjes së djalit, e kishte të pamundur t’i vazhdonte më tej. Nga dita në ditë, Zoga prezantohej në jetën e fshatit si një vajzë praktike, e papërtuar, e sjellshme, korrekte, shpirtërisht e pasur, me ndjenja e me një karakter të fortë, i paraprirë nga një pamje e jashtme që binte në sy që së largu. Njohja dhe vlerësimi i këtyre tipareve kapërcyen kufijtë e fshatit të lindjes e banimit, duke e paraqitur atë si një person të kërkuar për shoqe jete jo vetëm brënda banorëve të Mbrostarit, por edhe nga djem të tjerë me banim në qytetin tonë. Pozicioni i veçantë në të cilin ndodhej, si një kujdestare e familjes, e ndërgjegjësonte Zogën ndaj një vendimi të tillë. Ajo i shpërfillte propozimet e shumta për martesë, pasi largimi nga të afërmit për të filluar një jetë të re, do të shtonte vështirësitë në familjen e saj, që e kishte aq të domosdoshme ndihmën e Zogës.

Një ditë erdhi momenti kur kërkesat e përsëritura nga një familje fisnike fierake morën miratimin e saj. Zoga u mirëprit në mjedisin e ri e të panjohur më parë me përzemërsi dhe respekt, si një nuse e re, e bukur, e papërtuar, fjalëpakë. Ajo ishte e gatshme të kryente çdo punë që i dilte përpara saj, pavarësisht mungesës së mëparshme të eksperiencës, madje edhe kur ndonjë punë kishte specifikën e vet disi më ndryshe nga ato të shumëllojshmet të kryera prej vitesh në shtëpinë atërore.

Jeta bashkëshortore, e lumtur dhe me ecuri të natyrshme, i fali vajzën e parë dhe tre vjet më vonë ajo mori dhuratën përrallore: një motër e vogël lëkundej në djepin e bukur, gati artistik, falë një punimi me mjeshtëri të një pikture në pjesën ballore, tepër mbresëlënëse. Gjithçka shkonte mbarë, derisa një ditë sëmundja e kolerës, në mënyrë krejt të papritur e pa më të paktin informacion të banorëve rreth prezantimit, mjekimit dhe pasojave të saj, po përhapej me shpejtësi brenda qytetit tonë, duke marrë jetën e një numri jo të vogël qytetarësh, pa dallim moshe e gjinie. Një nga mizoritë e ditëve të para ishte ndarja nga jeta e vajzës së parë të Zogës, e cila atë javë sapo kishte mbushur 7 vjeç. Dhëmbja shpirtërore e nënës ishte e tejskajshme, e papërshkrueshme dhe në ditët në vijim ajo mori një vendim të rëndësishëm: të lutej e t’i falej Shenjtit për ruajtjen e shëndetit të vajzës së dytë, në kishën e njohur të qytetit fqinj. Çuditërisht, pikërisht atje i pëshpëritën se të njëjtën moshë me motrën e madhe do të kishte edhe vajza tjetër kur do të ndërronte jetë krejt papritur, gjë që ndodhi realisht nga një tjetër shkak i cili mbeti i panjohur në atë periudhë kohe, një fatalitet i  pashmangshëm që e përjetuan disa familje fatkeqe padrejtësisht, pasojë e nivelit mjekësor diagnostikues të ulët.

E vetme,  Zoga përjetonte vuajtje të thella, çnjerëzore, të pamerituara të cilat arritën lartësi qiellore kur pak kohë më vonë i shoqi, me profesion ndërtues, ndërroi jetë aksidentalisht, pas një goditjeje të fuqishme të një trari të shkëputur nga çatia e një godine në ndërtim e sipër në qendër të qytetit. Gjithçka u vlerësua si gabim njerëzor, një pakujdesi e një tjetër punëtori. Pas kësaj humbjeje tragjike, jeta e Zogës u bë e zbrazët, e zbehtë dhe e vajtueshme. Flinte pak, aq sa nuk mund të kuptonte nëse do të mund të qetësohej, të largonte lotët gjatë atyre pak orëve kur trupi i saj qëndronte shtrirë në vetmi në shtratin bashkëshortor, që tashmë i dukej i stërmadh në atë dhomë të akullt të zhytur në heshtjen pikëlluese. Shpesh i dukej se në dhomë shihte siluetat e të bijave, duke lëvizur brënda saj, veçmas apo dhe duke luajtur midis tyre; herë pas here i bëhej sikur vajzat grindeshin kush t’i rrëmbente tjetrës nga dora topin apo kukullën më të bukur, ato kukulla që i kishte stisur vetë Zoga nga copa basmash të zgjedhura e me ngjyra të spikatura… Pastaj i krijohej ndjesia sikur të bijat kërkonin ndihmën e saj dhe ngrihej me vrull duke vrapuar nëpër dhomë, kthente kokën e trupin në drejtim nga i bëhej se dëgjonte zërat engjëllorë… Pastaj heshtja tinëzare zaptonte gjithçka me shpejtësi, duke lënë pas premtimin e vakët se sërish motrat, pas pak, do të shkonin përmes dhomës dhe zërat e tyre të gjallë, me atë të tingull aq të ëmbël dhe melodioz,  do të mbushnin dhomën e përmes dritareve të hapura do të ngriheshin mbi pemët e shumta në oborr duke lëkundur lehtë gjethet e freskëta, si të ishte duke ardhur ai flladi i këndshëm dhe çlodhës pranveror. Por të gjitha ishin vegime të një jete tanimë të përmbysur…

