Ilir Muharremi: Aktrimi teatral edhe në film

Aktrimi teatral edhe në film

Nga Dr. Ilir Muharremi

Shumë aktorë nuk dinë të bëjnë dallimin e interpretimit teatral me atë filmik, gjithnjë duke i përgjithësuar mundësit shprehëse të aparatit marrës, lëvrimit të personazhit, i cili për nga mundësitë psikologjike është i njëjtë.  Sforcimet teatrale shumë aktorë tonë  i spikasin në film. Aktorët janë në dijeni se ku dhe për kë luajnë, por nuk kanë aftësi t’i shprehin mimikat e fytyrës me të cilat transmetohen përshtypjet e thella të brendshme me ndjenja irracionale, gjithnjë nëse luajnë në film. Gjestet filmike, mimika, nuk shprehin konceptet, por unin e njeriut i cili trupëzohet, bëhet njëmend i dukshëm, lexueshëm dhe i pranueshëm nga spektatori. Përse sforcimet, vibrimet teatrale manifestohen edhe në film? Ku qëndron enigma e defektit? A është ky defekt fizik apo psikik, apo ndoshta mungesë e informacionit regjisorial mbi të cilin ngarkohet tëra barra estetike e filmit. Aktorët gjithnjë duhet të jenë në dijeni se shprehja e ndjenjave nëpërmjet fytyrës është shumë më e shpejt se e bisedës. Këto në si shikues të pajisur me informata i vërejmë përmes planit të afërm dhe detal. Aktori i filmit duhet të dijë se ky plan e pozicionon at në një distancë tejet të afërt me spektatorin dhe çdo lëvizje e zgjatur, patetizuar, përpjekjet për të sforcuar emocionin, krijuar me vështirësi bindjen, e shpie në një aktrim jo natyral, jo real, por qesharak që nuk i ngjan as teatrit primitiv, e për fat të keq në shumë filma kosovar aktorët paradiozohen me vetën e tyre, shndërrohen në objekte talljeje duke mos u informuar mirë, apo keq informuar nga regjisorët. Regjisorët duhet të dinë se përmes planit të afërt, filmi ka zbuluar qelizën e jetës në të cilën bredhin dhe zihen shumë aktorë. Përse aktorët e serialeve dhe filmave vendor janë në distancë shekullore me ato ndërkombëtare? Përse ata janë më natyral se ne? Ndoshta janë më të pajisur me informatën e psikologjisë së personazhit, me furnizimin e momenteve jetësore intime të tij, me frymëmarrjen, lëvizjen e cila në asnjë mënyrë nuk kapërcen kufijtë e normales. Përse ata dinë të dallojnë teatrin dhe filmin, përse nuk është e njëjta gjë. Ata janë në dijeni me planet filmike. Planet e afërta të cilat demaskojnë origjinalitetin e aktorit jo vetëm që e kanë zgjeruar, por edhe kanë thelluar shikimin tonë mbi jetën. Vlerat e veçanta sipas Bela Balazs estetë i artit filmik janë: studimi i mimikës, mikrofizionomisë, mikrodramaturgjisë dhe vizualitetit në përgjithësi, kjo vërtet prek edhe shkencën e kinemasë. Nga kjo mund të nxjerrim se nëpërmjet botës së mimikës , gjestit, shpirti trupëzohet drejtpërdrejtë, dhe pa fije hile depërton në sipërfaqen e planit filmik. Kinemaja botërore nxjerr nga aktorët mimikën, gjestet, lëvizjet. Ne jemi të vetëdijshëm se filmi nuk është i barabartë me letërsinë, teatrin, muzikën, pikturën. Filmi zbulon diçka më shumë se realiteti, një personazh real i cili i nënshtrohet ligjeve normale jetësore të një kohë moderne. Nëse praktikisht ai është: udhëheqës, endacakë, muzikantë, poetë, bixhozi..... duhet të transformohet-përjetohet pa ekzagjerim, por të natyralizohet në një thellësi të paskajshme. Nëse me një dorë ndez cigaren, kontrollimi i këtij imazhi duhet të jetë i vetëdijshëm, dhe veprimi duhet të ndodh sikurse mu për këtë moment ndodh si diçka që e përdorë shpesh, pa fije