Murat Gecaj: 80-vjetori i vrasjes së Hasan Prishtinës

Një grup bashkatdhetarësh, me banim në Suedi, para shtatores së Hasan Prishtinës (Tiranë, 29 Nëntor 2012)

Në 80-vjetorin e vrasjes:

HASAN PRISHTINA: ”KY DHASHAMIR I BËN  NJË NDER TË MADH AMËS SHQIPËRI...”

”…Mue, në idenë teme patriotike nuk ka mujtë as nuk do të mujë me më shtrue, ari i të tanë botës, por as mënia e të tanë anmiqve! Ka me më shtrue vetëm vdekja!”  (H. Prishtina)

Nga: Prof. MURAT  GECAJ - publicist e studiues, Tiranë

1.

Përsëri erdhi data përkujtimore e atij gushti të paharruar dhe që lëndoi shumë zemra shqiptarësh. Ajo lidhet me emrin e nderuar të atdhetarit të madh Hasan Prishtina. Krahas figurave tjera të shquara atdhetare, si Bajram Curri, për atë kam dëgjur të flitet me dashuri e respekt, që në fëmijëri e rini, atje në vendlindjen time, Malësi e Gjakovës (Tropojë). Më pas, u njoha më mirë me jetën e tij, në vitet e studimeve universitare. Ndodhi që, kur punoja redaktor në gazetën ”Bashkimi”, në vitet ’70-të të shekullit të kaluar dhe i sollen eshtrat e tij në Shqipëri e i rivarrosën në Kukës, shkova atje për të bërë një shkrim. Ai u publikua, me titullin e një vargu të rapsodisë popullore, thurur ato ditë: ”Prapë, na erdh’ Hasan Prishtina!...”. Dhe ja, përsëri tani, kemi detyrim ta kujtojmë e ta nderojmë atë, për ndihmesën e gjithanshme ndaj Atdheut e Kombit tonë.

Të gjithë ne, tani ndiejmë krenari të ligjëshme edhe kur e dimë se, me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë, u vendosën me ceremoni shtatore të tij, në Tiranë, Prishtinë e Shkup.

2.

Ishte data 14 gusht e vitit 1933. Hasan Prishtina, figurë e njohur e lëvizjes për liri e pavarësi, kishte dy javë që ndodhej ne Selanik (Greqi), me misionin e lartë  atdhetar që të pengonte me çdo kusht shpërnguljen e kosovarëve për në Anadoll të Turqisë, pas marrëveshjes së bërë ndërmjet qeverive serbe e osmane. Duke kaluar qetësisht nëpër një rrugë të atij qyteti, ai u godit pas shpine tradhtisht, me pesë plumba vdekjeprurës, nga një agjent i paguar, dorë e stërgjatur e armiqve të tij dhe gjithë popullit shqiptar. Tek rrëzohej si lisi përtokë, në moshën 60-vjeçare, ai burrë i madh i Kosovës kreshnike dhe i mbarë Shqipërisë, ndoshta vetëtimëthi, përsëri solli ndërmend betimin solemn, që kishte bërë para popullit e Atdheut, të cilin e mbajti me nder deri në fund të jetës: ”…Mue, në idenë teme patriotike nuk ka mujtë as nuk do të mujë me më shtrue, ari i të tanë botës, por as mënia e të tanë anmiqve! Ka me më shtrue vetëm vdekja!”

Në jetën e tij prej luftëtari të paepur, ai u ndoq këmba-këmbës nga armiqtë e shumtë e pabesë, të cilët i bënë katër atentate dhe e dënuan gjashtë herë me vdekje, në mungesë. Por, megjithatë, nuk u përkul as nuk u ndal asnjëherë në rrugën e nisur në shërbim të mëmëdheut, siç e dëshmon edhe kënga popullore kushtuar atij: ”S’ të shtroi ari i tanë mbretnive,/ s’ të lidhën leqet e tradhtive…”.

3.

Lindi në qytetin Vuçiternë të Kosovës, më 1873, pra 140 vjet më parë. Familja e tij ishte shpërngulur në atë qytet nga fshati Polanc i Drenicës, krahinë e njohur për qendresën shumëvjeçare për liri e pavarësi. Mësimet e para i përfundoi në vendlindje, ndërsa të mesmen në një kolegj francez të Selanikut dhe të lartat për drejtësi, në Stamboll. U rrit dhe u edukua njeri i zgjuar e luftëtar, nga i ati dhe e ëma, në djepin e popullit kryengritës të asaj krahine. Kështu, mësimet e para atdhetare, që mori në familje dhe më vonë në shkollë, ai i vuri në shërbim të çlirimit e bashkimit kombëtar. Periudha, kur u rrit e u burrërua Hasan Prishtina, ishin vitet e zjarrta të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Nga i ati kishte trashëguar pasuri jo të vogël, por atë e përdori për blerjen e armëve në shërbim të kryengretjes së përgjithshme antiosmane të viteve 1910-1912 dhe,  në vijimësi, për çeljen e shkollave shqipe.