Çaste të tilla ishin rraskapitëse veçanërisht përgjatë natës, kur gjumi mund ta zinte rreth dy orë pasi ishte shtrirë në shtrat. Bënte një gjumë të trazuar dhe shpesh nuk përcaktonte dot nëse, ishte zgjuar apo ndodhej  mes një ëndrre të frikshme e tronditëse. Ndihej e zhytur thellë në botën e pikëllimit, pa mundur të shihte një rreze dielli tej në horizontin e paanë, pa mundur të jetonte normalisht e duke harruar se ç’ishin gëzimi dhe shpresa. Pas përvjetorit të tretë të vdekjes së bashkëshortit, ajo gjykoi se duhej të ecte me hapa të ngadalshëm sadopak përpara si gjithë njerëzit e tjerë. Pikërisht për këtë arsye pranoi të martohej me një burrë rreth të pesëdhjetave, me profesion mekanik. Ai ishte njeri punëtor, një bashkëfshatar i saj i dikurshëm dhe qe treguar më këmbëngulës se të tjerët në kërkesën e për t’u martuar me Zogën. Por shumë shpejt Zoga do të pendohej për hapin e ri të hedhur në jetën e saj, aq të rrënuar shpirtërisht. Ajo konstatoi me keqardhje se gjithçka kishte ndryshuar, pa e kuptuar as vetë, dhe qe transformuar në një tjetër grua. Ndjenjat i ishin mekur dhe ajo nuk mund të përfaqësonte më tej, bashkëshorten. Ndonëse përpiqej, e kishte të pamundur të jetonte normalisht dhe nuk arrinte të gjente asnjë thërrime lumturie në familjen e re. Sa të vështirë e kishte të përshtatej! Mosmarrëveshjet me bashkëshortin po shtoheshin dita-ditës. Zoga ishte e ndërgjegjshme për përgjegjësinë personale në grindjet e shpeshta, ndërsa i shoqi mundohej të mos bënte shamatë. Marrëdhënia e tyre u zvarrit rreth dy vjet, me shpresën se do të ndryshonin dhe do të normalizohej gjithçka, por qe e pa mundur, sepse ditët e zymta ndiqnin njëra-tjetrën me të njëjtën pamje e përmbajtje.

E vetmja grimcë gëzimi dhe zbavitjeje ishte periudha e kohës së vizitave  në shtëpinë prindërore, përherë e më të shpeshta. Ato çaste e qetësonin, i krijonin disi një shkëputje të shkurtër nga hidhërimi tashmë i shumëfishtë. Ndodhej në mesin e moshës së një jete të venitur. Rrethanat e detyruan të rikthehej në shtëpinë e mëparshme, në lagjen “Belik”, njëra nga më të vjetrat dhe themeluese e qytetit, ku vite më parë pati zbritur nga pajtoni si nuse e re. Shtëpia e vjetër sikur u gjallërua sapo Zoga hapi derën e korridorit të errët e aq të ngushtë, saqë mund të krijonte vetëm lidhjen e dy dhomave. Papritmas u shtang dhe u detyrua të qëndronte një çast në pragun e ngritur dy-tre gjishtërinj, sepse drita e dëborës së rënë ditë më parë nxori në pah mjerimin dhe vobektësinë në mënyrë të pamëshirshme. Ishte një boshësi e tejskajëshme, si të donte të fshihte ato pak gjurmë dhe kujtime të bukura të viteve të shkuara. Në mes të atij mjedisi të mirënjohur për të, Zoga nisi të arsyetonte me gjakftohtësi. Iu duk se në thellësi të shpirtit njohu një parandjenjë që në ditët e mëvonshme jeta do t’i dhuronte grimca gëzimi. Mos vallë po përballej me parimin e njohur, sipas të cilit në vdekjen e së vjetrës fshihet kurdoherë lindja e së resë?

Ajo e kishte vështruar jetën në sy, kurdoherë duke e pranuar atë me tërë hidhërimet dhe sfidat e saj. Në të njëjtën kohë, përballja me këtë skamje reale nxiti te Zoga njërën nga tiparet përkatëse të saj: dëshirën për punë dhe qëndresën ndaj vështirësive. Pa vonesë, iu përkushtua rregullimit të shtëpisë, brenda e jashtë saj. Pas një pune sforcuese, e pa të arsyeshme të takohej me mikeshën e vjetër, banuese në fundin e rrugicës. Me të mirëkuptohej dhe, për më tepër, ajo i kishte qëndruar shpirtërisht pranë Zogës në momentet kulmuese të dëshpërimit. Lena, amvisë e përkryer dhe e së njëjtës moshë me Zogën, ndonëse tepër e zënë si rrobaqepëse (profesioni i garantohej nga një makinë qepëse e drejtuar me dorën e djathtë të saj), atë pak kohë të lirë ia përkushtonte Zogës. Sikur të ishte e mundur që cilësitë pozitive të dy grave të shkriheshin në një trup të vetëm, atëherë me siguri do të formohej figura e gruas së përkryer. Ato plotësonin njëra-tjetrën në sjellje, mendime dhe veprime.

Një tjetër problem i vështirë ishte gjendja reale e prindërve, të cilët, me kalimin e viteve, nuk po mundeshin të punonin në ara si dikur, as të përpunonin leshin e pambukun. Ata kanoseshin nga varfëria, ndonëse vajza e dytë bënte të pamundurën të siguronte një jetesë të thjeshtë për familjen, me ndershmëri dhe djersën e ballit.

Dihet mirë se njeriu punëtor e kërkon vetë punën, kudo të jetë, në çfarëdo forme të prezantohet ajo: e tejzgjatur në kohë, e shoqëruar me mbilodhje, në stinën përvëluese të verës apo dhe dimrit të akullt. E vetmja mundësi para Zogës ishte punësimi si rrobalarëse në një familje me shumë anëtarë diku pranë shtëpisë. Shumë shpejt ajo filloi të punonte dhe në të tjera familje që banonin në të njëjtën rrugë, me ndihmën e të vetmit mjet larës cilësor të kohës, finjën, një produkt i fituar nga përpunimi i hirit mbas djegies së druve, sidomos atyre të lisit. Ndihmësja e vetme ishte një karrocë dore që transportonte rrobat e vendosura në kanistra zhuke të përpunuara mjeshtërisht, duke mundësuar edhe shpërlarjen e tyre në ujin e pastër e të rrjedhshëm të lumit Gjanicë. Zoga zbriste bashkë me amvisa të tjera në rrugëzën e pjerrët e me dredhka, në anën e djathtë të Gjanicës. Rrjedha e qetë e lumit, me pasqyrimin e këndshëm të nuancave të ngjyrës së gjelbër në afërsi të bregut me shkurre apo kaltërsisë së ëmbël të qiellit dhe retë e bardha me forma të shumta, bëheshin nxitëse të imagjinatës. Bukuria e pamjes së papërsëritshme dhe mjegulla e dëndur nuk e pengonin aspak diellin të prekte me rrezet e tij të ngrohta rrjedhën e ujit, si të përshëndeste e të mirëpriste me bujari gratë punëtore dhe fëmijët që mësonin notin dhe zhvillonin shpesh gara, midis tyre.

