Kulturë

Bislim Gashi: Gjendja aktuale e trashëgimisë

E merkure, 18.09.2013, 06:58 PM

GJENDJA AKTUALE NË TRASHËGIMINË KULTURORE E HISTORIKE NË KOSOVË

Nga Ma. Bislim Gashi

Aktualisht gjendja në trashëgiminë kulturore është e rëndë, ku përveq dëmeve që pësuan monumentet e TK gjatë luftës së vitit 1998/99, shumë monumente dhe lokalitete me rëndësi të veçantë kulturore u rrezikuan viteve të fundit, si pasojë e zhvillimit të hovshëm industrial dhe ndërtimeve të pa planifikuara urbane.

Mos organizimi i duhur institucional, dhe çrregullimet në aspektin administrativ, krijuan huti dhe qëndrim indiferent ndaj lokaliteteve dhe monumenteve të kulturës, që kanë rezultuar me veprime të pa ligjshme në terren, duke rrezikuar vlerat e trashëgimisë kulturore në Kosovë. Bazuar në informata të deritanishme gërmime klandestine janë kryer në rajonet e pasura me minerale që kanë lënë gjurmë nga minierat e antikitetit si: Artanë, Dardanë, Gjilan, Viti, Lipjan, Prishtinë, Ferizaj, Mitrovicë dhe rajonet e Dardanisë antike jashtë kufijve të Kosovës së sotme në vijën Medvegjë, Bujanoc, Preshevë, dhe Kumanovë. Me këtë rast janë kryer veprime të pa ligjshme në terren, duke rrezikuar që të zhduken vlerat më të rëndësishme kulturore në Kosovë. Mungesa e ligjit për ruajtjen e trashëgimisë kulturore për gjashtë vite pas lufte, dhe mos respektimi i konventave ndërkombëtare ka vështirësuar mundësinë për parandalimin e këtyre dukurive negative .

Vendosja e KFORIT në disa lokalitete të caktuara si zona arkeologjike menjëherë pas lufte, politizimi i kulturës dhe zvarritja e procedurës për shpronësimin e zonave të mbrojtura, nuk mundësojnë qasjen e Institucioneve përkatëse në monumente. Vëmendje i duhet kushtuar dhe forcimit të Institucioneve, trajnimit të nëpunësve, ekspertëve të fushave të ndryshme e sidomos atyre për restaurim dhe konservim të monumenteve. Trajtimi i vlerave të trashëgimisë kulturore bëhet përmes, evidentimit, studimit, valorizimit, konservimit, restaurimit dhe promovimit. Të gjitha këto bëhen duke pas në dispozicion kuadro të fushave të ndryshme. Pra, kërkohet qasje multi-profesionale dhe inter-disciplinare.

Vlerat e Trashëgimisë Kulturore sipas kornizës ndërkombëtare ruhen, kultivohen dhe promovohen nga vetë shteti.

Si kategori socio-kulturore trashëgimia kulturore, na paraqitet, për nga forma e prekshme dhe paprekshme, për nga karakteri e luajtshme dhe e paluajtshme, dhe për nga përdorimi, sakrale(objektet e kultit.xhamit, kishat , teqet etj), profane (objktet me karakter ekonomik si urat, banjot shëruese etj) dhe utilitare (që u bëjnë punë besimtarëve,p.sh. oxhaku ku ke besim se tërhaq gazrat, apo ndonjë pjesë e qytetit rrënohet dhe merret vetëm një pjesë si ndryshim etj). Në vazhdim do të paraqesim gjendjen ekzistuese duke identifikuar potencialin e trashëgimisë kulturore (monumentet që janë nën mbrojtje të përkohshme për një vitë).