Me penë e me pushkë, me fjalë e me diplomaci, kudo ku u ndodh, ndërmjet miqësh e armiqësh, Hasan Prishtina nuk pushoi asnjëherë të propagandonte dhe të përpiqej për të venë në zbatim idenë e tij: çlirimin e bashkimin e Atdheut të robëruar dhe zhvillimin e tij. Me fjalën e ëmbël e të guximshme dhe me artikujt e tij në shtypin e kohës, zgjonte ndërmjet popullit e rinisë kosovare ndjenjat e atdhedashurisë, urrejtjen e thellë ndaj pushtuesve e tradhtarëve.

Hasan Prishtina u bë luftëtar aktiv edhe për gjuhë  e shkollën shqipe, të cilat i vlerësonte si faktorë të domosdoshëm për zgjimin dhe forcimin e ndjenjave kombëtare. Vetë u kujdes që 50 djem kosovarë të shkonin për të vazhduar mësimet në shkollën Normale të Elbasanit dhe të bëheshin mësues për shkollat në gjuhën amtare në Kosovë. Ashtu si rilindësit e tjerë, punoi me ngulm kundër ndasive fetare e krahinore, kundër vllavrasjeve e gjaqeve. Në vitin 1908, ishte nismëtar për tubimin e 30 mijë kosovarëve në Ferizaj dhe mbështeti Kongresin e Manasitrit për alfabetin, që e kemi në përdorim  sot. Deputet në Parlamentin xhonturk (1908), në moshën 35-vjeçare doli në opozitë, bashkë me  disa deputetë të tjerë, atdhetarë shqiptarë. Shtypi i kohës shkruante: ”Ky dashamir (H.Prishtina,-shënimi ynë) i bën një nder të madh amës Shqipëri, për të cilën ai është gati të bëhet theror”. Duke u ngritur me forcë në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve, në Parlamentin xhonturk protestoi energjikisht kundër premtimeve të tyre boshe dhe barbarizmave në Kosovë. ”Deputeti kryengritës, që kërcënon Sulltanin”, siç e quajtën qeveritarët e kohës dhe shtypi xhonturk, pa iu trembur syri aspak, brenda në Parlament, e quajti kriminel gjeneralin xhelat Durgut Pasha. Siç do të shkruante vetë H. Prishtina më pas, në vend të një kolltuku me turp të Stambolit, zgjodhi rrugën e ndershme, kryengritjen në  male, ndërmjet popullit trim e liridashës të Kosovës.

4.

Pas Kuvendit historik të Junikut, në majin e vitit 1912, të prirë nga atdhetarët e trimat luftëtarë, Bajram Curri e Isa Boletini, u vendos të lidhej besa për kryengritjen e përgjithshme, kundër sundimit osman. Me zemra të ndezura e me besim të plotë në fitoren përfundimtare mbi armiqtë  pushtues, kryengritësit shqiptarë rendnin me armët krahut, duke kënduar: ”Besa-besë, nji herë kemi thanë,/ ty, Shqipni, na të kemi nanë;/ besa-besë, nji herë kemi thanë:/ për Shqipni, jetën duem me dhanë!”. Ismail Qemali gjithnjë i kujtonte fjalët, që i tha Hasan Prishtina, kur biseduan për fillimin e kryengritjes së përgjithshme: ”Hasan Beg, i besoj fetarisht karakterit të zotnisë sate. Ky besim më ka shtyrë me i shkrue në zemër ato fjalë, që i përdorove sot në Parlament, tue thanë:-Kam me kenë njeni e  ndoshta i pari i atyre, që kanë për ta ngrehë flamurin e kryengritjes”.

Pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912, Hasan Prishtina u caktua ministër i  Bujqësisë, në Qeverinë e Vlorës. Në vitin 1915, ishte në ballë të kryengritjes së Lumës e Hasit (Kukës), kundër pushtimit serbo-malazez. Në vitet e pushtimit austriak e internuan në Vjenë, bashkë e me Bajram Cuirrin

Gjithnjë i papërkulur e me besim të madh në forcë e popullit tonë trim e liridashës, për vite me radhë Hasan Prishtina qëndroi në krye të lëvizjes atdhetare për çlirimin e Kosovës nga robëria serbe, me anën e kryengritjes së armatosur, me shpresë të madhe se një ditë Kosova do të ishte zonjë në truallin e vet të stërlashtë amtar. Ai nuk u pajtua asnjëherë me aneksimin e Kosovës nga monarkia shoviniste serbe. Si deputet i prefekturës së Drinit, në Parlamentin e parë shqiptar (1921), mbrojti me zjarr të drejtat e popullsisë shqiptare të krahinës së Dibrës dhe të mbarë trojeve amtare, si në Maqedoni e Kosovë, duke demaskuar masakrat e  shovinistëve, që synonin të shuanin ndjenjat liridashëse dhe t’i serbizonin ato krahina. Për ”drejtësinë” serbe ai shkruante: ”…asht i vetmi vend në botë, ku bëhen vrasje në prani të gjyqtarëve, të cilët heshtin!”

Pas krizës qeveritare dhe rrëzimit të qeverisë së P.Evangjelit, në dhjetor 1921 Hasan Prishtina u caktua kryeministër i Shqipërisë dhe në përbërje të Qeverisë caktoi figura të njohura të Kombit tonë, si: Fan Noli, ministër i Jashtëm; Zija Dibra, ministër i Brendshëm; Hoxha Kadriu, ministër i Drejtësisë; Bajram Curri, komandant i Përgjithshëm i Ushtrisë etj. Shpejt u ndërlikuan rrethanat nga kundërshtarët e tij politikë dhe H. Prishtina u detyrua të jepte dorëheqjen, por asjëherë nuk e ndërpreu veprimtarinë e tij atdhetare. Kështu, në vitet 1922-1923, së bashku me ”Dragoin e Dragobisë”, Bajram Curri, drejtuan Lëvizjen fshatare në Veri, kundër vendosjes së diktaturës, me thirrjen luftarake: ”Në shtatë e në shtatëdhjetë!”. Në atë periudhë, ministria e Luftës urdhëronte, me anë të një telegrami, vartësit e saj në Malësi: ”Ata, qi kanë guxue me i mbajtë apo arratisen me ta (H.Prishtina me shokët e tij,-shënimi ynë), të ndiqen e të dënohen, sikurse vetë kryengritësit”. Por ata nuk u trembën as e ulën ritmin e kundërshtimit ndaj qeverisë në Tiranë dhe gjetën strehë në ”Shpellën e pushkëve” apo në ”Stanin e Hasan Prishtinës”, në Malësinë e Gjakovës(Tropojë) e kudo në ato krahina.

Shtypi i kohës, duke çmuar lart veprën e tyre atdhetare, shkruante: ”Të mos ishte Hasan Prishtina dhe Bajram Curri, me disa shokë të tjerë, s’do të bëhej kurrgjë as për gjuhë as për Shqipëri”. Sa domethënëse ishin dhe fjalët, që deklaroi vetë Hasan Prishtina në Parlamentin shqiptar, pas rrëzimit të qeverisë demokratike të Fan Nolit: ”Shqiptarit nuk mund me ja lidhë gojën jo dyfeku, por as topi!”

Kundërshtarët e ndiqnin me ngulm dhe donin ta kapnin ”kryet e gjarpërit”, siç e quajtën ata H.Prishtinën. Por populli i donte dhe i mbronte me besnikëri prijësit e vet, pra dhe ai, ndërmjet tij, gjeti forcë e papërkulshmëri. Bashkë me atdhetarë të tjerë, Hasan Prishtina e përkrahu pa rezerva Revolucionin e Qershorit 1924. Në shtator të atij viti, bashkë me Bajram Currin, shkroi në Gjenevë, si përfaqësues i ”Komitetit për mbrojtjen e Kosovës”, ku protestuan energjikisht në Lidhjen e Kombeve, kundër barbarizmave serbe në Kosovë.

Mbas dështimit të Revolucionit, në dhjetor të vitit 1924, shumë demokratë mërguan jashtë Atdheut, ndër të cilët ishte dhe H. Prishtina. Por edhe atje nuk e ndali veprimtarinë e tij për të mirën e popullit, të Kosovës dhe të gjithë Shqipërisë. Nën drejtimin e tij, u themelua dhe vazhdoi, për disa vjet me radhë, veprimtarinë politike jashtë vendit ”Komiteti i çlirimit të Kosovës”. Ai u lidh ngushtë me lëvizjet përparimtare të popujve të tjerë, në luftë kundër rregjimeve shtypëse të Ballkanit dhe politikës së tyre antishqiptare, sidomos kundër politikës shoviniste të kralëve të Jugosllavisë, që përpiqeshin me çdo mjet ta kolonizonin dhe serbizonin Kosovën e pamposhtur.