Koha kalonte. Një kthesë e vogël në jetën monotone të Zogës e bëri të fortë, të ndihej e ripërtërirë, e dobishme dhe me forca të reja, në përputhje të plotë me zemërgjerësinë e saj, tashmë të mirënjohur. Ajo mësoi se një fëmijë, ende pa mbushur një vjeç, diku në periferi të qytetit, mbeti pa prindër, për shkak të një fatkeqësie. Sapo njohu ngjarjen, Zoga vendosi ta birësonte, t’i dhuronte dashurinë e nënës dhe të krijonte një familje të re me atë fëmijë. Ishte vajzë dhe Zoga e pagëzoi me emrin Ana. Përkushtimi shpirtëror dhe kujdesi i përditshëm për vogëlushen dukej se po ndriçonin lehtësisht jetën e saj të mbyllur e të heshtur, duke u shkrirë në një objekt konkret e të vetëm, të ngrohtë e të rëndësishëm, shpirtërisht të prekshëm, pjesëza të jetës së dikurshme, të kaluara me mbresa të këndshme ,aktuale.

Po, tashmë Zoga mbante në duart e veta një fëmijë të shtrenjtë, e shtrëngonte fort në kraharor dhe ndjesia e rrahjeve të shpeshta e përkëdhelëse pranë zemrës së saj e lumturonte dhe njëkohësisht e lejonte të hidhte vështrime në të ardhmen. I dukej se e shkuara kishte mbetur pas, një largësi e dobishme, sado e vogël në dukje.

Mundësia e fillimit të punës si pastruese në njërën nga shkollat e qytetit u vlerësua prej saj si një dhuratë e rrallë, sepse dita kalonte e këndshme mes gjallërisë së nxënësve të shumtë në shkollën 7-vjeçare.

Gjatë kohës kur zhvillohej mësimi, Zoga pastronte korridorin e gjatë, në dy anët e të cilit renditeshin klasat fillore, pastaj vijonte me shkallët dhe katin e dytë, ku zhvillonin mësim klasat nga e pesta në të shtatën. Shkolla numër 2 kishte mjedise të shumta: palestra e kompletuar dhe frekuentuar paradite e pasdite, oborri rrethues me përmasa të gjera ku Zoga ujiste lulet dhe pastronte gjethet e rëna nga pemët e vogla – pra, të gjitha kërkonin përkujdesjen e saj. Dhe Zoga ishte e përkushtuar, e papërtuar dhe e vëmendshme gjer në detaje për gjithçka që kishte të bënte me punën e saj.

Ndërkohë, gjendja shëndetësore e babait të moshuar tregonte shënja jo të mira. Zoga e ndiente për detyrë t’i shihte më shpesh prindërit dhe t’u shërbente në kohë më të zgjatur. Këtë gjë duhej ta bënte pas mbarimit të punës, atëherë kur dita zëvendësohej shpejt me orët e natës. Rruga drejt Mbrostarit nuk kishte as më të voglin ndriçim dhe vetëmbrojtja ishte një nga treguesit e zgjuarsisë së Zogës. Ajo vishej me një kostum burrash, për t’u dukur së largu si një kalimtar mashkull, vendoste një kordon në formë laku mbi supin e djathtë, në lartësi mbi dy pëllëmbë shihej një shufër hekuri me fund të dyfishtë dhe e mbështjellë me një copë të errët, që e mbante për të krijuar së largu përshtypjen e një dyfeku. S’kishte si të vepronte ndryshe një grua që ecte në rrugicat e errëta në ato orë të natës, për t’u mbrojtur nga ngacmimet e mundshme të kalimtarëve të vonuar. Jeta vazhdonte, por ndryshe nga vitet e shkuara, tashmë ishte e mbushur me episode të bukura dhe të gëzueshme, falë vogëlushes, që, sapo dëgjonte zhurmën e hapjes së portës, vraponte t’i hidhej në qafë së ëmës, e shtrëngonte fort me të dyja duart, e puthte me dashuri dhe, duke folur shpejt e pa pritur përgjigje për pyetjet e shumta që bënte, ashtu e pashkëputur nga krahët e saj, e shoqëronte kudo nëpër shtëpi.   Ana e ndiente, e përjetonte përparësinë e pranisë në shpirtin e Zogës, faktin e padiskutueshëm se ishte duke plotësuar mungesën e padrejtë të lumturisë në zemrën e një nëne të vuajtur. Orët e mbrëmjes, pas darke, i pasonte gjumi i qetë në shtratin e përbashkët, shtrënguar përherë në krahët e njëra-tjetrës.

Vitet kalonin njëri pas tjetrit. Ana e rrethuar me dashurinë e një nëne të vërtetë, shoqëruar edhe me atë të të afërmve rreth saj, po rritej nga dita në ditë, duke u shfaqur një vajzë e bukur me sy të zinj, lehtësisht të zgjatur anash, me një shkëlqim të ëmbël, si të rrezatonin edhe nuancën gri vezulluese. Kurora e flokëve kaçurrela, po ashtu te zeza, rrethonin hijshëm ballin e lartë dhe të gjerë dhe zgjateshin shpërndarë nga mbrapa kokës e mbi shpatulla, duke u lëkundur këndshëm, sidomos kur flladi i erës i përhapte sa djathtas e majtas. Po aq të tërhiqnin me bukurinë e tyre dy gërsheta të trashë, rreth dy pëllëmbë poshtë supeve. Hunda e drejtë dhe e mprehtë harmonizohej në fytyrën e bardhë me lëkurë të lëmuar. Faqet kishin një nuancë rozë; në të djathtë i krijohej një gropëz e vogël sa herë që shqiptonte rrokjen e parë të fjalës. Buzët e fryra tregonin natyrshëm formën e tyre lehtësisht harkore dhe buzëqeshja e ëmbël i nxirrte në pah dhëmbët e bardhë dhe rrezëllitës. Shtati i saj ishte i gjatë, supe të ngritura dhe këmbë të holla, si të gdhëndura mjeshtërisht. Ishte tërheqëse dhe kujtdo që do ta shihte, do t’i mbeteshin në mendje tiparet e fytyrës vezake dhe ecja e lehtë, aq e ngjashme me fillimin e një valsi të ëmbël të mbrëmjeve rinore…

Ana tregohej e zellshme në mësime, kishte zgjuarsi të natyrshme dhe shumë shpejt u vlerësua si një nxënëse e shkëlqyer, duke merituar vendin e parë në tabelën e nderit të klasës. Vitet ia linin radhën njëri-tjetrit dhe Zoga lumturohej tek e shihte të rritej me një bukuri të rrallë. Edhe Ana ndihej mirë me fizikun e vet. Por koha sjell ndryshime. Pak nga pak, ajo qetësia e fillimit, harmonia dhe konsolidimi i familjes së krijuar nga Zoga dhe Ana, nuk ish më e dikurshmja.  Një marrëdhënie e re po krijohej mes tyre. Nëna, përherë e dhëmbshur, zemërbutë, që bëhej copë të plotësonte çdo dëshirë të Anës gjer atëherë, nisi të tregohej e ashpër, e pushtetshme dhe kontrolluese në veprimet e vajzës, kudo: në shkollë dhe jashtë saj.

