Nexhat Halimi: Një vetëtimë ndërmjet

Nexhat Halimi

Silueta e vetmisë së gurit 

(Fragment)

Një vetëtimë ndërmjet

Ditën tjetër e presim prapë ashensorin të zbresim gjithnjë  të njëjtës vertikale, të arrijmë në horizontin e fundit të nëntokës, e një vetëtimë ndërmjet vjen e çilet brenda të prekshmes e të paprekshmes. Realja bëhet çuditërisht joreale te secili anëtar i ekipit të gazetës “Rilindja”, ndërsa tashmë çdo gjë pikturohet e përjetohet në mënyrë të veçantë. Fjalët me minatorët, shikimet, prekjet e gjërave të përditshme, ndërsa je afër me ta prej largësisë së udhës i nisur t`i zgjosh  ëndrrat e degëzuara shpërthimit të një vetëtime ndërmjet.

Një afërsi e largësisë, një udhëtim, një e panjohur dhe një gjë e fjetur.

Presim ashensorin të ballafaqohemi me një botë krejt tjetër.

I fus duart në xhepat e veshjes së ndonjë minatori, i cili punon në ndërrimin tjetër dhe me dritë të verdhë  në helmetë eci pyllit të panjohur, herë të plumbtë, herë të argjendtë e herën tjetër të artë. Mes gërshetimit të dritës dhe ëndrrës eci udhës së gjatë, të pafund të pyllit të panjohur të arrij deri te ëndrra e çuditshme, te ëndrra e zgjuar mes një vetëtime të largët, të zgjuar ndërmjet. Eci, dal nga pylli, zbres arës së gjatë të mbjellë me kallinjtë e artë të grurit të arrij deri te jallia buzë lumit. Kallinjtë epohem, m`i prekin gjunjët dhe duart, tashmë buzë jallisë të mbushura me ëndrra, me lule të freskëta. Lulet seç ma tërheqin vëmendjen dhe derdhin aromë të këndshme. Lulet e xhenetit të Dumincës së Llapit. Një gjë kaq e njohur, kaq e zbërthyer dhe e panjohur njëkohësisht. E mbyllur enigma tërësisht për largësinë mitike dhe afërsinë e shpërthyer. E tëra një zgjim, apo veç shpërthim, e cila mbulohet me zhurmë të një eksplodimi të rëndë, të le prapa vetes për pasojë rrëzimin e shkëmbit të xehes dhe ti ec dhe e shikon drurin e mbetur vertikalisht mes fushës me shkrepje yjesh të radhitur qiellit të fjetur dhe të shkruar me figura të vjetra ilire. Është ndritje apo veç vetëtimë e degëzuar, të  mund të shpërthejë ajo që nuk e ke marrë me mend para njohjes dhe shpalimit të gjithësisë së fjetur në nëntokë.

          Presim… të shqetësuar e  ja hyjmë në ashensor. Arrijmë me të njëjtën kureshtje te fundi i minierës. Të mësuar tashmë me kthesat, korridoret nëpër të cilat rridhte uji i pastër i nëntokës, i afrohemi pusit për ajrosje. Vjen nga lart erë e mirë e jetës, e gjelbërimit, e lules me aromë, dhe ndopak shpërndahet mes copash të rrënuara të xehes, mes nesh e besimit të çuditshëm për tërë kohën.

-Nuk jemi aspak pa zot këtu, - buzëqesh shoqëruesi.

-Jeta, kudo të prek ajri e uji e drita është e veçantë, e përjetuar thellë - ndërhyn një xehetar.

-Jeta në ritmin e  vet lidhet dhe këtu, ndërmjet një ndjenje të thellë, e cila vjen mes ajrit, ujit dhe xehes, ndërmjet kaq kristalesh në forma të ndryshme të nxjerra nga shkëmbi i thellësisë së nëntokës. Veç dhe 15 metra e do të nivelohet tërë kjo rreth nesh me sipërfaqen e detit, me ushtimat e dallgët e ujit atje larg nga i rrahin shkëmbinjtë me ashpërsi, - shikon shkëmbin rreth dhe mendohet xehetari tjetër.

