Ilir Muharremi: Propaganda artistike

Propaganda artistike

Nga Dr. Ilir Muharremi

Propaganda shërben si qëllim që identifikohet si i vetmi burim vlerash, imazhesh, madje edhe njohurish që shpalos idenë e cila fuqizohet mbi të vërtetën e vetme krahas arsyetimeve. Pse gjithnjë propaganda arrin ta bind masën, krijon besueshmërinë dhe fiton logjikën? Njerëzit, shpejt e gëlltitin propagandën i besojnë informacioneve të pabaza, aspak të logjikshëm, pa argumente, ngaqë fjala e artistëve për veprat e tyre ngritët në superlativ. Besimi në më të bukurën, më të madhërishmen, në renditjen e frontit të parë, shndërrohet edhe si sëmundje fiktive ndaj artistëve individë. Doemos, ata përpiqen, të dominojnë tregun pa çelësin e duhur, pa ëmbëlsinë e veprës, pa mesazhin universal-global, kuptimplotë, vetëm e vetëm të jenë të parët dhe më të mirët. Veprat artistike janë të heshtura, por në thellësi mjaftë të zhurmshme, nëse vërtet arrin evolucionin dhe ngacmimin. Ato nuk dinë të flasin për vetën, por, vetëm të prezantojnë sinqeritetin.  Krijuesit e tyre, gjithnjë përpiqen t’i përdorin si arma neutrale në vetvete. Tash në këtë kohë, është vështirë të propagandohet një pikturë, poezi, dramë, film, ngaqë informacioni për arritjen e krahasimit në mes prezantimit të veprës, arrin me shpejtësi të madhe. Të gjitha jo vlera, fundosën apo i distancon koha.