Mospërputhjet në mendime po shtoheshin, sepse Zoga dëshironte me shpirt të rriste një vajzë të edukuar, të sjellshme në shoqëri, të lexonte njërin pas tjetrit gjithë librat e përzgjedhur në bibliotekën e qytetit, duke qënë njëra nga anëtaret e rregullta të saj, të kishte një horizont të gjerë dijesh dhe kulture, duke hapur para vetes rrugën e sigurt të shkollimit të lartë në profilin e preferuar prej saj. Në punët e shtëpisë, Ana pothuajse nuk e ndihmonte fare nënën. Edhe  nëse ishte e gatshme në pritje të këshillave praktike dhe zbatimit të tyre në punët e kuzhinës, trokitjet e përsëritura të shoqeve në portën e oborrit  jepnin sinjalin se do shëtisnin apo do të shkonin në kinemanë verore të qytetit, për të parë filmin e fundit që shfaqej. Një mbasdite, Zoga qe kthyer e lodhur në shtëpi nga një punë shtesë që kishte bërë. Ajo i kërkoi Anës që ta ndihmonte në bërjen e finjës për të larë, por vajza, për shkak të mungesës së prakticitetit dhe zellit të pakët, nuk e realizoi dot në cilësinë e duhur. Atëherë nëna e qortoi ashpër, gati me fjalë fyese, duke i kujtuar se si mund të ishte nxënëse e dalluar në mësime, kur nuk dinte të përfitonte më të thjeshtin mjet praktik për larjen e teshave. Në moment, vajza e prekur thellë shpirtërisht, u përball e qetë me vërejtjen, por edhe u vetëmbrojt me zgjuarsi, duke mos e shkëputur shikimin nga sytë e nënës:

- Në shkollë mësoj mirë dhe dihet që jam e para e klasës… Ne atje lexojmë, shkruajmë e mësojmë dhe nuk lajmë rroba…

Zoga ia ktheu me një ton ironik, për më tepër me përmbajtje nënkuptuese të thellë:

- Po më lë pa mend! Çudi e madhe! Kur ti nuk je e zonja për një punë kaq të thjeshtë në shtëpi, ndërsa në shkollë vlerësohesh si e para nga shoqet dhe shokët e tu, medet, ata qenkan fare për t’u lidhur me litarë…

Pastaj pllakosi heshtja. Ana uli kokën dhe e pa të arësyeshme të mos debatonin më tej, sikur ta ndjente se diçka trishtuese mund të pasonte. Thjesht po përpiqej të kuptonte se ndoshta mosmarrëveshjet midis tyre ishin shfaqur për shkak të kërkesave të vajzës për veshje të kushtueshme, gjë që mundësitë ekonomike të familjes nuk mund ta përballonin. Nga ana tjetër, ai nivel dhe ajo mënyrë jetese po bëhej e vështirë për vajzën.

Në vitet e adoleshencës, bukuria e Anës po spikaste dhe nisi të tërhiqte vëmendjen përherë e më tepër. Rastësisht po dilte në pah diçka e panjohur më parë. Një ditë, mësuesi i muzikës e vlerësoi zërin e Anës si një talent të rrallë, kur ajo kërkoi  në mënyrë të papritur të këndonte me dëshirën e saj një këngë të njohur qytetare në një ambient festiv të klasës së pestë, pas së cilës u bë pjesëtare e korit të shkollës, ku e mirëpritën shokët dhe shoqet e tjera.

Viteve pasardhëse të shtatëvjeçares, “unike” e etiketonin dikur, për të u interesuan punonjësit e Shtëpisë së Kulturës së qytetit dhe pothuajse papritur Anën e vlerësuan dhe e pranuan të këndonte me zërin origjinal, të përsosur, mbresëlënës (pa  pasur as më të paktën njohuri rreth muzikës më parë) në formë dueti, me zërin e dytë, së bashku me këngëtaret e mirënjohura dhe të papërsëritshme të qytetit. Kështu, vajza në moshë të njomë u pranua debutuese në Estradën Profesioniste, që dikur konsiderohej e vetmja mundësi prezantuese për talentet e reja dhe aktivitetet kulturore.

Zemërmadhësia e Zogës dhe mikpritja e saj nuk kishin të krahasuar, edhe pse ndodhej në nivel ekonomik të ulët. Ajo mbajti për shumë vjet në shtëpinë e saj tri nga vajzat e kushërirave të para, që banonin në fshatra të largëta, duke mundësuar shkollimin profesional të të rejave, si mësuese dhe infermiere. Kështu, e udhëhequr nga gërshetimi i ndjenjave me gjykimin e shëndoshë, Zoga u siguronte të mbesave shtratin portativ, shtresa dhe mbulesa nga punimet e hershme ne tezgjahun e dikurshëm. Përsa i përket ushqimit, pjesa dërrmuese prodhohej në bahçe, duke u shoqëruar me sardele dhe përpunimin e organeve të kafshëve të therura e të shitura fare lirë në thertoren e qytetit. Pothuajse shumica e të afërmve me banim në fshat e njihnin zemrën e Zogës, pasi ajo i kishte ndihmuar në rast nevoje, edhe përtej mundësive të saj. Në shumë raste, kur kishin ardhur nga fshati në qytet  për probleme të ndryshme, ata kishin gjetur një strehëz të ngrohtë te Zoga, e cila i kishte pritur me gjithë bujarinë dhe dashurinë e saj njerëzore. Shtëpia e saj qe vërtet e vogël, por mikpritëse dhe dera e saj  hapej me trokitjen e parë. Shumë njerëz vlerësonin me të drejtë shtëpinë e saj të ngjashme me një vatër bamirësie.