-E njëjta gjë është dhe atje te deti, guacat e arta, të argjendta, të shkruara me ndonjë margaritar brenda, të cilat ndonjë herë vala e ujit i nxjerr nga thellësitë e i lë në rërë. Ky paramendim a nuk të është i ngjashëm me copat e xehes këtu, me kristalet me forma mahnitëse, - e këput rrjedhën e ëndrrës e të realitetit me gjërat shoqëruesi, ndërsa shikon përreth nga  lëvizin minatorët në shkuarje e ardhje, të kryejnë këtë e atë punë.

-Njëjtë lëvizin dhe mendimet e ëndrrat, - nuk do ta përfundojë këtë rrjedhë të këndshme asnjëri nga ne, të përzier me ritmin e hovshëm të punës. Dëgjohen vagonetat nga shkojnë e vijnë. Mbushen këtu e zbrazën atje diku,  në oxhakun kryesor, prej nga xehja merr rrugën për në mbitokë, të bartet me kova nëpër teleferik deri në shkritoren e Zveçanit,   dhe, gjithnjë në këtë mënyrë, në rreth,  natën e ditën – zinxhir, pa pushuar, në ritëm të zgjuar, të ashpër,por dhe shumë të dashur. Të dalë më pastaj nga kallëpet plumbi i shkrirë, të ftohet e të palohet, të radhitet nëpër togje, për t`u bartur për në tregjet botërore, një xehe gjysmë e përpunuar.

E tashmë,këtu, ku shkelim me kujdes dhe sidomos  më tutje shtrihen  copat e xehes të shkëputura pandërprerë nga zemra e ashpër e nëntokës, t`i shikojmë aty për aty nga  hapen siç çelin lulet, duke e thyer shkëlqimin në fytyrat e djersitura  të minatorëve , atë shkëlqimin e virgjër , atë shkëlqimin e fshehur me qindra mote, deri në këtë çast kurrë të zbuluar. Ja, me çfarë mrekullie e  thyejnë dritën e vet aty ku bëjnë dritë, aty ku krijojnë qiell nëpër të cilin ngarendin shqerrat mes yjesh, të arrijnë te guri i madh i kripës, ta lëpijnë e të pinë  ujë në krua. Hëna i ndjek me dashuri dhe kujdes të përjetshëm, i ndrit me ndezullinë e vet të verdheme.

-Njëjtë, ja sesi ngjet,qoftë brenda tokës apo të nxjerra jashtë nën tufat e dritës, në sipërfaqen e tokës, -- zgjohet Isani nga magjikja e krijuar vetëtimthi...

           -Papritur është zbuluar dhe ndonjë tufë me lule kristali, - thotë shoqëruesi. – Do ta krijojmë me lulet dhe me format magjike, ndër më të bukurat të nxjerra nga nëntoka, një muze kristalesh. Ta përjetojë thellësinë gjithsecili që e viziton muzeun apo Stan Tërgun!

