Kulturë

Përparim Hysi: "Faji" i Isakovskit

E diele, 23.03.2014, 11:59 AM

"Faji" i Isakovskit*

Tregim

Nga Përparim Hysi

Savën e njoha fare rastësisht. E njoha në një mbrëmje dëfrimi. Unë vërtet qeshë emëruar larg e larg nga shtëpia, por është për të çuditur,që dhe këtu "në fund të botës" ( kështu e konsideroja emrimin tim kaq larg në vitin 1959) jeta vlonte dhe, ku e ku, krahasuar me atë fshatin tim që qe afër qytetit, aq ,sa po të zgjatje krahun mund të kapje dikë prej veshi, jo vetëm vlonte, por gjallëronte. Sa për largësinë, kisha të drejtë: më tej nuk kishte asnjë fshat tjetër. Veç detit që nuk qe larg dhe një kënete të madhe që qe bri detit dhe mu buzë fshatit, më tej s'kishe nga shkoje. As që më shkonte mëndja se, pikërisht, në këtë fshat të largët kish një ngjallëri dhe atmosferë pune për ta patur zili. Qenë bashkuar nja 5-6 fshatra në një kooperativë dhe qendra qe ngjitur me shkollën tonë. Çdo të shtunë në mbrëmje rinia mblidhej dhe organizonte mbrëmje dëfrimi. Orkestra përbëhej nga një violinë që i binte Zariku, një ish mësues, dhe, veç violinës, dhe një def. Vërtet nuk ishte kushedi ç'orkestër, por rinia dëftrente dhe ç'të dëfryer. Dimrit bëheshin në sallën e mbyllur ( në një hangar që përdorej për drithrat apo pambukun) dhe, pranverës dhe verës tek lëmi. Drita elektrike ende nuk kish ardhur, por ndriçimi qe zgjidhur o me fenerë (i binin të rinjtë nga shtëpia) o me ato llambat me gaz që përdornin gjuetarët netëve. Mbrëmjet qenë me program dhe, veç vallëzimeve ( për këtë u digjeshin bajgat të gjithë të rinjëve), kish këngë, recitime dhe ndonjë referencë për ndonjë libër të ri. Unë po jambanxhi hesapi nuk lija rast pa marrë pjesë. Natyrisht, edhe referoja për ndonjë libër, po një rrugë e dy punë: edhe dëfreja. Qejfi apo lezeti qe se në këto mbrëmje, sidomos netëve të verës, merrnin pjesë gra e burra të moshave të ndryshëm: sikur të qe dasëm! Shpesh, kryetari i kooperativës vinte dhe, tek ngrihesh për të kërcyer, pyeste Zarikun (atë violinistin):- Ça quhet qo, Zarik? -Tango, tango,- sqaronte Zariku. Tango... dy hapa para, një pas! - Oho,- shpotiste kryetari,- qo qenka si ajo vepra e Leninit: Dy çapa para, një pas. Thoshte kështu dhe tutje. Vërtet që "tango" më të deformuar se kjo nuk mund të ndjeje kund, por ndodhte si me atë thënien, që, kur nuk ke pulën, ha sorrën. Mbrëmjet zgjasnin goxha dhe kryetari i kooperativës, aty nga mbarimi i mbrëmjes, merrte fjalën (qe kënaqur me atë vallëzimin made in Lenin) dhe thoshte: - Epo u kënaqëm. Tani kjo vesa që ka rënë është për të thyer kapulet me misër. Si thoni, t'ia mbajmë andej nga blloku x...? Thoshte kryetari dhe të rinjtë frymën tek bloku x... Mëngjesi e gjente të gjithë blokun të mbaruar. Ndaj them: punohej dhe dëfrehej. Dhe ku? Në fund të "botës". Kot nuk thonë: ferra e vogël, fsheh lepur të madh.