Dashuri mëmësore, përkushtim, kujdes dhe sakrifica për të birësuarën, por, nga ana tjetër, vajza po shihte që nëna e saj përherë e më tepër i prezantohej tepër autoritare, duke marrë pozicionin e komandës supreme, gjë që Ana, me rritjen në moshë, ndërgjegjësimin dhe besimin në vetvete se do të bëhej një artiste me të ardhme premtuese, po tentonte ta kundërshtonte butësisht. Fillimisht e bëri me fjalë të pakta, ndërsa më vonë me veprime konkrete, duke u përpjekur të tregonte se saktësisht kishte mësuar prejardhjen e vërtetë, që rridhte nga një familje “aristokrate”. Përgjatë viteve, me logjikën e saj të shëndoshë, Zoga e mendonte shpesh, pa mundur t’i jepte drejtim, e përjetonte shpirtërisht këtë problem delikat. Ajo e kishte të vështirë të vendoste nëse duhej ta informonte vajzën e birësuar, t’i tregonte se cilët kishin qënë prindërit e saj biologjikë, të njohur si njerëz të ndershëm e punëtorë, por që fatkeqësisht ishin larguar nga jeta para kohe, pa e gëzuar atë. Për Zogën nuk ishte aspak e lehtë, ndodhej në dilemë, nuk dinte si të vepronte dhe kjo situatë e ngarkonte psikologjikisht. Linja në të cilën përvijohej ecuria  e detyruar e jetës së saj, çuditërisht përcaktohej midis dy piketave të ngulitura thellë në tokë: logjika e ftohtë, akull, dhe zemra e nxehtë, shpuzë, herë të  larguara në maksimum midis tyre apo dhe lehtësisht pranë, por në  asnjë moment nuk ishin në përputhje, në një harmoni që do t’i shërbente si nënës dhe të bijës. Në të njëjtën kohë, Zoga, me logjikën e ftohtë, kishte tentuar të hapte bisedën e të sqaronte se veprimi i kryer prej saj kishte vlerë të shumëfishtë, por kuptonte në moment që fjalët nuk mund të pasonin njëra-tjetrën dhe mendimi e rrjedha e bisedës do ta humbnin fillin. Ja pse pohimi i realitetit prej saj përballë vajzës së birësuar nuk u realizua, edhe për faktin se atë e trishtonte thellë paqartësia e përgjigjes së Anës, reagimi i saj.

Zoga ishte  e njohur dhe e respektuar për drejtësinë e mendimit. Në asnjë rast të vetëm ajo nuk kishte përgojuar askënd, madje, shpesh mes shoqesh, ardhja e saj e papritur shprehte çuditërisht si të thuash një urdhër të pashprehur për ndërprerjen e bisedave pa përmbajtje që, për shumë njerëz, janë mjet zbavitjeje, kalim kohe e mbushje zbrazëtie. Për më tepër, kur rasti e sillte të shihte qartazi në mjedisin përreth ndonjë veprim a qëndrim të papëlqyeshëm që mund të ishte dhe i paqëllimshëm, Zoga përpiqej ta zbuste dhe ta shmangte ndikimin negativ të tij, edhe pa qënë e përfshirë vetë brënda ngjarjes. Ajo ishte gjithmonë e pushtuar nga mirësia dhe kjo sjellje e veçantë ndaj të tjerëve e bënte vërtet të respektuar kudo ndodhej.

Gjithçka në shërbim të vajzës, por diferenca midis kërkesave të saj dhe mundësisë së realizimit të tyre, sa vinte e theksohej. Si një reagim kundërshtues, vajza po u kushtonte më pak kohë e më pak vëmendje mësimeve dhe detyrave shtëpiake. Ajo nisi të frekuentonte aktivitete jo përherë të organizuara nga shkolla, shëtiste me shoqe e shokë me orë të gjata rrugës kryesore të qytetit dhe përherë e më tepër koha e kthimit në shtëpi po bëhej më e vonë, jo rrallë afër mesnatës. Shpesh ndodhte që Zoga, e shqetësuar sa s’ka, të qëndronte në heshtje rreth dy orë, ndonjëherë e lagur nga shiu dhe në të ftohtë, pa bërë as lëvizjen më të vogël, prapa portës së bashkëmoshatareve të saj që banonin në po atë lagje. Veç të tjerash, dashuria për Anën e bënte Zogën që të përpiqej që njerëzit të mos e merrnin vesh këtë sjellje të papëlqyeshme të së bijës. Dhe ashtu rrinte duke pritur e përgjuar kthimin e saj, me shpresën e zemrës së pikëlluar se do ta gjente aty te bashkëmoshataret, por në çast njihte keqardhjen e thellë në sytë e tyre, ndonjëherë të shoqëruar me pëshpëritje të pakuptueshme për të dhe kthehej në shtëpi me plagë në shpirt.

Episode të tilla u shpeshtuan. Vajza nuk po mundohej ta fshihte mënyrën e papërshtatshme të sjelljes së saj, ndonjëherë të egër, nuk kërkonte të falur  edhe kur qartazi e shihte se kishte gabuar duke pasur përgjegjësi. Herë pas here Ana pyeste vehten se si jeta po merrte këtë pamje, si mund të mos e priste si dikur e lumtur çastin e hyrjes së Zogës në shtëpi e, pasi ta mbante një çast të përqafuar dhe të shtrënguar fort, me zë të lartë e gazmor t’i tregonte se si kishte vepruar në mungesë të saj. E pastaj ta shoqëronte gjer te divani i gjerë, të qëndronte pranë saj dhe të plotësonte me kënaqësi çdo kërkesë të nënës… Sigurisht që koha bën të vetën, por situata e re, fatkeqësisht krejt ndryshe nga ajo e mëparshmja, po përjetohej ndjeshëm nga të dyja, me të vetmin ndryshim se Ana kohën para saj e kishte të mbushur me të tjera programe dhe përherë e më tepër po njihej me njerëz të rinj, kurse Zoga para vehtes shihte dhe kishte vetëm të bijën, e cila përbënte thelbin e jetës së saj.

E detyruar të plotësonte nevojat ekonomike përherë në rritje të familjes, Zoga pranoi të punonte si rrobalarëse në dispanserinë e qytetit tri herë në javë. Njëkohësisht punonte si pastruese kundrejt një shtese në pagë. Procesi i larje-zierjes së çarçafëve, më tepër se 6 orë, dezinfektimi i teshave të të sëmurëve të shtruar, ishin vetëmohim dhe tregonin karakterin e fortë, këmbënguljen dhe dashurinë e saj për njeriun, pa asnjë interes, si dhe gatishmërinë për të ndihmuar të tjerët me çiltërsi e ndershmëri. Dhe të gjitha këto i bënte me një këmbëngulje admiruese.