           Vrullshëm më derdhet, me zjarrin e vet, një dhembje kokës. Më çilet para vetes e larg, larg, pafund, hapet qielli i kaltër me një vetëtimë ndërmjet, e kjo e tëra e shfaqur mbi liqenin e pafund të imagjinatës, në të cilin vijnë e ikin, ndodhin ardhje shkuarje në njësh kolonë, të kryqëzohen hijet e tyre një e një, me radhë, në shkëmbin para nesh, që pritet të shembet dhe të ndrisin copëza dhe hapësira të reja. Siluetat për ditët e shënuara, për datat e ngjarjet. Më rrjedhin brenda vetes dhe ikin fare nga ajo që ngjet afër. Eci i vetëm një sipërfaqe të lëmuar të së përjetueses dhe të imagjinatës. Arrij te shelgjet në radhë përgjatë lumit Duminca. E aty `i burrë nga mediton pranë një varke. I shtrirë në kokërr të shpinës, i mbajtur me bërryla në tokë, me sy në sfondin e përgjakur të qiellit të mbushur me shqerra e yje e me hënën nga i spërkatë me ndezullinë e vet të verdheme rrugës nga ngarendin për te kroi, ta shuajnë etjen e prapë të kthehen në vendet e veta. Burri me mustak mbledh e zbret, bën përpjekje ta zgjidh enigmën e gjatë e të rëndë, në ç`mënyrë ta kalojë lumin ndërsa aty e presin një lakër, një dhi e një ujk. Ta kalojë ujin me vetëm njërën prej tyre në varkë, ndërsa të kujdeset që asnjëherë as matanë lumit e as në këtë anën  tjetër të mos mbeten vetëm dhia me ujkun, as dhia me lakrën... cilën ta bart prapë i gjet të ndodh e keqja. Ta zëmë, dhia e ha lakrën, apo ujku e ha dhinë! Ai mediton e mediton, varret i ka sipër vijës së ujit, e sipër varresh është shkolla e vjetër e fshatit. Burri s`ka bërë shkollë, veç gjithnjë e ndien urtinë e thellë të tokës në vete dhe natyrisht e gjen zgjidhjen... Pak para gjetjes së zgjidhjes aty pranë i kalon një xehetar dhe e zgjon me jehonën e fjalës mitike,  -Me fat!

Zgjimi im nga hekurudha me ndihmën e Faikut, i cili do të më rrëmbejë të më tërheq nga dora të ik pak më anash, do të thotë t`i shpëtojë aksidentit tragjik. Ndryshe makina e mbushur me xehe vinte me shpejtësi nëpër paralelet e hekurudhës e të ndodhte të mos e lëshoja udhën do të kalonte mbi mua dhe natyrisht do të bëhej dhe një varrim i papritur në galeri. Nuk e shikoja veten sesi ngjaja në atë çast, veç e ndieja verdhësinë e limonit përgjatë gjithë trupit.

-Më shpëtove, Faik.

Ai buzëqeshi dhe nuk e zgjati më.

– Largohemi tashmë nga kjo punishte, - foli shkurt shoqëruesi, ndërsa unë dhe një herë e dëgjova me jehonë atë fjalën mitike   -Me fat! Prapë e dëgjova e nuk ia dilja ta përcaktoja kush e fliste dhe nga vinte kjo përshëndetje kaq domethënëse, ky urim i mirë e fuqiplotë, kaq i fuqishëm dhe me jehonë...

          Shoqëruesi kërkoni të largohemi menjëherë, sepse aty do të minohej shkëmbi, e  të nisemi përgjatë hekurudhës nëntokësore – dhe, në ndonjë fyt, siç apostrofoi ai, do të takohemi dhe me Feriz Hotin, njërin nga të shtatë trimat  e horizonteve të plumbit, i cili me vera frymon në lëvizje. Ai gjithnjë  është këtu, në krye të kompozicionit, që i ngarkuar përplot  xehe ikën nëpër paralele. Andej e këndej, pandërprerë.

-Ai vetëm sa iku me lokomotivën e vet, - fola unë duke e kujtuar ngjarjen të cilës për fat i shpëtuam pa ndonjë të keqe.

-Do ta presim në njërën nga nyjat kryesore të hekurudhës, - edhe një herë flet shoqëruesi.

– Mund të shmanget ndonjë xehetar, e të ecën nëpër hekurudhë e ngjet diçka e papritur, - fola unë.

-Jo. Nuk ka ngjarë diçka e tillë. Kurrë jo. Vetëtimthi do të hetohej derdhja e dritës së fortë, të cilën  e derdhin sytë e lokomotivës bërrylash dhe hapësirash nga vjen e shkon nëpër paralele.