Në sistemin elektronik të të dhënave në Databazë janë të regjistruara deri më tani vetëm këto të dhëna :

2480 objekte arkitekturale

360 objekte arkeologjike dhe

63 objekte të luajtshme

----------

Totali 2.903

Të dhënat nga zyrtari I Databazes në DTK

Monumentet e trashëgimisë kulturore

Në hapësirën e Kosovës, përpjekja e parë për vënien nën mbrojtje të monumenteve daton që nga vitit 1947, duke u pasuruar me shpallje të tjera në vitet e mëparshme. Që nga ajo kohë e deri më sot është krijuar një listë me monumente që gëzojnë mbrojtje e cila ka arritur deri tek numri 1181. Vendimi i Ministrit të MKRS me protokol 2171/12 I dt.01.10.2012 -- lista e përkohshme për një vit.

Sipas një dinamike të paraparë, më herët në procesin e identifikimit të objekteve u përfshinë Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve dhe katër degët e tijë, në Prizren, Pejë, Gjakovë dhe Prishtinë. Nga e gjithë kjo, u hartua lista me 2847 objekte. Lista nuk është e plotë për shkak të mos evidentimit të objekteve në katër Komuna dhe në disa enklava me popullatë serbe. Po, ashtu kësaj liste mundë ti shtohen edhe objekte te tjera pasi që në vazhdim mundë të paraqiten objekte që për një arsye apo tjetër do të mundë të ishte rënë nga vëmendja e ekspertëve.

Tabela - Numri i Monumenteve në Kosovë gjatë viteve 1947 deri 2012 që janë nënë mbrojtje .

Nr.	Vitet e vënjes së monumenteve në mbrojte	Numri i monumenteve
1	1947	4
2	1948	13
3	1949	6
4	1950	7
5	1952	1
6	1953	2
7	1954	3
8	1955	43
9	1956	8
10	1957	6
11	1958	34
12	1959	1
13	1961	6
14	1962	8
15	1963	12
16	1964	11
17	1965	12
18	1966	45
19	1967	47
20	1968	12
21	1969	1
22	1970	10
23	1971	16
24	1972	3
25	1973	1
26	1974	6
27	1977	10
28	1978	4
29	1980	31
30	1981	3
31	1982	9
32	1983	14
33	1984	8
34	1985	6
35	1986	8
36	1987	3
37	1988	8
38	1989	1
39	1990	2
40	2011	505
41	2012	251
Totali	Vite	1.181

SwOT analiza për Departamentin e Trashëgimisë Kulturore sipas mendimit tonë

Anët e forta (S)	Mundësitë (O)
-Begatia e madhe e vlerave të trashëgimisë kulturore - Llojllojshmëria kulturore - Institucionet e trashëguara - Ekspertë me përvojë	- Kthimi nga Serbia i thesarit muzeor dhe dosjeve të mon. të kulturës - Reformimi i institucioneve të kulturës -Ngritja e bashkëpunimit ndërministror dhe ndërkulturor. - Konceptimi i monumenteve të kul. për t’i vënë në funksion të turizmit - Trajnimi dhe ngritja e kapaciteteve të stafit - Ngritja e vetëdijes për ruajtjen e trashëgimisë kulturore - Forcimi i institucioneve qendrore -- Promovimi I TK të Kosovës duke u bazuar në konceptin e marketingut bashkohorë
Anët e dobëta (Ë)	Kërcënimet (T)
-Buxheti i pamjaftueshëm -Mungesa e dosjeve për monumentet e kulturës (janë marr nga Serbia gjatë luftës së fundit) -Mos bashkëpunimi i duhur ndërministror dhe ndërinstitucional -Shkalla e lartë e shkatërrimit të mon. të kulturës nga faktori kohor dhe njeri -Mos balancimi i investimeve në rajonet e Kosovës -Numri i vogël i publikimeve -Mungesa e bazës se të dhënave, dhe pamundësia e çasjes nga ana e publikut -Mungesa e laboratorit për konservim dhe restaurim	- Mungesa e stabilitetit politik dhe ekonomik - Korrupsioni - Mos sigurimi i fondeve - Politizimi i trashëgimisë kulturore - Revolta, dhe trazirat sociale - Zhvillimi i diverzitetit kulturor fetar