Puna vullnetare, një nga karakteristikat e kohës, e përfshiu edhe Zogën, duke ndihmuar në sektorin e kuzhinës gjatë muajve të verës në ndërtimin e hekurudhës Durrës-Rrogozhinë. Ajo u vlerësua me fletë lavdërimi, një stimul për të si njeri punëtor, e përkushtuar dhe me ndërgjegje.

Mbas mbarimit të shkollës 7-vjeçare, sikundër çdo nënë, edhe Zoga dëshironte ta arsimonte të bijën në një të mesme profesionale dhe të përzgjedhur, jashtë qytetit. I sugjeruan dhe e ndihmuan ta regjistronte në një nga shkollat e Beratit, njëkohësisht e sistemuan në konviktin përkatës. Rezultatet e vitit të parë ishin nën nivelin mesatar dhe jo premtuese për vitet e mëtejshme.

Një ngjarje që duhet veçuar, ndodhi një pasdite gushti. Ana qëndroi gjatë në kopsht nën hijen e fikut gjethemadh, e përqëndruar dhe me laps në dorë. Ajo përfundoi së shkruari katër-pesë fletë të mëdha dhe pastaj i vendoste të palosura në zarfat e vegjël, por pa mbyllur asnjërin. Sigurisht, nëna kureshtare donte të dinte rreth këtyre letrave, ndaj ndihej e shqetësuar dhe e habitur. Me buzë në gaz, e bija iu përgjigj se ato letra të parashkruara do t’ia postonte nënës çdo muaj, pasi të kishte vendosur në fundin e faqes datën përkatëse të njërit prej muajve të ardhshëm. Pra, kishte gati letrën e muajit dhjetor me urimet e Vitit të Ri, ndërsa akoma jo nuk kishte hyrë muaji shtator… Ishte gjë e padëgjuar më parë një letërkëmbim i tillë midis bijës dhe nënës. Brendia e letrës do të përmbante mendime të parashkruara larg kohës së lindjes së tyre, ngjarje të supozuara dhe një ndjenjë malli ende të paprovuar… E ku qëndronte vlera e atyre letrave?!  Zoga u ligështua teksa po e dëgjonte Anën të shpjegohej. Së jashtmi, dukej se po shihte në dritën e diellit një ndjenjë respekti, një ndjenjë dashurie, interesim për shëndetin e saj, një sjellje të pa imagjinueshme, por në esencë gjithçka ishte e stisur, sipërfaqësore, cinike.

Marrëdhëniet nënë e bijë po zbeheshin e po bëheshin më të largëta nga dita në ditë. Zoga mundohej të mbante drejtimin e familjes dhe të ishte autoritare, gjë që vajza nuk e pranonte, ndaj dhe nuk bindej, duke dashur të ishte e pavarur me çdo kusht, të merrte në duart e veta fatin e saj, ndonëse ende nuk i kishte mbushur të 16-at. Përherë e më shpesh nisi të kthehej në shtëpi natën vonë, pa u dhënë përgjigje pyetjeve e shqetësimeve të nënës, aq sa një mbrëmje e ëma u inatos në kulm e nuk ia hapi derën gjatë gjithë natës, as në agimin e ditës së re. Pikërisht ajo, Zoga, që e kishte pritur kaq herë pa vënë gjumë në sy, gjithmonë e brengosur, pa ditur se ku ndodhej dhe e shqetësuar për fatin e mëtejshëm të vajzës. Pas kësaj ndodhie, vajza nuk po kthehej më në shtëpi.

Kaluan ditë, javë e muaj, por Zoga priste më kot. Dhimbja dhe vuajtjet e saj ishin të pamatshme dhe nuk mund të shpreheshin me fjalë. Tërësisht e dërrmuar, më në fund Zoga u bind se nuk mund të kishte më shpresa dhe se lidhja e saj me Anën ishte këputur përfundimisht. E pranoi mes lotësh dhe shpirtit të plagosur situatën e krijuar.

E vetmja rreze drite në horizont ishte shpresa e pashuar e  mundësisë së takimit më vëllanë e larguar prej disa dekadash. Përpjekjet e panumërta donin të plotësonin edhe amanetin e prindërve, të cilët, në fundin e jetës së tyre të gjymtuar, e këshilluan të mos ndalej së kërkuari dhe të bënte çmos për ta takuar. Nëna dhe babai i Zogës as zërin nuk mundën t’ia dëgjonin birit të shtrenjtë, Gorit, e jo më ta shihnin me sy, qoftë dhe një çast të vetëm. Besohej se të njëjtën brengë me përmasa ekstreme përjetonte edhe vëllai, që jetonte me fëmijët dhe gruan sllave në Maqedoni. Ai mbante shpresa të pashuara se një ditë do t’i shihte e do t’i përqafonte të afërmit e tij, se do të hapte me dorën e vet portën e shtëpisë ku njohu fëmijërinë dhe rininë mes aq shumë problemesh, të shkelte mbi tabanin e lyer me baltën e përpunuar, të shihte gjelin e pjekur në mes të tavës nga ku fillonte të ndante për secilin dora e nënës, e ashpër dhe e rrudhosur nga puna e pamatë, të mbushte kovën me ujin e ftohtë të pusit, me ndihmën e çikrikut, që mblidhte e shpështillte litarin e thurur prej liri (dikur edhe me ndihmën e tij)…

Kërkesat e përsëritura të Zogës në Degën e Brendshme për lejën e kalimit të kufirit në shtetin fqinj zgjatën rreth 25 vjet, por pa rezultatin e pritshëm. Ajo arriti tepër vonë. Mundi vetëm të derdhte lot të nxehtë pikëllues në gurin e varrit dhe të puthte foton e njeriut të shtrenjtë, vëllait të saj, të vendoste një tufë lule të freskëta, të ndizte disa qirinj, si të plotësonte amanetin e prindërve.

Pas largimit të Anës, koha për Zogën mori të tjera vlera e përmasa. Ditët pothuajse të boshatisura e rikthyen në amvisën shembullore, ku spikaste kujdesi ndaj luleve të shumëllojshme, kryesisht zymbylat e kaltër dhe zambakët e bardhë, trëndafilat me ngjyra të ndryshme, aroma e këndshme e të cilëve ndihej sapo i afroheshe gardhit rrethues, të gjerë e të lartë me manaferra, që kishin vlerë jo vetëm në kohën e pjekjes, por edhe në cilësinë mbrojtëse të tij, i  sigurt ndaj cilitdo. Hyrja në oborr sigurohej nga porta e drurit, njëkanatëshe, e lartë, pas së cilës qëndronte llozi i hekurt me gjatësi sa gjerësia e saj. Zoga dëshironte dhe përpiqej të zbuste sadopak plagën tashmë të ngulitur në thellësi të shpirtit. Sa për argëtime, as që bëhej fjalë. Të afërmit i qëndronin pranë çdo çast, të gatshëm ta ndihmonin me gjithçka që i nevojitej.