-Sytë, - qeshi Isani.

-Sytë, - qeshi shoqëruesi

Ecim gjatë dhe ja, tashmë, ndërron shumëçka. Ecim për në punishten tjetër. Unë ende ikja brenda mendimesh dhe pamjeve kaq mahnitëse, që zbulojnë copëzat e shkëmbit të rrënuar. Do të kemi bërë një rrugë të mundimshme nëpër korridore të – gjata, të errëta, të mbuluara me ujë, nëpër zona të mbështjella me vapë të madhe gati-gati të padurueshme, e-  edhe nëpër ato tek fryn ashpër, ngjashëm me erërat në Sibir. Arrijmë ndërkohë diku në veri-jug të horizontit, te hyrja kryesore e hekurudhës.

Ulemi, të lodhur,  në udhëkryq të paraleleve të nëntokës e presim.

-Jeta këtu është një korridor i gjatë, që jeton me djersët që nuk  i kursejmë, - flet sa për të folur përcjellësi, e pastaj i fut duart në ujin e kthjellët të përroskës,  që i ikën pranë këmbëve.

-Ujë shumë i pastër, - flet Çerkini.

-Nuk është për pije...

-Ikni nga andej, - na jep shenjë me dritë një minator, - kompozicioni i ngarkuar vjen nga e majta.

Drita atje larg në errësirën e korridorit të gjatë lëviz me ritëm. E presim në rresht. Të anësuar një e një. Të kalojë makina e ngarkuara me plot xehe. Kompozicioni afrohet, e – shoqëruesi, Sahit Jashari, e lut Feriz Hotin ta ndalë për disa çaste kompozicionin.

-Për një cigare duhan muhabet, -  flet ai, - këta janë gazetarë.

Vagonetat puthen me njëra tjetrën me gjëmë. Kompozicioni ndalet, e Feriz Hoti,  minator me kualifikim të lartë, vozitës i lokomotivës në transportimin e xehes-sakaq është sy më sy me ne.

-Me fat! – flet ai, ndërsa po fshinte valën e ngrohtë të djersëve  nga balli i stolisur me rrudha. -... S` mund të ndez dot këtu as të tymos asnjë duhan.

-Fjalë është. Natyrisht e kupton ç`dua të të them.

Ai e tund kokën në shenjë pohimi. Mendohet pak dhe e fërkon ballin. Ik mendjen në kohë, larg.

- Mëngjesi im në “Trepçë” ka aguar para njëzet  e shtatë  verash, - flet ai. –Moti, apo – sa  të harrojë njeriu sesi ka ngjarë ajo. Zbrita atëherë në minierë, e mbeta këtu.Atëherë e tash. Kaq vjet  djersë, rrezik e vetmi?

-Pse vetmi?

-Çdo punë e ka dhe harmoninë dhe vetminë e vet të përhershme! -Ai na shikon ngul, gjatë e thellë. Mediton ca dhe e fërkon ballin e vet të lagur në djersë

-Gjatë kohë merresh me këtë mjeshtri?

-Po dy jetë janë, ej!  Atëherë vetëm lopata e fuqia bënin punë. Nëpër duart tona , që çaheshin si toka pa ujë, kalonte secila pjesë e xehes. Punonim të zhveshur thuaja fare: vetëm në këmishë e brekë. Temperatura e lartë na bëhej lëkurë e tetë në trup ... Herën tjetër, ngjante të mihnim xehen e rrëzuar, në të ftohtë e  acar, i cili do t`i shkonte krahasimit me ftohtësinë në Sibir.  E tash – përgjysmë, apo dhe më shumë, janë më të mira kushtet në zgafelle. Fjalën kryesore e flet mekanizmi: pistoletat e loderët,  lokomotiva e vagonetat. Ventilimi është shumë më  i mirë. Ndryshime temperaturash ka e s`ka. Temperatura të larta më nuk ka. Punë e përditshme , që përballohet. Po jetë  i thonë ecjes e punës, këtu, ej! – flet ai  dhe përsëri fshin djersët nga balli. E shikon dorën e e vet të lagur, ndërsa na rrëfen, pa bërë lak. Kaq sa  punojmë paguhemi, por megjithatë djersa e punëtorit në nëntokë nuk paguhet kurrë!

