Baki Ymeri: Zaplluzha mbi flatrat e imagjinatës

Adem Zaplluzha mbi flatrat e imagjinatës

(Sonte çdo gjë i përngjan lotëve, Fahri Fazliu, Kastriot, 2012)

Nga Baki Ymeri

Poezia sipas Kantit është është arti për të prezantuar një lojë të lirë të imagjinatës si një aktivitet të intelektit. Duke shfletuar 77 veprat e Adem Zaplluzhës, nuk mund ta anashkalojmë këtë konstatim, sepse imagjinata e tejkalon përvojën dhe parimet e njohjes, ndërsa aplikimi i saj në praktikë, krijon vlera që e pasurojnë thesarin e kulturës kombëtare. Vrapi i ditëve, koha e kuajve dhe zogjtë e mjegullave. Sonte çdo gjë dënes, sipas autorit, vetëm një qen i vetmuar dëgjohet, ndërsa ne jemi “fëmijë të ëndrrave”, duke parashtruar pyetjen “Mbas cilit yll vrapuan ditët?”

Akush nuk shkruan pas shpresën për të qenë i lexuar, as baci Adem, madje. Libri i tij më i ri strukturohet në dy cikle: Sonte çdo gjë po i përngjan lotëve, dhe, Si një hukamë prej mjegullave. Ajo që i mungon autorit, janë mjegullat e mendimeve, sepse ai nuk ka mjegulla, por ka imagjinatë, vitalitet dhe energji për t’i ofruar lexuesit surpriza pas surprizash. E nesërmja, sipas tij, apo sipas Migjenit të dikurshëm, “ndoshta do të gdhijë”, e ne “do të bëhemi zogj prej mjegullave/ ku t’i gjejmë honet e përgjumura”, sepse “po na ikën kjo kohë”.  Poeti respekton etikën poetike të gjeneratës së tij, madje edhe të gjeneratave më të reja. Kjo mund të vërehet edhe në bazë të disa titujve të poezive të tij, si: “Dhe ndodhi ashtu siç mendonte poeti”, “Flenë edhe trarët e tymosura”, “Sa pak jetuam me duart që vetmojnë”, “Dhe prej atyre që janë fëmijë zvarranikësh”, “Nën qepallat e mjegullave”, “Shikimet na mbetën tej urës”, kur “Ju të gjithë jeni pas meje”.

Edhepse i përket një gjenerate krijuesish të vjetër, pa u bërë viktimë e kompromiseve, autori i përmbys principet e lirikës shabloniste të realizmit socialist, duke respektuar parimet e një gjenerate që kalon nga komunizmi në kapitalizëm. Mbi supet e kësaj gjenerate mbështetet ana aktive e letërsisë së sotme shqipe. Nga etika dhe poetika e saj, varet ardhmëria letërsisë kombëtare, jo vetëm te shqiptarët. Kosova në këtë aspekt, shkëlqen përmes lirikës nacionale me vlera universale të Sali Bashotës dhe gjeneratës së tij. Për të mos anashkaluar subjektin, po kalojmë te baci Adem me lirikat e engjëjve të tij, “pranë murishtave te plepat”, kur “atë natë qante edhe mali me vaje gjethesh”, kur “do t’i pyesim edhe zogjtë”, në “çaheshin kokrrat e pluhurit ndër çati”, “nëpër rrugicat e ngushta të mendjes”, kur “nga befasia u dehën të gjitha gjethet”. Mund të thotë kush se nuk ka frymëzim në kontekstin e këtyre vargjeve?

Ndërmjet poezisë së parë (Sonte çdo gjë dënes) dhe asaj të fundit (Nëpër plasat e mureve fshiheshin merimangat), defilon etika poetike e një lënde të mbrujtur me ironi (kur në pasqyrën e mendjes binte një shi i zi), ndjeshmëri (kur në zemrën time strukej një grusht me re), tekstualizëm dhe postmodernizëm. Adem Zaplluzha nuk është një poet vlerash të mëdha universale, siç është Sali Bashota, apo vlerash të mëdha nacionale, siç është Ali Podrimja, por ai noton mes universales dhe nacionales me vargje që mbeten në kujtesë, sepse ai shëmbëllen me një fëmijë që dëneste,  kur “qante edhe loti i gurit”, kur “qanin rrapet” dhe “lot gjethesh derdhej udhëve”. Dhe “Kështu kjo ditë/ Zbriti nga kapela e ime”, duke cijatur “me zogjtë e fëmijërisë”.

Çdo gjë buzëqesh dhe qan në lirikën e tij, madje edhe lisat që dënesin për duart e thyera të degëve, kur “Shirat bëhen lot nusesh/ Kur dalin nga gjerdeku/ Ëndrrat e merimangave”, në këtë natë të trishtë, madje edhe era “që mërmërit pa pushuar”, kur “Nëpër të çarat e kujtesës/ Përbirohen shqetsimet”. Derisa në vargjet e Bashotës dhe Podrimjes shndërrisin fushat dhe bjeshkët e letërsisë shqipe me një dritë të mençur, në platformën poetike të Adem Zaplluzhës defilon Kosova me një melankoli të veçantë, ku nostalgjia “Tinëzisht i shkund pemët”, kur “Diku në një bahçe/ Si kujtimet bien mollët” dhe “ Era si një hije e pa ngjyrë/ Depërton tej portretit të pasteleve/ Dhe s’lë asnjë shenjë në horizont/ Vetëm lehjet e kontrolluara të qenve/ Ngjiten mureve si gozhda fjalësh”. Nuk ka hije ta teprojmë me vargje të cituara, sepse kritika e mirëfilltë kërkon analizë të tekstit poetik, por na ka hije ta përfundojmë këtë shkrim me këto vargje, ku ne i presim me padurim: “Pritjet e shkundura/ Te portat e fundme të qytetit” kur “Dalin nuset me pajën e fshehur/ E dhëndurët/ Kurrsesi nuk kthehen nga luftërat”.