Është vështirë të përcaktohet saktë, mirëpo sipas disa të dhënave thuhet se: fjala propagandë vjen nga një grup kardinalësh katolik “Congregatio de Propaganda Fide” (Kongresioni për propagandën e Besimit). Fjala “Propagandë” dalëngadalë filloji të identifikohej si përpjeke për të prezantuar dhe përhapur bindje. Mirëpo, nëse kjo dukuri zhvillohet në art atëherë reflektimi pengon, stagnon të menduarit korrekt, dhe bëhemi pjesë e egoizmit të rrejshëm artistik, i cili në esencë ka shkatërrimin dhe thellësinë e humnerës artistike. Propaganda, në esencë ka gënjeshtrën, madje shumë artistë, me plotë bindje reklamojnë çmimet, prezantimet e veçanta, duartrokitjet e rrejshme, vlerësimet të cilat aspak nuk janë ashtu si interpretohen. Shpesh këtë mediokër artistësh, përdorin edhe emocionet dhe lojëra të ndryshme si vendimtare në përpjekjet për t’i mbushur mendjen opinionit. Këta artistë në shumtën e rasteve përdorin edhe përgjithësimet që kanë për qëllim mbështjelljen e fakteve të rëndësishme rreth problemeve kryesore. Sot tregu artistik është i madh. Po kthehemi në kohë kur konfliktet politike dhe ato ushtarake shoqëruan të gjithë gjatë shek XX. Miliona njerëz vdiqën  në të dy luftërat botërore, këto efekte ishte të tmerrshme, vulgare për artistët të cilët i portretizuan situatat jetësore. Në vitin 1917, në Rusi komunistët morën pushtetin, duke përfunduar në një luftë civile midis të kuqve komunistë dhe të bardhëve jo komunistë. Artistët iu bashkuan kësaj lëvizje duke krijuar imazhe propagandistike si ajo pro komuniste “Mundini i të bardhët me pykën e kuqe” një vepër nga El Lissitzky. Imazhi tregon pykën e komunizmit që çan qarkun, Rusinë jo-komuniste. Një vepër tjetër që vlen të veçohet e që i përket propagandës artistike është “Bateria e bombarduar” nga Percy Wyndham Lewis. Vetë vepra ndërton propagandën e botës në luftë. Këtu artistë nuk ka nevojë ta zhvilloj propagandën e imagjinuar në korrelacion me veprën. Ai kombinon figura mekanike këndore me të tjera më të natyrshme në pamje. Ajo i shmanget pamjes së përgjakshme të luftimeve, duke na paraqitur vetëm ushtarë që po pastrojnë vendin pasi bateria e tyre është bombarduar. Të tre oficerë të vendosur në anën e majtë të veprës vëzhgojnë pa ndonjë emocion. Ndërkaq, peizazhi i shkretë zbulon deri në lakuriqësi shkatërrimin që sjell lufta. Edhe pamja e ushtarëve ne formë roboti synon të nxjerrë në pah se si lufta i depresionalizon njerëzit. Kjo pikturë u realizua pas luftës së parë botërore, duke ngritur propagandën negative çnjerëzore të luftës. Artistë këtu nuk ekziston, por vepra flet dhe rrëqethet vetë. Propaganda bëhet e thellë kur vepra nxjerr ngacmimin. Gjatë luftës së dytë botërore propaganda e vërtet e artistëve shpesh i dërgonte dhe në vdekje. ‘Shtylla e shoqërisë” nga George Grosz satirizonte udhëheqësit gjerman duke i bërë qesharakë dhe të ligj. Ai u persekutua për këtë vepër. Ushtarët mizorë gjermanë marshojnë në sfond të pikturës. Një prift bekon me budallallëk gjithçka. Në anën tjetër figura e një politikani i cili valëvit një flamur, koka e tij është e mbushur me jashtëqitje. Një nazist i cili është në plan të parë të pikturës qëndron i pirë duke vringëllirë shpatën e tij. Artistët këtu shprehin vizionin , imagjinatën e tyre propagandistike në opinion, gjë e cila nuk i pëlqente regjimit, sepse regjimi pranonte vepra sipas qejfit për të propaganduar në opinion. Në të njëjtën kohë politikanët përpiqeshin t’ua fitonin mendjen njerëzve duke kërkuar ndihmën e një lloji arti të ri – pikturave propagandistike. Kam miqësi me shumë artistë nga fushat e ndryshme. Pak prej tyre shpalosnin propagandën e sinqertë kohore, ekonomike, politike e cila me batuta të rrejshme, apo me teatër fjalësh bind masën. Përse veprat artistike nuk godasin në shenjë. Këtë goditje nëpërmjet stilit të tyre ta propagandojnë në publikë sepse e vërteta shpaloset vetëm nëpërmjet artit propagandues. Nëse këtë gjë nuk e bënë arti, atëherë politika fiton betejën. Përse nuk ekziston një Pikaso i kohës i cili me veprën madhështore “Guernika” arriti propagandën më të madhe kundër luftës civile në Spanjë. Kjo panoramë tronditëse shpalos vdekjen dhe shkatërrimin, pasi avionët nazistë bombarduan qytetin republikan të Guernikës, duke vrarë qindra civil. Pikaso pohonte se Guernika përmban një apel të qëllimshëm drejtuar popullit, pra një sens të qëllimshëm propagandistik. Këtu dukshëm vërehet se arti  ka ndikim real mbi ngjarjet, gjë të cilën asnjë krijues nuk e paraqet tek ne. Pikturat nuk duhet të krijohen për të zbukuruar muret e apartamenteve, por për të protestuar në shenjë revolte ndaj padrejtësive. Guernika është një instrument lufte për të sulmuar dhe për tu mbrojtur nga armiku. Pikaso nuk donte ta shpjegonte Guernikën edhe pse si vepër është pa e pakuptimtë.  Mjafton të dimë se kali përfaqëson njerëzit, demi mizorinë dhe errësirën. Në të majtë të pikturë demi vërshon, i pacenuar, ndërkohë që një grua ka vënë kujën me duart mbërthyer mbi fëmijën e saj të vdekur. Një ushtar gjendet i vdekur për tokë dhe sipër tij kalin e kanë qëlluar. Në të djathtë, një fytyrë e tmerruar shikon jashtë një dritareje. Një grua përpiqet të largohet me vrap, ndërkohë që një tjetër bie, duke ulëritur, nga një shtëpi që digjet. A nuk mjaftojnë këto skene për të propaganduar luftën e cila bëhet në të padrejtë? Andaj, propaganda artistike gjithnjë do mbart emblemën e përjetësisë.