-Jo, nuk paguhet, jo!

-... por?

Shkëpusim fjalë,pa shënuar asgjë në notes.

-Po,  - flet Ferizi, - po. Përsëri unë jam  i kënaqur. Nuk e kurseva kurrë djersën për “Trepçën”, por edhe ajo më shpërbleu. Unë  erdha këtu nga Bradashi i Podujevës e ngela. U bëra një me nëntokën.  Me paranë e fituar nga djersët që derdhi i shkollojë të gjithë fëmijët. Dy vajzat e mëdha i shkollova edhe në fakultet, e në shkollim i kam edhe dy djemtë e vajzën  e tretë. Nuk  dua ata të mbesin pa shkollë, të më përngjajnë mua, në këtë copëz të jetës. Kamë banesë dydhomash të “Trepçës”. Prisja në radhë dhe ma ndau kolektivi. Banesë  e vogël është, për mua me kaq anëtarë,  por e mirë. E  mirë shumë.

Me një fjalë,megjithatë, pra, djersa gjithmonë paguhet! – flet ai dhe largohet me shtrëngim dore. “Me fat!” Në të ikur ai edhe një herë kthehet e na flet me një buzëqeshje të lehtë,  të shkrirë nëpër fytyrë.

-E jona është që pa kursyer asgjë nga vetja ta transportojmë  nga hinkat qendrore dhe sipërfaqet e mihur gjithë xehen . Gjithmonë të vetëdijshëm  se vetëm prej nesh varet -  a do të transportohet me kohë e tërë xehja, a do të kemi kushte të volitshme të punës, cilat do të jetë mbrojtja në punë, a do të arrijë miniera detyrën e planifikuar... 

Ai merr të ik me lokomotivën e vet. Duqi i cigares, i hidhur para nesh ende i tymonte, njëjtë siç i tingëllonin me jehonë fjalët për jetën, për filozofinë e mësuar pa shkollë, veç me përvojë, me mësime të vjedhura nga ata që kanë mësuar nga librat.

...mendojmë: e ka vështirë të fitojë bukën minatori,  atë bukë me shtatë kore, veç, megjithatë, ajo nuk është e hidhët, sado qoftë e fituar në këtë mënyrë, me  djersët lumë,  e  ajo ka dhe ëmbëlsinë e vet,  e ka dhe gjithësinë e vet në këtë thellësi. Ajo e ka dhe  atë shijen e jetës së përditshme, të palosur nëpër vertikalet e plumbit,  me të gjitha ecjet tona, me të gjitha fitoret e reja, me të gjitha pjesët e xeheve të ndritura e të xixëlluar me të gjithë yjet e qiellit dhe me hënën në mes, me të gjithë shqerrat e shpërndarë kaltërsisë së mbrëmjes së mahnitshme të ëndrrës. Kjo bukë, e minatorëve i ka skajet e kuqe,  rrethin e madh dhe duhmën e ngrohtë të punës. Me lulediellin e jetës nëpër vertikalet e plumbta

Përsëri kthehet vargu i vagonetave, e ne tashmë nisemi në veri të galerisë, tek në atë shtrirje të trupit xeheror  derdh djersë edhe Ismet Islami, minator i kualifikuar nga fshati Selac... Sapo i afroheshim oxhakut,  të ngjesim shkallët spirale  të nëntokës, që lidhnin dy trupa xeherorë, nëpër korridorin e ngushtë kumbon  zëri i një minatori fytyrë ndritur nga llamba e varur mbi ballë.