5.

Në vitin 1929, Hasan Prishtina i dërgoi një peticion ”Lidhjes së Kombeve”, ku jepte fakte e dëshmi të shumta për pozitën skllavëruese të shqiptarëve në Kosovë. Gjithashtu, aty argumentonte qartë politikën e shfarosjes së shqiptarëve nga qeveria shoviniste jugosllave: ”…Qeveria e shteti serbo-kroato-slloven e trajton këtë popull të rrënjosur në tokën e tij, siç trajtoheshin në kohët e largata të lashtësisë, fiset e mundura dhe të skllavëruara. Shqiptarët janë dëbuar nga tokat e tyre, nga trualli i tyre aq stërgjyshor, i vaditur me gjakun e djersën e tyre; ata janë shtërnguar ta braktisin atë…ndërkohë që qeveria serbo-kroato-sllovene e ndanë pasurinë e tyre në mes të serbëve, malazezëve dhe emigrantëve rusë”. Por fjalët e tij shkuan në vesh të shurdhër, prandaj përsëri iu drejtua ”Lidhjes së Kombeve”, në mbrojtje të të drejtave të popullsisë shqiptare të Kosovës.

Protestat e ashpra dhe të vendosura të H.Prishtinës e ruajtën aktualitetin e tyre, deri në vitin 1998-1999,, kur mbi popullsinë shqiptare të Kosovës vazhdonin të  rëndonin si malet:  shtypja e diskriminimi i rregjimit serb, gjendja e diferencuar ekonomike dhe, në përgjithësi, politika nacionaliste shoviniste serbe.

6.

Vrasja pas shpine e H.Prishtinës, 80 vjet më parë, shkaktoi dhimbje e zemërim në mbarë popullin shqiptar, ndërsa armiqtë fërkuan duart nga gëzimi. Shtypi i huaj i kohës shkruante: ”U zhduk njëri prej armiqve më me rëndësi të politikës serbe në Shqipëri” dhe se ai, ”si politikan  energjik, që ishte, nuk ndenji kurrë i qetë, por mori pjesë në të gjithë çështjet, që i përkisnin fatit të Shqipërisë”.

Jeta e Hasan Prishtinës është ajo e një atdhetari të papërkulur, e mbushur me përpjekje dhe sakrifica të panumarta, me synimin që t’i shihte Kosovën e Shqipërinë të bashkuara e të përparuara, me ekonomi, arsim e kulturë  të zhvilluar, në rrjedhat evropiane. Janë aq domethënëse fjalët e tij, se për tokën amtare nuk duhet kursyer asgjë: ”Bajmë be e lidhim besën e burrave, se kemi me ba çfarëdo flije, në kurban kjoftë nevoja!...”

Veprimtaria e lartë atdhetare e ”Luanit të Prishtinës”, ”deputetit kryengritës” etj., siç është cilësuar ai, ka lënë gjurmë të pashlyera ndër brezat. Ndonjë pseudohistroian është munduar të shfaqë mëdyshje për këtë figurë të ndritur të Kombit tonë, por ai ka mbetur përherë i paharruar. Në dhjetor të vitit 1977, eshtrat e tij u sollën në Shqipëri dhe, që nga ajo kohë, prehen në qytetin e Kukësit, me fytyrë nga Kosova e dashur e tij. Me atë rast, u thurën dhe këngë popullore, me vargje të tillë kuptimplotë, si: ”Borën e shkund në mal çetina,/ prapë na erdh’ Hasan Prishtina…/ Bajram Curri përmbi shkrep,/ po të pret si vllaun e vet…/S’të shtroi ari i tanë mbretnive/ s’të lidhën leqet e tradhtive”.

Për atdhetarin e shquar demokrat  Hasan Prishtina janë bërë botime e janë shkruar artikuj të shumtë. Emrin e tij e mbajnë shkolla e institucione të ndryshme, në trojet shqiptare. Ndërsa ishte peng i madh fakti që, nga rregjimi monist, nuk u nderua me titullin ”Hero i Popullit”. Por, megjithatë, është e sigurtë  që brezat e shqiptarave do ta nderojnë e kujtojnë përherë, këtë ”vigan liberator”.