* * *

U zgjata paksa. U zgjata se dua të jem i sakt për atë ç'shkruaj. Fjalën e kam për Savën. Për Savën që e njoha në një nga këto mbrëmje. E njoha dhe rashë në dashuri me të. Rashë dhe, sa e bëra për vete, unë e di seç kam hequr. Së pari, qeshë riosh dhe e mora përpjekur. Epo në nxiton dhe rrëzohesh. Kështu ndodhi dhe me mua. Sava në një nga këto mbrëmje këndoi. Kish një zë aq melodioz sa të ngrinte avadan. E dëgjova dhe më shkuan morrnica. Si tani më vijnë në vesh fjalët e asaj kënge: " Unë të porosita/ pse s'më erdhe mbrëmë/ more syri laramën... Unë nuk e di se si vazhdonte kënga më tej, por aq e humba pas zërit të saj, sa më dukej sikur ajo e këndoi atë këngë për mua. Se sipas letërnjoftimit të parë timit, unë i kisha sytë e shkruar dhe, për mua, këndonte pa një pa dy. Aq më tepër i bëja qejfin vetes, se, veç zërit, Sava llamburiste si dritë. Me që llamburiste si dritë (unë ia kisha ngulur sytë dhe nuk ia shqisja), nuk kish tjetër si unë sytë e shkruar. Sava këndoi dhe unë mezi prita që ta ftoja në "tangon e Zarikut". Të kërceja me Savën dhe aty t'i thosha që i kisha sytë e shkruar. Sa u bëra gati ta ftoja këtë, Savën, brromp ia bëri një i ri, vërsnik apo shok i brigadës me të cilën punonte ajo. Mbeta thatë? Jo. Kërceva me një tjetër, por sytë nga Sava. Këtë tjetrën as që e pyeta se si quhej dhe aq e kisha humbur për andej, nga Sava, sa duket i shkela këmbën kësaj partneres. -Më shkele,- tha tjetra, dhe, tek i kërkova falje, sytë po andej. Epo të merr mëndjen njëherë e, pastaj, ymrin.

Në kërcimin tjetër ia arrita qëllimit. Kërceja po gjetkë e kisha hallin. Tani "syri laramën" kish ardhur dhe nuk po e linte të priste. Kështu i prisja unë drutë, po tjetër naxhake kish në dorë Sava. Kam qenë gjithmonë i gojës dhe, tek kërceja,e pyeta se sa shkollë kishte dhe në cilin nga fshatrat e kooperativës banonte. Më tregoi që jo vetëm banonte në fshatin tjetër (paksa larg shkollës), por na kish mbaruar një shkollë kulture trivjeçare dhe qe si masovike në fshat. Tani po (i bëra qejfin vetes), kjo Sava që këndoka kaq bukur, qenka ajo që dua unë. Nuk ka se nga mban? E falnderova për kërcimin dhe, kur më tha se qe e kulturës dhe kishte dhe bibliotekën e fshatit, tani edhe ca më shumë i jepja të drejtë vetes. Do shkoj një ditë për ndonjë libër dhe atje do t'i hap kartrat.

* * *

Nga shkolla, fshati i Savës nuk qe as gjysëm ore larg. Shkova dhe e gjeta atje. Tani më dukej edhe më e bukur. U takuam dhe më shumë për të jusitfikuar këtë vizitë kaq të papritur, i them: - Kam ardhur për një libër. Ma merr mëndja që duhet ta kesh. Është fjala për një autor sovjetik që e dua shumë. E kam në bibliotekën time, por në shtëpi, pothuaj njëherë në javë shkoj. Për kë autor bëhet fjala?- më pyeti. - Mihail Isakovski,- thashë. Sa i përmënda Isakovskin, Sava (epo unë mbi atë i kisha sytë) fillimisht u skuq paksa dhe, pastaj, si të çlirohej nga një gërç, më tha: - As që bëhet fjalë për Isakovskin këtu. Po e di sekush është. Unë, për t'i dhënë kapital vetes, fillova të këndoja "... dhe kush mund ta dijë/ pse lot syri i tij/ ... Unë shqip, kurse Sava (hajde baba të të tregojë arat) rusisht. Kur ia tha rusisht, atëherë desh bërtita:- Po për ty, moj Sava, lot syri im. Tani po: ia vlente barra qeranë. Unë Isakovskin e dija përmëndësh,se këndonim si në kor mbrëmjeve në shkollë. Dhe zura të "shkëmbeja tepsitë" me Savën. Gjasme libra, por "syrin laramën" vetëm unë e kisha. Ia thashë këtë një ditë dhe, tek më dëgjoi, sikur qeshi. Qeshi apo më përqeshi? I them një ditë:

-Sava, do e këndosh atë "Katjushën?" se dhe atë, Isakovski, e ka shkruar. Po ç'e kish "Katjushën" Sava? Po unë... aha, trapisja larg. E mbaja një fishek rezervë. Se jo gjithçka që kish shkruar Isakovski dinte Sava. Sa të vija në shtëpi, do t'i gjeja "Lirikat" e Isakovskit dhe, pa i thënë të dua, do t'ia zija kokën me derë përmjet vargjeve të Isakovskit.

* * *

Kjo ndodhi një ditë marsi. Këtu e gjysëm shekulli e ca. Me Savën çanim përmjet një korijeze. Ecnim ngadalë (sikur të gjitha punët t'i kishim në terezi) dhe, kur një tufë zogjësh, fluturuan mbi kokat tona, unë e ngrita "grackën". Sot,- i thashë,- nga Isakovski do të lexoj një poezi të veçantë. Do të lexoj, po unë e dija përmëndësh ( për çudi, ende, e mbaj mend. Dhe fillova: "Ndër lëndinat plot me vesë/ nëpër shtigjet e dredhuar, kur Sava ( epo vetëm këtë nuk mund ta merrja me mënd) sikur të më mbante "iso" "më pëcolli një djalosh/ që në mbrëmje paçë takuar/. Aha, tani nuk mbante më ujë pilafi. Çdo gjë bënte mu! A nuk e pata takuar Savën në mbrëmje? A nuk po e përcillja sot? ( Në fakt,qe kjo që po më përcillte,po njësoj qe,de!!!). Domethënë, Sava e dinte dhe këtë. Bukuria është se si vazhdon më prapa. Unë, sikur nuk kisha aspak ndonjë qëllim, por ja thosha ç'këndonte Isakovski, vazhdova: "... kur erdhëm afër shtëpisë/ më vështroi dhe tha ai: - Unë do t'ju kisha puthur/ në se do kisha mundësi... Vargje të bukura, domosdo , por ajo që i zbukuroi më shumë qe fakti se këto dy vargjet e fundit, m'i rrëmbeu nga goja Sava. Epo aq humbameno nuk qeshë unë. Sos se do prisja që të më hidhej në kokë. Atje nën korijezen me plepa, një ditë marsi të vitit 1959 e putha Savën. Sa më shijoi ajo puthje! Dhe nuk qe e vetme. Lezeti qe se duke u puthur, pothuaj, e sosëm atë këngën e Isakovski... që vazhdonte "unë atij iu përgjigja/ natyrisht që s'e pranoj/ që unë kurrë një gjë të tillë/askurkujt nuk ia lejoi/. Këto i recitonte Sava dhe unë, si për ta bërë ca më ikadeshente atmosferën (tani vërtet punët i kishim në terezi), i them: - Sava, e di si na gjeti? Bëri një oshmer një nikoqire andej nga anët tona dhe ia dha një arixheshke që kish ardhur për të lypur. E mori arixheshka (sikur nuk e pëlqeu aq) dhe tha:- Vet e bëre,moj hanko, vet edhe haje! Haje, hanko, haje! Dhe, ndërsa thoshte kështu, mbushte lugën plot dhe e fuste në gojën e saj. Kështu dhe e mbaroi oshmerin. Oshmerin ajo, kurse unë me Savën vazhduam e vazhduam. Po "fajin" ama e kishte Isakovski...