           -Me kujdes. Kanë rënë gurë dhe është vështirë të ngjiteni, - flet ai. –Ngjituni një nga një. Vetëm mbasi do të ketë dalë i pari në punishte, le të mësyjë i dyti – ndryshe, mund t`i rrokulliset ndonjë gur shokut që vjedh shkallën nën këmbët tuaja. Zhurma e ashpër që po derdhej nëpër oxhak, tek po ngjiteshim, paralajmëronte valë të madhe pune...

           Para nesh tash ndrit vetëm drita e një minatori të ri.

– Me fat!

E shikoj e kokës më shfaqet Ismeti, të cilin kurrë më parë s`e kishim parë.

– A thua ky  është Ismeti, njëri ndër shtatë trimat e horizonteve të plumbit. Ne ende shikohemi sy më sy, pa shkëputur asnjë  fjalë , e përtej zhurma  e zgjuar e makinave është aq e fortë sa të bëhet,  e gjithë nëntoka do të rrëzohet, do të bjerë në gjunjë para kraharorëve  të djersitur  të minatorëve. Mbushen vagonetat me xehe e ikin të kthehen përsëri dhe gjithmonë nëpër të njëjtat paralele, pa pra, andej e këndej... në lëvizje, me takt dhe lëvizje ritmike.

           -Nuk është lehtë të punosh në  nëntokë, - flet Ismeti, - por këtu është buka. Unë jam nga Selaci i Shalës,  e duhet dhe ju ta dini, në Shalë nuk ka tokë pune, gjë e cila e flet vetvetiu të vërtetën e vjetër për  Shalën, për mua, për tjetrin e të tretin! Bukë është vetëm miniera për malësorët.

          -Ti je njëri nga shtatë luajt e nëntokës, apo?

           -Shumë i kënaqur jam që më radhitët në grupin e  minatorëve më të mirë. Kjo më obligon që të jem edhe më i mirë, tash e  gjithnjë  të dëshmoj me punë, të flas me tonelatat e xehes së rrëzuar, të flet vet puna për mua.

           -Shikoni, veç në orët e para të orarit të punës,  kam rrëzuar shumë copëza të shkëmbit të xehes. Më shumë se pesëdhjetë metra, e normën e ditës e kam tridhjetë e dy metra.  Deri në fund  të ndërrimit  do të rrëzoj, me siguri, edhe dhjetë metra që do të thotë dyfishim i normës. Për ndërrimin e ardhshëm kam përgatitur afër njëqind tonelata xehe...

Atë gjë e kam përgatitur për ta dërguar për në shkritore. Veç meje nuk e prek kush!

           E shikojmë hapësirën, të cilën e kanë  minuar më herët, të shpërthejë ashpër, me gjëmim. Tash, minatori i djersitur, është duke e bërë gati, copëz për copëz, ta ngarkojë në vagonetat e ta uroj të arrijë shpejt e më shpejt në shkritoren në Zveçan e nga aty në të katër anët e rruzullit tokësor. Xehja e Trepçës është e vlefshme dhe e çmuar mjaft shumë, kudo në botë... E shikojmë me vëmendje hapësirën nga ku është rrënuar xehja. Në faqet përballë kanë mbetur të shfaqura për herë të parë piktura, me të cilat mahnitesh. Kjo bukuri kaq e rrallë e mbajtur fshehur kaq kohë në gji të natyrës, të nëntokës. Në një peizazh shfaqet mrekullisht Gjeli në frëngji, sipër tablosë  mistike shtrihet qielli me dritën e hënës...

           -Copëz ari është, -flet minatori, - ja pse ndrit kaq me shkëlqim.

           Në të njëjtën sipërfaqe të përkryer, veç hënës dhe dritës së pashtershme që ka, ndrisin dhe yje, vrapojnë dhe shqerra në tufa për te burimi  i ujit, i cili rrjedh nga toka, ik mbi tokë, e prapë shfaqet vadë këtu në korridoret e nëntokës.