Disa vjet më vonë, vajza tentoi të rindërtonin marrrëdhëniet e mëparshme. Ajo i kërkoi të falur për sjelljen e dikurshme. Këtë gjë e bëri përmes dikujt tjetër, jo drejtpërdrejt, por ato të dyja nuk u pajtuan. Zoga, me karakterin e fortë, krenare dhe dinjitoze, nuk mund ta anashkalonte dhe ta harronte kollaj nëpërkëmbjen që i pati bërë Ana, nuk gjente arsye serioze ta justifikonte sjelljen e saj dhe prerazi ia refuzonte kërkesat për pajtim, sigurisht me shumë brengë e dhëmbje, duke u mbyllur gjithnjë e më shumë në vetvete. Komshija, njëkohësisht mikja e saj e mirë, mendonte se, pavarësisht ftohtësisë së jashtme, Zoga ndiqte me kujdes e në heshtje jetën rinore të vajzës, për të cilën mendonte në çdo moment. Sigurisht kjo gjë nuk bisedohej me askënd, veçse zgjuarsia e Lenës dhe kujdesi i pareshtur i saj e diferenconte gjëndjen e Zogës asaj dite të veçantë kur mund të kishte parë së largu Anën. Pas këmbënguljes dashamirëse të komshjes, Zoga pranoi të tregonte me zë të ulët dhe të përvuajtur ngjarjen:

- Po, tani e di se ku jeton vajza ime. Ka krijuar një familje, por së largu nuk mund të mësoj më shumë hollësi për mënyrën e jetës së saj. E kam ndjekur pas një gardhi shikimin e lumtur të Anës drejtuar vogëlushes shtrënguar në krahë dhe pikërisht në ato momente isha gati ta ktheja pas të kaluarën, t’i flisja duke i përqafuar të dyja me dashurinë e flakëruar në zemrën time, por Ana qëndroi gjatë e përkulur mbi fytyrën e engjëllit të saj, pa e kthyer kokën mbrapa… Unë po ndieja dobësi të trupit, përpëlitje të zëmrës, që akoma më vazhdojnë edhe tani. Gjeta diku një vënd të qetësohesha dhe… ja, siç më sheh e ku më sheh… një njeri të humbur… Më vjen shumë keq se… ky çast kur unë u dorëzova... nuk  mund të përsëritet. E njoh mirë veten time….

Po, më se e vërtetë që jeta njerëzore ka shembuj të panumërt kur, pikërisht në një moment, vendimi i marrë mund të hapë rrugën e një jete të lumtur apo të kundërtën, me të cilën njihesh, por nuk mund ta kthesh pas. E çfarë të mire fitoi Zoga duke mos e falur të bijën? Duhet përmendur edhe një hollësi e natyrës së saj, zgjuarsia e shoqëruar me humorin e këndshëm, të hollë e tejkalues i përmasave të zakonshme. Ja disa raste:

Po festonin një ditë fejesën e nipit me një vajzë nga Lushnja. Erdhën krushq, burra e gra, aq sa vëndet e një vagoni nuk mjaftuan për t’u ulur. Shumë syresh qëndruan në këmbë, sigurisht të gëzuar për vetë motivin e udhëtimit, por dhoma e madhe e të zotit të shtëpisë u tejmbush aq sa Zoga e shumë të tjerë të afërm mbetën në korridor dhe flisnin midis tyre me zë të lartë, pa mundur të shiheshin. Papritur krushqit kuptuan se sa ishte tejkaluar numri optimal në pozicionin e mysafirëve në vizitën protokollare dhe sa e tepërt ishte prania e tyre. Në moment, duke buzëqeshur e duke dashur të përmirësonte situatën e krijuar, Zoga u shpreh se përgjegjësia ishte e krushkut fierak, që përmasat e dhomës mikpritëse ishin 4 x 4, duke mos e paramenduar se një ditë do ta respektonin aq shumë krushq…

Një tjetër episod, dikur, vite më parë, për të blerë qumështin në dyqanin e bulmetit. Qytetarët zinin radhën që pa gdhirë, sepse sasia e pakët e bulmetit nuk plotësonte kërkesat e shumta, gjë që i detyronte banorët të ishin atje pranë njëri-tjetrit pas mesnate. Ankesat e shumta në Këshillin e Lagjes sollën një urdhëresë të re, sipas së cilës banorët do të ishin në radhë mbas orës 6.00 të mëngjesit. Rastësisht, dhoma e gjumit të Zogës ishte pranë dyqanit, gjë që nuk i mundësonte as dy-tri orë gjumë, për shkak të bisedave me zë të lartë të banorëve, si e vetmja mundësi e kalimit të orëve të gjumit në radhë, kur padrejtësisht shtrati i ngrohtë zëvëndësohej me ajrin e ftohtë, shpesh shoqëruar me brymën e natës. Ishin pikërisht bisedat e zakonshme me njëri-tjetrin që i ndihmonin natyrshëm këta njerëz të kalonin orët e natës. Zoga ndihej në pozitë të vështirë. Nuk ishte fjala për një natë të vetme dhe, pasi njohu udhëzimin e fundit të Këshillit të Lagjes, një natë ajo doli nga shtëpia e saj, e veshur me një përparëse tepër të madhe. U afrua ngadalë te banorët e lagjes, të cilët, sapo e njohën, i ndërprenë bisedat. Zoga i pyeti thjesht:

- A mund të më tregojë ndonjëri prej jush se sa është ora tani?

Përgjigje të shpejta edhe nga disa persona që nuk kishin pasur fatin ta shihnin kurrë orën në duart e veta (përkulnin lehtë kokën, tërhiqnin fundin e njërës mëngë të xhaketës me kujdes, si të ndiqnin poshtë saj akrepat në lëvizje e sipër). Sipas tyre, ora tregonte rreth 5 e mëngjesit, me luhatje të vogla në minuta. Pikërisht, në momentin që u duk se shifrat ishin të padiskutueshme e të përafërta midis njëra-tjetrës dhe, kur të pranishmit po buzëqeshnin duke e parë me një nënkuptim shpotitës, Zoga ngriti me shpejtësi fundin e përparëses tepër të gjatë dhe të gjithë sa ishin mbetën të habitur. Para syve shihnin një brez të trashë ku qëndronte varur një orë muri e përmasave ekstreme, e shoqëruar me një lavjerrës, lëvizjet e të cilit përshkonin një kënd të përafërt 180 gradë dhe qartësisht ora ishte 1 pas mesnate. Diskutimet nuk kishin më vlerë. Në heshtje pranuan se Zoga kishte të drejtë. Pas pak, dikush pyeti me kureshtje:

- Po, si ka mundësi të kesh një orë të tillë të paparë në dyqanet tona?!