ekzagjerimi , ngaqë plani i afërm arrijë të regjistrojë çdo lëvizje, qoftë e lehtë, qoftë e ekzagjeruar, derisa teatri me tredimensionalen nuk ka kapacitet të përcjell shikim transmetal me lëvizje të njëjtë, andaj, gjestet duhet të teprohen me qëllim të vijnë natyrshëm. Distanca në kohë dhe hapësirë riprodhon një shikueshmëri të ndryshme. Në qendër të gjitha arteve është njeriu. Edhe pse plani i afërt kinematografik mbulon sendet, duke e pasuruar, shoqëruar, plotësuar shikimin tonë prapë se prapë në qendër është njeriu, dhe për mes kësaj, ky njeri, ky aktor, apo nëse është protagonistë duhet pasqyroj shpirtin dhe veprimin. Nëse prekim aktrimin teatral, lirisht mund të pohoj se qëndron më mirë krahas me aktrimin filmik. Edhe pse shpesh aktorët tonë gjatë interpretimit në teatër emocionet i s’postojnë vetëm në anën e jashtme duke harruar apo mos kontrolluar mekanizmat e brendshëm, por sido që të jetë kjo qëndron në shkallë më të mirë, gjithnjë duke ju falënderuar studimeve në Fakultet të cilat shpenzojnë kohë dhe shpirt për përvetësimin e interpretimit skenik. “Kur aktori mësohet me krijimin mekanik të rolit, ai përsërit atë që bën pa shpenzuar fuqi shpirtërore dhe nervore. Shpenzimi i fuqive nervore dhe fizike shihet jo vetëm si i panevojshëm, por bile edhe i dëmshëm gjatë krijimit para publikut, pasi çdo emocion shkakton sundimin e aktorit dhe prish figurën dhe formën që është përcaktuar një herë e përgjithmonë”. (Stanisllavski, Sistemi, ”, Prishtinë, 1984, fq: 43).  Kjo shpesh keqkuptohet dhe ne formë mekanike aktorët ndërtojnë rolet. Mekanizmi pushton vetëm anën e jashtme, sepse fokusimi në përsëritjen e personazheve e bënë viktimë të artificialitetit. Nëse aktori në teatër interpreton Jagon e Shekspirit, doemos dinakëria , krimi dhe njeriu i keq duhet të manifestohen. Por, kopjimi i sjelljeve të jashtme nga një person real shpërfaqet shumë shpesh. Aktori mendon se  kjo e bënë më të besueshëm rolin . Kjo kalon në imitim. Por, çfarë duhet bërë që mos të kalon në imitim dhe personazhi vërtet të jetë teatral? Materialin e ri të cilin e ka gjetur aktori, duhet ta fut përmes vetës së tij, t’i gjallëron mendimet e përshtatshme që i nënshtrohen imagjinatës. Pasi krijohet në mendime figura e rolit, atëherë çdo nuancë, çdo vijë nuk duhet ta plasojë në kanavacë, por në vetvete.  E folura e cila shpreh mendimin, shpirtin, duhet të vij në formë normale të kontrolluar nga hapësira e cila sundon aktorin e teatrit. Lëvizja duhet të shpreh iluzionin kontrollues mbi mendjen dhe imagjinatën e aktorit, e cila i nënshtrohet personazhit. Kjo lëvizje në dukje, vije nga një plan total tredimensional me një distancë mjaftë të gjatë në mes publikut. Andaj, është e vërtetuar se nga distanca lëvizjet duken si më të ngadalshme krahas atyre që janë më afër. Këto lëvizje duhet të rritën, jo të ekzagjwrohen, për të arritur shprehjen  normale të anës së jashtme të personazhit. Sepse, teatri është në një plan total. Aktori i cili luan në film duhet t’i afrohet thellësisë së personazhit të mbart me vete iluzionin  pa ndonjë përzierje mendimesh, t’i kontrolloj dhe t’i shpërfaq me një qëndrim të thjesht, natyral. Jo të mos bëjë ndarjen  e Teatrit dhe filmit, masiviteti, temporitmi, ekzagjerimi, te identifikohen në formë të njëjtë . Teatri është teatër gjithnjë do të mbetet teatër. Kultura filmike për fat të keq ende mbetet si barrë e rëndë për aktorët tonë.