           -Ja, shikojeni, atje  dhe një lule.

           -Një asfodelë, apo silueta e saj magjike.

           -Një narcis i egër nga fushat e pafund të Dumnicës së Poshtme.

           -Vërtet po. E shoh jallinë e përbri rrjedha e ujit.

           -Diçka e tillë meriton të ekspozohet dhe ndoshta vitin tjetër do ta bëjmë një hapësirë me lule kristali, të paparë deri në çastin që e shikon...

           -Kjo do të ishte gjë e mirë, - ndërhyri Faiku. – Vijnë njerëz nga jashtë, e vizitojnë. Mësojnë pak për malet rreth, për kullën e Isës e për burimet, fushat dhe pamjet kaq piktoreske.

           -Nuk kërkon ndonjë angazhim të veçantë të arrihet kjo, - tha Isani.

           -Minatorët do të përkujdesen ta ndajnë atë që është e njënjëshme, do të  thotë Çero.

           -Punë kjo që rrallë kujt i shkon për dore , - ndërhyn shoqëruesi.

           -E shpërblimi?

           -Do të caktohet dhe ndonjë shpërblim për gjetjen e ndonjë guri të veçantë, të bukur e të ndritshëm... që, meriton të zërë vend në vitrinat e banesat e secilit!

           -Mund të shitet ndonjë gur i veçantë?

           -Nuk ka gjëra që s`shfrytëzohen, - ndërhyra unë dhe m`u kujtua korrespodenti ynë nga Maqedonia, me të cilin qemë për vizitë zyrtare në Poloni. – Shikoni, unë isha në Poloni vite më parë, në një vizitë kthyese atje. Nikoqiri na shëtiti në shumë qytete. E vizituam fshatin e lindjes së një muzikanti me nam, universitetin e Krakovit, më të vjetrin në Europë, në të cilin kishte mësuar Nikola Koperniku, e vizituan në malet e tyre të njohura dhe një xeherore, ku ata me vite e vite kishin nxjerrë dhe shfrytëzuar gurin e kripës. Tashmë, ngaqë kishin shfrytëzuar kripën e gurit, ata kishin ndërtuar një spital gjigantë në galeritë e xeherores, të rregulluar kaq bukur dhe me shije dhomat, në të cilat i kuronin të sëmurët nga frymëmarrja. Mbaheshin kaq krenarë për këtë gjë...

           -Njëmend, gjë për t`u krenuar.

           -Pse jo. T`i shërosh të sëmurët nga frymëmarrja me një adaptim të një miniere të shfrytëzuar! T`i shërosh me erën e kripës së gurit të mbetur ende ndopak në nëntokë

           -E shikon, çfarë bëjnë ata që kanë ide!

           -Do ta bëjmë dhe ne, gjithsesi...

           -Pse  jo. Gurtë kristalor, të cilët i nxjerrim nga nëntoka, do të kënaqin syrin e secilit që viziton këtë pjesë të botës... 

           Minatori e ndërron bisedën. Flet për xehen dhe pjesën që e fiton me djersës.

           -Aq sa përpiqem, kaq sa rrëzoj kaq edhe fitoj. Herë-herë zë të ardhura të  mëdha. E mbledh dyfishin e pagës mujore e dhe më shumë ngjet herë herë. Nuk janë pak, jo – edhe që, të arrihet kjo minatori duhet të lahet në djersë nga disa herë në ditë.

           Veç minatori gjend kohë të djeg dhe ndonjë cigare duhan... – e shikon Isani.

           Ai shikon me habi.

           -Kjo nuk mund të ngjajë,  - thotë më pastaj i habitur. – As duhan e as shkrepës nuk mund të ndez këtu askush.