Radha ishte për Zogën. Thjesht tregoi se kjo orë ishte gjendur në njërën nga magazinat e braktisura pas largimit të ushtarëve në mbarim të Luftës së Parë. Kur në dyert e hapura tejpërtej njerëzit vraponin duke tërhequr thasë me produkte të ndryshme ushqimore, atëherë Zoga, që ish veç një vajzë adoleshente, me shikimin e saj, përfshiu orën e varur në murin kundrejt dhe shpejtoi mes turmës përpara, drejt murit të lartë, arriti të ngjitej në dritare e të mbahej në hekurat e saj, mori dhe shtrëngoi në duart e veta një send të rrallë, vlera e të cilit u njoh shpejt…

Nga jeta e saj do të veçonim edhe një moment tjetër. E motra tepër e afërt me Zogën, tregoi se njëra nga vajzat e saj, pas njohjes me një djalosh të profilizuar në mjekësi, vendosi të kishte një lidhje serioze e të martohej, por në pozicionin e nënës ndihej tejet e shqetësuar për faktin se djaloshi, bukurosh, një mjek i ri, do të kishte pranë femra të tjera, të bukura e kështu mund të bëhej një “vagabond”. S’i dihet punës me femra, është e vështirë dhe.. mund të vuante e mbesa. Zoga kundërshtoi saktë dhe prerë: “Djali nuk ka asnjë përgjegjësi në këtë mes! Fajtore janë vetë femrat që me çdo mënyrë përpiqen t’i joshin e t’u marrin mendjen djemve, t’u afrohen sa më pranë. Për sa të them, jam e sigurt, se kam punuar në spital dhe shihja… Po shihja e dëgjoja shumë… Këto po t’i tregoj se je motra ime”. Kështu i tha Zoga së motrës.

Në njërën nga ditët kur mosha e saj po thyehj pak nga pak, e shoqëruar edhe me një sëmundje të zemrës që po përparonte, Lena, tepër e trishtuar, mendonte se duheshin siguruar veshje të reja, realisht të munguara deri atëherë për t’i veshur sikundër është zakoni i krahinës, në respekt të njeriut që largohet nga jeta. Përgjigjja befasuese e Zogës ishte:

- E dashur Lenë, të falënderoj për sa ke bërë e vazhdon të më ndihmosh përditë. Jam dakord për një kostum, por nuk dua të më blini këpucë të reja për së gjalli. Në pritje të vdekjes, ato kanë forcë të zgjatin jetën, sikundër ndodhi me nënën time, që jetoi edhe 5 vjet të tjera pasi i bleva këpucët… Në atë kohë unë u lumturova, isha një nga pasardhësit e saj, por nuk dua të përsëritet i njëjti veprim me mua! Cili është ai apo ajo trashëgimtare që i gëzohet zgjatjes së jetës sime?

Në çast sytë iu mbushën me lot dhe u kthye nga ana e murit duke ngashëryer…

Jeta e shumëvuajtur solli një përfundim të shpejtë. Në çastet e fundit kur lidhjet me jetën po shkëputeshin nga momenti në moment, një grua e pashme, në moshë mesatare, hyri në dhomë. Ishte e panjohur për gjithë ne, sa ndodheshim aty brënda. E sapoardhura ecte me kokën ulur drejt shtratit, pa mundur të përmbante rrëshqitjen e lotëve përgjatë faqeve. Iu afrua shtratit, u përkul thellë, duke pushtuar me të dy krahët këmbët e Zogës. Frymëmarrjen e kishte të thellë, zërin të ulët dhe të ndërprerë nga ngashërimet:

- Nënë! Nënë! Jam unë! Erdha të të shoh, të përqafoj, të pajtohemi! Të lutem, më fal! Të kërkoj të bashkohemi! Nuk të kam harruar, je në thellësi të zemrës sime dhe askush nuk e ka zënë vendin tënd në shpirtin tim… E pranoj që nuk jam sjellë mirë me ty, nuk jam sjellë ashtu siç ti e meriton…                                                                                                                       - Cila je ti? Nuk po më shohin më sytë, po me sa po të dëgjoj zërin… - Jam vajza jote, Ana. Jam penduar! Disa ngjarje u zhvilluan pa dashjen time. Zoga pëshpëriste me zë të ulët dhe e kishte të vështirë t’i shqiptonte qartë fjalët. E pengonin dënesat dhe frymëmarrja po i shpeshtohej:                                                                                                                     - Të dyja vajzat e mia janë larg, shumë larg prej meje, prehen në qiell. Një tjetër vajzë që unë e rrita, kam kohë pa e parë dhe nuk e di nëse do ta njihja po ta shihja!                                                                                                            - Nënë! Nënë! - klithi Ana, që tashmë ishte edhe vetë një nënë. - Ja, më shih tani, erdha të të përqafoj me mall, me shumë dashuri! Më faaal… Të dua me shpirt! Ti dhe vetëm ti je nëna ime! Jam për ty…                                        - Po, e ndiej afërsinë tënde. Po dëgjoj rrahjet e zemrës sate, por fatkeqësisht nuk po mundem të të shoh me sy… Sa do të doja të kisha takuar ditëve më parë duke mbajtur vesh se ti do të hapje portën e oborrit apo të kaloje përsipër saj, si dikur…   E pati të pamundur të fliste më. Zëri po i shuhej ngadalë, fytyra tejet e zbehtë, sytë të ngrirë, me një shkëlqim të errët pikëllues me dy vijëzime lotësh drejt mjekrës dhe… Fymëmarrja iu ndërpre. Gjithë sa ishim po përjetonim një trishtim dhe dhimbje të parrëfyer. Ajo po na dukej e ngurosur, si të kishim para syve një luftëtare të kohës së  lashtë, që ishte duke bërë  gjumin fisnik në varrin e vjetër dhe, sapo e zbuluam, Zoga na u shfaq në rrezet e diellit, e hijshme dhe ende një grua e fortë.