           -Vetë e shikuan një skenë të tillë, më parë. E ndezi cigaren, e dogj. E duqin e cigares e la të digjet para nesh e vetë iku me vagonetat e mbushura plot xehe.

           -Ai ka luajtur me ju pak,ka endur nëpër gishta një gem të ndonjë kristali, ndonjë bisht të ndonjë luleje, e cila i ka ngjarë cigares së ndezur. Është bërë sikur djeg duhan dhe duqin e ka lënë para jush e ka ikur, - thotë minatori e hesht për disa çaste. A thua çka mendon, ku e ik mendjen tash. Ndoshta kthehet vetëtimthi në fillimin e vet, në zbritjen e parë në nëntokë, apo ... jeton me fëmijët e vet, me lumturinë e tyre të pakufishme, të dhuruar nga jeta dhe puna e minatorit.

           -Dhjetë pranvera i bëra palë  në nëntokë. Në fillim e kisha shumë vështirë:  për çdo ditë  udhëtoja prej Selaci, fshat i largët i Shalës. Dy orë e gjysmë ecja deri në Bare, e këndej më pastaj, zbritja dhiaresh . Do të keni dëgjuar për Baren?

-Natyrisht, kush s`ka dëgjuar për Baren? Njëjtë siç nuk ka të atillë të mos ketë dëgjuar për lulet e xhenetit… Ti rrëfe për të tashmen e gjërat që të lidhin me rrënjët?

-Unë s`mund të ec në të njëjtën kohën dy udhë...

-E qartë. Nuk ka njeri që ha me dy lugë.

-E sheh, - tha ai me një flatër të buzëqeshjes të derdhur fytyrës. Buzëqeshte, ndihej ngadhënjyes.

-Veç pa të kaluarën nuk e arrin as të ardhmen! - ia bëra unë, ndërsa mendja më iku në dy udhë, në Tullarin e Toplicës dhe në Dumnicën e Poshtme të Llapit. Aty qe vendosur një pjesë e familjes Tullari, të cilës i takoja, me gjithë  vuajtjet, bredhjet, ikjet e ecjet, me nga një copëz të shtëpisë në shpinë.  Herë vendosu këtu, me qira, herë tjetër atje, apo aty e gjithherë,secilën herë, refugjatë.  Me kokë në torbë. Gjithnjë në bredhje, nga fshati në fshat të Llapit e në mbarë Kosovën. Ndonjë anëtar i familjes ka arritur të dalë në Turqi, të shpëtojë kokën, veç të humb ndjenjë për komb e atdhe me kohë. Unë, pa e pasur të qartë ende çfarë është brezi kufitar, bredhja arët e punuara me të katërtën të mbjella me grurë, apo misër e   të kuptoja më vonë pse qemë të pa tokë, të ndjekur e të varfër. Pse gjysma e arës mbetej në Serbi e pjesa tjetër në Kosovë. Në këtë moshë ruaja bagëtinë dhe ikja në shkollë me Aliun, Sabriun, Rrustemin, Rasimin e Ukën. E mësonim shpirtin e alfabetit shqip. Në shkollë na priste mësuesi Azem Beqiraj, patriot i shquar, i burgosur për shumë vjet me grupin e Adem Demaçit... Ai na priste në derë të shkollës, na ofronte pranë stufës të ngrohemi nga acari i zbritur nga malet dhe na i thante shtrojsat e opingave prej lëkurës së lopës, të lagura e të hapura nga shiu apo dëbora. Askush nuk dëshironte të largohej nga Dumnica, veç pse nëpërmjet i ikte vija kufitare dhe shpresonim të ktheheshim  prej nga kishim ardhur, në tokën e Tullarit të Toplicës, ku qenë mbetur varret e çdo gjë tjetër, tashmë e rrënuar. Me vjet mbeti dhe çdo gjë dëshirë, e vërtetë e hidhur e përshkruar nga një pjesëmarrës në dëbimin nga vatrat shqiptare.